TÜRK YE DE TARIMSAL MAK NELE ME ( )

Transkript

1 TARHNPENDE ULUSLARARASITARHveSOSYALARATIRMALARDERGS Yl:2010,Say:3 Sayfa: THEPURSUITOFHISTORY INTERNATIONALPERIODICALFORHISTORYANDSOCIALRESEARCH Year:2010,Issue:3 Page: TÜRKYE DETARIMSALMAKNELEME( ) brahimnc Özet Cumhuriyetdönemitarmsalyapsn,Osmanl dankalanmirasbelirlemitir.tarmbudönemdetürkiye ekonomisininanasektörüydü.uzunsürensavalarnedeniyleülkedeemektoprakdengesidahadabozul mutu.emekktüretimfaktörüdurumundayd.tarmarazileriniilemekiçinkullanlançekimhayvan saysdayetersizdi.lenemeyenmilyonlarcadönümarazibulunmasnaramen,tarmsalüretiminyetersizli indendolaybudayvegdamaddeleriithaledilmekteydi.üretimiartrmanntekyolununtarmdamakine lemeolduudüünülüyordu yllararasndatarmürünlerifiyatlarnnnispiolarakyüksekdü zeydeseyretmesimakinelemeiçinelveriliortamyaratmtr.budönemdehükümetlertarmnmakinele mesineyönelikbüyükteviklerdebulunmulardr.cumhuriyet inilkyllarndahzlbalayanmakineleme hareketiçokksaömürlüolmu,1929dünyaekonomikkriziylesonbulmutur. AnahtarKelimeler Tarm,Traktör,Pulluk,Toprak,Üretim AGRICUKTURALMECHANIZATIONINTURKEY( ) Summary TheagriculturalstructureoftheRepublicanperiodisestablishedbytheinheritanceofOttomanEmpire. AgriculturewasthemainsectorfortheeconomyofTurkeyinthisera.Duetothelonglastingwars,the balancebetweenlaborandlandwasdeteriorated.thelaborwasconsideredasmeagreproductionfactor.the numberofanimalsusedforploughingthelandswasinadequite.despitethefactthattherewerethousandsof acresoflandwhichwasnotfarmed,wheatandcomestibleswereimportedduetotheinsufficiencyin agriculturalproduction.itwasclearthattheonlywaytoincreaseproductionwasthroughmechanization. Betweentheyears ,thecostsoftheagriculturalproductswererelativelyraised,whichthencreated theoccasionformechanisation.inthisperiod,thegovernmentsencouragedthemechanizationofagriculture. ThemechanizationmovementwhichhadbegunandrisenrapidlyinthefirstyearsofRepubliclastedfora shortperiodoftimeanditendedwiththeworldeconomicdepressionin1929. KeyWords Agriculture,Tractor,Plough,Land,Production Dr., Celal Bayar Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öretim Eleman.

2 120 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 2/3 Giri Tarmdamakinelemeelâletleri,hayvansalçekimlivemekanikgüçlümeka nizasyondanoluanbirbütünolup,güçkaynaklarnsrasyla;insan,hayvanve motor gücü oluturur. Mekanizasyonunun bu üç aamas bir çok ülkede, hatta ayniletmedeyanyanabulunabilmektedir.tarmsalmakinelemeninsonaama sçoukezmotorizasyonolarakdatanmlanmaktadr.bunagöremotorizasyon, tarmdamotorluaraçkullanmveyatarmsalüretimdemekanikgücüninsanve hayvangücününyerinialmasdr.tarmsalmakinekavramiçine,traktörvetrak törlerleçekilenâletvemakineler,biçerdöergibikendindenhareketlimakineler, sabit motorlar, hayvanla çekilen veya iletilen gelimi ziraat âletleri, bakm ve mücadeleilerindekullanlanziraîâletvearaçlargirmektedir.tarmdamekani zasyonununenönemlisembolütraktördür. Makineleme,igücüvetopranveriminiiyiletirmekte,üretimdeartsa lamakta ve tarmsal yapy deitirmektedir (Tekeliolu, 1983: 2224; Türkiye de Ziraî Makinalama, 1954: 2). Tarmsal mekanizasyon, bir ülkede emektoprak dengesine, iletme ölçeine, iletme biçimine ve sanayinin gelimilik düzeyine görefarkllkgösterir. BuçalmadaönceincelenendönemdeTürkiye detoprakmülkiyetdalm, iletme büyüklükleri ve iletme biçimlerinin tarmsal makineleme üzerindeki etkileri ele alnacaktr. Daha sonra, uzun süren savayllarnda kesintiye urasa da,türkiyetarmndamakinelemebirbirinebalaamalardanoluanbirsüreç olduundancumhuriyetöncesimekanizasyonçalmalarhakkndabilgiverile cektir.sonolarakcumhuriyetdönemindebirincimakinelemeadverilendönem irdelenecektir. 20. yüzyl balarnda Türkiye de nüfusun %7580 ini köylerde yamaktayd. Köyde yaayanlarn yaklak %68 i geçimlerini tarmdan salamaktayd (Türki ye de Toplumsal ve Ekonomik Gelimenin 50 Yl, 1973: 85; Aruoba, 1982: 79). Tarmsalüretimmilligelirinyarsnayaknnoluturuyordu(BulutayTezelvd., 1974:Tablo8.6.c) 1920 lerin Türkiye sinde tarmsal yap büyük ölçüde Osmanl döneminden devralnan miras tarafndan belirlenmitir. Cumhuriyet dönemine intikal eden tarmsalyapveüretimilikilerineküçükköylüiletmelerininyansratoprakta yüksek toplulama düzeyi ve pazar ekonomisinin gelimilii açsndan farkl nitelikte bölgelerin varl damgasn vurmaktayd (Silier, 1981: 10) yllarndayaplantarmsaymlar,osmanldönemindenmiraskalantoprakda lmnadairgenelbilgilersunmaktadr. Anadolu için oluturulan istatistikler köylerde yaayan bir milyon ailenin %87 sininilenentopraklarnancak%35 inesahipolduunu,%8 ininisehiçtop ra olmadn göstermektedir. Buna karlk ayn istatistikler, ailelerin %1 inin topraklarn%35 ineve%4 ününtopraklarn%26 snasahipolduuçarpcgerçe

3 2/3 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 121 iniortayakoymaktadr(türkiye detoplumsalveekonomikgelimenin50yl, 1973:24).YineaynyllardayaplanbiraratrmayagöreAkdenizveGüneydou Anadoluhariçdierbölgelerintamamnda50dekardanküçüktopraasahipi letmeorannn%70ila%85arasndaolduuanlalmaktadr.çanadoluvedou Anadolu da ise 10 dekardan küçük iletmeler 50 dekardan küçük iletmelerin yarsnayaknnoluturancüceiletmelerdi(türkiye detoplumsalveekonomik Gelimenin50Yl,1973:2830).Builetmelerinpazarlailikileriyoktuveöztüke tim için üretim yapmaktaydlar. letmelerin çok küçük, üretim tekniinin geri oluuveçetiniklimkoullardikkatealndndabucüceiletmelerinasgarige çimlik üretimi bile salamaktan uzak olduu anlalmaktadr (smail Hüsrev, 1934:193). TürkiyeTarmndaletmeBiçimlerininMakinelemeÜzerindekiEtkileri 1920 liyllardatürkiyeköyekonomisindebalcadörtçeitmülkiyetveilet mebiçimibulunmaktayd.bunlarderebeylik,toprakaal,kapitalistiletmeler veyabanciçikullanmayanküçükmülklerdi(tezel,1994:335).bufarklsosyalve ekonomikyap,türkiyetarmnnmakinelemesiniveteknikgeliiminidebirbi rindenfarklkoullarabalhalegetiriyordu. Dou ve Güneydou Anadolu bölgelerinin mülkiyet biçimi olan derebeylik sistemindetopraklarüzerindeyarcolanmarabalarçalmaktayd(pamuk,1994: 202). Bu sistemde topraklarn sahibi olan beyin topraklar üzerindeki ekonomik faaliyetlerdenbeklentisiailesininvebeslemekzorundaolduukimseleringeçim lerinikarlamak,güçveotoritesiniartrmayayönelikolarakservetinibüyütmek idi.küçükparçalarhalindemarabalarcailetilen,pazarlailikisiçokzayfolanbu iletmeler,karnartrmakvesermayesinibüyütmekzihniyetindenuzakdahaçok öztüketimeyöneliküretimkalbnasahipolduundanüretimaraçlarngelitirme mecburiyetiduymuyorlard.karasapanlaüretilenürünebilepazarbulamayanbir yöredeüretimmiktarnbüyükölçüdeartrantraktörünkullanmpekmümkün görünmüyordu.ayrca,butopraklariçingenibirmarabakitlesininsefaletdere cesindeucuzkolkuvvetikarsndapahalyamalolanmodernmakinelerinkulla nlmasnnrasyonelolmayacaaçktr. BatveOrtaAnadolu dagörülentoprakaaliçindeayndurumsözkonu suydu. Topraklarn ortakçlk ve yarclkla ileten toprak aalar, bu yöntemin çokucuzverisksizolmasnedeniylepahalveriskliolanmoderntarmaraçlarna para harcamay çkarlar için uygun bulmuyorlard (smail Hüsrev, 1934: 194). Genellikleehirvekasabalardaoturarakçounluklatarmürünleriticaretiyleu raanbüyüktopraksahipleri,yalnzhasatzamanalacaürünüvebunungetire ceikazancdüünmekte,bukazancnbirksmn,tarmyöntemlerininvearaçla rnniyiletirilmesiyolundaharcamayayanamamaktaidi.butopraksahiplerinin çou,köylütarafndanödenemeyenborçlarsayesindebüyükarazisahibiolmu lard.köydeyaratlandeerler,rant,tefecifaizi,aractüccarkarolarakehirve

4 122 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 2/3 kasabaya akmakta ve tekrar köylüye büyük faizlerle borç olarak verilmekteydi (Dinler,1996:12;Tezel,1994:366).Köylününyarattartbusuretlenemalan drmak dururken, modern tarm makinelerine harcamak toprak sahibi için akla yatkn gibi görünmüyordu. Küçük iletme sahibi köylülerin bir çou borçlarn ödeyemeyincetarlalarn,bavebahçeleriniborçparaverenlereveyaaractüccara devretmekzorundakalyordu.bunlarnbirksmmülksüzkalncayabakayerle reiaramayagitmekteveyakenditopraklarndaortakçolarakçalmaktaydlar. KyEge,ÇukurovaveTrakyagibitopraklarverimliveulamimkânlarna sahippazariçinüretimyapanbüyükveortaölçekliiletmelerinolduuyörelerde tarmdamakineleme19.yüzylnsonçeyreindenitibarenbalamtr.bukonu daöncülüütürkiye debüyükarazilersatnalanavrupalçiftliksahipleriyap mtr(pamuk,1994:115).dahasonrabunlardanetkilenengayrimüslimvemüs lümanolanbüyükveortaölçekliiletmesahipleridemodernmakineveâletler alpiletmelerindefaaliyetesokmulardr. Küçük toprak mülkiyetine gelince, bunlarn modern tarm âletleri alp kul lanmaimkânlarniletmehacmi,yetitirdikleriürüntürüvefiyatlarbelirlemek teydi.enyaygnolarakgörülencüceiletmelerinçouisebirçiftçekihayvanve karasabanalmayadahigüçyetirememekteidi(smailhüsrev,1934:195). Cumhuriyet inkuruluunakadartürkiyetarmndamakinelemeçaba lar 19.yüzylsonlarndaTürkiye detarmsalmakinelemeninilkgörüldüüyer ler,ihracatayöneliküretimyapanbüyükiletmelerinbulunduubölgelerolmu tur. Tarmn tümüyle Avrupa kapitalizmine açld yörelerde igücü ktlnn makinelemeye yol açmas doald. Bu tarihlerde Türkiye de topraa nispetle emekktbirfaktöridi(toprak,1988:32).batanadolu dabüyüktopraklarsatn alarakiletmeyebalayanngilizlertürkiye detarmsalmekanizasyonunöncülü ünüyapmlardr.batanadolu nunardndançukurovadahahzlbirbiçimde tarmdakapitalistilikileringelitiiüretimmerkeziolmutur.adanaveçevresi ksasüredeihracatayönelikpamuküretimisayesindeülkeninençoktarmmaki ne ve âletlerine sahip yöresi haline gelmitir (Pamuk, 1994: 117; Kurmu, 1977: 130).TürkveErmenilereaitçokgeniçiftliklerinbulunduuÇukurova da,ame rikan ve Alman irketleri her yl ortalama 28 buharl harman makinesi, buharl pulluk, bir çok biçer balar ve tohum ekme makinesi sattklarn belirtmilerdir (Kurmu,1977:130). Köylününmülküolanveyaortakçlkvekiraclkyoluiletasarrufettiklerii letmelerinküçükolmas,karasabanagöreçokpahalolandemirpulluunkulla nmnengellemekteydi.hayvanlaçekilenpulluklarancakortabüyüklükteilet mesahiplerisatnalabiliyordu.tarmmakineveâletleriimaledenavrupalfir malar ürünlerini pazarlamak için Türkiye deki demir yollarn etkin bir biçimde

5 2/3 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 123 kullanmlardr.thaledilenmoderntarmaraçlardahaçokdemiryollarnacivar olanyörelerdeyaygnlamaeilimigöstermitir(keresteciolu,1934:198). Geleneklerevebabadangörmeusullerebalolanköylüleryenitarmteknik vearaçlarnakaröncelerisoukbakmlardr.bunedenletarmmakineleripa zarlayan firmalar ürünlerini satabilmek için tantm faaliyetlerine girimilerdir. ngiltere Ticaret Dairesi Türkiye ye tarm araçlar satmak için balatlm olan kampanyayakatlan ngiliz irketlerini uyararak, Türkiye de resimli kataloglarn çokieyaramadnaslönemliolaneyintopraksahiplerininaraçlarçalrken görmeleri olduunu bildirmitir. Söz konusu kampanyann pratik gösterilerle uzunsüresürdürülmesininyansra,1910ylndairketler,özelolarakkiraladk larbirtrenlezmir dençivril ekadarheristasyondadurarak,özeldavetlitoprak sahiplerineçeitlitarmmakinevearaçlarnnçalmalarylailgiligösterileryap mlardr. Pazarpayngeniletmekiçinsatlarnkrediyleyapanngilizfirmalar,ayn zamandaküçükonarmilerinideücretsizyapyorlard.tarmmakinelerisatn da baar gösteren firmalar arasnda bir AvusturyaMacaristan irketi de bulun maktayd.buirket,kredilisatveufaktefekonarmlarkarlkszyapmasnn yansra,sahibiolduubirörnekçiftliktetantmgösterileridüzenliyorvemüte rilere makinelerin hangi ilerde nasl kullanlaca hakknda geni bilgiler sal yordu(kurmu,1977:131).almanfirmalardatürkiye detarmmakinelerisat makiçinbüyükçabalarharcyordu.çanadolu nunalmanyaiçinbirtahlambar halinegetirilebilmesidüüncesiyleanadoludemiryoluirketiortabüyüklükteki iletmelere,almanya dantarmsalmakinevearaçlarithaliiçinkredidatyordu (Pamuk,1994:119).Yabancfirmalarntarmmakineleripazarlamakonusundaki buyounçabalarcumhuriyetdönemindededevametmitir(keresteciou,1934: 199). Türkiye deöküzvesabanlayaplantarmdan,modernziraatâletvemakinele riyleyaplantarmageçiinilkizleri1875 lerekadargitmektedir.edirneveaydn vilayetlerindemüslümanolmayanosmanllaraaitbüyükçiftliklerdefranszlarn Bajak ve Braban tipi pulluklar kullanlmaya balanmt. Ayrca, Balkesir ve Adana yagelentatarveçerkezgöçmenleriatlaçekilenpullukkullanmnbera berlerindebuyöreleregetirmilerdi.busayedetürkköylüsüpulluunfaydalarn örenmeye balamtr. Trakya topraklarnda 46 çift öküzle çekilen aaçtan ya plmpullukilekarasabanarasndabirçeitsabankullanlmtr.bu,türkçiftçi sininhristiyançiftçilerdengördüklerifranszpulluklarnnkababirtaklidiydi. Köylü kullanmakta olduu âletlere benzeyen modern araçlar benimsemeye dahayatknd.demirpulluklardançekinentürkköylüsü,kendisinintamiredebi leceiaaçokvekollupulluklartercihetmitir.bunitelikleresahipbirçiftöküzle çekilebilenamerikanyapmolivervesiragözpulluklarçokrabetgörmütür. Çanakkale, zmir, Aydn, Manisa, Uak, Afyon ile Konya vilayetlerinde karasa bandanazfarklolanbupulluklaraçiftçininsnpalmasokvekollarnnaaç

6 124 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 2/3 tangövde,uçdemirivekulaklarnnotarihlerdestanbulvezmir dedökümden yaplyorolmasyd.bupulluklara,türkçiftçisininelindekibirçiftzayföküztara fndankolaylklaçekilebilmesi,dökümolanyedekparçalarnnköybakkallarnda bilesatlmasgibiavantajlarnedeniylebüyükilgiduyulmutur(faik,1934a:236). Hafif demir pulluklar 1902 de zmir ve 1908 ylnda Akehir de üretilmeye ba lanmt(tekelivelkin,1988:82).1911ylndamerkezikonya daolanalmanlarn kurduubirtarmâletlerisatirketiçiftçiyegösterdiikolaylklarsayesindeiki üçylgibiksabirsüredeyeniaraçlarnyaygnlamasnayardmcolmutur(faik, 1934a:236). Pulluun girdii bu yllarda saban olduu gibi kalmam, pulluun kullanmagiriininetkisiyledeiiklieuramvegelimitir(gökgöl,1935:216). Bu dönemde demiryollarnn ulaamad, tarmsal üretimin ticarilemedii Anadolu nungenibirbölümücumhuriyetinkuruluunakadarpulluktanmah rumkalm,ortaçaâletiolankarasabandanbakacabiraraçlatanmamtr(pa muk, 1994: 208). I. Dünya Sava öncesi Türkiye snrlar içinde faaliyet halinde olanpullukadedi17500kadard.hayvangücüyleçekilendemirtrmkvebenzeri modernâletsaysise500 üamamaktaidi(faik,1934a:237). Lokomobillerleçekilenbuharlpulluklarilkkez1885ylndaAdanaveSilif ke dekullanmagirmitir.buçiftmakineleri48100beygirkuvvetinde,arlklar da1624tonarasndayd.birlokomobilgündeortalama60ila100dönümkadar çiftsürmektevebuiiçin11.5tonkömürharcamaktaidi.kültivatörilegünde dönüm pamuk ekebilen lokomobiller ile 1913 ylnda Adana da pamuk ekimiiçinhazrlananarazimiktar200000dönümüamt.tarmdabumakine lerinkullanmsayesinde1902 de40000balyaolançukurova dakipamuküretimi 1913 de160000balyayaçkmtr(faik,1934a:241).i.dünyasavannbalad yllarda Türkiye nin snrlar içinde 35 tek 25 çift buharl pulluk bulunmaktayd (Tekelilkin,1988:83). Hasatiinihzlandrdveemektasarrufusaladiçin20.yüzylbalarnda Türk tarmnda en çok kullanlan makinelerden biri orak makinesiydi (Gökgöl, 1935: 252). Türkiye de ilk orak makinesi Silivri ve Çorlu arasndaki çiftliklerde kullanlmtr.aydn,trakya,bursa,balkesir,konyaveadana dabulunanorak makinelerininsaysi.dünyasavaarifesinde11000 eulamt(faik,1935b:268). Tarmgelimiülkelerdekiçiftçilerin%80 iorakmakinesiyerinebiçerbalarkul landklarhalde,bumakinelerinkompleksvetürkiye dekiçekihayvanlariçinbir hayliarolmasndandolay(gökgöl,1935:252)ayntarihlerdesaylar500 üa mamaktayd. Harmanmakineleriolanbatöz,ülkeyeilkolarakTrakya dakibirtürkçiftçisi tarafndan 1879 da getirilmiti (Faik, 1935b: 267). Ürünün ta ve toprakla temas etmedentemizbirbiçimdehasatedilmesinisalayanpatözlerpahalolmasnede niyle ancak az sayda büyük iletme sahipleri tarafndan satn alnabilmekteydi (Gökgöl, 1935: 257) de gelindiinde Türkiye snrlar içinde batöz says 367 ye çkmtr. Bunlarndahaçok Trakya, Ege ve Adana da younlatanla

7 2/3 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 125 lmaktadr(tekelilkin,1988:83).tarmateknolojikgelimeler,kapitalisttarmsal iletmelerin daha çok üretmelerini salamtr. Bu gelimeler sonucu 19. yüzyl sonlarnda dünya buday fiyatlar hzla düerken, Almanya buday ihracatçs olmaktançkarakbudayithalatçsbirülkedurumunagelmitir.anadoludemir yolununalmansermayesitarafndanyapmnnaynyllardabalamolmasbir rastlantdeildir.ancak,tarmsaltarmsaltekniklerinilkelniteliiile,küçükköy lülüün sürekli borçluluu ve yoksulluu dikkate alndnda, demiryolunun tad buday hacminin sürekli artmas ve ç Anadolu nun ksa zamanda Al manyaiçinbirtahlambarnadönümesibeklenemezdi.bunedenlerleanadolu Demiryolu irketi orta büyüklükteki iletmelere tohum, toprak slah, Alman ya danziraîaraçithaliiçinkredidatarakvebüyüksulamaprojeleribalatarak, 20.yüzylnbalarndabölgetarmylailgilenmeyebalad(Pamuk,1994:119).I. DünyaSavayllarndabazAlmanfirmalarAdanaveKonya dabüyükçiftlikler kurarakmodernmakineveekipmanlarlaüretimyapmlardr.yineayndönem deözellikleordununbeslenmeihtiyacnkarlamakiçinhükümetçeyurtdndan getirilenmakinelerlegeniçaptatarmsalüretimgerçekletirilmekistenmi,ancak ksabirsüresonrabuprojeterkedilerekithaledilenmakineveâletlerçürümeye terkedilmitir(keresteciolu,1934:198).uzunyllardevamedeni.dünyasava vekurtulusavadönemlerindehenüzyaygnlaamayanmakinelemehareketi duraklamhattagerilemitir. Cumhuriyet Dönemi Türkiye sinde Tarmsal Makine ve Âletlerin Moder nizasyonu Tarmdakullanlanüretimtekniklerivearaçlariletoprakkullanmarasnda yaknbirbalantvardr.geriteknolojiveüretimaraçlarilenentoprakmiktarn snrlandrmaktadr(aruoba,1982:79). BubalkaltndaTürkiye de yllararasndagerçekletirilmeyeçal lanvetarmdabirincimakinelemehareketiadverilen,çiftçininmodernaraçlar ladonatlmasçabalarelealnacaktr lerde Türk köylüsünün %20 si üretim araçlarndan yoksun bulunmak tayd.butarihteüretimaraçlarnasahipolanaileleriçindahiailebanaancakbir karasabandümekteydi.1927ylndaülkedetoplam çiftçiailesinekar lk karasabanve210000pullukvard(statistikyll ,1933: ).Ksaca,MilliMücadeleyllarndaTürktarmgeribirtekniktemeleda yanmaktayd.tarmkesimindeüretimveverimçokdüüktü.budurumincele nendönemsonrasndadauzunyllarbirsorunolarakdevametmitir(öz,1960: 21). Türk Tarmnda teknoloji deiimi ve üretim araçlarnn modernizasyonuna etkiedenikitemelfaktörihtiyaçtalepvehükümetpolitikalarolmutur(aruoba, 1988:200).KurtuluSavannbitimindeTürkiye deziraîmakinelemekonusunda ciddibiristekdomutu.bununülkeiçindenkaynaklananzorlaycveülked

8 126 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 2/3 kaynakltevikediciolmaküzereikinedenivard.türkiye ninnüfusundauzun sürensavayllarndabüyükdüülerolmutur.kurtulusavaöncesi olanülkenüfusu,1923 dezmirktisatkongresindebelirtilentahminirakamlara göre nüfus 10 milyon civarna inmi, 1927 ylnda ancak e çkmtr (Türkiye de Toplumsal ve Ekonomik Gelimenin 50 Yl, 1973: 28, 60; statistik Yll ,1933:64;Keyder,1993:33).ÖtedenberiAnadolu datopraanis petleemekktfaktördurumundayd.sekizylaralkszdevamedeni.dünyave KurtuluSavalaremekktlndahadaartrmt(SözenveArl,1981:55).Az bir slah çalmas ile tarm yapmaya elverili olabilecek milyonlarca hektar bo arazibulunmaktayd.1927 detürkiye de hektarolanekiliarazimiktar 1950 deyaklak hektaraçkmtr(türkiye detoplumsalveekonomik Gelimenin50Yl,1973:86;ZiraatstatistikleriÖzeti :3).FAO nun(bir lemi Milletler Gda ve Tarm Örgütü) hazrlad Türkiye Raporu nda Türki ye detarmarazilerisnr hektarolarakhesaplanmtr(faotürkiye Raporu,1963:15).OysaTürkiyeoyllardayurtdndanbudayveunithalet mekteidi.tarmaelveriliarazilerinbirçousermayeveemekktlndandolay ekilemiyordu.bunedenleemeinetkinliiniartracaktarmmakineveâletlerinin ülkede yaygnlatrlmas tarmsal üretimin artrlmasnn tek yolu olarak görül mekteydi li yllarda makinelemeyi tevik eden ikinci nedene gelince; I. DünyaSavateknolojininilerlemesinisalamvebuyüzdenAvrupaveAmeri kalsanayicilersavaiçindegelitirdiklerikapasitelerinisavasonrasndakullan makistemilerdir(tekelivd.,1988:83).buyüzdensanayilemiülkelerdekitarm makineveâletleriüretenfirmalartürkiye dekitemsilciliklerivastasylaetkinbir satkampanyasnabalamlardr.büyükkentlerdemakinedepolaroluturarak satlarnartrmaya çalmlar ve ülkeçapnda makine kullanmnn yaygnla masnakatkdabulunmulardr(keresteciolu,1934:199). Cumhuriyetin ilk yllarnda makinelemeyi tevik politikasnda dört önemli uygulamagözeçarpmaktadr.bunlar:1genelolarakaskerlikmuafiyeti,2maki nelerdekullanlanakaryaktvekimyasalgirdileregümrükmuafiyetiuygulanma s, 3 Devlet mal traktörlerinin büyük çiftçilere elverili artlarla kiralanmas, 4 Tarmsal üretimin vazgeçilmezleri olan makine ve ekipmanlarn çiftçiler tarafn dansatnalnabilmesiiçinziraatbankas nnucuzkredivermesi(silier,1981:18; Keyder,1993:35;Atasaun,1943:17).Ekimalanlarnngeniletilmesiveüretimin artrlmasnayönelikmakinelemeyitevikiçin1924ylndakabuledilenbirka nunlaaskerlikmuafiyetigetirilmitir.bukanunagöreaskerliktenmuafolanlar: Traktörvemotorluaraçsahibivebunlarkullanançiftçileriçinikimakinist veilenenher250dekariçinbirkii, Tarmâletvemakinelerinitamiredecekbellisaydakiteknikeleman(Silier, 1981:1819). Budönemdebiryandandevlet,numuneçiftlikleri,tarmokullarveistasyon larnda yeni âlet ve makineler kullanlarak örnek olmaya çalmtr. Türk tar

9 2/3 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 127 mnda makineleme konusunda örnek ve tevik edici bir kurum olarak Ata türk ün kurduu çiftlikleri de burada belirtmek gerekmektedir. Atatürk ün kur duu çiftliklerde modern tarm makine ve âletleriyle tarm yaplarak çiftçilere örnekolunmayaçallmtr.atatürkbizzattraktörkullanarakbukonudaönder likyapmtr.atatürkormançiftlii ndekipullukfabrikasndaimaledilenpul luklarmuhacirleredatlmtr.1937 debufabrikadabebinpulluküretilmi,bir ylsonrasiçinonbinadetpulluksipariialnmtr(atatürkçiftlikleri,1939:75; Aydeniz,1981:122).Öteyandantarmmakinelerisatnalmakvekullanmakiste yençiftçileregümrükmuafiyetlerivebazkolaylklarsalamtr.ziraatvekâleti araclileithaledilenmakineler,ziraatbankaskredileriyleçiftçiyetaksitlesa tlmtr. ktisatvekilimahmutesatbozkurt undaifadeettiigibimemlekettebirçok çiftçitopraolduuhaldesermayemalna,yanitopransürecekhayvanaveya traktöre,pullukvediertarmsalekipmanlara,sahipolmadiçingereklitarmsal faaliyetleri yürütememekteydi (TBMM Zabt Ceridesi, Devre: I, C: 26:110). Ata türk ün ifade ettii gibi, ülke topraklarnn tarma kazandrlmas ve köylünün refahnn artrlabilmesi için tarmda makinelemeye ihtiyaç vard. Atatürk bu konudasöyledemektedir: Bendeçiftçiolduumdanbiliyorum.Elemeigüçtür. Birleinizbirliktemakinealnz.Senedeyüzdönümekeceinizeonmisliyüzmisli fazlaekersiniz (Atatürk ünsöylevvedemeçleriii,1952:209;akman,1981:45). Yukardadabelirtildiigibi,ülketarmnngelimesiiçinöncelikleçiftçininbu sermayemalihtiyacnnkarlanmasgerekmekteydi.türkiye yedahaçoksayda traktör ve ziraî âletin ithal edilebilmesi için bir Amerikan firmas olan Chester grubuilebiranlamayaplm,âletveedavatziraîyeirketikurulmaskararla trlmtr(tbmmzabtceridesi,devre:i,c:28:148).ancakbuanlamaameri kan irketinin dalmas yüzünden yürürlüe girmemitir (Bilmez, 2000: 265; Tezel, 1994: 418) ylnda çkan 752 sayl yasayla, traktör, motorlu pulluk, biçerdöver,kamyonvekamyonetsahiplerinetarmdaharcadklarakaryaktiçin mevâddmüteilerüsumutazminat ödenmesikabuledilmitir(resmigazete 25ubat1926).Bukanungereincetarmsalfaaliyetlerdeharcananakaryakttan alnan vergi iade edilmitir ylnda Ziraat Vekâleti Bütçesi ancak 3 milyon 722binliraiken,makinekullanançiftçiyedevlet devresinde6milyon 652binliratazminatödemitir. Öteyandan,Devlettarmdamakinelemeyitevikamacyla,makineyikulla nacakvetamiredecekpersoneliyetitirmekiçintarmvemakinistokullaraçm tr(avcolu,1969:229).yinemakinelemeyiyaygnlatrmakiçin,cumhuriyetin kuruluundanhemensonraziraatbankas70traktöralmvebunlarn40tanesini çiftçilere datm; 30 adedini de kendisi iletmeye koymutur (Cumhuriyet, 5 Haziran1924) yllarnda486 sdevletmalolmaküzere501traktörün bulunduubelirtilmektedir(silier,1981:20).budönemaynzamandatarmürün lerifiyatlarnnnispetenelveriliolduuyllard.tütün,fndk,yapagibiürün

10 128 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 2/3 lerinihraçfiyatlarnda%100 ünüstünde,pamukta%50civarndabirartolmu tur(bulutayvd.,1974:7080).fiyatlardagörülenbuart,tarmdamakinelemeyi tevik eden önemli bir faktör idi. O yllarda Türkiye de bulunan traktör says hakkndabirbirindenfarklrakamlarverilmektedir.devletplanlamatekilatnn yaptbirçalmayagöreülkede yllararasndatoplamtraktörsays 220 den1000 eçkmtr(kalknantürkiye(rakamlarla ),1968:44).bir baka tahmine göre 1928 deki traktör says 1500 (Cumhuriyet, 13 Nisan 1928), ktisatvekiliakirbeyin10haziran1930 datbmm deyaptaçklamayagöre ise1844idi(tbmmzabtceridesi,devre:3,c:20,1930:175). Birinci Ziraat Kongresi ne tarmda makineleme ile ilgili olarak sunulan bir raporagöre,türkiye deziraatmakinelerininmiktar,dalmvekullanmtarm salnüfusunyounbulunduuyerlerdeveulamimkânlarnndahaelveriliol duudemiryolunacivarmntkalardadieryerlerenispetledahaileridurumday d. Tarmsal üretimin artmas için ziraî makine ve âletlere olan ihtiyaç çiftçinin iktisadi durumuna, mahsulüne yönelik piyasa talebine ve elde ettii gelire göre farklderecelerdetatminedilmekteydi.aynraporagöreçiftçininziraatmakinele rineilgisiyoundu.builgihükümetinveuzmanmeslekadamlarnnyardmlary la artmaktayd. Çiftçi ihtiyac olan makineyi ya dorudan doruya firmalardan veya hükümetin ziraat âletleri stokundan temin etmekteydi. Ziraat makine ve âletleriihtiyacnn%80 inidemirpullukiletohumtemizlememakineleri,sulama ya mahsus pompalar ve traktörler oluturmaktayd (Esat AhmetReat Rakm, 1931:1314). 1928ylndaTürkiye yietkileyenkuraklktansonra752saylkanundadei iklik yaplma ihtiyac duyulmutur. 13 Haziran 1929 da yürürlüe giren 1527 saylkanuntarmürünlerinintanmasndakullanlankamyonvekamyonetya ktlarn, yaktn miktarnn denetlenmesindeki güçlüün yol açt suiistimaller nedeniylevergimuafiyetidndabraklmtr.ancakyineaynkanundorudan tarmsalüretimdekullanlanakaryaktmuafiyetsnrngeniletmitir.bukanunla köydndayaayantopraksahipleriyletarmmakinelerinikiralayarakkullanan larn söz konusu muafiyetlerden yararlanmalar salanmtr (Resmi Gazete, 13 Haziran1929). Bunalm yllar içinde tarmsal ürün fiyatlarnn hzla dümesi, petrol yakan traktörlerle tarm yaplmasn ekonomik olmaktan çkarmt. Genellikle büyük çiftçiolantraktörsahipleri,ucuzasaladklarbenzinipiyasayaintikalettirmeyi, tarmda kullanmaktan daha karl bulmaktaydlar (Cumhuriyet, 15 Nisan 1928). Ayrca tarm makineleri yakt için salanan vergi muafiyetinin hazineye yllk maliyeti2milyonlirayayaklamt(cumhuriyet,15nisan1928).maliskntve ödemelerdengesiaçklarnnarttyllardabumuafiyetleribiravuçbüyükarazi sahibiiçinsürdürmeksosyalveekonomikaçdanhükümetiçinanlamnyitirmiti (Cumhuriyet,3Mays1929;Tezel,1994:418).

11 2/3 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 129 Bu yüzden hükümet, yeni önlemler almak zorunda kalmtr. Hükümet, 10 Haziran 1930 da TBMM den geçen 1710 sayl Ziraat Makinelerinde Kullanlan MevâddMütaileHakkndaki752ve1527SaylKanunlaraMüzeyyelKanun ile tarm makinelerinde kullanlan petrol ve benzin üzerindeki muafiyeti kaldr mtr.yasa,petrolileçalantraktörkullananlarn,artkbunlarkullanmayacakla r için, traktörlerinin tazmin edileceini de hükme balamt (Resmi Gazete, 19 Haziran1930).BudurumdakitraktörsaysktisatVekiliakirBeyin10Haziran 1930 datbmm deverdiibilgiyegöre1844idi(tbmmzabtceridesi,devre:3,c: 20,1930:175).Tanzimatkapsamnatraktörvebiçerdöverlerinyansra,traktörle rintamamlaycskabuledilenpulluk,diskpulluk,tulumbaveçayrmakineside girmekteydi. Verilecektazminatlarsözkonusumakineveâletlerinsatnaldeerikadar idi.ancak,yenimakinefiyatlaresasalnacakvesatnaltarihinegöreheryliçin %10 indirim yaplacakt. Kanun tazminat nakden ödemeyi hükme balamtr (ResmiGazete,19Haziran1930).Hükümettarmmakineleriiçintoplam3.5mil yonliratazminatödemitir(gökgöl,1935:221).benzinleçalantraktörleregöre çokazyaktharcayanaryayakantraktörlerlekömürleçalangazojenlitrak törlerbukanunlatevikedilmitir(resmigazete,19haziran1930).yaplande neylerde mazot ve ar yala çalan traktörlerin benzinli traktörlerin harcad yaktnancak1/3 ünüyaktanlalmtr(ziraatâletleriencümenraporu,1931: 1347). Ancak Hükümet, çiftçinin ar yala çalan yeni traktörler almasndan çok tarlalarnsürmekiçinatkullanmasnistiyordu.buyüzden1710saylkanunla, traktörçaltrançiftçilerdenbeylsüreyleatlaziraattaahhütedenlereverilecek tazminatmiktar%10artrlmtr(resmigazete,19haziran1930). Hükümetintarmdamekanikgücedayalmakinelemektenuzaklamapoliti kas etkisini göstermi ve traktör says 1933 de 1382 ye gerilemitir (Tekeli vd., 1988:85).Bugerileyiteyaktfiyatlarkonusundaizlenenpolitikakadaretkiliolan birdierfaktör,türkiye nintarmdamakinelemeiçingereklimakinistleriyetiti rememesivebakmaltyapsnkuramamasyüzündenülkedebirmakinemezar ldomuolmasdr(smailhüsrev,1934:44) yllararasndayaanan birincimakinelemehareketidenilenbutarmdamakinelemeçabasböyleceson bulmutur. Türkiye tarmnda makineleme çabalarnn devam ettirilemeyiinin en önemli nedenlerinden biri Dünya Ekonomik Buhranyla younlaan döviz skntsidi.öteyandanogününtraktörlerinintekniközellikleritürkiye detop ran nitelii ile badamamaktayd lerde traktör kullananlar bu araçlar çekimhayvanlariletakviyeetmegereiduymulardr.butarihlerdetraktörtek nolojisi yeterince gelimemiti. Engebesiz düz arazilerde yol alabilmekteydi. Çe kimgücütalk,serttopraklarayetmemekteydi.bunlarailaveolarak,türkiye de küçük üreticiliin yaygn oluu traktör gibi yüksek maliyetli üretim girdisinin kullanmncaydrcbiretkiyapmtr(toprak,1988:3334).

12 130 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 2/3 Hükümet1930tarihindenitibaren,yukardadabelirtildiigibi,traktörsahip leriniatkullanmayatevikedicitedbirleralmayabalamtr.1914ylnda olanatsaysndauzunsürensavayllarndabüyükdüülerolmutu(osmanl DönemiTarmstatistikleri,1997:20).Buteviksayesinde1929 de454500olanat says, 1934 ylnda e, 1937 de ise e çkmtr (statistik Yll , 1933: 218; statistik Yll , 1941: 316). Çiftçinin traktör ve öküzyerineatikameetmesindedevletinbukonudauyguladpolitikannbü yüketkisiolmutur.atnbirçifthayvanolaraköküzdendahaavantajlolduu çiftçiyeanlatlmayaçallmtr.atöküzenispetledahahzligörmektedir.çift çi,öküzleikigündesürdüüaraziyiatilebirgündesürebilmektedir.buyüzden ekim ve hasat dönemlerinde ürünün daha az zarar görmesi ve atl topraklarn üretimesokulabilmesiiçinatntercihirasyonelbirseçimdi.butercihatatürk ün demeçlerindede Herhaldeenküçükbirçiftçiailesibirçifthayvanasahipkln maldr,bundaidealolanöküzdeil,beygir(at)olmaldr sözleriyleyeralmakta dr(atatürk ünsöylevvedemeçlerii,1945:379;tekelilkin,1988:86).yalnzca 1930 luyllariçindeil,1950 densonradaküçükçiftçiiçinatntavsiyeedildiive köylünün atla çekilen âlet ve vastalarla donatlmaya çalld görülmektedir (TBMMZabtCeridesi,1952:Devre:IX,C:12/2:1127). 1927ZiraatSaymnagöre,Türkiye debulunanbütüntarmmakineleri15711 olarak tespit edilmitir. Bu tarm makinesi tanm içine traktör, çayr makinesi, trmk,mibzer,biçerbalar,harmanmakinesivetriyörlergirmektedir(1927tarm Saym,1970:110).1927 dekitarmmakinelerisays1914ylsaylarylakarlat rldnda%30düzeyindebirartolduugörülmektedir(tekelivd.,1988:84). 1927TarmsaymnagöreTürkiye de karasabanakarlkancakbu nunaltdabirikadar,210000adethayvanlaçekilenpullukvard.ülkeninheryö resindepullukmevcudununkarasabananispetiayndeildi.batanadolu da karasabanakar65000pulluk,Trakya,stanbul,KocaeliveBursa da karasabanakar60000pullukbulunuyordu.bunagörebatanadolu dapulluk karasabanoranyaklak1/3,trakya,stanbul,kocaelivebursa da1/2 denbiraz fazla idi. Orta ve Güney Anadolu da ise bu oran 1/1015 e, Dou Anadolu da 1/30 avekaradenizbölgesindeise1/40 akadarinmekteydi(gökgöl,1935:215). Türkiye de karasabann yannda demir pulluun en fazla kullanld, dört bindenyukarpulluuolanillertablo1 degösterilmektedir.

13 2/3 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 131 Tablo1 Dörtbininüzerindepulluasahipolanillervepulluksaylar lad Pulluksays lad Pulluksays Konya Eskiehir 6536 Bursa Denizli 6528 zmir Aydn 6494 Afyon Tekirda 6257 Manisa Çanakkale 6003 Kocaeli stanbul 5379 Edirne Ankara 4798 Balkesir 8956 Kütahya 4413 Krklareli 7516 Isparta 4087 Kaynaklar:(statistikYll1930,1930:163;smailHüsrev,1934:43) Cumhuriyet döneminin bu ilk makineleme hareketinde balca üç özellik dikkat çekmektedir. lk olarak makineleme hareketi, Osmanl Devleti nin son dönemlerinde,pazariçinüretiminyaygnlatbölgelerdesnrlsaydakiillerde görülmütür(esatahmetvereatrakm,1931:1316).tarmdamakinelemeha reketininikinciözelliitoplamtraktörithaliiçindeamerikanyapmtraktörlerin çounluktaoluudur.makinelemeileilgiliüçüncüözellikisebusüreçtedevletin yansraözelyabancirketlerindeönemliroloynamasdr.ancakyabancirket lerinmüterikitlesiortaveküçükiletmesahibiköylüleridi(silier,1981:21). Tarmda makinelemenin dönüm noktas 1929 ylnda younlaan Dünya ekonomikbunalmolmutur.butarihtenitibarentarmdamakinelemehareketi ninhzkaybettiivebirkaçylsonradaneredeysedurmanoktasnageldiitarm makinelerivearaçlarithalatrakamlarngösterentablo2 denanlalmaktadr. Tablo2 thaledilentarmmakinevearaçlar(traktörhariç) Yllar Kilo Yllar Kilo Kaynak:(smailHüsrev,1934:43) 1930 lu yllarda tarmda atn özendirilmesiyle birlikte, atla çekilen pulluk ve âletlerin ülke çapnda yaygnlamasna çallmtr. Bu amaçla, 2 Haziran 1930 tarihve1681saylkanunlaktisatvekâleti nepullukveziraatâletleritedarikiiçin ZiraatBankasnda liralkbirsermayetesisineyetkiverilmitir.Butarih lerdeülkenindeiikyerlerindepullukvebasittarmmakineleriyapabilenima

14 132 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 2/3 lathanelerinsaysçoalmtr.1930ylndaaçlanziraatsergisine99yerlipulluk imalathanesi katlmtr. Bu imalathaneler ülke ihtiyac için pulluk imal edebilecekbirkapasiteyeulamlardr.yerliüretimiyabancrekabetindenkoru makiçin2255numaralgümrüktarifekanunuileithalpulluklarnkentaline10lira gümrükvergisikonulmutur(gökgöl,1935:217). Ayrcayerlipulluküretiminitevikiçin26Mart1931tarihinde1797saylPul lukkanunukabuledilmitir.bukanunagöreyllksatmiktarasgari250adet olanvemamulatnn fennivasflarderecesikafigörülen yerlipullukimalatha nelerineprimverilecekti.herylbumaksatlaktisatvekâletibütçesinekafimik tardatahsisatkonulacakt.yllksatmiktarlar2000adedinüzerindeolanima lathanelereherpullukiçinsatfiyatnn%15 ikadarprimödenecekti.yllksat miktar pullukarasndaolanimalathanelereisepullukbanasatfiyat nn %12.5 u prim olarak verilecekti. Prim alan müesseselerde imal edilen ziraat âletlerindenmuamelevergisialnmayacakt.bunlarailaveolarakistenilenözellik lere sahip yerli pulluklarlabirlikte dier ziraat âletleri imalathanelerinde imalat slah ve geniletmek amacyla yaplacak harcamalar için imalathane sahiplerine faizsiz10000lirayakadarborçvermeyektisatvekâletiyetkiliklnmtr.ayrca, pullukkanunununuygulamatarihindenitibarenktisatvekâleti ninvevekâlete bal bütün müesseseler ve genel bütçeye bal sair resmi müesseseler, hususi idarelerle belediyeler satn alacaklar pulluk, tohum temizleme makinesi ve sair bilumum ziraat âletlerini yerli firmalardan tedarik edeceklerdi (Resmi Gazete, 2 Nisan1931). Sözüedilenbuteviklerinksasüredeetkisigörülmü,ülkedekipullukmikta r ihtiyac karlamaktan uzak olsa da, önemli ölçüde artmtr de olan pulluk says (smail Hüsrev, 1934: 42) 1936 ylnda e yükselmitir (statistikyll ,1941:286). Çiftçininmodernâletlerledonatlmaskonusundapullukdndadierziraat âletlerinindeülkeçapndayaygnlatrlmayaçalldanlalmaktadr.üretim artndabüyüketkisiolantohumlarnmekanikekildetemizlenmesiniteminiçin TarmBakanl65000liralk912adetkalburmakinesialmvebirksmnuzun vadelerleödemekartylaçiftçileredatmtr.bakanlkbumakineleringerika lanlarntohumtemizlemetekilathizmetinevererekköylününtohumunutemiz lemeye çalmtr yllarnda temizlenen tohum miktar tonu amtr(gökgöl,1935:258).hububattohumlarnarlkvehacimyönüylesnf landranvetemizleyenselektörmakinelerininyaygnlamasiçintarmbakanl nnçalmalarolmutur.bakanlkbumakinelerden1930 luylardaçeitliillere 185adetdatmtr(ZiraatÂletveMakineleriRaporu,1939:88).1933tarihinde traktör,pullukvekarasabandndakidiertarmmakineveâletleriunlard;54 000adetherçeittrmk,2770tohumekmemakinesi,4668orakmakinesi,2235 biçerbalar,728harmanmakinesive2947adettnazvekalburmakinesi(statis tikyll ,1941:287).

15 2/3 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE ylndadüzenlenenBirinciZiraatKongresinesunulanziraatâletlerien cümenraporu,otarihlerdetürkiye deköylününmodernmakineveâletlerledo natlabilmesiiçinyaplmasgerekenleriuekildeözetlemektedir: Traktör ve tarmda kullanlan motorlu araçlarn mümkün olduu ölçüde ucuzveyerliyaktkullanmas, Resmivehususiziraatmakinistiyetitirenmüesseselerinhimayeveteviki ilekurslaraçlmas, BuharlpulluklarnsarfedecekleriyerlimadenkömürlerininDevletnakilva stalarylaindirimlitarifeilenakledilmesi, Ziraatkooperatifleritekiliileköylününmüterekentraktör,harmanmaki nesivetohumtemizlememakinelerinialmalarnnsalanmas, Tarmmakineveâletlerisatanacentelerinsatfiyatlarnnkontrolüveyedek parçabulundurmalarnnmecburiyetaltnaalnmas, Yerliziraatâletlerininithalmallarakarhimayeverekabetekarmuhafaza s için benzeri olan yabanc ziraat âletlerine konulmu olan koruyucu muafiyet kanununkaldrlmasveyerliüretimihimayeedertarzdatedbirleralnmas, ÜrettikleriziraatâletlerininbelirlenenözellikleresahipolduuktisatVekâle ti nce tasdik edilen yerli imalathane ve müesseselere mükafat verilmesi (Ziraat ÂletleriEncümenRaporu,1931:1349). Özetleyerekvermeyeçaltmzziraatâletleriencümenraporundadabelir tildiigibi1930 luyllardatürktarmülkeiçindeüretilmesiplanlanantarmma kine ve âletleriyle donatlmaya çallmtr. Bu uygulama, o tarihlerde Devletin içinde bulunduu mali skntlar ve ödemeler dengesi açklarnn neden olduu dövizktldikkatealndndarasyonelbirtedbirolarakgörülmektedir. Sonuç ncelenendönemde,türkiye deçiftçininmodernmakinelerledonatlmasiçin verilen teviklerden, daha çok büyük iletme sahipleri yararlanmtr. Özellikle traktörgibimotorlutarmaraçlarnnsaysnartrmakiçindevletin,teviklerve muafiyetleradaltndamilyonlarcalirafedakarlktabulunduuçiftçisaysikibini pekamamtr.1923 tebalayantraktöradediniartrmatemelinedayananmaki nelemeprogram1929tarihindedünyaekonomikkriziilesonbulmutur.çok ksaömürlüolanmakinelemehareketininbaarszlklasonaermesiilerikiyllar içinçiftçiüzerindecesaretkrcbiretkiyaratmtr.bubaarszlkçiftçiyiyirmiyl makinelemektenuzaktutmutur.1920 lerinsonlarndaülkedeyaklak çiftçiailesinekarlksadece karasabanve210000pullukbulunuyordu. Her bir köylü ailesine 0.67 karasaban isabet etmekteydi. Bu, ortaça tarm âleti olan karasabana dahi sahip olmayan yüz binlerce çiftçi ailesi olduu anlamna gelmektedir.ncelenendönemdeizlenentarmâletlerinimodernletirmepolitika sndanneyazkkinüfusun%75 inioluturanbuçiftçiaileleripekyararlanama mtr.1930 dabalatlantürkköylüsününatileçekilenmodernpullukveâletler le donatm program Türkiye tarmnn yapsna uygun rasyonel bir uygulama

16 134 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 2/3 olmutur.cumhuriyetinkurulduuyllardanitibarenyerlipullukvetarmâletleri üretimihimayevetevikedilerekköylününpullukvebasitâletlerleteçhizikonu sunda,traktörlemeyedenkyounbirçabaharcansaveçekimhayvanolanatla rnslahedilereknitelikvenicelikleriartrlsaidi,türktarmdahahzlilerleme imkânnasahipolabilirdi.

17 2/3 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 135 KAYNAKLAR Akman,Arif, AtatürkveTarmsalÖretim,AtatürkveTarm,TarmveOrmanBakanlYayn lar,ankara,1981,ss Aruoba, Çelik, Cumhuriyetin Kurulu Yllarnda Türkiyenin Tarmsal Yaps ve Tarma Yönelik Politikalar,AtatürkDönemiEkonomiPolitikasveTürkiyeninEkonomikGelimesiSemi neri,ankaraüniversitesisiyasalbilgilerfakültesiyaynlar,ankara1982,ss.7987 Aruoba, Çelik, Tarmda Teknolojinin Deimesinin Gelir Dalmna Etkisi, Türkiye de Tarmsal Yaplar( ),Der:evketPamukZaferToprak,YurtYaynlar,stanbul1988,ss Atasaun, Y. Saim, Türkiye de Ziraî Borçlanma ve Ziraî Kredi Politikas, Ziraat Bankas Yaynlar, stanbul,1943. Atatürk ün Söylev ve Demeçleri I, TBMM Meclisinde ve CHP Kurultaylarnda ( , Türk nklaptarihienstitüsüyaynlar,stanbul,1945. Atatürk ünsöylevvedemeçleriii( ,türktarihkurumubasmevi,ankara,1952. Avcolu,Doan,Türkiye nindüzeni(dün,bugün,yarn),bilgiyaynevi,stanbul1969. Aydeniz,Akgün, AtatürkveTarmdaVerimlilik,AtatürkveTarm,TarmveOrmanBakanl Yaynlar,Ankara,1981,ss Bulatay,TuncerTezel,YahyaS.Yldrm,Nuri,TürkiyeMilliGeliri( ),AnkaraÜniversi tesisiyasalbilgilerfakültesiyaynlar,ankara1974. CumhuriyetGazetesi,3Mays1929. DevletstatistikEnstitüsü,1927TarmSaymlar,Ankara1970. DevletstatistikEnstitüsü,Türkiye detoplumsalveekonomikgelimenin50yl,ankara1973. DevletstatistikEnstitüsü,ZiraîstatistikÖzetleri ,Ankara1963. Dinler,Zeynel,TarmEkonomisi,EkinKitabevi,Bursa1996. Esat AhmetReat Rakm, Memleketimizde Ziraat Âlet ve Makinalar, 1931 Birinci Ziraat KongresihtisasRaporlar,C:I,MilliktisatveTasarrufCemiyetiYaynlar,stanbul1931,ss Faik, ZiraatMakineciliininTarihçesiII,ZiraatGazetesi,Say:9,Austos1934,ss Faik, ZiraatMakineciliininTarihçesi,ZiraatGazetesi,Say:8,Austos1934,ss Gökgöl,Mirza,TürkiyeBudaylar,C:I,T.C.ZiraatVekâletiYaynlar,stanbul1935. smail Hüsrev, Türkiye Köy ktisadiyat, Matbaaclk ve Neriyat Türk Anonim irketi, stanbul statistikumummüdürlüü,statistikyll1930,c:3,ankara1930. statistikumummüdürlüü,statistikyll ,c:6,ankara1933. statistikumummüdürlüü,statistikyll ,c:12,ankara1941. Kerecteciolu,eydaZiya, BizdeZiraatÂletleriMeselesi,Dönüm,Say:28,Kasm1934,ss Keyder,Çalar,DünyaEkonomisiçindeTürkiye( ),TarihVakfYurtYaynlar,stanbul, Kurmu,Orhan,EmperyalizminTürkiye yegirii,bilimyaynlar,stanbul1977. MecitMamumi, ZiraataÂlet,1931BirinciZiraatKongresihtisasRaporlar,C:I,Milliktisatve TasarrufCemiyetiYaynlar,stanbul1931,ss OsmanlDönemiTarmstatistikleri1909,1913ve1914,3.Cilt,Hazl:TevfikGüran,Devletstatistik EnstitüsüYay.,Ankara,1997. Öz,.Hakk,TürkiyeveZiraatMakinalarmalat,.T.Ü.MakinaFakültesiZiraatMakinalarMua yenevearatrmamerkeziyaynlar,stanbul,1960. Pamuk,evket,OsmanlEkonomisindeBamllkveBüyüme( ),TarihVakfYurtYaynla r,stanbul1994. ResmiGazete,3Haziran1929.

18 136 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 2/3 Silier,Oya,Türkiye detarmsalyaplarngeliimi( ),boaziçiüniversitesidaribilimler FakültesiYaynlar,stanbul1981. Sözen,NurArl,Mustafa, Atatürk,UlusalEkonomiveTarm,AtatürkveTarm,TarmveOr manbakanlyaynlar,ankara,1981,ss T.C.ZiraatVekâleti,BirinciKöyveZiraatKalknmaKongresiRaporlar,Ankara1939. TBMMZabtCeridesi,Devre:3,C:20,1930:175. Tekeli,lhanlkin,Selim, DevletçilikDönemiTarmPolitikalar(ModernlemeÇabalar),Türkiye de TarmsalYaplar( ),Der:evketPamukZaferToprak,YurtYaynlar,stanbul1988, ss Tekeliolu, Yavuz, Türkiye de Tarmsal Mekanizasyonunun Temel Sorunu: Traktör, Türkiye Zirai DonatmKurumuYaynlar,Ankara1983. Tezel,YahyaS.,CumhuriyetDönemiktisadiTarihi( ),TarihVakfYurtYaynlar,stanbul Toprak,Zafer, TürkiyeTarmveYapsalGelimeler ,Türkiye detarmsalyaplar( ),Der:evketPamukZaferToprak,YurtYaynlar,stanbul1988,ss Türkiye deziraîmakinalama,ankaraüniversitesisiyasalbilgilerfakültesiyay.,ankara,1954. ZiraatÂletleriEncümenRaporlar,1931BirinciZiraatKongresihtisasRaporlar,C:I,Milliktisatve TasarrufCemiyetiYaynlar,stanbul1931,ss