[&e0 U k 0 <Ze< ( f 6 H S/? h f TOPKAPI SARAYI ARŞİVİNDE BULUNAN ŞİFRELİ ik l VESİKA H A Y R U LLA H ÖRS Topkapı Sarayı Müzesi Müdürü Topkapı Sarayı Kitaplığının bir gözünde, yabancı dillerle yazılmış bir takım vesikalar bulunmaktaydı. Bunların kaba tasniflerinin yapılması ve numaralanmaları sırasında, üzerleri garip işaretlerle dolu iki tanesi hemen dikkatimi çekmişti. Bu vesikalar, çok ince ve filigransız kâğıda yazılmıştır ve anlaşılan eskiden, fişek şeklinde sarılmış olarak uzun zaman kalmışlardır; katlama yerleri ve birinin çürüyen kısımlarının sıralanışı bunu açıkça göstermekteydi, i numaralı vesikanın arkasında ta lik yazı ile (Hattı acib-i feylesofi) kaydı bulunuyordu. Bunlardan i numaralısı 13x66,5 cm., 2 numaralısı 13X55 cm. boyutlanndadır. Bu iki kâğıt parçası bende büyük bir merak uyandırmıştı. Bunların şaka olsun diye karalanmamış oldukları meydandaydı. Ne kadar özenerek yazıldıkları açıkça görülüyordu; üstelik bunları yazan el çok işlekti ve bu karışık, hayli zor şekilleri tereddütsüz çizmiş olduğu anlaşılıyordu; demek bunda uzun bir alışkanlığı vardı. Bunların büyü, muska gibi bir şey olmaları ilk bakışta hatıra gelebilirdi ama, bu da pek inanıhr şey değildi, çünkü şimdiye kadar gördüğümüz muskalardaki yazılar hem daha kısaydı, hem de genel olarak arap harflerde idi, aralarında olsa olsa altı köşeli yıldızlar, çocukca insan resimleri bulunuyordu. Bütün bunları düşününce, bu vesikaların üzerlerindeki şekillerin bir çeşit şifre olabileceğini tahmin ettim ve bu şifreyi çözmek isteğine kapıldım. Şurasını itiraf etmeliyim ki bu istek sadece meraktan, gizli şeyler karşısında her vakit duyulan o tabiî tecessüsten geliyordu. Bu işe birkaç tatil günümü harcadım; bunun sonucu benim için, yüzyıllar boyunca gizli kalmış bir yazıyı okumak zevki oldu. Bununla yetinmek ve bu vesikaları, bu sefer mânalarile birlikte, tekrar yerlerine koymak aklımdan geçti, fakat sonra, belki de başka bir yerde, gene bu şifre ile yazılmış mektup, ya da raporların bulunabileceğini düşündüm. Başkalarım uzun ve gerçekten can sıkıcı bir çalışma-
ŞİFR EL İ İK İ VESİKA 87 Türkçe sanışım ve hesaplarımı ona göre tutuşum olmuştu. Öteki, ve mutlu bir tesadüf eseri olarak sağlam kalanı, Türkçeydi ve bir Padişahın özel olarak görevlendirdiği anlaşılan bir denetçinin haraç memurlarının yolsuzlukları hakkında, doğrudan doğruya Padişahın şahsına yazdığı bir raporudu (bu Padişah kimdi? Yolsuzluklar ve rüşvetle savaşmayı kendine ödev edinen o talihsiz, zeki, iyi niyetli Üçüncü Mustafa mı idi acaba?). Bu raporun metni aşağıya alınmıştır. Farsça vesikanın okunmasını, merak edenlerin kendilerine bırakıyorum ; alfabe elde olduktan sonra bu, biraz da eğlenceli olur sanırım. Ne yazık ki şimdiye kadar elimize bu iki vesikadan başka geçmedi. Ama eğer günün birinde, herhangi bir yerde aynı şifre ile yazılmış yazılar çıkar ve bunlar, eklediğimiz alfabenin yardımile çözülürse, sadece bilmece çözmek merakı yüzünden harcamış olduğum emekler ve saatler karşılığını bol bol görmüş olacaktır. Birinci Vesika Be dergâh-i gerdun misal (e) arza (i) kemterin-i bendegân oldur kim çün Padişah Hazretlerinin, zeyyen Allahü taalâ serir-i azze bi vücudehu ve efad-ı alel âlemin asar-ı adlehu ve cudehu men kuluna nazarı inayeti yetişip terh-i zir-i seradan ref edip bu hizmete nasbetti, vacip oldu bu bendei muhlis üzerine her vecihle istikamet ede. imdi ol hazreti âli şana mahfi olmaya kim haraç defterlerinden her haraççı eline ikişer defter verilip bâzısı defter sandıkları olduğu yerde ve bâzısı dahi ferahşhane ardına oturup ellerine birer divit alıp mukabele ederler. Nazır dahi, yok, ne isterlerse iderler ve hem gördüm kim altının rakamın yedi eylediler. Sultanıma hod mahfî değildir kim altının rakamı yedi olduğu gibi altmışın rakamı yetmiş olur ve altı yüzün yedi yüz olur ve altı binin yedi bin olur ve bakisi dahi buna kıyastır. Ben kulun anı göricek anlardan sordum kim ne eylersiz? Anlar eyitti kim bâzının müfredatı uyuşmaz ve bâzının cümleleri. Ve buna dahi vâkıf oldum kim getürenlere sorarlarmış ana göre muvafık ederlermiş. Eyle olsa devletlu Sultanım, bu yeğ değil miydi kim Divan sez (e) kiminin de defterdarlar katında veyahut bari yazıcılar katında mukabele edelerdi. Zirâ Sultanımın defterlerine bunda halel var ve raiyet kâfirlerine güç olur. Baki ıtbab-ı saradikat-ı Padişahi ba vetad-ı inayet-i İlâhi ustuvar bad âmin ya Rab-el ibad.
H. Örs»ha.» s w v.m w w * S H * V f x $ W r f i i» e H f T O S»! Ç2 <> ii,r s 5 *0 h sc# v W x ^ ih i» tıs Î «.«i» fil*- s' y»'.<cy.^hiic'ie xı Wf.i a<- 3»'t»ÎS3*+-(S.-(!"08X'>c-»' <y. «a*si*e*2«^<r*ph SI? îî bys- n 2» <«*>» M - is S I 'P ib if t î r QS" ÎS' M>i*t*<Qh3E;.*<.«hSIİS.<> 2?J»/*. «osıh?«şyîilp*>yöl> «f»20 M$.*Ö Sil»«:= e cp^skpî; i»s x«jyııvj»y «'»* «-oeoyw VM.S&n y r*' ö 'f î i «~p* *, p *façî h 0» î* 9TW.Sl,Eyi5î3«i2V» ntetc&çz^ -(ify?! K'fr' ' ;' «f W W ih B T ^ y b W fcita iîss *^.-oh4>wb.a*. t-'kmîfi'eb *P.* * 2. t= SÎ «gtf^.s^ î i i 4swe>py eh e m w»m * iî8s 2wpt» *»Ha'p.8fi^hy «y «e t: v ^ sîîo Wojus'TOf*»WÎ^.H!*,«^e,3(ı i on S P 4!0'1. bi'çti Pfci'Sb M i f i «* ' * * * S is' ı«ft*3 <W.i 5-.W'>'> V 5?M»P.8b Hi.ftBbS.«f».8«Pb.S&W2 V W.S4iı>îac«'Q lm * cr!>y<iao s^â.g.yspiîhi ı v«3.a tfi* v tfp.a.4,.: raids' rg(ihz> btt *>x?_ b»psmsâ 7 fi> 2 > î î h s m h y ö f» ftn î*hyşâ'piîw.*b :2> a -:%hci-r^ çsy.hivçisy. f tas *» * «1lW 3»«l»W»SSâ W Vây*-' *r=> izzt«>fî**vîx! aaoppvphttyhzo ZVl*b< O'fctşy. ibcjo bfo aj^gc-ş f>» ü «'<*? c l»s> 1b, C i?-.*e5b»5i bsw**>w -,y^sl3^ s^no'i'hiro h-pîr W *ı fiy «r^ 4>.4^by4>'ngib «P h.s'at. I&kS'IS h «> S e» Q â Metni verilen gizli denetleme raporu. Belleten C. X X V III
I t - * V S, «- 1 ----- --Üfie- ' ^»»ih ıs B V s ai kcta.^k *o. 3s2w»HVf E: M i b. a. 3 ^ v >, #.0 <jlap EM-S 3 -o»t* 3*5 1 TOH? " W $ M«' riî-.iir fc*îe n»vm.?g Q i i «* l#«s»5 «VIiVHİaîrscS^/ - İ>.«;4.*«p.81,e2 b*stîk.. 2*53/ ^ g îs 52223*- iv*30f*v.e«iıîa.a4 fc,«.î8ftâ«oî ' S«vJ'aMSİ ' 455?Q.<? $=.»' ^ 52 Î>.5 e?. i İJ,o* iî«ö,îilr«* Îİ»E«2 VVVPS**»pyı a^bv 2b'P*ı..=><P'*' SÎ.<S,9'brt>S*'.EV5 =SHY "2. sssj*» >RS2jS5>a S ^ î l,,.., ^ ^ 3 «sı'i>5i!*: = S2.B.T.Jb*^abS2»*$b.3'iîst =* t> i» ıc.g *}Jft«pV / S i ' *_ haı*efcac,p^iei»*vkm^ lıe.»n«p,*<.!rctî6<)îiı V. b<sw^g 52 î r^e 2<bl mp«w(vb p*=^ f>5 s.p' î^s»if it ~*Va^ J. ««52» S.G«M '2t.lî û ÎİOPS^ * t> n SkS4- <PW 2rH^KtpS2 5** c,/> sah.bfhsm*1- '. *P.8h«Ma>H»WQWJ' «5.«' iü.w *«hat h^n^tir i*bjr SaW*PV Û.Hic^kV.Sial»«1 y û :^ «* ^ 2 1 / Padişaha sunulan farsça övgü.
H. Örs - ik-, V i ^ ' î O X w * * X - 8 ^ ^ n e t -> 8 - ' 61 G O *\ c_s> :> Ci > $ < V >0" ^ e Belleten C. XXV111 Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi