SÛRELERİMİZİ tefekkürle ÖĞRENİYORUZ 11. İHLÂS SÛRESİ ا ه 1 الل ا ح د ق ل ه و ه ل م ي ل د ول م 2 الص م د لل 4 ول م ي ك ن ل ه ك ف وا ا ح د 3 يول د ÖĞRENELİM anlamı Rahmân ve Rahîm olan Allah ın adıyla 1. De ki: O, Allah tektir. 2. Allah Samed dir. 3. O, doğurmamış ve doğmamıştır. 4. Onun hiçbir dengi yoktur. 138
Benim ismim İhlâs sûresi. İhlâs ın kelime anlamı arınmak, kurtulmak demektir. Sûredeki anlamı ise Allah tan başkasına ilah olarak tapmaktan kurtulmak demektir. Mekke de indirilen yirmi ikinci sûreyim. Mushafta ise yüz on ikinci sûreyim. Dört âyetten oluşmaktayım. Yirmiye yakın ismim vardır. Onlardan bir kaçını sana bildireyim. Allah ın tek oluşu, öz olarak anlatıldığı için bir adım tevhid sûresi dir. Peygamberimiz (s.a.v.) beni Kul hüvallahü ahad şeklinde de isimlendirmiştir. (Suyûtî, Mu cemu l-evsat, XX, 298) Âyetlerimde anlatıldığı gibi Allah a inanan kimse, bu inancıyla hayatını sürdürürse sonunda Cehennem e düşmekten kurtulacağı için bana Necât (kurtuluş) sûresi denilmiştir. Bana velâyet (Allah a dostluk) sûresi de derler. Çünkü kim beni samimibir gönülle okur ve ona göre yaşarsa Allah ın sevgisini ve dostluğunu kazanarak O nun velilerinden olur. İHLÂS SÛRESİ - ÖĞRENELİM Bir ismim de Cemâl Sûresi dir. Peygamberimiz Allah ın sonsuz güzelliğini anlatırken şöyle buyurmuştur Allah cemildir; yani güzeldir, cemali (güzelliği) sever (Aclûnî, Keşfu l-hafa, I, 224). Bunun üzerine ona, bu cemal in ne olduğu soruldu Hz. Peygamber (s.a.s) O, tekdir, sameddir, doğurmamış, doğmamıştır. Çünkü eğer o tek ve benzersiz olmasaydı, benzerinin onun yerini tutması mümkün olurdu demiştir. (Er-Râzi, age, XXIII, 555) Bir adım da Mukaşkışa (tedavi eden) ; yani kalplerdeki manevi hastalıkları iyileştiren anlamındadır. Kişiyi kötülüklerden koruma özelliğim sebebiyle bana el-muavvize sûresi de derler. Bir diğer ismim Mâni a dır (engel olan). Yani kabir azabına ve Cehennem ateşine engel olan demektir. Müneffire ismim ise kaçıran manasına gelir. Şeytan benim okunduğum yerden kaçar. Berâet ismime gelince, beni okuyanın Allah a şirkten uzaklaşması anlamını taşır. Aynı zamanda bu isim bana Peygamber Efendimiz in şu müjdesinden dolayı verilmiştir: Kim Kulhüvallahu Sûresi ni bir namazda veya namaz dışında yüz defa okursa, onun cehennemden beratı (kurtuluşu) yazılır. (Feyzu l Kadir,V, 202) Beni okuyanın kalbi aydınlandığı için Nûr sûresi adını aldım. 139
Peygamgamber Efendimiz (s.a.v.): Kul Huvallahu Ahad (İhlas sûresi) Kur an ın üçte birine denktir. buyurmuştur. (Bkz. Buhârî, Fezâilu l- Kur an, 13; Tirmiz zi, Fezâilu l-kur ân, 11,) İmam Gazâlî bu hadisi şöyle açıklamıştır. Kur an-ı Kerim deki bilgiler üç ana bölümden oluşur: SÛRELERİMİZİ tefekkürle ÖĞRENİYORUZ 1. Allah bilgisi 2. Ahiret bilgisi 3. Doğru yol bilgisi İhlâs sûresinde birinci bölüm; yani Allah bilgisi açıklandığı için Kur an ın üçte birine denktir. (Bkz. Gazâlî, Kur ân ın Cevherleri, trc. Ömer Türker, s. 85-86, İstanbul, 2006) Âmir bin Tufeyl adında bir müşrik, Peygamber Efendimize, Ey Muhammed, bizi neye çağırıyorsun? diye sordu. Resûlüllah (s.a.v.) şöyle cevap verdi: Allah a çağırıyorum. Putperest olan Âmir, yüce Allah ı kendi tanrılarından biri gibi zannetti ve şöyle sordu: Onu bana anlat; o altından mı, gümüşten mi, yoksa demirden mi? Bu soru karşısında Yüce Allah, De ki: O, Allah tektir. Allah Samed dir. O, doğurmamış ve doğmamıştır. Onun hiçbir dengi yoktur. buyurarak İhlâs sûresini indirmiştir. Ayrıca İhlâs sûresinin, Allah ın soyunu soranlara bir cevap olarak indirildiği de bildirilir. AÇIKLAMA Birinci âyet: De ki: O, Allah tektir. Resulullah (s.a.v.), Allah hakkında zaman zaman soru soran müşriklere, Yahudi- 140
Peygamberimiz şöyle buyurdu: Kim her gün Kulhüvellahu ehad sûresini elli kez okursa, kıyamet günü kabrinden şöyle çağrılır: Kalk! Cennet e gir! (Suyûtî, Mu cemu l-evsat,xx, 298, nr. 11503) İHLÂS SÛRESİ - ÖĞRENELİM lere ve Hıristiyanlar a cevap olarak İhlâs sûresini okumuştur. De ki: O, Allah tektir. buyrularak putlara tapan müşriklere, birçok tanrılar olduğunu iddia edenlere ve yıldızlara tapanlara cevap verilmiştir. Tektir şeklinde çevrilen kelime Ehad dır. Bu kelime, Allah Teâlâ nın sıfatlarındandır. Allah ın bu kökten gelen bir sıfatı da Vâhid dir. O da bir olan anlamındadır. Yüce Allah ın ilk âyette Allah hakkında soru soranlara kendisinin Ehad olduğunu söylemesi dikkat çekicidir. Çünkü vâhid bir demektir. Vâhid kelimesi başka varlıklar için de kullanılmaktadır. Bir insan, bir çiçek gibi. Bir deyince akla iki, üç de gelebilir. Ancak Ehad sıfatı sadece Allah için kullanılır ve tek, yegâne, biricik demektir. Yani Allah zatında, varlığında tek ilahtır. Başka hiçbir ilah yoktur. Sûrenin diğer âyetleri bu ilk âyetin açıklamasıdır. ikinci âyet: Allah Samed dir. Allah Teâlâ nın tekliği Allah Samed dir. şeklinde açıklanır. Yani varlığı için kimseye ihtiyacı yoktur. Aksine her şey var olmak için ve yaşayabilmek için Allah a muhtaçtır. es-samed yine yüce Allah ın bir başka sıfatıdır. Samed kelimesinin anlamı 141
çok zengindir. Âlimler bu kelimenin otuza yakın anlamını tespit etmiştir. Bunlardan bir kısmı şöyledir: * Samed, herşeyi bilendir. Çünkü Allah, bütün ihtiyaçları karşılaması için başvurulan bir efendidir. * Şan ve şeref bakımından eşsiz olandır. * Efendi oluşunun gereği olarak her şeyi yaratandır. SÛRELERİMİZİ tefekkürle ÖĞRENİYORUZ * Samed; kendisine yalvardığımız, darda kaldığımızda yardım istediğimiz Allah tır. * Dilediğini yapandır. * Samed, sonsuz zengin olan Allah demektir. * O, varlığı ebedî olandır. * O, kimsenin sıfatıyla sıfatlanmayandır. * O, bütün sıfatlarında ve fiilerinde en mükemmel olandır. * O, hiç kimseye ihtiyacı olmayandır. Yüce Allah için O, Samed dir dediğimizde bu manaların hepsini söylemiş oluruz. O bizim Efendimiz dir. Öyle bir Efendi ki, her şeyin sahibi ve her şeye gücü yetendir. Bütün varlıklar ise ihtiyaçları için daima O na muhtaçtırlar. Adamın biri arkadaşlarına İhlâs sûresini Allah ı anlattığı için sevdiğini söyledi. Sahabiler bu durumu Peygamber Efendimiz e anlattılar. O şöyle buyurdu: Allah ın da onu sevdiğini kendisine haber verin. (Buhârî, Tevhid, 1) Üçüncü âyet: O doğurmamış ve doğmamıştır. Bu ifade aynı zamanda bir önceki âyette geçen Allah Samed dir sözünün açıklamasıdır. Doğurmak ve doğmak; yani çocuk edinmek ve birinin çocuğu olmak yara- 142
kı müşrikler, meleklerin Allah ın kızları olduğunu iddiâ etmişlerdir. Hıristiyanların bir kısmı ise Mesîh (İsâ) Allah ın oğludur diye O na iftirada bulunmuşlardır. Yine Yahûdiler den bir kısmı ise Hz. Üzeyr adındaki peygamberleri için Üzeyir Allah ın oğludur. diye iddia etmişlerdir. Bütün bu inanışlar yüce Allah ı yanlış bilmekten, O nu İHLÂS SÛRESİ - ÖĞRENELİM tılmışların özelliğidir. Yaratan için böyle bir şey düşünmek imkânsızdır. Ama ne yazık yaratılmışlara benzetmekten kaynaklanır. Allah ın oğlu veya kızı olması demek, onun ihtiyaç sahibi olması demektir. Halbuki bir önceki âyette es-samed buyurarak, hiçbir şekilde ihtiyacı olmadığını bildirmektedir. Yine Allah Teâlâ, doğmamıştır buyurur. Biliyoruz ki doğan her şey sonradan meydana gelir. Dördüncü âyet: O nun hiçbir dengi yoktur. Bu âyette başka varlıklarda ilahlık olduğunu iddia edenlere karşı O nun hiçbir dengi yoktur. buyrulmuştur. Yani Rabbimiz in zatında, sıfatlarında ve işlerinde hiçbir dengi ve benzeri yoktur. Her şeyi Allah yaratmış iken yarattıklarının O na denk olması asla düşünülemez. Bu sûrede insanların yüce Allah hakkındaki bütün yanlış inançları düzeltilmiştir. Allah Teâlâ ya karşı doğru bir inanç sahibi olmaları hatırlatılmıştır. İhlâs (kurtuluş) sûresi, kişiye Allah Teâlâ karşısında samimi olmayı öğretir. İhlâslı kişi; ibadetlerinde, davranışlarında, sevgisinde Allah ın dışındakileri düşünmekten, onlar için iş yapmaktan kurtulmuştur. 143
Vitr, 25) Ya Rabbi! Beni Sana karşı ihlâslı bir kul yap. (Ebû Dâvud, SÛRELERİMİZİ ÖĞRENİYORUZ Allah için yapılması gereken ibadetleri, başkaları beğensin diye yapmaya riya; yani gösteriş denir. Müslüman, her işinde gösterişten kaçınmalıdır. Resulullah Efendimiz, Sizin için en çok endişelendiğim şey, küçük şirk; yani riyadır (Tirmizi, Hudut, 24) buyurur. Yine Kim duyulsun diye bir iş yaparsa, Allah onun kıymetsizliğini duyurur. Kim de gösteriş olsun diye bir iş yaparsa, Allah da onun gösteriş yapmasını ve değersizliğini ortaya çıkarır (Müslim, Zühd, 38) buyurmuştur. Rasûlullah (s.a.v) buyurdu: Her kim evine girdiği vakit, Kulhüvallahu ehad sûresini okursa (bu sûre) o evin halkından ve komşularından fakirliği uzaklaştırır. (Taberânî, Kebîr, II, 340) Peygamberimiz buyurdu: Kul hüvellahu ahad» sûresini on kez okursa onun için cennette bir köşk yapılır. Kim onu yirmi kez okursa ona cennette iki köşk yapılır. Kim de bu sûreyi otuz kez okursa ona Cennet te üç köşk yapılır. Hz. Ömer şöyle dedi: Ey Allah ın Peygamberi! Allah a yemin olsun ki biz de köşklerimizi çoğaltırız. (Sûreyi daha çok okuruz.) Bunun üzerine Resulullah şöyle buyurdu: Allah ın lütfu ve ihsanı bundan daha geniştir. (Dârimî, II, 551) 144
a. Kendimize Uyarlayalım UYGULAYALIM Soruları İhlâs sûresi ile ilgili yukarıda geçen bilgilerden yararlanarak cevaplayınız. 1. İhlâs ne demektir? İhlâs sahibi insanın özellikleri nelerdir? 2. Bu sûrede yüce Allah kendisini nasıl tanıtmıştır? 3. Bu sûrede hangi yanlış inanışlar reddedilmiştir? 4. Rabbimiz in es-samed sıfatına göre bize düşen görevler nelerdir? Yazalım... İHLÂS SÛRESİ - UYGULAYALIM b. Anlamının Zıddını Bulalım Sorular: 1. İhlâs ın zıddı riya ne demektir? 2. Allah a bu sûrede belirtildiği şekilde inanmayanlar hangi yanlış inançlara sahiptirler? 145
Yazalım... SÛRELERİMİZİ ÖĞRENİYORUZ c. Duaya Çevirelim 1. Duanızın birinci kısmını Kendimize Uyarlayalım bölümünde yazdıklarınızdan yararlanarak yapınız. 2. Duanızın ikinci kısmını Anlamının Zıddını Bulalım bölümünde yazdıklarınızdan yararlanarak yapınız. Yazalım... 146