ÖZEL SEBZECİLİK Prof. Dr. Ahmet ŞALK Yrd. Doç. Dr. Murat DEVECİ Prof. Dr. Levent ARIN Yrd. Doç. Dr. Serdar POLAT NAMIK KEMAL ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ BAHÇE BİTKİLERİ BÖLÜMÜ 2008 TEKİRDAĞ
ISBN 978-9944-0786-0-3
ÖZEL SEBZECİLİK Prof. Dr. Ahmet ŞALK Yrd. Doç. Dr. Murat DEVECİ Prof. Dr. Levent ARIN Yrd. Doç. Dr. Serdar POLAT Namık Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Tekirdağ-2008
Namık Kemal Üniversitesi Yayın Komisyonu nun 02.05.2007 tarih ve 2007/1 nolu toplantı sayısı ile Yönetim Kurulu nun 08.05.2007 tarih ve 12/1 nolu kararı ile Üniversite dışında basılmasına karar verilmiştir ISBN 978-9944-0786-0-3 Her hakkı saklıdır, izinsiz çoğaltılamaz Baskı: Sevil Cilt Evi ve Matbaası, Tekirdağ
ÖNSÖZ Bahçe Bitkileri cenneti olan Türkiye miz, sebze yetiştirme alan ve miktarı bakımından Dünya nın önde gelen ülkeleri arasında yer almaktadır. Ülkesel ihtiyaçların karşılanması yanında ihracatı da önemli boyutlara ulaşan sebzeler, özellikle son yıllarda öne çıkan sağlıklı ve dengeli beslenme ile hastalıklardan korunma adına mutlaka tüketilmesi gereken tarımsal ürün gurubunu oluşturur. Böylesine önem taşıyan sebzelerin, yetiştiriciliği ile ilgili Türkçe başvuru kaynaklarının sayısındaki yetersizlik ve mevcutlarının da giderek eskimeleri nedeniylede yazılan bu kitapta; sebzeler, familyalarına ve o familyada yer alan belli başlı sebze türlerine göre incelenmiştir. Her bir sebze türü, anavatanı ve tarihçesi, besin değeri, botanik özellikleri, çevre istekleri, yetiştirme teknikleri, hasat ve verim başlıkları altında ele alınmış ve bunlar çok sayıda literatür gözden geçirilerek, uzun yılların tecrübe ve eğitimi ile yapılan araştırmaların sonuçlarını da kapsayacak şekilde kaleme alınmıştır. Kitabın öğrencilerimize, meslektaşlarımıza, yetiştiricilerimize ve sebzeciliğe ilgi duyan herkese faydalı olması en büyük dileğimizdir. Kitapla ilgili öneri ve uyarılar bizi mutlu kılacaktır. Ocak 2008, Tekirdağ Yazarlar
YAZAR ÖNSÖZÜ Ziraat Fakültelerinde Özel Sebzecilik veya buna benzer isimler altında uzun yıllardan beri okutulmakta olan dersin içeriğinin yazılı hale getirilmesini ve zaman içinde bu dersin gelişen ihtiyaçlarını, sebzecilik alanında meydana gelen bilimsel ve teknik değişimlerin karşılanmasını amaçlayan bu kitabın sadece yazım aşaması, yaklaşık iki yıllık bir zaman almıştır. Yazım işinde devletin sekretaryasından faydalanılmamıştır. Yazım ve şekillerin hazırlanması tamamen kitabın yazarlarına aittir. Bu sebeple bu iki yıllık zaman dilimi içinde geceleri de kullanmak gerekmiştir. Kitabın hazırlanması için beni büyük bir sabırla teşvik eden sevgili eşim Nafize ve yazım ve düzenlenmesi esnasında yol gösterici yardımlarını esirgemeyen, üçü de birer bilgisayar kurdu kıymetli çocuklarım Burcu, Burak ve gelinim Ekin e şükranlarımı sunuyor ve bu kitabın bana ait olan kısımlarının değerini onlara ithaf ediyorum. Ayrıca, bilim tahsil etmem için beni okutan, ikisi de rahmetli olan sevgili annem Meliha (Enise) ve babam Mehmet Şalk ve birer akademisyen olarak bizlerin yetişmesinde önümüzü açan ve daima bizleri teşvik eden rahmetli hocam Prof. Dr. Kazım Bayraktar ve umulmadık bir anda bizlere veda eden değerli arkadaşım Prof. Dr. Hüseyin Vural ın aziz hatıraları önünde saygıyla eğiliyor ve hepsine de Allah tan sonsuz rahmetler diliyorum. Kitabın öğrencilerimize, yetiştiricilerimize ve sebzecilik bilimine faydalı olmasını dilerim. Prof. Dr. Ahmet ŞALK İstanbul, 03 Ocak 2008
İÇİNDEKİLER LILIACEAE (Zambakgiller) FAMİLYASI SEBZELERİ... 1 SOĞAN YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. SARMISAK YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. PIRASA YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. KUŞKONMAZ YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. CHENOPODIACEAE (Kazayaklılar) FAMİLYASI SEBZELERİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. ISPANAK YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. KIRMIZI PANCAR YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. PAZI YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. BRASSICACEAE [(Lahanagiller) Syn.=Cruciferae (Haçlı çiçekliler)] FAMİLYASI SEBZELERİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. LAHANA YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. KARNABAHAR YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. BROKKOLİ YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. BRÜKSEL LAHANASI YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. ALABAŞ YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. TURP YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. ŞALGAM YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. TERE YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. ROKA YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. FABACEAE (Syn.=Leguminosae, Papillionaceae) (Baklagiller) FAMİLYASI SEBZELERİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. BEZELYE YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. FASULYE YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. BAKLA YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. BÖRÜLCE YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. MALVACEAE (Ebegümecigiller) FAMİLYASI SEBZELERİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. BAMYA YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. APIACEAE (UMBELLIFERAE = Şemsiye çiçekliler) FAMİLYASI SEBZELERİHata! Yer işareti tanımlan HAVUÇ YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. KEREVİZ YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. MAYDANOZ YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. DEREOTU YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. CONVOLVULAVEAE (SARMAŞIKGİLLER) FAMİLYASI SEBZELERİHata! Yer işareti tanımlanmamış. TATLI PATATES YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. SOLANACEAE (Patlıcangiller) FAMİLYASI SEBZELERİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. DOMATES YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. BİBER YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. PATLICAN YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. PATATES YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. CUCURBITACEAE (Kabakgiller) FAMİLYASI SEBZELERİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. ORTAK ÖZELLİKLER... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. SİSTEMATİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. BOTANİK ÖZELLİKLERİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. ACILIK... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. YETİŞTİRME TEKNİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. KABAKGİL HASTALIKLARI... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. HIYAR YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. KABAK YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. KAVUN YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. KARPUZ YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. ASTERACEAE (Syn. Compositae) FAMİLYASI SEBZELERİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.
ORTAK ÖZELLİKLER... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. ACILIK... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. ÇİÇEK YAPISI... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. SALATA MARUL YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. ENGİNAR YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. YERELMASI YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. PORTULACACEAE FAMİLYASI... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. SEMİZOTU YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. LABIATAE (Ballıbabagiller) FAMİLYASI SEBZELERİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. NANE YETİŞTİRİCİLİĞİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. LİTERATÜR... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.