Ülkemizin yetiştirdiği en önemli kültür tarihçilerinden Dursun Gürklek Hocamız ile adab-ı muaşeret, kültür ve tarih şuuru gibi kavramlar üzerine konuştuk. Burhan Dergisi okurları için. Hocam, adab-ı muaşeret denilince aklımıza eski İstanbul kültürü veya İstanbul görgüsü geliyor. Bu kültür muazzam inceliklerle mücehhez Eski İstanbul da insanlar adab-ı muaşeret eğitimini nereden alıyorlardı? Eski İstanbul da veya Osmanlı kültürünün hâkim olduğu yerlerde hayatın kendisi bir mektepti Mahallede bir gelenek vardı Mahallenin büyüklerine saygı duymak, mahalleyi temiz tutmak, bakkala nasıl gidilir, nasıl alışveriş yapılır, camiye nasıl gidilir, çocuklara nasıl muamele edilir, gemiye nasıl binilir, faytona nasıl binilir; bütün bunlar hayat mektebinde öğretilirdi. Mahalle, sokak, cadde, ev; hepsi bir mektepti Bütün bunlar dededen, atadan gelen bir gelenek halinde nesillere aktarılırdı. Aile ve okul da bir edep takviyesi yapınca işte al sana dört başı mamur bir terbiye Günümüzde adab-ı muaşeret konusunda geldiğimiz noktayı nasıl değerlendiriyorsunuz? Görmüyor musunuz insanlar gemilerde, otobüslerde, tramvaylarda nasıl konuşu yorlar? Küfürlü konuşuyorlar, argo konuşu yorlar. Cep telefonuyla yarım saat konuşuyor, bağıra bağıra konuşuyor... O kadar ileri gidiyor ki bütün aile sırlarını öğreniyorsunuz ister istemez; hepsini 1 / 5
anlatıyor. Hâlbuki bu telefon iletişim vasıtasıdır, gayet kısa ve bağırmadan, başkasını rahatsız etmeden konuşulmalıdır. Zaten hassas bir makine, hafif bir sesi bile alıyor. Adam kravatlı, son model bir arabası var, lüks evi var ama insanlıktan bihaber. Görgülü ve edepli değil Biz o insanı adam etmek için ona İslam irfanını, İslam ahlakını, İslam ilmini, İslam terbiyesini öğretmemiz gerekiyor. Bugün kendisinin iyi bir Müslüman olduğunu zanneden insanlar dahi İslam kelimesini ağızlarına almaktan korkuyorlar. Aşağılık kompleksi içinde boğuluyorlar. Büyüklerimiz öyle yapmamışlar, doğrudan doğruya belli bir adap çerçevesinde hakikatleri anlatmışlardır. Biz de onlar gibi yaparsak, bu mükemmel dinin mükemmelliklerini, güzel liklerini, özelliklerini güzel bir üslup ile anlatırsak kabul etmeyecek, dinlemeyecek tek bir insan düşünemi yorum. Çözüm İslam la yeniden tanışmaktır. Toplumun bu konuda mesafe kat edebilmesi için kültür sanat eğitiminden faydalanılabilir mi? Elbette faydalanılmalıdır. Bugün Türkiye nin meselesi ne ekonomidir, ne de başka bir konudur. Türkiye nin meselesi kültürdür. Çünkü kültür, ilim demektir. Ne ilmi? Davranış ilmi. Kültür, sanat demektir. Kültür, musiki demektir. Bütün bunlar insanı olgunlaştırır. Bu bakımdan işin başı kültürdür. Maalesef memleketimizde kültüre yeteri kadar önem verilmiyor. Siyasetçiler de önem vermiyor, belediye başkanlarımız da yeteri kadar önem vermiyorlar. Batı bu konuda bizden çok önde Şurada bir Yahya Kemal müzesi var; ta ellili yıllarda tesis edilmiş... Binlerce insan bu caddeden geçiyor da günde bir iki kişi merak edip de şu Yahya Kemal müzesini bir göreyim demiyor. Ama Almanya ya gidin Goethe müzesini binlerce kişi her gün ziyaret ediyor. Şimdi memleketimizin kültür perişanlığı bu Biz de kültür denince ya dans anlaşılıyor ya bale anlaşılıyor ya da seviyesi düşük tiyatro gösterileri anlaşılıyor. Oysa kültür bunlar demek değildir. Hocam, soruyu müsaadelerinizle bir de şu şekilde sormak istiyorum: Kültür sanat neyin panzehridir? 2 / 5
Cehaletin ve kabalığın Siz hiç lan bilmem şu diyen gerçek bir sanatçı gördünüz mü? Sanatla iştigal eden adam kibar adamdır, diline hâkimdir Zaten serapa edeptir Onun yüzünden anlaşılır bu Kültür ve sanat bir güzellik arayışıdır. Bunun dinimizde de temelleri vardır. Bir gün yağmur yağmış, Efendimiz in hane-i saadetlerinin önünde bir su birikintisi olmuş. Efendimiz o su birikintisine bakarak sakalını sarığını düzeltmiş. Hz Aişe neden böyle yapıyorsun der gibi bakmış. Efendimiz; Allah güzeldir güzel olanı sever buyurmuş. Mesela sizin kıyafetiniz pejmürde, dağınık bir kıyafet olsa ve benim gözümü rahatsız etse siz bundan sorumlusunuz. Davranışımızla nasıl başkalarını rahatsız etmeye hakkımız yoksa elbiselerimizle de başkalarını rahatsız edemeyiz. Bunu kim yapar? Edepli insan, kültürlü insan bunu yapar. Gerçi kültür kelimesinin bizim tarihimizdeki ismi irfandır. Dilimize yerleştiği için biz de bunu kullanıyoruz. Hocam sizin uzmanlık alanlarından birinin de tarih olduğunu biliyoruz. Eserlerinizde ve konferans larınızda sürekli tarih şuurunun öneminden bahseden bir aydınımız olarak tarih şuurunun kazandırılmasında nasıl bir tarih eğitiminin uygun olacağını düşünüyorsunuz? Ben bu soruyu çok basit bir şekilde cevap landırabilirim. Tarih şuuru benim lisedeki tarih hocam Cemal Akgül Bey in tarih anlatımıyla kazanılır. Peki hocam senin hocan Cemal Bey tarihi nasıl anlatıyordu? Yaşarak anlatıyordu. Mohaç Meydan Muharebesi ni anlatırken elinde kılıç Kanuni ile beraber sefere çıkıyordu. II. Viyana hezimetini anlatırken de Merzifonlu Kara Mustafa Paşa ya fena halde kızıyordu ve ağlıyordu. İşte okullarda tarih öğretmenlerimiz tarihi böyle sevdirecek. Tarih kuru rakamlar değildir. tarihi öğrencinin hoşlanacağı bir metotla, bir yöntemle anlatsınlar ki Cemal Bey in bana tarihi sevdirdiği gibi tarih hocalarımız da öğrencilerine sevdirsinler. Bu konuda bir de medyaya iş düşüyor. Gazetelere, dergilere, televizyonlara büyük iş düşüyor. Maalesef medya tarihi güzel anlatamıyorlar. Bizim gençlik dönemimizde gazetelerde çok güzel tarih yazarları vardı, onlar çok güzel tarihi sevdiriyorlardı. Mesela Ahmet Rasim, Ferudun Fazıl Tülbentçi, Ahmet Refik Altınay, İbnülemin Mahmut Kemal İnal; bunlar tarihi sevdiren yazarlardı. Bu zatlar tarihi bir kuru bilgi yığını olarak değil inceliği ve şuuru ile birlikte anlatırlardı. İlmin kendisi önemli değildir, sonucu önemlidir. Eğer matematik problemini çözemiyorsanız, sonucu elde edemiyorsanız matematiğin bir önemi yok. Niye okunur tıp? Şifa vermek için, iyileştirmek için. Tedavi edemiyorsan on tane tıp diploman olsun, hiçbir ehemmiyeti yok. Tarih niye okunur Allah aşkına? Tarih ibret almak için okunur. İbret alınmıyorsa, eski hatalar tekrarlanıyorsa, demek ki tarih şuurumuz eksik. Bu bakımdan Ömer Hayam demiştir ki 3 / 5
Tarih kainatın vicdanıdır. Vicdanımızın sesini dinleyelim. Hocam son olarak bize, birçok kereler görüştüğünüz merhum Cemil Meriç ten bahseder misiniz? Onunla birçok kereler görüşmek nasip oldu. Hoca, asabi mizaçlı bir insandı. Ama ara sıra böyle güzel latifeler yapardı. Mesela bir gün kendisine, kendi hayatıyla ilgili bir yazı okuyordum. İşte Cemil Meriç bin dokuz yüz bilmem kaç yılında şurada doğdu diye başladım okumaya Hemen müdahale etti: Bak bakalım evladım ölüm tarihim de yazıyor mu? dedi. Böyle araya girer hoş latifeler yapardı. Gözleri görmüyordu. 1960 lı yıllarda ağır bir katarakt hastalığı sonucu gözlerini kaybetti ama gönül gözü açıktı. Nitekim Necip Fazıl Bey onun hakkında Babıali isimli hatıra kitabında der ki: Allah ın iç gözü daha iyi görsün diye dış gözünü kapadığı gerçek ve sahici münevver. Necip Fazıl öyle kolay kolay başkasını methetmez İşte eğitim bu demektir Böyle insanlardan terbiye görmek, böyle insanlardan gelenekleri takip etmek, böyle insanlardan ilim öğrenmektir eğitim. Cemil Meriç Hoca zülcenaheyndi Arapçası vardı, İngilizcesi vardı, Fransızcası vardı. Batıyı çok iyi bilirdi, Doğu yu da çok iyi bilirdi. Doğu yu sürekli yüceltip Batı yı da sürekli yerden yere vurma gibi bir tavrı yoktu? İbni Haldun için kendi semasında tek yıldız derdi. İbni Haldun a ne kadar hayransa Victor Hugo ya da o kadar hayrandı. Mesela Ahmet Cevdet Paşa yı severdi. Hatta kızı Cemil Meriç hanımefendiye onun üzerinde yoğunlaşmasını tavsiye ederdi. Ümit hanım da onunla ilgili araştırmalar yaptı. Cemil Meriç, Cevdet Paşa ya ne kadar hayransa Balzaç a da o kadar hayrandı. Hocam yoğun derslerinizin ve programlar ınızın arasında bize vakit ayırdığınız için çok teşekkür ederim. 4 / 5
Ben teşekkür ederim. DURSUN GÜRLEK KİMDİR? 1952 yılında Tokat'ın Pazar ilçesinde dünyaya geldi. İlk ve orta eğitimini memleketinde tamamladı. Ardından İstanbul Atatürk Eğitim Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı bölümünden mezun oldu. Yeni İstanbul, Tercüman, Hürriyet, Günaydın gazetelerinde çeşitli görevlerde bulundu. Bunun yanı sıra bir süre Türk Dili ve Edebiyatı öğretmenliği yaptı. Meşale, İnanç, Milli Kültür, Türk Edebiyatı, Kültür Dünyası dergilerinde çeşitli makaleleri yayınlandı. Tarih ve Düşünce dergisinin yazı işleri müdürlüğünü yaptı. Bu dergide neşrettiği "Kırkambar" ve "Ayaklı Kütüp haneler" başlığı altındaki yazılarıyla dikkat çekti. Osmanlı tarihi ile ilgili yayımlanmış birçok kitabı bulunan yazar, aynı zamanda farklı televizyon kanallarında milli kültür ve tarih üzerine programlar hazırlamakta ve sunmaktadır. TV5'te Saklı Zaman ve Mehtap TV'de Zamanın İzinde programlarını hazırlayıp sundu. Halen TRT Anadolu kanalında Muhabbet Meclisi adlı programda yer almaktadır. Eserlerinden bazıları: Ayaklı Kütüphaneler, Maziye Bir Bakıver, Çınaraltı Kitap Sohbetleri, Karınca Huzura Varınca, Amak-ı Hayal 5 / 5