Ç.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü Yıl:2008 Cilt:17-5 YAPITAŞI OLARAK KULLANILAN BAZI KAYAÇLARIN FİZİKO-MEKANİK ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ Determination of The Physico- Mechanical Properties of Some Rocks Using as Building Stone * Zehra Funda TÜRKMENOĞLU Maden Mühendisliği Anabilim Dalı Alaettin KILIÇ Maden Mühendisliği Anabilim Dalı ÖZET Bu tez çalışmasında, Adana yöresinde yapı taşı olarak kullanılan yerli mermer ve ithal granitlerin fiziksel, mekanik ve petrografik özellikleri incelenmiştir. İncelemeler sonunda en iyi mermerlerin Uşak Beyaz ve Afyon Beyaz olduğu, en iyi granitlerin Nero Zimbabwe ve Raw Silk olduğu görülmüştür. Mermer ve granitlere uygulanan deneyler sonucunda, Uşak Beyaz ve Afyon Beyaz mermerlerinin; özgül ağırlıklarının 2,698 ile 2,680, Birim hacim ağırlıklarının 2,675 ile 2,660 gr/cm 3, porozitelerinin % 0,852 ile % 0,746, hacimce su emme değerlerinin % 0,235 ile % 0,274, dona dayanıklılık değerinin % 0,03 ile % 0,46, aşınma dayanımlarının 15 cm 3 /50 cm 2 ile 14,8 cm 3 / 50 cm 2, eğilme dayanımlarının 126 kg/ cm 2 ile 125 kg/cm 2, Shore sertliklerinin ise 37 olduğu belirlenmiştir. Nero Zimbabwe ve Raw Silk granitlerinin; özgül ağırlıklarının 3,032 ile 2,641, Birim hacim ağırlıklarının 2,982 ile 2,601 gr/cm 3, porozitelerinin % 1,649 ile % 2,641, hacimce su emme değerlerinin % 0,239 ile % 0,341, dona dayanıklılık değerinin % 0,34 ile % 0,43, aşınma dayanımlarının 4,8 cm 3 /50 cm 2 ile 3,5 cm 3 /50 cm 2, eğilme dayanımlarının 160 kg/ cm 2 ile 114 kg/cm 2, Shore sertliklerinin ise 94 olduğu belirlenmiştir. Tüm çalışmalar neticesinde, deneyler mevcut standartlardan TS 10449, TS 6234 ve TS 11143 e göre yorumlandığında kayaçların bu standartların birçok sınır değerini taşıdığı görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Uşak Beyaz, Afyon Beyaz, Nero Zimbabwe, Raw Silk ABSTRAC In this thesis, the physico, mechanical and petrographical properties of native marbles and import granites were examined which being used as building stone in Adana region. The results of these investigation showed that the best marbles are Uşak Beyaz and Afyon Beyaz and the best granites are Nero Zimbabwe and Raw Silk. According to investigation results of Uşak Beyaz and Afyon Beyaz marbles, it was seen that the marbles has a spesific gravity of 2,698-2,680, unit weght values of 2,675-2,660 gr/cm 3, porosity of % 0,852-0,746, water absorbsion * Yüksek Lisans Tezi - MSc. Thesis 28
volume of % 0,235-0,274, weight loss after freezing and thawin of % 0,03-0,46, the bohme surface abrasion value of 15cm 3 /50cm 2-14,8 cm 3 /50cm 2, the flexural tensile strenght of 126 kg/cm 2-125 kg/cm 2 and the shore hardnees of 37. Nero Zimbabwe and Raw Silk granites have spesific gravity of 3,032-2,641, unit weght values of 2,982-2,601 gr/cm 3, porosity of % 1,649-2,641, water absorbsion volume of % 0,239-0,341, weight loss after freezing and thawin of % 0,34-0,43, the bohme surface abrasion value of 4,8cm 3 /50cm 2-3,5 cm 3 /50cm 2, the flexural tensile strenght of 160 kg/cm 2-1114kg/cm 2 and the shore hardnees of 94 According to the results, the experiment were interpreted according to the standarts TS 10449, TS 6234 and TS 11143. It has been observed that the rocks covers limit values of these standarts. Key Words: Uşak Beyaz, Afyon Beyaz, Nero Zimbabwe, Raw Silk Giriş Yüksek sıcaklık ve basınç altında başkalaşıma (metamorfizma) uğramış kalkerler mermer olarak tanımlanmaktadır. Endüstriyel anlamda ise; işlenebilen, cilalanabilen, parlayan ve boyutlandırılabilen veya dekoratif amaçlı kullanılan tüm doğal taşlara mermer denilmektedir. Günümüzde özellikle endüstriyel anlamda mermerin yerine doğal taş terimi de kullanılmaktadır (Onargan ve ark., 2005). Uysal ve Ark. (2003) Bazı mermer türlerinin fiziksel ve mekanik özelliklerini tespit ederek, inşaatlarda yapı ve kaplama malzemesi olarak kullanılabilirliğini araştırmışlardır. Aynı zamanda bir dizi deneyler uygulayarak TSE standartları ile karşılaştırmış ve yer döşemesi, duvar kaplaması v.s. kullanım alanlarına uygunluğunu araştırmışlardır. Erdoğan (2001) Çalışmasında Çukurova Bölgesindeki kayaçların mühendislik özelliklerini belirlemiş ve yapı kaplamacılıkta kullanılabilirliğini araştırmıştır. Bu amaçla 7 farklı yapı ve kaplama kayacı üzerinde birim hacim ağırlık, özgül ağırlık, porozite, darbe direnci, eğilme dayanımı, aşınma dayanımı, shore schlerescope sertlik indeks belirleme deneylerini uygulamıştır Bu çalışma; Adana yöresinde yapı taşı olarak kullanılan yerli mermerler ile ithal granitlerin fiziksel, mekanik ve petrografik özelliklerinin belirlenebilmesi amacıyla yapılmıştır. Bulunan sonuçlar yapıtaşı standartları ile karşılaştırılmış ve incelenen mermerlerin yapılarda kullanım alanlarına uygunluğu belirlenmiştir. Materyal ve Metot Bu çalışmada 10 farklı mermer türü ve 8 farklı granit türü incelenmiştir. Bu mermerler Uşak Beyaz, Marmara Beyaz, Afyon Beyaz, Muğla Beyaz, Ceyhan Bej, Diyarbakır Bej, Karaisalı Bej, Diyarbakır Pembe, Denizli Traverten ve Denizli Traverten Pembe, granitler ise Nero Zimbabve, Raw Silk, Roza Beta, Roza Porino, Roza Minho, Baltic Brown, Giallo Fiorito ve Capoa Bonito dur. Laboratuar çalışmalarında aşağıdaki deneyler uygulanmıştır. Özgül Ağırlık Birim Hacim Ağırlık 29
Ağırlıkça Su Emme Porozite Shore Sertlik Böhme Aşınma Dayanımı Eğilme Dayanımı Donma ve Çözülmeye Karşı Direnç Açık Hava Tesirlerine Dayanıklılık Pas Tehlikesinin Tayini Asitlere Dayanıklılık Deneyi Petrografik Analiz Araştırma Bulguları Deneysel çalışmalarla Adana yöresinde kullanılan yerli mermerler ve ithal granitlerin fiziksel, mekanik ve petrografik özellikleri belirlenmiş ve sonuçlar TSE standartları ile karşılaştırılmıştır. Mermer Örneklerinin Fiziksel ve Mekanik Özellikleri Mermerlere uygulanan fiziksel deneylerin sonuçları Çizelge 1 de verilmiştir. Yapılan deneyler sonucunda mermerlerin sırası ile yoğunluk değerleri 2,680-2,708 arasında; birim hacim ağırlıkları 2,603-2,675 g/cm 3 arasında; görünür poroziteleri % 0,852-2,981 arasında; hacimce su emme oranları % 0,235-2,870 arasında; dona dayanıklılık değerlerinin % 0,03-2,9 arasında olduğu saptanmıştır. TS 10449 a göre yapı ve kaplama taşı olarak kullanılacak mermerlerin, birim hacim ağırlık değerinin en az 2.55 g/cm 3 olması gerekmektedir. Bulunan deney sonuçlarına göre birim hacim ağırlık değerleri TS standartlarına uygundur. TS 10449 a göre doğal taşların kütlece su emme oranı % 0,4 den küçük olmalıdır. Yapılan deneyler neticesinde, Karaisalı bej, Diyarbakır bej ve Diyarbakır pembe dışında diğerlerinin bu standardı sağladığı görülmüştür. Mermerlerin içerisinde boşluk (porozite) istenmeyen bir durumdur. Mermerin su emme kapasitesi ile doğru orantılı olan porozite yüzdesi ne kadar büyükse, mermerin ekonomikliği de o oranda az demektir. TS 10449 a göre kaliteli ve ekonomik sayılabilecek bir mermerin porozitesi en fazla % 2 olmalıdır. Porozite değerlerine bakıldığında, Diyarbakır bej, Karaisalı bej ve Diyarbakır pembenin bu standardı sağlamadığı görülmektedir. TS 10449 a göre yapı ve kaplama taşı olarak kullanılacak mermerlerin, don kaybı değerinin %1 den küçük olması gerekmektedir. Bulunan deney sonuçlarına göre don kaybı değeri Diyarbakır Bej, Karaisalı Bej ve Ceyhan Bej için standardı sağlamamaktadır. Travertenlere uygulanan deneyler sonucunda travertenlerin sırası ile yoğunluk değerlerinin 2,628-2,342 arasında; birim hacim ağırlıklarının 2,349-2,395 g/cm 3 arasında; görünür porozitelerinin %9,348-10,616 arasında; hacimce su emme oranlarının % 4,475-4,560 arasında; dona dayanıklılık değerlerinin % 0,77-1,24 arasında olduğu saptanmıştır. TS 11143 e göre yapı ve kaplama taşı olarak kullanılacak travertenlerin, birim hacim ağırlık değerinin en az 2,30 g/cm 3 olması gerekmektedir. Bulunan deney sonuçlarına göre travertenlerin birim hacim ağırlık değerleri TS standartlarına uygundur. TS 11143 e göre travertenlerin kütlece su 30
emme kapasitesi % 3 den fazla olmamalıdır. Yapılan deneyler sonucunda travertenlerin standardı sağladığı görülmüştür. Kaplama olarak kullanılacak travertenlerde gözeneklilik % 12 yi geçmemelidir. Travertenlerin görünür porozitesi Türk Standartlarına uygundur. TS 11143 e göre travertenlerin donma kaybı % 5 den çok olmamalıdır. Yapılan deney sonucuna göre travertenler standartlara uygundur. Çizelge 1. Çalışmada kullanılan mermer ve travertenlerin fiziksel özellikleri. No Mermer Adı Gs KBH(gr/cm 3 ) n (%) Vw (%) F (%) 1 Uşak Beyaz 2,698 2,675 0,852 0,235 0,03 2 Muğla Beyaz 2,708 2,671 1,366 0,300 0,79 3 Afyon Beyaz 2,680 2,660 0,746 0,274 0,46 4 Marmara Beyaz 2,708 2,670 1,403 0,289 0,49 5 Karaisalı Bej 2,693 2,634 2,600 2,414 2,9 6 Ceyhan Bej 2,700 2,640 1,123 0,976 1,07 7 Diyarbakır Bej 2,683 2,603 2,981 2,870 1,79 8 Diyarbakır Pembe 2,692 2,615 2,860 2,450 1,53 9 Denizli Traverten 2,628 2,349 10,616 4,560 1,24 10 Denizli T. Pembe 2,642 2,395 9,348 4,475 0,77 Mermer ve travertenlerin mekanik özelliklerini belirlemeye yönelik olarak yapılan aşınma dayanımı, eğilme dayanımı ve shore scleroscope sertliği deneylerinin sonuçları Çizelge 2 de verilmiştir. Yapılan deneyler sonucunda mermerlerin sırası ile aşınma dayanımlarının 7,0-17,3 cm 3 /50cm 2 arasında; eğilme dayanımlarının 78-126 kgf/cm 2 arasında ve shore scleroscope sertlik değerlerinin ise 35-59 arasında olduğu görülmüştür. TS 10449 a göre aşınma dayanımı değeri, yer döşemesi için en fazla 15cm 3 /50cm 2, duvar kaplaması için ise en fazla 25cm 3 /50cm 2 olmalıdır. Elde edilen değerler incelendiğinde Uşak beyaz, Afyon beyaz, Karaisalı bej, Diyarbakır bej, Ceyhan bej ve Diyarbakır pembenin yer döşemesinde, merdiven basamağında ve duvar kaplamasında kullanılabilecek vasıfları taşıdığı görülürken Muğla beyaz ve Marmara beyazın ise sadece duvar kaplamasında kullanılabilecek özellikte olduğu görülmüştür. TS 10449 a göre mermerlerin eğilme dayanımları 6 N.mm/mm 3 (60kgf/cm 2 ) den büyük olmalıdır. Tüm mermerlerin standardın belirlediği eğilme dayanım değerinin üzerinde olduğu tespit edilmiştir. Travertenlere yapılan deneyler sonucunda travertenlerin aşınma dayanımlarının 21,3-24,8cm 3 /50cm 2 arasında; eğilme dayanımlarının 68-78 kgf/cm 2 arasında ve shore scleroscope sertlik değerlerinin ise 33-38 arasında olduğu görülmüştür. TS 11143 e göre yapı ve kaplama taşı olarak kullanılacak 31
travertenlerin aşınma dayanım değeri, döşeme, zemin gibi yük taşıyıcı mekânlarda en çok 15cm 3 /50cm 2, dekorasyon, süs ve duvar kaplaması için ise en çok 20cm 3 /50cm 2 olmalıdır. Travertenlerin bu standardı sağlamadığı görülmüştür. Yine yapılan deneyler sonucunda travertenlerin eğilme dayanımlarının standartların üzerinde olduğu görülmüştür. Çizelge 2. Çalışmada kullanılan mermer ve travertenlerin mekanik özellikleri No Mermer Adı BAD(cm 3 /50cm 2 ) SHO σ eğ(kgf/cm 2 ) 1 Uşak Beyaz 15,0 37 126 2 Muğla Beyaz 15,8 42 114 3 Afyon Beyaz 14,8 35 125 4 Marmara Beyaz 17,3 36 107 5 Karaisalı Bej 7,0 59 88 6 Ceyhan Bej 7,8 57 120 7 Diyarbakır Bej 9,0 45 94 8 DiyarbakırPembe 12,3 49 78 9 Denizli Traverten 24,8 38 68 10 DenizliTra.Pembe 21,3 33 78 Granitlerin Fiziksel ve Mekanik Özellikleri Granitlere uygulanan fiziksel deneylerin sonuçları Çizelge 3 te verilmiştir. Yapılan deneyler sonucunda granitlerin yoğunluk değerlerinin 2,635-3,032 arasında; birim hacim ağırlıkları 2,580-2,980 g/cm 3 arasında; görünür poroziteleri %0,948-2,678 arasında; hacimce su emme oranları %0,239-1,018 arasında; dona dayanıklılık değerlerinin %0,15-1,36 arasında olduğu saptanmıştır. TS 6234 e göre yapı ve kaplama taşı olarak kullanılacak granitlerin, birim hacim ağırlık değerinin en az 2.56 g/cm 3 olması gerekmektedir. Yapılan deney sonuçlarına göre birim hacim ağırlık değerleri TS standartlarına uygundur. TS 6234 e göre granitlerin görünür porozitesi % 0.5 ten fazla olmamalıdır. Yapılan deneyler neticesinde sadece Nero Zimbabwe ve Raw Silk granitinin bu standardı sağladığı görülmüştür. TS 6234 e göre granitlerin donmaya karşı mukavemetleri %5 ten fazla olmamalıdır. Yapılan deneyler neticesinde granitlerin bu standardı sağladığı görülmüştür. Granitlere uygulanan mekanik deneylerin sonuçları Çizelge 4 te verilmiştir. Yapılan deneyler sonucunda granitlerin aşınma dayanımlarının 3,5-4,8 cm 3 /50cm 2 arasında; eğilme dayanımlarının 81-160 kgf/cm 2 arasında ve shore scleroscope sertlik değerlerinin ise 91-95 arasında olduğu görülmüştür. TS 6234 e göre gerek blok granitlerin gerekse de plaka granitlerin sürtünmeden dolayı aşınma dayanımı 32
değeri 15cm 3 /50cm 2 den, fazla olamamalıdır. Yol parkesi ve bordürü yapımında kullanılan granit taşında ise 10cm 3 /50cm 2 den fazla olmamalıdır. Yapılan deneyler sonucunda granitlerin standartları sağladığı görülmüştür. TS 6234 e göre granitlerin eğilme dayanım değerleri en az 75 kg/cm 2 olmalıdır. Standarda göre tüm granitler bu değerin üzerindedir Çizelge 3. Çalışmada kullanılan granitlerin fiziksel özellikleri. No Granit Adı Gs KBH(gr/cm 3 ) n (%) Vw (%) F (%) 1 Nero Zimbabve 3,032 2,982 1,649 0,239 0,34 2 Roza Minho 2,665 2,604 2,280 0,767 0,64 3 Raw Silk 2,641 2,601 2,641 0,341 0,43 4 Baltic Brown 2,690 2,620 2,602 0,623 0,95 5 Roza Porino 2,635 2,610 0,948 0,792 1,15 6 Roza Beta 2,680 2,610 2,611 0,904 0,93 7 Capoa Bonito 2,640 2,586 2,045 0,596 0,15 8 Giallo Fiorito 2,651 2,580 2,678 1,018 1,36 Çizelge 4. Çalışmada kullanılan granitlerin mekanik özellikleri. No Granit Adı BAD (cm 3 /50cm 2 ) SHO σeğ (kgf/cm 2 ) 1 Nero Zimbabve 4,8 94 160 2 Roza Minho 4,0 95 144 3 Raw Silk 3,5 94 115 4 Baltic Brown 3,8 92 111 5 Roza Porino 3,5 91 106 6 Roza Beta 4,0 94 100 7 Capoa Bonito 3,5 95 86 8 Giallo Fiorito 4,0 93 81 Asitlere Dayanıklılık Baca gazları ile havada bulunan diğer zararlı gazlar havanın nemi ile birleşerek asitler oluşturmaktadırlar. Bu asitlerin yapı taşlarının dayanıklılığı nasıl etkileyeceğinin tayini amacı ile asitlere karşı dayanıklılık testi yapılmıştır. Deneyde, 5 çift deney numunesi kullanılmıştır ve bunların birer adetleri desikatöre konularak 33
deney sonuna kadar burada muhafaza edilmiştir. Asitlere karşı dayanıklılık cihazının içine konulan numuneler ise, içinde sülfüroz asit bulunan kabın üzerine uygun bir düzenekle asılarak burada 28 gün bekletilmiştir. Yapılan deney sonucunda granit ve mermer örneklerinin renk ve görünüş değişikliğine uğramadığı görülmüştür. Pas Tehlikesi Deneylere tabii tutulan granitlerin hiçbirisinde pas tehlikesi görülmemiştir. Mermerlerde ise Afyon Beyaz, Muğla Beyaz, Uşak Beyaz ve Marmara Beyaz da pas tehlikesi görülmezken Diyarbakır Bej, Ceyhan Bej, Karaisalı Bej, Diyarbakır Pembe, Denizli Traverten ve Denizli Traverten Pembe de pas tehlikesi görülmüştür. Sonuçlar Çizelge 5 te topluca verilmiştir. Çizelge 5. Tüm mermer ve granitlerin pas tehlikesi sonuçları. Mermerler Granitler Adı Pas Tehlikesi Adı Pas Tehlikesi Diyarbakır Bej Var Baltıc Brown Yok Ceyhan Bej Var Capoa Bonito Yok Karaisalı Bej Var Raw Silk Yok Diyarbakır Pembe Var Roza Porino Yok Afyon Beyaz Yok Giallo Fiorito Yok Muğla Beyaz Yok Roza Beta Yok Uşak Beyaz Yok Roza Minho Yok Marmara Beyaz Yok Nero Zimbabwe Yok Denizli Traverten Var Denizli Tra. (Pembe) Var Açık Hava Tesirlerine Dayanıklılık Yapılan deneyler sonucunda aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır. Granitler: Nero Zimbabwe, Roza Porino, Roza Beta ve Raw Sik te renkte koyulaşma, Roza Minho ve Baltic Brown da ise renkte sararma olduğu görülmüştür. Giallo Fiorito ve Capoa Bonito da ise yer yer sararma ve yer yer de koyulaşma görülmüştür. Mermerler: Diyarbakır Pembe, Ceyhan Bej, Marmara Beyaz, Uşak Beyaz, Muğla Beyaz, Afyon Beyaz ve Denizli Travertenin renklerinde sararma olduğu görülürken, Karaisalı Bej, Diyarbakır Bej ve Denizli Traverten Pembe de renkte koyulaşma görülmüştür. Petrografik Analizler Maden Mühendisliği Bölümü ince kesit atölyesinde tüm kayaçlardan ince kesit yapılmış, bu kesitlerin polarizan mikroskop altında incelenmesi sonucu petrografik tanımlamaları aşağıdaki gibi yapılmıştır. Giallo Fiorito: Granit ailesinden olan bu kayaçta birincil hakim mineral K- Feldspattır. Kayacı oluşturan diğer mineraller ise kuvars ve biyotittir. Kayaç 34
içerisinde biyotitler iri latalar halinde bulunmaktadır. Ayrıca Feldspatlarda pertitleşme gözükmektedir. Raw Silk: Kayacın içerisinde hakim mineraller kuvars ve feldspattır. Kuvars kristalleri iri tanelidir. Kayaçta yer yer hornblendler ve bol miktarda da opak mineraller gözlenmektedir. Hornblendler ince fenokristaller halindedir. Plajiyoklaslar oldukça belirgin olup polisentetik ikizlenme göstermektedir. Çatlak ve kırıklarda Fe ayrışımı gözlenmektedir. Roza Porino: Granit ailesinden olan bu kayaç, asidik kökenli bir derinlik kayacıdır. Hakim mineraller K-Feldspat ve kuvarstır. Ortozlarda pertitleşme ana dokusal özelliktir. Ferromagnezyen minerallerden olan biyotitler de Fe ayrışımı oldukça fazladır. Kesitte kristaller oldukça iridir. Genellikle yarı öz şekilsizdir. Roza Minho: Kayaçta hakim mineraller kuvars, feldspat ve biyotitdir. Kayaçta taneli strüktür doku gözlenmekte olup, kayacın tamamına yakını iri boyutlu kristaller içermektedir. K-Feldspatlar pertitik özelliktedir. Biyotitlerde oldukça fazla Fe ayrışımı gözlenmektedir. Biyotitlerin bazıları tamamen bozulmuş veya öz şeklini kaybetmiştir. Capoa Bonito: Kalkalen granit ailesinden olan bu kayaçta hakim mineraller feldspat ve kuvarstır. Kayaçta yer yer hornblendler ve çok az miktarda da mafik mineraller bulunmaktadır. Mineraller yer yer öz şekilsiz veya iri kristaller halindedir. Kayaçta taneli strüktür doku gözlenmektedir. Feldspatlarda polisentetik ve karsbalt ikizlenme gözlenmektedir. Baltıc Brown: Kayaç içerisinde yer yer bozunmuş amfiboller, K-Feldspat ve kuvars bulunmaktadır. Feldspatlar çok iri kristaller halinde ve kuvarsa nazaran da bol miktardadır. Taneler arasında boşluksuz bir yapı vardır. Ferromagnezyen minerallerde alterasyon ürünü olarak Fe açığa çıkmıştır. K-Feldspatlarda olduğu gibi plajiyoklaslar da da polisentetik ikizlenme gözlenmektedir. Nero Zimbabwe: Kayaç içerisinde bol miktarda iri plajioklaslar, piroksenler ve yer yer de demirli opak mineraller mevcuttur. Kesit içinde bol miktarda hamur dolgusu şeklinde iri mikrolitler mevcuttur. İri plajioklaslar da polisentetik ikizlenme görülmektedir. Kayacı isimlendirecek olursak Dolerit diyebiliriz. Roza Beta: Hakim mineral kuvarstır. Hamur maddesi iri kristaller halinde gözükmektedir. Kayaç içerisinde demir ayrışımı gözükmektedir. Karaisalı Bej: Kireçtaşlarının metamorfizma geçirmesi ile oluşmuş bu kayaç, stiralitik dokuya sahiptir. Kayaç içerisinde yer yer iri kalsit kristalleri ve farklı boyutlarda fosiller bulunmaktadır. Taneler arasında boşluk bulunmamaktadır Uşak Beyazı: Kayaç sakkoridal yapılı kireçtaşı mermeridir. Kayaç içerisinde hakim mineral kalsittir ve iri boyutlu kalsit mineralleri mikro kristalin hamur maddesi ile çimentolanmıştır. Kalsitler yer yer ksenomorf görünümündedir Denizli Traverten (Pembe): Hakim mineral kalsittir. Mikrokristalin halde yer yer bitki izleri gözlenmektedir. Kristaller kalsitin ağırlıkta olduğu bir matriksle çevrilidir. Denizli Traverten: Baskın olan mineral kalsittir. Yine diğer traverten de olduğu gibi yer yer bitki izleri gözlenmektedir. Diyarbakır Bej: Kayaç fosilli kireçtaşıdır. İri boyutlu, değişik menşeli çok miktarda fosil ihtiva etmektedir. Mineral kalsit üzerinde deformasyon izleri belirgindir. 35
Afyon Beyaz: % 90 kalsit minerallerinden oluşan kireçtaşı mermeridir. Mineraller eş boyutludur. Fosil ve matriks yoktur. Muğla Beyazı: Hakim mineral kalsittir. Kalsit mineralleri oldukça iri ve eş boyutludur. Mineraller birbirine kenetlenmiş durumda ve matriks yoktur. Bu nedenle kayaç dayanımının yüksek olduğu tahmin edilmektedir. Ceyhan Bej: Mikrokristalin kalsit hakim mineraldir. Mineral boyutları oldukça küçük ve yer yer damar dolgusu şeklindedir. Tabi iri boyuttaki minerallere de rastlanmaktadır. Fosil yoktur. Kayaç çok mikritik bir matrikse sahiptir.kayaç içerisinde fosil bulunmamaktadır. Marmara Beyazı: Matriks yoktur. İri taneli kalsit kristalleri birbirine kenetlenmiş durumdadır. Kalsit kristalleri üzerinde yer yer parçalanma ve kırılma şeklinde deformasyon izleri gözlenmektedir. Kristallerin tane boyutu eşittir ve kayaç fosil bulundurmamaktadır. Diyarbakır Pembe: Hakim mineral kalsittir. Çok iri boyuta sahip bol miktarda fosil vardır. Mikrokristalen kalsitle çimentolanmıştır. Kırık ve çatlaklar boyunca alterasyon ürünü olarak demir açığa çıkmıştır. Tartışma ve Sonuçlar Bu çalışma Adana yöresinde kullanılan 10 adet yerli mermer ve 8 adet ithal granitin fiziksel, mekanik ve petrografik özellikleri belirlemek amacıyla yapılmıştır. Yapılan çalışma ile aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır. 1. Mermerlere uygulanan fiziksel deneyler sonucunda Diyarbakır Bej, Karaisalı Bej, Diyarbakır Pembe ve Ceyhan Bej in yapı ve kaplama kayacı olarak kullanılmasının uygun olmadığı görülmüştür. 2. Travertenlere uygulanan fiziksel ve mekanik deneyler sonunda Denizli Travertenlerinin yapı ve kaplama kayacı olarak kullanılabileceği görülmüştür. 3. Mermerlere uygulanan Böhme Aşınma Dayanımı testi sonucunda Uşak Beyaz, Afyon Beyaz, Karaisalı Bej, Diyarbakır Bej, Ceyhan Bej ve Diyarbakır Pembenin yer döşemesi, merdiven basamağı ve duvar kaplamasında kullanılabileceği, Muğla Beyaz ve Marmara Beyaz ın ise sadece duvar kaplamasında kullanılabileceği görülmüştür. 4. Travertenlere uygulanan Böhme Aşınma Dayanımı, Eğilme dayanımı ve Shore scloroscope sertliği deneyleri sonunda travertenlerin yapı ve kaplama taşı standardını sağlamadığı görülmüştür. 5. Mermerler arasında genel bir değerlendirme yapıldığında en iyi özellikleri gösteren mermerlerin Uşak Beyaz ve Afyon Beyaz olduğu görülmüştür. 6. Granitlere uygulanan fiziksel deneyler sonucunda sadece Nero Zimbabwe ve Raw Silk in TS 6234 standardını sağladığı görülmüştür. 7. Granitlere uygulanan mekanik deneyler sonucunda tüm granitlerin standartları sağladığı görülmüştür. 8. Granitler arasında genel bir değerlendirme yapıldığında en iyi özellikleri gösteren granitlerin Nero Zimbabwe ve Raw Silk olduğu görülmüştür. 9. Mermer ve granitlere uygulanan asitlere dayanıklılık testi sonucunda hiç birinin renk ve görünüş değişikliğine uğramadığı görülmüştür. 36
10. Mermerlere uygulanan pas tehlikesi deneyi sonucunda Diyarbakır Bej, Ceyhan Bej, Karaisalı Bej, Diyarbakır Pembe, Denizli Traverten ve Denizli Pembe Traverten de pas tehlikesi görülmüştür. Diğerlerinde paslanmaya rastlanmamıştır. 11. Granitlere uygulanan pas tehlikesi deneyi sonucunda hiçbir granitte paslanma görülmemiştir. Fakat Petrografik analiz sonuçlarına göre Nero Zimbabwe ve Capoa Bonito hariç diğer granitlerin yapısında Fe ayrışım ürününe rastlanmıştır. Kaynaklar ONARGAN, T., KÖSE, H., DELİORMANLI, A. 2005. Mermer. Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi Basım Ünitesi, İzmir, 324s. UYSAL, Ö., AKÇAKOCA, H., TOPAL, İ., 2003. Bazı Doğal Taşların Tekno Mekanik Özellikleri Ve Uygun Kullanım Alanlarının Belirlenmesi. MERSEM 2003- Türkiye IV. Mermer Sempozyumu Bildiriler Kitabı. s: 343 351, Afyon. ERDOĞAN, Y., 2001. Çukurova Bölgesinde Yüzeyleyen Kayaçların Mühendislik Özelliklerinin Belirlenerek Yapı ve Kaplamacılıkta Kullanılabilirliğinin Araştırılması. Ç. Ü. Fen Bilimleri Yüksek Mühendislik Tezi, Adana TSE, 1987. TS 699 Tabii Yapı Taşları Muayene ve Deney Metotları. Ocak 1987, Ankara. TSE, 1988. TS 6234 Granit- Yapı ve Kaplama Taşı Olarak Kullanılan. Aralık 1988, Ankara. TSE, 1992. TS 10449 Mermer- Kalsiyum Karbonata Esaslı- Yapı ve Kaplama Taşı Olarak Kullanılan. Kasım 1992, Ankara. TSE, 1993. TS 11143 Traverten Yapı ve Kaplama Taşı Olarak Kullanılan. Aralık 1993, Ankara. 37