56 56 Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ün Ürdün ziyareti sırasında vize uygulaması kaldırılmıştır. Hasan Kanbolat ORSAM Başkanı CUMHURBAŞKANI GÜL ÜN ÜRDÜN ZİYARETİ: VİZE KALKTI, SERBEST TİCARET ANLAŞMASI İMZALANDI President Abdullah Gul s Visit to Jordan: Visa Requirements are Abolished, Free Trade Agreement is Signed Abstract As a part of his visit to three countries, President Abdullah Gul held a three day visit to Jordan on 1-3 December 2009 as the guest of King Abdullah of Jordan. The return visit -held two years after King Abdullah s visit to Turkey in December 2007- was Gul s first visit to Jordan as President in nine years. The development of mutual trade and economic relations were the main topics of the meetings but the leaders discussed the Middle Eastern issues and Turkey s efforts regarding the solution of these issues as well. Circumstances in Iraq and Iran s nuclear program were also discussed. The below paper is dealing with the visit in detail.
57 İkili ekonomik ve ticaret ilişkilerin geliştirilmesinin önemli bir gündem maddesini oluşturduğu ziyaret sırasında Ortadoğu sorunu ve bu çerçevede Türk tarafının bölgedeki sorunların çözümü için yaptığı çabalar ele alındı. Irak taki durum ve İran ın nükleer program sorununa da değinildi. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, Kurban Bayramı nın hemen ardından beş ülkeyi kapsayan bir geziye başladı. 1-3 Aralık 2009 tarihleri arasında Kral Abdullah ın daveti üzerine Ürdün e resmi bir ziyaret gerçekleştiren Gül, 7 Aralık ta Milano da Teatro La Scala nın Carmen temsilini izlemek için İtalya ya gidiyor. Gül, 10-13 Aralık ta Arnavutluk ile Karadağ a ve 21-22 Aralık ta Kuveyt e resmi ziyarette bulunacak. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, Kral Abdullah ın 11 Aralık 2007 tarihinde Türkiye ye yaptığı ziyaretin iadesi niteliğindeki ziyaret sırasında ikili ilişkilerin yanı sıra Ortadoğu sorunları üzerinde de durdu. Söz konusu ziyaret, Gül ün Cumhurbaşkanı sıfatıyla Ürdün e yaptığı ve dokuz yıl içerisinde yapılan ilk ziyarettir. Ürdün ziyaretine Kadından Sorumlu Devlet Bakanı ve Ürdün ile Karma Ekonomik Komisyon Eşbaşkanı Aliye Kavaf, Sanayi ve Ticaret Bakanı Nihat Ergün, Milletvekilleri, Dışişleri Bakanlığı ve diğer kurum yetkilileri ve çok sayıda işadamı da katıldı. Türkiye ve Ürdün arasındaki tarihsel derinliğe sahip dostluk ilişkilerinin daha da geliştirilmesi için Ürdün de bulunan Cumhurbaşkanı Gül, Türkiye ile Ürdün arasındaki ilişkileri yalnız siyasi değil, her alanda en üst seviyeye taşımak için çalışmalara devam edildiğini vurgulayarak, bunlardan elde edilecek başarıların halkların kıvanç kaynağı olacağını söyledi. Bu nedenle, Cumhurbaşkanlığı Basın Merkezi tarafından yapılan açıklamada Bu ziyaretin, iki ülke arasındaki köklü dostluk ve kardeşlik temelindeki ilişkilerin ve işbirliğinin daha da güçlendirilmesine katkıda bulunacağına inanılmaktadır denildi. İkili ekonomik ve ticaret ilişkilerin geliştirilmesinin önemli bir gündem maddesini oluşturduğu ziyaret sırasında Ortadoğu sorunu ve bu çerçevede Türk tarafının bölgedeki sorunların çözümü için yaptığı çabalar ele alındı. Irak taki durum ve İran ın nükleer program sorununa da değinildi. Ürdün ziyareti sırasında iki ülke arasındaki vize uygulaması kaldırılmış ve dış ticaret hacminin artırılmasıyla ilgili çalışmalar gündeme gelmiştir. Son dönemde Arnavutluk, Suriye ve Libya dan sonra Ürdün ile de Türkiye arasındaki vizeler karşılıklı olarak kaldırılmıştır. Azerbaycan ve Lübnan ın da Türkiye ye yönelik vizeyi kaldırması beklenilmektedir. Böylece, eski Osmanlı ve Türk kökenli coğrafyadaki akraba halklar artık vizesiz bir şekilde serbestçe seyahat edebilecek duruma gelmektedir. DEİK/Türk-Ürdün İş Konseyi, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) ve Ürdün İşadamları Derneği ile işbirliğinde 1 Aralık ta Türk-Ürdün İş Forumu düzenlenmiştir. Söz konusu Forum da Ürdün Yatırım Kurulu tarafından Ürdün de Yatırım Ortamı ve İş Fırsatları konulu bir sunum yapılmıştır. Haşimi Ürdün Krallığı Başbakanı Nadir Al-Dahabi ve Cumhurbaşkanı Abdullah Gül birer konuşma yapmıştır. Gül, 2 Aralık ta Al Hassan Nitelikli Sanayi Bölgesi ni ziyaret etmiş, GAMA Enerji (GEAŞ) DISI Su İletim Projesi nin temel atma törenine katılmıştır. DISI Projesi, Ürdün Akabe bölgesinde bulunan DISI akiferinden yılda 100 milyon m 3 suyun çıkarılmasını ve bu içme suyunun yaklaşık 320 km lik boru hattı yoluyla başkent Amman a iletilmesinden ibarettir. İletim sistemi en az 50 yıllık bir süre boyunca yılda 40 milyon m 3 suyun Abu Alanda da bulunan proje kapsamında yapılacak yeni bir rezervuara, 60 milyon m 3 suyun ise Dabuk da halihazırda mevcut bir rezervuara iletmesini sağlayacak şekilde tasarlanmıştır. Projenin yaklaşık 1,4 milyar ABD Dolarına mal olması beklenmektedir. Proje şu tesisleri içermektedir: Kuyu başı pompaları, güç kaynağı/dağıtım ve kaynak alanı tali istasyonları içeren kaynak alanı sistemi, 320 km uzunluğunda boru hattı ve hat güzergâhı boyunca muhtemel talep merkezleri için ayrılacak çıkış noktaları ve kontrol, iletişim, işletim, destek ve
58 2000 de Dünya Ticaret Örgütü ne kabul edilen Ürdün, dış dünya ile ekonomik entegrasyona yönelik reformlar yapmaktadır. bakım tesisleri. Bu proje yeraltından içme suyu temini açısından dünyanın en büyük projelerinden biri olarak bilinmektedir. Gül, 2 Aralık ta Salt da bulunan Türk şehitliğini ziyaret etmiş, Amman Büyükelçimiz Ali Köprülü ile birlikte Türk işadamları ve Ürdün deki Türk topluluğuyla bir araya gelmiştir. Ürdün de 1500 civarı Türk vatandaşı bulunmaktadır. Ocak 2000 de Dünya Ticaret Örgütü ne (DTÖ) kabul edilen Ürdün, ülke ekonomisinin dış dünyaya entegrasyonu yönünde sürdürdüğü ekonomik reformlar ile yabancı yatırımcıların ilgi göstermeye başladığı bir ülke konumuna gelmiştir. Irak a ABD askeri müdahalesinin ardından Ürdün ün konumu Irak ve çevre ülkeler için daha fazla önem kazanmıştır. Ürdün e yerleşen Iraklılardan dolayı ülkede gayrimenkul ve inşaat sektörlerinde büyük talep yaşanmaktadır. Irak ta yapılacak yatırımlar veya kurulacak ilişkiler önemli ölçüde Ürdün üzerinden yapılmaktadır. Irak ta faaliyet gösteren ABD li firmaların Ürdün ü bir üs olarak seçmelerinin ülke ekonomisinde olumlu etkileri olmuştur. Akabe limanı, ABD ve AB den Irak a iletilmek üzere gelen ürünler için bir merkez konumuna gelmiştir. Akabe, 2001
59 Irak a ABD askeri müdahalesinin ardından Ürdün ün konumu Irak ve çevre ülkeler için daha fazla önem kazanmıştır. Ürdün e yerleşen Iraklılardan dolayı ülkede gayrimenkul ve inşaat sektörlerinde büyük talep yaşanmaktadır. Irak ta yapılacak yatırımlar veya kurulacak ilişkiler önemli ölçüde Ürdün üzerinden yapılmaktadır. yılında özel yatırım bölgesi olarak yapılandırıldıktan sonra yatırımcılara gümrük vergisi muafiyeti, düşük vergilendirme gibi ayrıcalıklar sunmaya başlamıştır. Aralık 2001 de yürürlüğe giren Ürdün-ABD Serbest Ticaret Anlaşması (STA) ile Ürdün, Kanada, Meksika ve İsrail den sonra ABD ile STA yapan dördüncü ülke olmuştur. Anlaşma uyarınca, 10 yıl içerisinde başta tekstil ve gıda maddeleri olmak üzere bir çok ürünün gümrük vergilerinin kademeli olarak sıfırlanması ve/veya düşürülmesi öngörülmektedir. Ürdün den ABD ye ihraç edilen ürünlerin yüzde 96 sı ABD ye gümrüksüz girmektedir. Ürdün ün ABD dışında AB ile bir Ortaklık Anlaşması ve Singapur ile Serbest Ticaret Anlaşması mevcuttur. Ürdün, ayrıca 1 Ocak 2005 tarihinde yürürlüğe giren Arap Ülkeleri Serbest Ticaret Bölgesi (GAFTA) üyesidir. Ancak, Ürdün ün kısıtlı kaynaklara sahip olması, petrol ithalatçısı olması, ekonomik krizi atlatamayan ABD nin Ürdün ün en önemli ihraç pazarı olması ülke ekonomisinde kırılganlıklara neden olmaktadır. Türkiye ile AB arasındaki Gümrük Birliği çerçevesinde, AB nin Ortak Ticaret Politikaları ile uyum sağlamak amacıyla, Ürdün ile bir Serbest Ticaret Anlaşması imzalanması yönünde müzakereler 2005 de başlamıştı. Cumhurbaşkanı Gül ün Ürdün ziyareti sırasında anlaşma imzalanmıştır. Böylece, iki ülke arasında ekonomik ve ticari alanlarda mevcut büyük potansiyeli harekete geçirme fırsatı bulunacaktır. Bugüne kadar Ortadoğu da Fas, Tunus, Suriye ve Mısır ile Serbest Ticaret Anlaşması yapmış olan Türkiye, bu bölgeyle ticaret hacmini, yatırımlarını, ekonomik faaliyetlerini hızlı bir şekilde geliştirmektedir. Ürdün ile mevcut olan 500 milyon Dolar civarındaki ticaret hacmi de imzalanacak olan Serbest Ticaret Anlaşması ndan sonra hızlı bir şekilde gelişecektir. Ürdün, son yıllarda uluslararası finans kuruluşlarınca desteklenen çok sayıdaki altyapı projesini uygulamaya geçirmiştir. Bu gelişmeye paralel olarak Türk müteahhitlik firmalarının da Ürdün e olan ilgileri artmıştır. Türk firmaları, 1983-2008 yılları arasında Ürdün de toplam 2,2 milyar Dolarlık 30 proje üstlenmiştir. 2008 de Türkiye nin Ürdün e ihracatı bir önceki yıla göre yüzde 18 artış göstererek 389,2 milyon Dolardan 460,7 milyon Dolara yükselmiştir. İki ülke arasındaki dış ticaret hacmi ise 2008 yılı itibariyle 486 milyon Dolar seviyesine ulaşmıştır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi bu yılın ilk yarısında 150 milyon Dolar olurken, Türkiye nin Ürdün de 90 milyon Dolar değerinde yatırımı bulunuyor. Türkiye nin Ürdün e ihraç ettiği başlıca ürünler, elektrikli makinalar, kazanlar, demir çelik eşya, otomotiv ve yan sanayi ve ağaç, ahşap eşya olarak sıralanabilir. Türk firmalarının Ürdün e ihraç edebileceği ve talep edilen ürünler ise tuz, kükürt, çimento, gübreler, çeşitli gıda müstazarları, kazanlar, makinalar, plastikler, optik aletler, çinko ve çinko ürünleri, alüminyum ve alüminyum ürünler, et, sakatat ve organik kimyasallar olarak sıralanabilir. Türkiye, Ürdün den, tuz, kükürt, çimento, gübreler, anorganik kimyasallar, alüminyum ve alüminyum ürünler, vatka, keçe ve örme giyim eşyası ithal etmektedir. 1 Türkiye ile Suriye arasındaki yakınlaşma sonrası Türkiye ile Ürdün arasındaki ilişkilerde çok hızlı gelişmeler beklenmektedir. İki ülke arasındaki dış ticaret hacminin 1 Milyar Dolara ulaşması, Türkiye nin Suriye ve Irak ile başlattığı siyasi ve kültürel yakınlaşmanın Ürdün ile de olması artık hayal değildir.
60 Türkiye-Ürdün Dış Ticareti (1000 $) İhracat İthalat Denge Hacim 1995 169.817 21.362 148.455 191.179 1996 151.331 28.971 122.360 180.302 1997 106.851 29.857 76.994 136.708 1998 141.412 7.707 133.705 149.119 1999 88.149 16.643 71.506 104.792 2000 99.533 27.272 72.261 126.805 2001 118.900 13.525 105.375 132.425 2002 114.244 18.328 95.916 132.572 2003 148.857 13.602 135.255 162.459 2004 223.811 12.774 211.037 236.585 2005 286.711 26.775 259.936 313.486 2006 321.661 9.319 312.342 330.980 2007 389.230 11.547 377.683 400.777 2008 460.738 25.289 435.449 486.027 2008/8 316.365 10.768 305.596 327.134 2009/8 267.593 13.035 254.558 280.628 Kaynak: TUİK DİPNOTLAR 1 Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) Ürdün Ülke Bülteni, Aralık 2009, İstanbul.