TARHNPENDE ULUSLARARASITARHveSOSYALARATIRMALARDERGS Yl:2009,Say:1 Sayfa:2736 THEPURSUITOFHISTORY INTERNATIONALPERIODICALFORHISTORYANDSOCIALRESEARCH Year:2009,Number:1 Page:2736 OSMANLIMPARATORLUUDÖNEMNDEBRDERSARAÇve GEREÇLERLOJSTKMERKEZ:MAARFKÜTÜPHANES(1872 1895) BahriATA * Özet BumakaleninamacOsmanldönemiarivbelgelerinedayanarak,1872ile1895arasndaMaarif NezaretibünyesindekiMaarifKütüphanesiadlkurumun,Rütiyemekteplerineyönelikdersaraç vegereçleriyleilgililojistikhizmetlerinigöstermektir.1870 liyllardaeitimdensorumluyöneti ciler,imparatorluundörtbiryanndarütiyeadylamoderneitimverenokullaryaygnlat rrken,okullariçingerekliderskitab,haritaveküregibiaraçvegereçlerinteminivedatlma sndaönemlisorunlaryaad.busorunlarnüstesindengelmekiçinmaarifnezareti niniçinde MaarifKütüphanesiadlklasikkütüphanelerdenfarklbirbirimoluturuldu.Özellikle1872ile 1884arasndabukütüphane,imparatorluundörtbirköesinerütiyelerinidarievraklarnve dersaraçgereçlerinigöndermeilerindelojistikbirmerkezolarakaktifbirroloynad. MaarifKütüphanesi,1895 ekadarbuhizmetinidevamettirdi.kütüphanevemüzegibikav ramlaragünümüzdeyüklediimizanlamlar,geçmitekikullanmlarnanlamamzgerçekten zorlatrdsöylenebilir.bukurum,günümüzdekiyaymlardairesigenelmüdürlüüveders AletleriYapmMerkezininprototipiolarakkabuledilebilir. AnahtarKelimeler OsmanlDevleti,Rütiye,DersAraçveGereçleri,MaarifKütüphanesi,Lojistik. THELOGISTICSCENTERFORTEACHINGAIDSATTHEMIDDLESCHOOLSINTHE PERIODOFTHEOTTOMANEMPIRE:MAARFKÜTÜPHANES(THELIBRARYOF MINISTRYOFGENERALEDUCATION)(18721895) Abstract TheaimofthisarticleistopresentthelogisticsservicesoftheMaarifKütüphanesi(TheLibrary ofministryofeducation)forrütiye(middleschool)schoolsfrom1872to1895onthebasisof OttomanArchivalDocuments.WhilethenumbersofRütiye(MiddleSchool)schools, establishedbydecisionmakersinthefieldofeducationtospreadmoderneducationonthe Empirewereincreasing,theproblemofprovidingtheteachingaidstotheseschoolsemerged.So thatinthe1870s,newlykindoflibrary,namelymaarifkütüphanesi(libraryofgeneraleducation) wasestablishedinordertosupplynewteachingmaterialssuchastextbook,maps,globestothe * Yrd. Doç. Dr., Gazi Üniversitesi Gazi Eitim Fakültesi Sosyal Bilgiler Anabilim Dal Öretim Üyesi, bahriata@gazi.edu.tr
28 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/1 Rütiye(MiddleSchool)Schools.Thislibraryplayedactiveroleasifitwaslogisticscenterin deliveringeducationalmaterialsonallovertheempireespeciallybetween1872andto1884.it surviveduntil1895.ourpresentusingsoftheconceptssuchaslibraryandmuseumare makingdifficultforustounderstandtotheirusingsinthepast.thisinstitutioncanbeaccepted asprototypeofthegeneraldirectorateofpublishingandthecenterforteachingaids Productioninthepresenttimes. KeyWords OttomanEmpire,Rütiye,TeachingAids,MaarifKütüphanesi(LibraryofGeneralEducation),Logistics.
1/1 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 29 GR OsmanlDevletiyöneticileri,Anadoludaköklübirvakfkütüphaneciliigele neini de devraldlar ve yaattlar. Merkeziyetçi slahat hareketleri çerçevesinde 1826 daevkâfhümâyunnezâretikurulmuvevakflarnyönetimidekütüpha neleriilebirliktebunezâretebalanmtr.1869dahazrlananmaarifiumûmiye NizamnâmesiilekütüphanelerinyönetimiMaarifNezâretinegeçti 1.Bunizamna menin138.maddesinegörekütüphanelermeclisikebirimaarif inbiraltbirimi olandaireidare yebalandlar(türkmen,1999:25;kodaman,1991:29).özellikle 1872ile1884arasndaarivbelgelerindeyeniaçlanrütiyeleredersaraçvegereç lerinitemineden MaarifKütüphanesi adlbirkurumunvarldikkatçekmek tedir.resmibelgelerdebirtanmvegörevbelirtilmediiiçineitimvekütüpha neciliktarihiileilgilipekçok temelkaynak,maarifkütüphanesiile ilgilihiçbir bilgiyeyervermemektedir. Osmanlarivbelgelerindenanlaldüzere,MaarifKütüphanesi,1870 lve 1880 liyllardagelenekselkütüphaneilevininötesinderütiyeleriçinlojistikhiz met veren bir statüye kavuturulmutu. Lojistik kelimesi, Eski Yunanca Logistikos kelimesinden gelmekte olup, Mantk (Logic) ve statistik (Statistics) kavramlarnnbirletirilmesiileolumutur.lojistik, hesapkitapyapmabilimi anlamna gelmektedir. Türkçe sözlüklerde geri hizmet anlam verilmektedir. Lojistik Yönetim Konseyi, (The Council of Logistics ManagmentCLM) lojistii öyletanmlamaktadr; müterilerinihtiyaçlarnkarlamaküzerehertürlüürü nün,servishizmetininvebilgiaknn,balangçnoktasndantüketildiisonnok taya kadar olan tedarik zinciri içindeki hareketinin etkili ve verimli bir ekilde planlanmas, uygulanmas, tanmas, depolanmas ve kontrol altnda tutulmas dr. (http://www.logisticsworld.com/logistics.htm,tarih:20.11.2008).lojistikyöneti minintemelilevleri,satnalma,envanter,ambalajlama,depolama,tamavebu etkinliklerin düzenlenmesi ve planlanmasdr. Lojistik merkezi, tedarik zinciri içerisindemalzemevebilgiaknsalayaraktedarikçivemüteriarasndaköprü göreviüstlenir.buçalmadalojistikbirkarmakileminbaaryaulamasiçin hesapedilenmantkiaamalardüünmekanlamndakullanlmaktadr. Bumakaledebukurumunözellikle1870 tensonrakiyirmiylaktifolaraklojis tikmerkeziolaraknaslçaltarivbelgelerinedayalolarakgösterilmeyeçala caktr. IRÜTYELERNYAYGINLATIRILMASIVEHTYAÇLAR Maarif Kütüphanesi, özellikle 1872 ve 1884 arasnda imparatorlukta yaygn lamayabalayanrütiyeleredersaraçvegereçleriniteminedenbirkurumolarak karmzaçkmaktadr.buyüzdenksadaolsarütiyelerinnaslkurulduunuele 1 1913 tarihli mukavele ile Bayezid Kütüphanesi (Kütüphâne-i Umûmî) ve Yldz Saray Kütüphanesi dndaki bütün kütüphanelerin yönetimi Evkâf- Hümâyun Nezâreti ne devredilmi ve bu uygulama 1924 de Tevhid-i Tedrisat Kanunu nun kabulüne kadar devam etmitir. (Türkmen, 1999: 27.)
30 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/1 almaktayararvardr.sultanii.mahmuddöneminde1838 derütiyeokullarnn açlileeitimtarihindeyenibirsayfaaçlmtr.osmanergin e(1977:383)göre bunun sebebi, Mühendishaneler, Harbiye ve Tbbiye ye alnacak örencilerin te melokumayazma,yabancdilvefenbecerilerinesahipolmamalardr. Tanzimatnilanndansonra,Avrupaülkelerindeyaananeitimhareketlerine paralelolarak,döneminenönemlitemelterimlerindenbirdetamimimaarif,yani eitiminyaygnlatrlmasdr.1869nizamnamesi,rütiyelereilikinyenihüküm leriçermekteveimparatorluunhemenheryerindeyaygnlamasnistemektedir. Nizamname nin 18. maddesi, be yüz haneyi mütecaviz olan bir kasaba ahalisi slam ve Hristiyan ahali için mektebi rütiye kurulmas art getirmektedir (MahmutCevat,427). Bilim e(1998:166)göre1848 1869arasnda138rütiyevarken,1869 1876ara sndabusay287yeçkt.1876 dabütünimparatorlukta425rütiyevesadeces tanbul da 36 rütiye vard. Mahmut Cevat a göre, sadece 1868 ylnda yani bir ylda imparatorluk topraklarnda 31 rütiye eitime balamt (Akt. Kodaman, 1991:91 93). Rütiyelerinsaysndameydanagelenbuhzlartokutulacakderskitaplar nn,araçvegereçlerintemininivedatlmasnbirsorunhalinegetirmitir.bilim de (1998: 162 163) dönemin yöneticilerinin, ders kitaplar ihtiyacn karlamak gibibirsorunilekarkaryageldiinibelirtmektedir.tebuartlaraltndamaa rifnezaretibünyesindekimaarifkütüphanesininbirlojistikmerkezinedönütü rüldüüanlalmaktadr. IIMAARFKÜTÜPHANES NNLOJSTKHZMETLER Ariv kataloglarnda Maarif Kütüphanesi ile ilgili ilk belge, 09 Haziran 1872 tarihlidir.yanimaarifiumûmiyenizamnâmesininhazrlanmasndanüçylson rayarastlamaktadr.lkbelgenintarihi,dervipaa nnmaarifnazrldönemi ne(4ocak187215haziran1872)denkgelmektedir.hemensonraahmetvefik Paabirylmaarifnazrl(15Haziran1872 5Aralk1872)yapt.AhmetKemal Paa nn4.defamaarifnazrlnatayintarihiise5aralk1872 dir(baar,2004: 46). Bu belgeye göre Matbaai Âmirede baslan kitaplar, Maarif Kütüphanesine gönderilmitir(boa.mf.mkt1:31). BudönemdeMaarifKütüphanesinintarakütüphaneleriiçindekitaplarte minettiianlalmaktadr.04eylül1872 demaarifkütüphanesi,aziziyekasaba sndakikütüphaneninistediikitaplar,tükendiiiçingönderememiti(boa.mf. MKT 4: 80). Bu ifadelerden kütüphane teriminin kitap sat yeri anlamnda da kullanldanlalmaktadr.bukullanmeklinin,yaznnsonunadorudabelir tileceigibicumhuriyetdönemininilkyllarndadayaygnolduuanlalmakta dr. KuruluundanbirsüresonraMaarifKütüphanesinetelifvetercümekitapla rnn da birer nüshalarnn gönderilmeye baland anlalmaktadr. 26 Kasm
1/1 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 31 1873 tarihinde alnan bir karar ile Mekatibi Askeriye Nezaretinde ve Mektebi BahriyedebaslantercümevetelifneriyatlarnbirernüshasnnMaarifKütüpha nesine gönderilmesi gerektii kabul edilmiti. 26 Aralk 1873 tarihli bir belgeye göremaarifdairesindekurulankütüphanenindonatlmasiçingerekligiriimve faaliyetlerdebulunulmasveidaresinemaarifmemurlarnntayinedileceibildi rilmektedir (BOA. MF. MKT 16: 34). akir Efendinin MahbukatüdDürriye isimli divannn bir nüshas kütüphaneye kondu. Resmo mutasarrfnn tercüme ettii Mutavvalisimlibelagatkitabnnbirincicildidestanbul dabulunankütüphanele regönderildiigibimaarifkütüphanesinedeverilmiti.ayrcapadiahahediye edilen kitaplardan bir nüshas kendisine takdim edilirken, dier bir nüshas da buraya verilmeye baland. Suriyede baslan bütün kitap ve risalelerin de satn alnmayoluylamaarifkütüphanesinekonulduuanlalmaktadr. 13Austos1874 densonrakonya,selanik,edirne,cezayiribahrisefid,ha lep, Tuna Vilayeti, Kastamonu, Hüdavendigar, Trabzon, Erzurum, Sivas ve Ma nastr da baslan salnamelerin birer nüshas Maarif Kütüphanesine konduunu öreniyoruz. Maarif Kütüphanesi memuru, bunlara dayal olarak istatistik de çkarmayabalamt. 1872ile1879yllararasndaMaarifKütüphanesi,pekçok vilayetvesancak rüdiyelerinin (ve ayrca bir iki sbyan veidadi mekteplerinin) istedii kitaplar, Elifbacüzlerini,Mushaflar,Mesahifierifeleri,risaleleri,küreleri,haritalar,ma lumat muhtasara cetvellerini, devam cetvellerini, diplomalar, ehadetnameleri, tahsinnameleri,jurnalvarakalarngöndermitir 1. Maarif Kütüphanesi, Anadolu ve Rumeli rütiyelerine kitaplar ve risaleleri posta ile gönderdii gibi ahslarla da teslim etmekteydi. Örnein 13 Temmuz 1876 tarihli bir belgeden, Zarai Atik Mektebi Rüdiyesi ve dadisi örencileri içingerekliolankitap,risaleveharitalarn,mektebitbbiyeimülkiyedeokuyan vememleketizaraiatikegidenbrahimefendiilegönderildiianlalmaktadr (BOAMF.MKT39:124). Taraya bu ders araçlar, fiyat listesi ile gönderildiine göre örencilere bu araçlarnparakarlverildiidüünülebilir.sinop ayazlan1876tarihlibelge den anlaldna göre gönderilen kitaplarn bedeli özellikle zengin çocuklardan 1 Ders araç ve gereci gönderme srasna göre bu vilayet ve sancaklar öyledir: zmit, Edirne, Köstence, Üsküb, Hezargrad, Ruscuk, Vodina, Adapazar, Isparta, Gümülcine, Vanbahçeleri, Giresun, ehrizor, Karaferye, Ankara, Samsun, Amasya, Pazarck, Ergiri, Berat, zmir, Kastamonu, negöl, Alanya, Adakale, nebolu, znik, Yeniehir, Sakz, Pirlepe, Bergos, Kbrs, Zara- Atik, Leskovik, Hasköy, Çorum, Kilis, Trabzon, Giresun, Seydiehir, Aydos, Bayburt, Konya, Nide, Tarakl, Tokat, Debre, Kudüs, Talca, Zor, Edremid, Krehir, Sofya, Behisni, Tarsus, Elmal, Nasliç, Çaramba, Adana, pka, Eribucak (Topçular Karyesi), Rusçuk, Kale-i Sultaniye, Vidin, Çankr, Silivri, Beypazar, zvornik'in Memlahateyn Kazas, Bayndr, Manastr, Safranbolu, Zara-i Atik, Siirt, Tiran, Akçahisar, Milas ve Gediz, Balat, Gelibolu, Bihke ve Sazin, Seydiehr, Ereli, Milas, Antep, Denizli, Usturumca, Bingazi, Mara, Hsn- Mansur, Hums, Kütahya, Uak, Pritine, Siroz, Antalya, Seydiehir, Beyehir, Ereli, Karapnar ve Ilgn, Laid sanca, Prizren, Gerze, Karaferye, Midilli, Beyrut, Sinop, skeçe, Servi, Çatalca, Kesriye, Silistre, Karahisar- arki, nebolu, Samako, Gümühacköy, Tire, Köstence, Kars- Zülkadriye, Tulca, Kayseri, Aydn, Bar, Samarra, Mendeli, Yafa, Hama, Bor, Göynük, Üsküp Sanca Palanka, Balkesir, Ahiçelebi, Kozan, Lofça, Van, Edremit, Alaehir, Kütahya, Sayda, Mamuretülaziz, Eceabad, Demirci, Belgradck, Çatalca, Eridir, Selanik, Deyr, Ayvack, Maden-i Sim, Soma, Düzce, Mudanya, Malkara, Gümühane, Bursa, Kean, Bartn, Kosova, Hendek, Isparta, Hns.
32 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/1 alnmaktayd(boamf.mkt42:84).öteyandanmaarifkütüphanesi,bastrd Kelam Kadim in fakir Müslümanlara indirimli olarak satldna yönelik olarak Vakit,TercümanHakikatveCerideiHavadisgazetelerineilanlardavermekteydi. Tara rütiyeleri, genellikle Fezlekei Tarihi Osmani, Tuhfei Vehbi, Gülistan, MedhaliCorafya,ResailiSelase,TeshilülHesap,MukaddimetilHesab,TalimiFarisi, Emsile, Emsilei Cedide, Risalei Ahlak, lmihal Risalesi, Müneat Osmaniye, Kavaidi Osmaniye,Bina,MaksudveAvamilgibiderskitaplarnistemektedir.Esasenbuda rütiyelerinöretimprogramnailikinbiripucudavermektedir.maarifkütüp hanesi, mevcutlar tükenen Fezlekei Tarihi Osmani, Medhal Kavaid, Feyzun fi LugatilMüfredatitTbbiye adl gibi kitaplar ve ehadetnameleri Matbaai Âmirede bastrmaktadr. 1875 de Maarif Kütüphanesinde mevcudu kalmayan Ahlâkrisalesinin,MektebiSanayiMatbaasndabasmistenmiti.BazendeMaa rifkütüphanesi ndemevcuduolmayanesmarüttevarihinyerinetarihiosmanî, TarihiUmumininyerineNiancTarihiisimlikitaplarönerilmektevegönderilmek teydi. Maarif Kütüphanesi için satn alnacak alfabe ve kitaplarn masraflar da CedidRisaleiAhlakörneindeolduugibiMaarifbütçesindenödenmektedir.Maa rif Kütüphanesi Memuru Mehmed Bey in, tabasmac bir esnaftan ald Elifba cüzlerininparasmaarifveznesindenödenmiti(boamf.mkt7:42). Maarif Kütüphanesi, mevcudu bulunmayan Franszca kitaplar da dardan satnalmaktayd.14ubat1875tarihlibirbelgedengalatagümrüünegelenki taplarn alnmas için maarif memurlarndan Kadri Bey in gönderildii anlal maktadr(boamf.mkt25:59). 1877 yegelindiindemaarifkütüphanesi,birkitapdeposuarayiçinegirdi. 01Nisan1877tarihlibirbelgedemaarifinkitapambarolarakkullanlacandan dolaydarülfünunaltndakisanayimektebininmamulâtnnkonulduudükkâ nnboaltlmasistenmektedir(boamf.mkt46:173). 1870 liyllardadamushafvecüzgibidinieserlerinbasmvedatmkonu sundadevletin kontrolühemendikkatiçekmektedir.butarihlerdegümrüklerde elegeçirilenmushaf,cüzlervekelamkadimgibidinikitaplar,maarifkütüpha nesi nde koruma altna alnmaktayd. Kitaplarn basmnn denetlenmesi, 1857 tarihlimatbaanizamnamesiilekabuledilmi,1879 damaarifnezaretindetelifve TercümeDairesikurulmutu.1881deiseTelifveTercümeDairesiilematbaalar idaresibirletirilerekencümeniteftivemuayenekurumuoluturuldu(demi rel,2007:90).1892 deencümeniteftivemuayene nintabvenerineizinverdii kitaplardanbirernüshadahasonramabeynihümayunvebabâlikütüphanele rinedekonmayabaland. Maarif Kütüphanesinde küre, kürei musattaha (düzlemküre), kürei musannaavememâlikimahrûse,avrupa,amerika,asyaveafrikaharitalarda vardr. Maarif Kütüphanesinde mevcudu kalmayan kürei musattaha ve Asya haritasnn Maarif Nezareti sabk muhasebecisi Naid Beyle mukavele edilerek yaptrlmaktayd(boamf.mkt7:169].maarifkütüphanesinin,tararütiyele
1/1 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 33 rinin küre ihtiyaçlarn karlamada yetersiz kald anlalmaktadr. Maarif Kü tüphanesinde mevcudu olmayan evzan (ölçekli) haritalar imal ediliyordu. Mahmud Cevat (2001:122), 187374 yllar olaylarn deerlendirirken, Darülmuallim de ulum tabiiye tedris için iktiza eden gerekli alet ve eyann, Avrupa dan celb edilmek mukarrer olduu gibi mekatipi umumiye için üçer yüzden ceman alt yüz kt a küre, arz ve kürei sema imal ettirilmektedir. yaz maktadr. Bu küre ve haritalardaki bilgilerin Türkçe olduu düünülürse, nasl imaledildiidederinlemesinearatrlmasgerekenkonulardanbiridir. MaarifKütüphanesi nin,osmanlmparatorluuiçindeaçlanbazözelokul laradadersaraçvegereçgönderdiianlalmaktadr.10mart1873 deemseddin EfendininSelanikteaçmolduusbyanmektebiiçinistenencüz,kitapverisale lerden Maarif Kütüphanesinde mevcut olanlar gönderilmi ve okulu açan emseddinefendiyedemaarifadnateekküredilmitir.atatürk ünilköretme niemsiefendiokulunuselanik te1872ylndaaçtgözönünegetirilirse(unat, 1963),belgedeemseddinEfendiolarakgeçenkiininemsiEfendiolduudüü nülebilir. 02Nisan1882tarihlibirbelge,Osmanlyöneticilerininzihniyetinigöstermesi açsndanönemlidir.bubelgedeeitiminilerletilmesiiçinyenieitimveöretim anlaynuygulayabileceköretmenbulunmadndanokullarabolmiktardakitap verisalegönderilmesiistenmektedir(boamf.mkt75:86). MaarifKütüphanesiileilgiliimdilikelimizdekiensonarivbelgesi03Hazi ran 1884 tarihlidir. Bu belge de Mustafa Nuri Paa nn (9 Mays 188225 Eylül 1885)dönemineaittir.MustafaNuriPaa memlekettenahiyelerekadarkütüpha nelerkurulmaldr. diyenbirnazrdr. 27Eylül1882 debeyazttakütüphâneiumûmîkurulmasiçiniradeçkmtr. 26Nisan1884 debeyaztdevletkütüphanesikütüphaneiosmaniyeadylahizme te açld. 1877 de Maarif Nazr Münif Efendinin Kütüphânei Umûmî adyla bir kütüphanekurmayagiritiinibiliyoruz.buyüzdenmahmutcevatda(2001:159), BeyaztDevletKütüphanesininkurulmagiriimlerinioyllarakadarindirmekte dir.böylecebeyaztumûmîkütüphanesi ninmaarifkütüphanesininbazilevle riniyüklendiikabuledilebilir. MusulveHalepgibivilayetlerinsalnamelerininMaarifKütüphanesi nekon duunailikin1892,1893ve1895tarihlibelgelerkurumunbutarihlerekadarvar lndevamettirdiinigöstermektedir. SONUÇVETARTIMA MaarifKütüphanesi,özellikle1870 live1880 liyllardagelenekselkütüphane cilikilevininötesinderütiyeleredersaraçvegereçleriniteminedenbir lojistik merkezolarakhizmetvermitir.usulicedidhareketiçerçevesindeöretimdeders araçlarvegereçlerininönemkazanmvebununneticesindegelenekteolmayan birekildebuaraçlarnyapmvedatmgibiyenisorunlarbirsüremaarifkü
34 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/1 tüphanesi çats altnda çözülmeye çallmtr (Usuli Cedid için bkz. Temizyürek,1999).MaarifKütüphanesi,derskitaplarnteminvedatmilerini MatbaaiÂmireileibirliiiçindeyürüttü. Bukurumun,lojistiintamaclkhizmetihariçsatnalma,envanter,ambalaj lama,depolamagibidierbütünilevleriniyerinegetirdiianlalmaktadr.an cakrütiyelerinsaysnnhzlaartmas,maarifkütüphanesininihtiyaçlarkarla yacakkadardersaraçvegerecinizamanndatedariketmesinizorlatrmtr. Maarif Nezareti nin Maarif Kütüphanesi yoluyla yapt bu lojistik faaliyeti daha sonra kurulacak yaynevi ve gazete sahiplerinin, kütüphane adyla kitap neriyatnabirzeminhazrlayacaktr.osmanldevletininsongünlerindebrahim Hilmi(Çraçan)KütüphaneislâmveAskerîadyla,Dr.AbdullahCevdetdeKü tüphanei ctihad adyla gazetesi yannda kitaplar basarak eitimin yaygnlatrl masnakatkdabulunmulardr.artk1926ve1927 demaarifgazetesisahibinaci KasmnMaarifKütüphanesiadylakurduuvepekçokkitapbastkütüphanesi nin,elbette1870 liyllardakimaarifkütüphanesiilehiçbirilgisiyoktur. CumhuriyetDöneminde,geçmitekiMeclisiKebiriMaarifinhizmetleriniye rinegetirecekmillitalimveterbiyedairesi(1926)kuruldu.budairenintekilat emasnda Neriyat ubesi Müdürlüü birimi ile karlalmaktadr. Bu müdür lük,stanbuldakidevletmatbaas(matbaaiâmire)ileibirliiyaparak,derski taplarn bastryordu. Demek ki Osmanl Dönemindeki Maarif Kütüphanesinin bir ksm ilevini Cumhuriyet Döneminin ilk yllarnda ksmen Neriyat ubesi Müdürlüü yerine getirmeye balamt. 1929 da stanbul daki Devlet Matbaa s nn dier ehirlerde Maarif Kütüphanesi (Ankara), Zafer Kütüphanesi (Bolu), Yavuz Kütüphanesi (zmir), Milli Kütüphane (Konya), Halk Kütüphanesi (Sam sun)vemehmetkamilkütüphanesi(sivas)adlaraltndaubeleresahipolduu, Vekâletinkitapneriyatnbuubeleraraclylasatasunduuanlalmaktadr (DevletMatbaas nnreklâmiçinbkz.unatvetonguç,1929).buubelerin,ahs lara ait küçük iletmeler olduuna dikkat edilmelidir. 1966 da ve özellikle 1983 den sonra Neriyat ubesi Müdürlüü, basm uygun bulunan kitap, basl evrakveeitimdokümanlarnnfiyatlarntespitetmek,depolamakvedatmak gibigörevlerleyaymlardairesibakanl nadönütürüldü. MaarifKütüphanesininküreveharitagibidersaraçlarndateminettiigöz önüne getirilirse, günümüzde bu ileri yerine getirmek için Ders Aletleri Yapm Merkezi(DAYM)açlmolduunadikkatedilmelidir.Ohalde,MaarifKütüpha nesininaynzamandadaym ndaprototipiolduudüüncesiaklagelmektedir. DieryandanTürkiye dederskitaplardndakidersaletleriyapmilerinin, II.MerutiyetdönemindenCumhuriyetinilkyllarnakadar MektepMüzesi kav ram altnda deerlendirildii anlalmaktadr. Yukarda da iaret edildii gibi KütüphanevedeMüzekavramlarnagünümüzdeyüklenenanlamlar,geçmi tekibutürdenuygulamalaranlamaygerçektenzorlatrmaktadr.1920 liyllarn bandatürkiyecumhuriyetieitimleilgiliyaplacakilerkonusundadersaletle
1/1 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 35 rinin zamanla yerli kaynaklarla imal edilmesi ve uygun merkezlerden birinde MektepMüzesi ninvemüzeyaknnadaimalathaneninkurulmasnkabuletmiti. Bupolitikanngeçmitekiithalciuygulamalardanalnanderslerinbirsonucuol duukabuledilebilir.1926 dansonramaarifvekâletimerkeztekilatnamektep Müzesi Müdürlüü eklendi. Bildiiniz gibi, müze müdürü de daha sonra Köy EnstitülerininmimarolacakolansmailHakkTonguçtur.MektepMüzesiMü dürlüü, ders araç ve gereçlerindeki yenilikleri takip ve bunlardan yaplmas mümkünolanlarnyaplmasnsalamak,okullaradatmakvesatnalnanders araçgereçleriniokullaragöndermektensorumluydu(edis,193334:181).mektep Müzesi Müdürlüü de zamanla Eitim Araçlar ve Donatm Dairesi Bakanl altnda faaliyetlerini yürütmeye balad. Ankarada Atatürk Eitim Müzesi ve Cumhuriyet75.YlMüzeleridekurularak,bumüzelerdegeçmitekullanlanders araçvegereçlerinden(örn.gazlprojeksiyonmakinalarndan)oluanbirkoleksi yonhazrland.eitimteknolojisindekihzlgelimeler,eitselfilmlervebelgesel lerinyapm,açköretimveoks/sbsolarakadlandrlançoktanseçmelisnavla rn deerlendirilmesi gibi iler Bakanlk çats altnda Eitim Teknolojileri Genel Müdürlüününkurulmasnsalayangelimelereyolaçt. Geçmitekikurumlarilegünümüzkurumlararasndakiilevselbenzerlikler, moderneitimanlaynasahipeitimyöneticilerini,eitimleilgiliihtiyaçlarkar lamakiçinfarkldönemlerdedebenzerilevleresahipkurumlarkurmayatevik ettiinebirkantniteliitamaktadr.buçalma,ülkemizdemaarifkütüphane si ndenhareketle,yaymlardairesibakanlvedersaletleriyapmmerkezi nin (DAYM n)kenditarihikökenlerinitekrarelealmasnahizmetedebilirse,amacna ulamolacaktr. KAYNAKÇA Baar, Erdoan, Milli Eitim Bakanlarnn Eitim Faaliyetleri, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, stanbul2004. Babakanlk Osmanl Arivi, Maarif Nezâreti Evrak Mektubi Kalemi (MF. MKT) Nr.1/31, 4/80,16/34,39/124,42/84,7/42,25/59,46/173,7/169,75/86. Bilim,CahitYalçn,Türkiye deçadaeitimtarihi(17341876),anadoluüniversitesiyaynlar, Eskiehir1998. Demirel,Fatma,II.AbdülhamidDönemindeSansür,BalamYaynclk,stanbul2007. Edis,A.Bedri,lktedrisatDüsturu,VakitMatbaas,stanbul193334. Ergin,Osman,TürkiyeMaârifTarihi,Cild12,EserMatbaas,stanbul1977. Kodaman,BayramAbdülhamitDevriEitimSistemi,TürkTarihKurumuBasmevi,Ankara1991. MahmutCevat,MaârifiUmûmiyeNezâretiTarihçeiTekîlâtvecraât,Haz.TaceddinKayaolu, YeniTürkiyeYaynlar,Ankara2001. Temizyürek,F.,SelimSâbitEfendiveUsuliCedidHareketiçerisindekiYeri.GaziÜnv.SosyalBilim lerenstitüsü,türkçenineitimiveöretimibilimdalbaslmamdoktoratezi,1999.
36 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/1 Türkmen, Hüseyin, Tanzimat Sonras Kütüphanelerle lgili Düzenlemelerde KütüphanePer soneli(18261920),bilgininserüveni:dünü,bugünüveyarn,türkkütüphanecilerdernei, Ankara,1999. Unat,FaikReitvesmailHakkTonguç,MuallimYll(19291930)kinciSene,DevletMatbaas, stanbul1929. Unat,FaikReit,AtatürkünlkÖretmeniemsiEfendiveOkulu,Eitim,Say:3,s.3842,1963. Ünal,Uur,II.MerutiyetÖncesiOsmanlRütiyeleri(18971907),GaziKitapevi,Ankara2008. Whatislogistics?,http://www.logisticsworld.com/logistics.htm,tarih:20.11.2008.