www.annefrank.de/mensch/tr Dorothea Brander Ağırlıklı konular Türkiye de Sürgün Yabancılara Çalışma Yasağı Türkiye de Sürgün Fabrikada babamın Yahudi olduğunu biliyorlardı, diye anlatıyor Dorothea Brander (kızlık soyadı: Merzbacher). Bundan ötürü kendisini Türkiye ye göndermeyi teklif ettiler. Böylece Dorothea ve ailesi Almanya yı terk edebildi. Merzbacher ailesi gibi yüzbinlerce aile, hayatını kurtarmak için sürgüne gitti. Dorothea nın ailesi ünlü doğu ekspresiyle İstanbul a ulaştı. Kim Sürgüne Gitti? 1933 ten 1938 başına dek yaklaşık 150.000 Yahudi Almanya yı terk etti bu, burada yaşayan 600.000 Yahudi nin dörtte biriydi. Ekim 1941 deki göç yasağına dek Almanya da yaşayan Yahudiler veya Yahudi olarak kategorize edilen insanların hemen hemen yarısı bu ülkeyi terk etti. Çünkü Hristiyanlığa geçmiş veya Yahudilikten ayrılmış Eduard Zuckmayer in Gazi Üniversitesi nde insanlar da Nasyonal Sosyalistlerin bulunan kitaplığı ırk yasalarına göre Yahudi sayılıyordu. Yahudilerin aile mensupları ve eşleri de bu yasalara göre Yahudi akrabası sayıldığı için onlar da eşleriyle sürgüne gitti. Aynı şekilde Yahudi olmayanlar da göç etti. Mesela Nazi karşıtı olarak şiddet ve zulümden korktukları için veya vicdani nedenlerden dolayı Nazi rejimine hizmet etmek istemedikleri için. Buna rağmen siyasi göçmenlerin sayısı Yahudi göçmenlerden cok daha azdı. Kaçış Yerleri Sığınmacıları Kabul Eden Ülkeler 1933 ten sonra ilk yıllarda göçmenlerin yaklaşık yüzde yetmişi Almanya nın komşu ülkelerine gitti. 1940 tan itibaren, Alman silahlı kuvvetlerinin bu ülkeleri işgali sonucu, birçok göçmen takipçilerinin eline düştü.1934 te Filistin, sığınmacıları kabul eden en önemli ülke oldu: kaçanların yüzde 37 si buraya geldi. 1936 dan itibaren göçmenlerin yüzde 45 i okyanus ötesi ülkelere gitti, yani ABD ye, Kuzey Amerika ya, Güney Afrika ya ve Avustralya ya. 1937 ve 1
1938 de bu sayı göçmenlerin üçte birisiydi. Fakat en önemli göc ülkeleri ABD ve Filistin için giriş vizesi sınırlıydı. Kaçanların çok azı yaklaşık 150 ile 200 aile 1933 ten itibaren Türkiye ye gitti. Çoğu bilim adamı ve uzmandı. Türkiye de Doğum günü. Dorothea Merzbacher in arkadaşları Alman göçmenlerin çocukları. Mülteciler Istenmiyor Türkiye, çok az Yahudi ve siyasi göçmene kapılarını açtı. Birçok ünlü kişinin ve Yahudi örgütlerinin, Türkiye nin daha fazla Yahudi göçmen alması için çabaları, sonuç vermedi. Bundan dolayı Türkiye, Yahudi göçmenlerin kaçtığı ülkeler istatistiğinde yer almıyor. 1937 den itibaren Türkiye, Yahudi göçünü engellemek icin önlemler aldı. 1938 de Yahudi mültecilerin sayısı dünyada hızla arttığında, Türkiye, pasaportsuz veya vatandaşlık belgeleri olmayan insanların ülkeye girmesini ve ikametini iki yasayla yasakladı. Bu yasalar açıkça Yahudilere karşı değildi. Ama perde arkasında Almanya ve diğer ülkelerin, Yahudilerin vatandaşlık haklarını ellerinden alındığı gercegi yatıyordu. 29 Ağustos 1938 de Türk hükümeti vatanlarında hakları kısıtlanmış Yahudilerin Türkiye ye girişini engelleyen bir genelge yayınladı. Fakat Türkiye, Yahudilerin girmesini engellemeye çalışan tek ülke değildi. Tam tersine, birçok devlet kapılarınıyahudi göçmenlere kapatmıştı. Yardım Komitesi Iş Buluyor Mayıs 1933 te Türk hükümeti üniversite reformunu ilan etti. 19. yüzyılda kurulan Darülfünün adlı üniversite kapatılacaktı. Onun yerine modern bir üniversite kuruldu. Bu üniversite için yurtdışından eğitim personeli aranıyordu. Tam bu zamanda Nazi devleti (Üçüncü Reich olarak da bilinir) tarafından işten çıkarılmış Yahudi bilim adamları İsviçre de bir yardım komitesi kurmuştu. Bu komitenin arabulucuğuyla çok sayıda bilimadamı Türkiye de iş buldu. Birkaçı da yardım komitesinden yardım almadan Türkiye ye gitmişti. 1933/34 kış sömestresinde 82 Alman profesör Türkiye de ders veriyordu, 70 ila 100 kişi asistan, editör, sağlık veya teknik personeli olarak çalışıyordu. 2
Diğer Yahudi veya Nazi karşıtı göçmenler mimar veya şehir planlayıcısı olarak iş buldu. Almanya dan göçen doktorlar, devlet sağlık kurumlarının kuruluşunda çalıştı. Diğer devlet kurumları da, mesela Ankara konservatuarı, Alman göçmenleri çalıştırdı. Yurtdışında da Nasyonal Sosyalist Takibi Göçmenler Türkiye de de Alman makamları (Büyükelçilik, Konsolosluk, Nasyonal Sosyalist Örgütler) tarafından sürekli kontrol ediliyordu. Mayıs 1939 da Eğitim Bakanlığı`nın yur tdışı departmanı en üst idare heyeti görevlisi Herbert Scurla yı Türkiye ye teftişe gönderdi. Scurla, Alman profesörlerin Türk üniversitelerindeki calışmalarını kontrol edecekti. Görevli, sürgündeki bilimadamlarının listesini çıkardı ve Yahudi olup olmadıklarını not etti. Scurla Yahudi göçmenlere karşı uygulamalar talep etti, örnegin vatandaşlıktan atılmalarını. Zaten Nazi kurumları 1933 ten itibaren Almanya yı terk etmiş birçok tanınmış muhalifleri, vatandaşlıktan çıkarıp, mal varlıklarına el koymuştu. Buna, ondan sonraki yıllarda da devam edilmişti. Ekim 1938 de Alman vatandaşı olan her Yahudi, pasaportlarına kırmızı renkte büyük bir J (Almanca da Yahudi kelimesinin ilk harfi) mührü vurdurmaya mecburdu. Nisan 1938 de Almanya nın Avusturya yı topraklarına dahil etmesinden sonra, buna Avusturya lı Yahudiler de dahildi. Bu yurt dışında yaşayan Alman Yahudileri için de geçerliydi. Kasım 1941 sonu Almanya, bütün Yahudi göçmenlerin Alman vatandaşlıklarını ellerinden aldı. Birçogu Türkiye den sınırdışı edildi. 3
Yabancılara Çalışma Yasağı Türkiye de çalışmak göçmenler için kolay değildi. Dorothea nın ilkokul ögretmeni olması, çok istemesine ragmen, olanaksiızdi. Türk olmayanların yapacağı çok az meslek vardı. Bunlardan biri şapkacılıktı ve böylece Dorothea eğitimine bir moda okulunda başladı. Genç kadın eğitimini bittirdiğinde yasal durum değişmişti ve Dorothea nın şapkacı olarak çalışması mümkün değildi. Haziran 1932 nin Meslek Yasağı 11 Haziran 1932 de Türk parlamentosu 2007 numaralı yasayı yürürlüğe geçirdi. Bu yasa, Türkiye deki yabancıların birçok mesleği icra etmelerini yasaklıyordu. Yasada aynen şöyle yazıyor: Türkiye Cumhuriyeti`nde aşağıda belirtilen meslekler ve hizmetler sadece Türk vatandaşları tarafindan icra edilebilir. Bu mesleklerin ve hizmetlerin Türk vatandaşı olmayanlar tarafindan icra edilmesi yasaktır. A.) Seyyar satıcı; müzisyen; fotoğrafçı; erkek berberi; dizgici; emlakçı; elbise, şapka veya ayakkabı üreticisi; borsacı; devlet tekelinde olan ürünlerin satıcısı; tercüman; rehber; inşaat, demir veya odun işlerinde çalışmak; sürekli veya geçici olarak kamu taşıtlarında çalışma, ayrıca su, ışıklandırma, kalorifer, posta ve telekommünikasyon alanında çalışma; karada yükleme ve indirme işleri [gemilerde]; şoförlük ve muavinlik; genel olarak yardım işleri; her çesit şirkette, ticarethanede, otelde veya firmada, bekçilik, kapıcılık ve şef garsonluk; otellerde, pansiyonlarda, hamamlarda, kafelerde çalışma, gazinolarda, dans lokallerinde ve barlarda garsonluk; barlarda dansçılık veya şarkıcılık; B.) Veteriner ve kimyager. Bu meslek yasağı yasası, Kemalist iktidarın 1923 te Cumhuriyeti ilanından sonra en uç yasasıydı. Yabancı şirketlere de sadece Türk-Müslüman işçileri çalıştırabilme koşulu getirildi. 1926 da memur yasasının dördüncü maddesinde, devlet görevinde sadece Türklerin çalışabileceğini belirtiliyordu. Yasa kamu görevinde bütün çalışanları kapsıyordu, yani tramvay sürücüsü veya liman işçisi gibi basit meslekleri de içeriyordu. Dorothea Merzbacher ve Donald Brander Türkiye de iken, 1944 ya da 1945 1926 da eczacıliık ve gözlükçülük Türk olmayanlara yasaklandı. 1928 senesi boyunca bazı mesleklere giriş koşullarını belirleyen kanunlar yürürlüğe girdi. Bunların sonucu olarak sadece Türk vatandaşları doktor, diş doktoru, ebe, hemşire vesaire olabiliyorlardı. Dorothea Brander > Ağırlıklı konular > Yabancılara Çalışma Yasağı 4
Sorumluluk bilgileri Yayimci: Anne Frank Zentrum Rosenthaler Str. 39, 10178 Berlin Telefon: 030/2888 656-00 Telefaks: 030/2888 656-01 E-Posta: zentrum@annefrank.de Web: www.annefrank.de Anne Frank Zentrum, 2013 Tam baskı proje web sitesinde mevcuttur: www.annefrank.de/mensch/tr Bu Federal Alman programi çerçevesinde teşvik edilmiştir; Demokrasiyi Güçlendirme İnisiyatifi