T.C. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI ÖZEL ÇEVRE KORUMA KURUMU BAġKANLIĞI Köyceğiz-Dalyan Özel Çevre Koruma Bölgesi Ġzmir Yalıçapkını ve Toplu Halde Üreyen KuĢ Türleri AraĢtırma, Ġzleme, Koruma Projesi 2010
KUġ ARAġTIRMALARI DERNEĞĠ Ġktisadi ĠĢletmesi Proje Ekibi: Doç. Dr. Can Bilgin Süleyman Ekşioğlu Deniz Mengüllüoğlu
Projenin Amacı Projenin amacı; Köyceğiz-Dalyan Özel Çevre Koruma Bölgesi'nde üreyen İzmir yalıçapkını (Halcyon smyrnensis) popülasyonunun büyüklüğü, yaşam alanı tercihi, beslenme ve üreme biyolojisinin araştırılması, alanda türe yönelik tehditlerin ve koruma tedbirlerinin belirlenmesi öncelikli olmak üzere, alanda toplu olarak üreyen kuş türlerinin ve önemli üreme habitatlarının belirlenmesi ve izlenmesi ve yöre insanının alana karşı ilgi ve sevgisini arttırmak; daha çok insanın alanı sahiplenmesini ve koruma çalışmalarına katılmasını sağlamaktır.
Çalışma Alanı Köyceğiz-Dalyan Özel Çevre Koruma Bölgesi (ÖÇKB), Muğla ilinde Köyceğiz ve Ortaca ilçelerinin sınırları içerisinde, 461 km 2 genişliğinde bir alandır. 12.06.1988 tarihli ve 88/13019 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla Özel Çevre Koruma Bölgesi olarak tespit ve ilan edilmiştir. Çalışma alanı, Köyceğiz Gölü ile Dalyan kumsalı ve bu ikisinin arasında yer alan kanallar, sazlıklar ve dört gölden (Sülüngür, Sülüklü, İztuzu, Alagöl) oluşan delta ile kumsalın batısındaki ormanlık tepeleri kapsamaktadır.
İzmir Yalıçapkını Hakkında Genel Bilgi İzmir yalıçapkını (Halcyon smyrnensis) Türkiye de yaşayan üç yalıçapkını türünden birisidir ve 26-28 cm olan boyu ile Batı Palearktik Coğrafi Bölgesi ve Türkiye deki yerleşik yalıçapkını türlerinden en büyük olanıdır. Gagası kırmızı renkte olup 6-7 cm uzunluğundadır. Kafası ve karnı koyu kestane renginde olup, sırtı, kanatları ve kuyruğunun üzeri mavi renktedir. Dişi ve erkek bireyler dış görünüş olarak birbirlerine benzer Ilıman tropik ve alt tropik bölgelerde alçak rakımlarda, özellikle ovalarda yaşar. Ancak Himalayalar da 2500 metrede bulunmuştur. Temelde belirgin şekilde suya bağımlı olmakla birlikte, karasal kurak alanlara, çöllere ve yoğun ormanlara da uyum sağlamıştır.
İzmir Yalıçapkını Hakkında Genel Bilgi Batı Palearktik Coğrafi Bölgesi nde Türkiye, Azerbaycan, Suriye, Irak, Lübnan, İsrail, Kuveyt ve Mısır da bulunur. Batı Palearktik Coğrafi Bölgesi dışında ise İran'dan Hindistan a ve Güneydoğu Asya ya uzanan hat üzerinde; ayrıca Filipinler ve Endonezya da da bulunur. Rastlantısal olarak Bulgaristan, Kıbrıs, Yunanistan, Katar, Suudi Arabistan, Tayvan, Çin ve Birleşik Arap Emirlikleri nde görülür. Türkiye de Ege ve Akdeniz bölgesindeki kıyı şeridinde alçak rakımlı bölgelerde görülmektedir. İsmini aldığı İzmir ilimizde günümüzde sayıları hızla azalan ve oldukça az sayıda görülebilen bir tür olmuştur. Türkiye de son yıllardaki kayıtları İzmir, Muğla, Antalya, Mersin, Adana, Osmaniye ve Hatay illerinden gelmektedir.
İzmir Yalıçapkını Hakkında Genel Bilgi 2009 yılında Dünya popülasyonu IUCN (Uluslararası Doğa Koruma Birliği) tarafından LC (Least concern-düşük öncelikli) olarak değerlendirilmiştir. Avrupa'daki tek popülasyonu Türkiye de olduğu ve sayıları azalma eğiliminde olduğu için EN (Tehdit Altında) olarak sınıflandırılmıştır. Türün dünyadaki toplam nüfusu hakkında sağlıklı bir bilgi yoktur. 1980 yılından önce Türkiye deki toplam nüfusu birkaç binle ifade edilirken günümüzde Türkiye nüfusunun toplam 90-170 çift olduğu tahmin edilmektedir. Türkiye'de sayıları ciddi oranlarda azalmakla birlikte dünya nüfusu artma eğilimindedir. Böcekler, balıklar, amfibiler ve sürüngenler temel besinleridir. Bazen küçük memeliler, kuşlar, kabuklular ve solucanlarla da beslenebilir.
Koloni Olarak Üreyen Türler İle İlgili Genel Bilgi Pelikanlar, flamingolar, balıkçıllar, karabataklar, martılar ve sumrular ülkemizde koloni olarak üreyen kuş türlerinin başında gelir. Üreme kolonileri dış etkilere karşı çok hassastır. Bu nedenle de özellikle yırtıcı hayvanların ve insanların ulaşamayacağı sık ağaçlıklar ve adalar koloni oluşturmak için en uygun alanlardır. Kuşlar için önemli olan alanlarda eğer koloni olarak üreyen türler var ise buraların korunması özel önem taşır. Koloninin yapıldığı yerlere gelecek bir zarar, örneğin adaların insan faaliyetlerinden zarar görmesi, ağaçların kesilmesi veya kurutulması daha sonraki yıllarda kuşların bu alanları kullanamaması ve bölgede üreyememesi anlamına gelir.
Çalışma Yöntemi Arazi çalışmaları Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Eylül ve Ekim ayları içerisinde gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda Nisan ayı içerisinde 12 gün, Mayıs ayı içerisinde 12 gün, Haziran ayı içerisinde 8 gün ve Temmuz ayı içerisinde de 9 gün olmak üzere arazi çalışması yapılarak üreme dönemine ait saha araştırmaları tamamlanmıştır. Sonbahar arazi çalışmalarında ise Ekim ayı içerisinde 6 gün ve Kasım ayı içerisinde 5 gün şeklinde yapılarak arazi çalışmaları bitirilmiştir.
Çalışma Yöntemi Çalışmada nokta ve hat sayımları yapılarak üreyen İzmir yalıçapkını ve koloni olarak üreyen kuşlar hakkında veri toplanmıştır. Çalışmalar 49 adet farklı nokta sayımı ve 14 adet farklı hat boyu sayımı şeklinde gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın başlarında nokta ve hat boyu sayımlar alanın tamamını kapsayacak şekilde yapılmıştır. Arazi çalışmalarında İzmir yalıçapkınının koruma alanı içerisinde üremek ve beslenmek için kullandığı alanlar daha sık aralıklarla ziyaret edilmiştir. Bu çalışmalarda türün dağılımı, davranışları, üremesi ve beslenmesi ile ilgili veriler toplanmıştır.
Çalışmada Elde Edilen Bulgular Yapılan çalışmalar neticesinde türün, koruma alanı içerisindeki sucul yaşam alanlarında bulunduğu gözlemlenmiştir. Koruma bölgesi içerisindeki göl, nehir ve kanalların etrafındaki ağaçlık ve sazlık alanlar türün üremek ve beslenmek için kullandığı başlıca alanlardır. Bunun dışında bahsedilen alanların etrafındaki tarlaları da özellikle tarla sürüm zamanlarında beslenmek amacıyla kullandığı gözlemlenmiştir. Köyceğiz-Dalyan Özel Çevre Koruma Bölgesi sınırları içerisinde İzmir yalıçapkınının bulunduğu ve ürediği iki farklı bölge tespit edilmiştir. Tür, çalışma süresince bu bölgeler dışında kaydedilmemiş olup bulunduğu ve ürediği başka bir alan tespit edilememiştir.
Çalışmada Elde Edilen Bulgular Bu bölgelerden ilki Köyceğiz merkez ile Hamitköy arasında kalan bataklık bölgeler, diğeri ise Yuvarlak çayın göle döküldüğü yer ve civarıdır. 1,2,3 ve 4 numaralı üreme alanlarında en az birer çift olmak üzere koruma alanı içerisinde toplamda en az 4 çift İzmir yalıçapkını ürediği tespit edilmiştir.
Çalışmada Elde Edilen Bulgular İzmir yalıçapkını çalışma alanında tüm yıl boyunca görülebilen yerleşik bir türdür. Yapılan çalışmalarda üreme döneminde kullandığı alanları ilkbahar ve sonbahar mevsimlerinde de kullandığı gözlemlenmiş olup üreme alanları dışındaki bölgelerde kaydedilmemiştir. Özellikle sabah erken saatlerden itibaren olmak üzere gün doğumundan üç-dört saat sonrasına kadar olan zaman diliminde ve hava kararmasından iki-üç saat öncesinden güneş batana kadar olan saat dilimlerinde daha aktif olduğu gözlemlenmiştir. Ülkemizde görüldüğü diğer alanlara kıyasla çalışma alanında davranışlarının çok daha tedirgin ve korkak olması dikkat çekicidir. Bunun sebebinin koruma alanı içerisinde yapılan yasadışı avcılık faaliyetlerinin daha yoğun şekilde özellikle türün bulunduğu iki bölgede yapılıyor olması şeklinde yorumlanmıştır.
Çalışmada Elde Edilen Bulgular Yapılan gözlemlerde yiyecekleri arasında balık, kurbağa ve böcekler olduğu tespit edilmiştir. Çoğu zaman göl, nehir ve bataklıkların içerisinde beslenmesine karşın tarlaların sürüldüğü zamanlarda sürüm sırasında topraktan çıkan böceklerle beslendiği de kaydedilmiştir.
Çalışmada Elde Edilen Bulgular Tüm çalışma süresince yapılan araştırmalar neticesinde alanda kuşlar tarafından oluşturulmuş ve kullanılan bir üreme kolonisi tespit edilememiştir. Ağaçlarda koloni oluşturan küçük ak balıkçıl, gri balıkçıl, gece balıkçılı ve karabatak gibi türler çalışma sırasında alan içerisinde kaydedilmiş olmakla birlikte bu türlerin çoğunun göçmen veya üremeyen bireyler olduğu görülmüştür. Sumru, küçük sumru gibi yerde koloni oluşturarak üreyen türler de alan içerisinde kaydedilmiş olmakla birlikte bu türlerin de çalışma alanı içerisinde ürediğine dair bir veri elde edilememiştir.
Çalışmada Elde Edilen Bulgular Çalışmalar neticesinde kaydedilmiş olan 128 kuş türü Dünya Doğa Koruma Birliği (IUCN) Kırmızı Listesi ne göre değerlendirildiğinde gökkuzgun Coracias garrulus e Tehlike Altına Girebilir (Near Threatened / NT): Tür, korumaya bağımlı olarak nitelendirilemez ancak Hassas kategorisine çok yakındır olarak sınıflandırılmıştır.
Türlere Yönelik Tehditler Koruma alanı Türkiye için önemli bir turizm ve tarım bölgesinin içerisinde yer almaktadır. Özellikle bu iki nedenden dolayı her geçen gün yeni yapılaşma ve tarım alanları oluşmakta ve bölgedeki doğal yaşam alanları giderek yok olmaktadır.
Türlere Yönelik Tehditler Türler üzerindeki önemli tehditlerden biri de habitat özelliklerinin bozulmasıdır. Alanın hemen her yerinde yapılmış olan irili ufaklı drenaj kanalları doğal alanlar üzerindeki önemli baskılardan biridir. İzmir yalıçapkınının beslenme alanı olarak kullandığı pek çok yerin yaz ayları sonlarında kuruduğu ve türün beslenme alanını bu mevsimlerde gölün etkisiyle ıslak kalabilen yerlere doğru kaydırdığı gözlemlenmiştir.
Türlere Yönelik Tehditler Koruma alanındaki bir diğer bozulma ise özelikle nar bahçelerine serilmek üzere doğal bataklık alanlardan çamur çıkartılması ve oluşan çukurları doldurmak için buralara moloz ve yol hafriyatı dökülerek doğal yapının bozulmasıdır.
Türlere Yönelik Tehditler Saz yangınları diğer bir habitat bozulmasıdır. Bahar ve yaz aylarında bataklık-sazlık kesimlerin sık sık yakıldığı gözlemlenmiştir. Bunun sebebi ile ilgili yerel halkla konuşulduğunda ise hem yeni tarım alanı açma hem de hayvanlar için yeni otlatma alanı oluşturmak için bu bölgelerin yakıldığı öğrenilmiştir.
Türlere Yönelik Tehditler Koruma alanı içerisinde türün önemli yaşama alanlarından biri olan Yuvarlak çayın göle döküldüğü alan başta olmak üzere türün görüldüğü yerler balıkçılık, hayvancılık ve gezi amaçlı insan faaliyetleri neticesinde özellikle havaların ısınmaya başladığı üreme döneminde ve hafta sonları yoğun bir insan kullanımı söz konusudur.
Türlere Yönelik Tehditler Bölgede yürütülen yoğun tarımsal faaliyetlere paralel olarak yoğun bir tarımsal gübre ve ilaç kullanımı vardır. Çiftçilerle yapılan görüşmeler neticesinde Türkiye nin pek çok alanında olduğu gibi bu bölgede de tarımsal uygulamaların çoğunun yanlış yapıldığı görülmüştür.
Türlere Yönelik Tehditler Koruma alanı içerisinde özellikle kış aylarında yoğun bir kaçak avcılık faaliyeti söz konusudur. Bölge halkının özellikle sakarmeke kuşuna olan talebi bu tür üzerinde avcıların yoğun bir baskı oluşturmasına neden olmaktadır. Sakarmeke avcılığı sırasında pek çok kuş türü de vurularak, yaralanarak veya rahatsız edilerek bu olumsuz durumdan etkilenmektedir. Yasadışı avcılığın en yoğun olarak yapıldığı iki bölge vardır ve bu bölgeler İzmir yalıçapkının bulunduğu ve ürediği bölgelerin kıyılarıdır
Eğitim Çalışmaları Proje kapsamında Kasım ayı içerinde bölgedeki ilköğretim öğrencileri, Ortaca Meslek Yüksekokulu, Dalyan Balıkçılık Kooperatifi çalışanları ve koruma alanı içerisindeki köylerde eğitim faaliyetleri gerçekleştirilmiştir. İlköğretim öğrencilerine ve üniversite gençliğine yönelik yapılan eğitimlerde proje hakkında bilgi verilerek kuşlar, kuş gözlemciliği ve doğa koruma konularında görsel öğelerle de desteklenen sunumlar yapılmıştır. Ayrıca her iki grupla arazi çalışması gerçekleştirilmiştir.
Eğitim Çalışmaları Dalyan Su Ürünleri Kooperatifini hedef alan ve Köyceğiz-Dalyan ın yaban hayatı ve balıkçılık açısından önemi; balıkçılık yaparken dikkat edilmesi gereken konuları içeren eğitim ise 03.11.2010 tarihinde kooperatif binasında gerçekleştirilmiştir.
Eğitim Çalışmaları Çiftçilere yönelik olan yapılan çalışmalar Hamitköy, Köyceğiz köyü ve Kavakarası köylerinde gerçekleştirilmiştir. Tarımsal ilaçların ve kimyevi gübrelerin kullanılması ile toprak koruma ve su kullanımı konularında anlatılan sunuşlar köy kahvelerinde sohbet tarzında gerçekleştirilmiştir. Daha sonra tarımsal uygulamaların ekosistem üzerine olmuş ve olması muhtemel etkileri hakkında konuşularak bozulan doğal alanlar ve canlı türlerinin bunlardan nasıl etkilendikleri hakkında çiftçiler ile sohbetler yapılmıştır.
Teşekkürler