Karusel Sistemiyle Öngermeli Beton Travers Üretimi ve Kalitesi

2

3

Karusel Sistemiyle Öngermeli Beton Travers Üretimi ve Kalitesi Selahattin Düzbasan Süleyman Uluöz Erol Yak t ILGAZ n. Tic.Ltd. ti. ILGAZ n. Tic.Ltd. ti. RAIL.ONE ILGAZ Cinnah Caddesi Piyade Sk. Re atbey Mah. 8.Sk. Kamil Usta Cinnah Cad.Piyade Sk No:16 Ankara Apt. Kat:2 No:6 Adana No:16 Ankara Tel: (0312 4418700) (0322 4571718) (0312 4418700) E.Posta:ilgazfil@yahoo.com uluozsuleyman@hotmail.com erol_yakit@yahoo.com Ludwig Friedl Alptekin Alakoç RAIL. ONE GmbH RAILONE ILGAZ Ingolstadter Str. 51 Organize Sanayi Bölgesi Neumarkt Germany Polatl / Ankara Tel: ( +49 9181 8952 270) (0312 6265068) E.Posta:Ludwig.Friedl@railone.com Alptekin.alakoc@railoneilgaz.com Öz Demiryolu ve metro projelerinde ihtiyaç duyulan öngermeli beton traverslerin Türkiye imkanlar yla üretimini gerçekle tirmek üzere, Polatl Organize Sanayi Bölgesinde 6.000 m² kapal ve 40.000 m² aç k alana sahip saha üzerinde, otomasyon teknolojiyle üretim yapan travers fabrikas kurulmu tur. Karusel sistemiyle üretimin yap ld Tesisin kapasitesi 913.680 adet/y l olup, çal malar n tüm a amas uzak masa üstü ba lant s yla (Remote desktop) izlenmekte ve gerekli durumlarda sisteme müdahale edilmektedir. Tesiste üretilen travers kalitesinin TS EN 13230 standard na uygunlu unu yap lacak testlerle kontrol etmek ve gerekti inde Ar-Ge çal malar n yapmak üzere 150 m² kapal alanda kurulan laboratuar, TS EN ISO / IEC 17025 Ta eron Laboratuar Yeterlilik Belgesine sahiptir. 3 lü vardiya sistemiyle 24 saat sürekli çal an tesiste, üretimin her a amas kalite kontrol personelleri taraf ndan kalite planlar na göre kontrol edilip gerekli testler yap lmaktad r. Anahtar sözcükler: Railone Ilgaz, Travers fabrikas, Karusel sistemi, Kalite, H zl tren 1. Giri Petrol fiyatlar n n her gün biraz daha artmas petrol ithal eden ülkelerin demiryoluna yönelmesini h zland rm t r. Demiryolu ta mac l n n önemini dikkate alan Ula t rma Bakanl TCDD Genel Müdürlü ü ve DLH vas tas yla son y llarda h zl tren projelerinin yap m na ba lam t r. H zl tren projelerinin ba lamas yla birlikte 250-300 km/h h z nda hareket eden trenlerin katar yüklerine dayanabilen, yüksek teknolojiler kullan larak üretilen traverslere olan ihtiyac gündeme getirmi tir. Öngermeli travers üretimi karusel ve long line olmak üzere 2 farkl metotla yap lmakta olup, Polatl 4

Organize Sanayi Bölgesinde 2007 y l nda kurulan RAILONE ILGAZ Travers Fabrikas nda karusel sistemiyle üretim yap lmaktad r. 2. Türkiye de Travers Kullan m n n Geli imi Yurdumuzda demiryolu i letmecili i, 1856 y l nda 135 km uzunlu undaki zmir Ayd n demiryolu hatt n n yap m yla ba lam t r. TCDD Genel Müdürlü ünün travers ihtiyac, ilk a amada Resim 1 ve 2 de görülen ah ap ve demir traversler kullan larak kar lanm, betonarme traverslerin kullan m n n gündeme gelmesi üzerine, 1958 y l nda Alman teknik elemanlar nca Afyon Travers Fabrikas, 1979 y l nda da Sivas Travers Fabrikas kurulmu tur. Resim 1. Ah ap Travers. Resim 2. 1913 Y l Üretimi Demir Travers. Yurdumuzda h zl tren ve metro projelerinin ba lamas yla birlikte 250-300 km/h h z nda hareket eden trenlerin katar yüklerine dayanabilen öngerilmeli beton traverslere olan ihtiyac gündeme getirmi tir. TCDD Genel Müdürlü ünce yap lan Ankara- stanbul Demiryolu H zl Tren Projesinde, RAIL.ONE GmbH taraf ndan üretilen UIC 60 raylar n n montaj na uygun özellikte B 70 tipinde 680.000 adet travers kullan lm t r. Demiryolu ve metro projelerinde ihtiyaç duyulan traversleri Türkiye imkanlar yla üretmek üzere 2007 y l nda Polatl Organize Sanayi Bölgesinde, 6.000 m² kapal ve 40.000 m² aç k alan üzerinde yüksek seviyede otomasyon teknolojisi kullan larak karusel sistemiyle üretim yapan travers fabrikas kurulmu tur. (ULUÖZ ve di, 2008a) 3. Karusel ve Long Line Sistemiyle Travers Üretiminin Mukayesesi Travers üretimi; karusel ve long line olmak üzere 2 farkl metodla yap lmaktad r. Long line metoduyla yap lan üretim, karusel metoduna nazaran daha komplike olup, karusel ve long line metoduyla yap lan travers üretilerinin mukayesesi a a ya ç kar lm t r. 1. Karusel sistemiyle yap lan üretimde hol uzunlu u için 80 metre yeterli olmas na ra men, long line sistemiyle yap lacak üretimde hol uzunlu u 160 metre olmas gerekti inden tesisin yat r m maliyeti daha fazlad r. 2. Karusel sistemiyle yap lan travers üretiminde ayn vardiyada farkl kal plar kullanarak de i ik boyutlarda travers üretmek mümkündür. Long line sisteminde ise, tüm hat de i tirilmeden farkl üretim yapmak mümkün de ildir. 3. Karusel sistemiyle yap lan üretimde öngerme çelik çubuklar n uzunlu u 2,6 metre oldu undan izlenebilirli i kolayd r. Fakat long line sistemiyle yap lan üretimde kullan lan öngerme çelik çubuklar n uzunlu u 80-120 metre aras nda oldu undan dolay izlenebilirli i daha zordur. 4. Karusel sistemiyle yap lan üretimde 2,6 metre uzunlu unda haz rlanm olan öngerme çelik çubuk kullan ld ndan demir parças artmamaktad r. Long line 5

sisteminde ise, üretimden sonra traversler kesildi inde öngerme çelik çubuklar n bir bölümü üretim holünde kald ndan i kazas olma riski vard r. 5. Karusel sistemiyle yap lan üretimi s ras nda al nan beton numunenin hangi travers kal b na ait oldu u belli oldu undan, travers kalitesinin izlenebilirli i daha kolayd r. 6. Karusel sisteminde, ayn vardiyada daha fazla üretim yapma imkan vard r. 7. Taze betonun sertle mesi s ras nda çimento, su ve beton kimyasal aras ndaki reaksiyonda kimyasal kristaller olu urken, taze betonun titre im ortam nda kalmas halinde beton kalitesinin bozulma riski vard r. Karusel sistemiyle yap lan üretimde, beton kal ba yerle tirildikten sonra ortamdan uzakla t r ld ndan dolay vibrasyon etkisinden kaynaklanan risk yoktur. Fakat long line sistemiyle yap lan üretimde, beton 80-120 metre uzunlu undaki kal ba en az 1-1,5 saat sürede yerle tirildi inden, çimentonun hidratasyonundan meydana gelen kristallerin titre imden etkilenme riski vard r. 8. TS 3648 e göre; öngerilmeli beton eleman üretiminde, buhar küründen önce betonun dinlendirilmesi gerekmekte olup travers üretiminde bu süreç 2 saattir. Karusel sistemiyle yap lacak üretimde bunu sa lamak çok kolayd r. Long line sistemiyle yap lacak üretimde betonun kal ba doldurulmas, en az 1-1,5 saat sürdü ünden, beton buhar küründen önce farkl sürelerde dinlenmi olacakt r. Dolay s yla 80-120 metrelik hat boyunca üretilen traverslerin kalitesinde farkl l k olma riski vard r. 9. Karusel sistemiyle yap lacak üretimde öngerme süreci esnas nda bir problem meydana gelmesi halinde, dört gözlü üretim kal b n n en fazla 1 gözündeki traverste kalite problemi olacakt r. Long line sistemiyle yap lan üretimde 80 120 metre uzunlu undaki hat boyunca üretilen traverslerin tamam nda kalite problemi olma riski vard r. Long line metoduyla yap lan üretimlerde sisteme ek donan mlar konulup üretimin uygun ekilde kontrol edilmesi halinde traverslerin kalitesinde farkl l k olmamaktad r. Long line ve karusel sistemleriyle üretim yapan travers fabrikalar ndaki kaliteyi mukayese etmek amac yla bir ara t rma yap lm t r. Bu kapsamda, spanya n n Constanti ehrinde long line metoduyla üretim yapan TRAVIPOS, S.A ile, Polatl da karusel metoduyla üretim yapan RAILONE ILGAZ Travers Fabrikalar n n 2011 y l ndaki test sonuçlar incelenmi tir. Tablo 1 de verilen sonuçlardan görülece i üzere; TRAVIPOS, S.A da al nan ek tedbirler sayesinde, long line sistemiyle yap lan travers kalitesiyle, karusel metoduyla yap lan travers kalitesinde farkl l k yoktur. Tablo 1. Karusel ve Long Line Metoduyla Travers Üretiminde Beton Kalitesi. Üretim RAILONE ILGAZ/ Polatl Üretim:Karusel Metodu TRAVIPOS,S.A / Constanti Üretim: Long Line Metodu Tarihi Ocak 2011 Bas nç Dayan m N/mm² (28 Günlük) TS EN 12390-3 E ilmede Çekme Dayan m N/mm² ( 7 Günlük ) TS EN 12390-5 Bas nç Dayan m N/mm² (28 Günlük) TS EN 12390-3 E ilmede Çekme Dayan m N/mm² ( 7 Günlük ) TS EN 12390-5 10 87,3 8,7 75,1 8,7 11 87,4 9,0 80,1 9,5 12 87,1 9,5 72,5 10,8 13 84,9 9,8 81,5 10,0 17 83,2 8,4 78,2 9,7 6

4. Railone Ilgaz Travers Fabrikas n n Tan t m Railone Ilgaz Travers Fabrikas, Polatl Organize Sanayi Bölgesinde 50.000 m² saha üzerinde kurulan Tesisin 6.000 m² kapal ve 40.000 m² stok sahas mevcuttur. Fabrikada, minimum personelle yüksek üretim kapasitesine ula lmas ve de i ik tipteki üretimlerin ayn vardiya içerisinde yap labilmesi için, travers üretimleri karusel sistemiyle yap lmaktad r. Tesisin kuruldu u 2007 y l nda üretim kapasitesi, 3 lü vardiya sisteminde 576.000 adet/y l olarak planlanm t r. 2010 y l nda Tesisin otomasyon sisteminde yap lan modernizasyon çal malar yla üretim kapasitesi % 58,6 art la 913.680 adet/y l olacak ekilde yükseltilmi tir. Üretimin aksat lmadan sürdürülebilmesi amac yla üretim faaliyetlerinin tüm a amas uzak masa üstü ba lant s yla (Remote desktop) RAIL. ONE GmbH nin Almanya daki merkezinde görevli teknik elemanlar taraf ndan izlenmekte, üretimde her hangi bir problemin olmas durumunda üretimin aksamamas için sisteme an nda müdahale edilmektedir. ( ULUÖZ ve di, 2008b ) Travers Fabrikas ISO 9001:2008 Kalite Yönetim Sistemi, ISO 14001:2004 Çevre Sistemi, TS 18001:2007 (OHSAS), TS EN ISO/IEC 17025 Ta eron Laboratuar Yeterlilik sertifikalar na sahiptir. Beton üretiminde kullan lan agregalardaki serbest suyun homojen olmas, k ve yaz mevsiminin olumsuz etkilerinden korunabilmesi için 1.800 m³ agregay muhafaza edecek kapasitede 4 bölümden olu mu kapal stok sahas tesis edilmi tir. Ayr ca d sahada da 7.000 m³ agregay stoklayabilecek kapasitede 4 bölümden olu an agrega stok sahas vard r. Tesise silobazlarla getirilen çimento s cakl yakla k 75 80 C dir. Çimentonun mevcut haliyle kullan lmas beton kalitesini olumsuz ekilde etkileyece i dikkate al nd ndan, çimento s cakl n n d ortam s cakl na yak n bir seviyeye gelmesini sa lamak amac yla, 75 er ton kapasiteli 2 adet çimento silosu kurulmu tur. 5. Karusel Sistemiyle Travers Üretimi Karusel sistemiyle travers üretimi dairesel güzergah içerisinde sürdürülmektedir. Kal plar otomasyon sistemiyle hareket ettirilerek kal p haz rlama bölümüne getirilir. Ebat ölçüleri uygun olmayan kal plar atölyeye gönderilirken üretime uygun olan kal plar, ya lama k sm na getirilmektedir. çi sa l ve çevre kirlili i dikkate al nd ndan dolay MSDS belgesine sahip bitkisel ya kullan lmakta ve kal plar kapal sistem içerisinde pülvarize sistemle ya lanmaktad r. Kal p içerisindeki 4 adet bölüme 4 er adet öngerme çelik çubu u ve özel aksesuarlar konulduktan sonra, öngerme i leminin yap laca bölüme gönderilmektedir. Öngerme i leminde 2,6 metre uzunlu undaki öngerme çelik çubuklar n n her birine minimum 80 KN maksimum 85 KN olmak üzere toplam 320 KN 340 KN aras nda öngerme yükü uygulanmaktad r. Travers Fabrikas nda 60 m³/saat kapasiteli beton santrali mevcut olup elektrik kesintilerine tedbir olarak elektrik ebekesi 1000 KVA l k jeneratörle desteklenmi tir. Travers kal plar üretime haz r olunca, üretim operatörü kumanda panosundaki haberle me sistemini kullanarak beton talebinde bulunmakta ve travers kal b içerisine 3-4 kademede yerle tirilen betona, 1-1,5 dakika içerisinde kaba ve ince olmak üzere 2 a amal vibrasyon uygulanmaktad r. Tesiste her biri 576 adet traversi alabilecek kapasitede olan, giri - ç k kap lar otomatik sistemle aç l p kapanan 3 adet buhar kür 7

holü mevcut olup, buhar hollerindeki s cakl k dijital ve yaz c l sistemle kay t alt na al nmaktad r. Bunun yan s ra, beton iç s cakl elektronik sistemle çal an ölçüm aletleri ile tespit edilmektedir. Üretilen traversler 2 saat dinlendirildikten sonra beton numunelerle birlikte buhar kür holüne gönderilmektedir. Traverslerle buhar kürüne tabi tutulan 150 mm lik küp numunelerdeki bas nç dayan m min. 53,5 N/mm² oldu u tespit edilince, öngerme çelik çubuklar ndaki germe kuvveti betona transfer edilmektedir. Otomasyon sistemiyle kal ptan ç kar lan traversler, ta ma band üzerine konulup sa lam olanlara üretim tarihi yaz ld ktan sonra, geçici stok band na oradan da 100.000 adet traversin muhafaza edilebildi i stok sahas na gönderilmektedir. Stok sahas ndaki traverslerde; RAILONE ILGAZ amblemi, traversin tipi, hangi kurum veya firma için üretildi i, üretimde kullan lan kal p numaras, kal b n hangi bölümünden üretildi i ve üretim tarihi oldu undan dolay traverslerin izlenebilirli i sa lanmaktad r. Resim 3-5 te karusel sistemiyle yap lan travers üretiminin a amalar verilmi tir. Resim 3,4,5.Kal p Temizli i, Betonun Yerle tirilmesi ve Öngermenin Betona Transferi. 6. Kalite Kontrol Laboratuar Travers kalitesinin TS EN 13230 standard kriterlerine uygunlu unu kontrol etmek ve ihtiyaç halinde Ar-Ge çal malar n yapabilmek için Tesis içerisinde 150 m² kapal alanda kurulan laboratuar, modern test cihazlar yla teçhiz edilmi tir. Tesiste görevli personeller TSE Kurumundan, TS EN ISO/IEC 17025 kapsam ndaki e itimleri ald ktan sonra, TSE teknik heyetince yap lan denetimler sonunda Tesis Laboratuar na TS EN ISO/IEC 17025 Ta eron Laboratuar Yeterlilik Sertifikas verilmi tir. Tesis Laboratuar nda yap lan testlere ait sonuçlar n do rulamas, ILGAZ n aat n ahit Laboratuarlar nda ayl k dönemlerde yap lmaktad r. Bunun yan s ra agrega, çimento, su, beton kimyasal ve öngerme çubuklar ndan belli periyotlarda al nan numunelerin testleri; Münih Teknik Üniversitesi n aat Mühendisli i, Çukurova Üniversitesi n aat ve Jeoloji Mühendislikleri, TÇMB, KOSGEB, DS TAKK Daire Ba kanl Laboratuarlar nda da yap lmaktad r. 7. Üretim ve Kaliteyle lgili Denetimler Üretim kalitesinin TS EN 13230 standard kriterlerine uygunlu unun sürekli olmas n sa lamak amac yla Laboratuar teknik elemanlar nca yap lan rutin kontroller ve laboratuar testlerinden ayr olarak, 2. taraf kurum ve ki ilerce; a- Üretim ve üretim kalitesiyle ilgili yap lan test dokümanlar, RAIL ONE ILGAZ Firmas n n kurucu ortaklar elemanlar nca haftal k dönemlerde incelenmektedir. 8

b- Tesiste yap lan üretimin kontrolüyle, ISO 9001:2008 Kalite Yönetim Sistemi kapsam nda yap lmas gereken düzeltici önleyici faaliyetler ILGAZ n aat teknik elemanlar nca ayl k periyotlarda yap lmaktad r. c- Üretim kalitesini iyile tirmek amac yla kurucu ortaklar n kalite kontrol bölümü teknik elemanlar Tesiste birlikte çal ma yapmaktad r. d- ISO 9001:2008 Kalite Yönetim Sistemi, ISO 14001:2004, TS 18001:2007 kapsam nda yap lan çal malar, Sertifikasyon firmas taraf ndan y ll k periyotlarda denetlenmektedir. e- Laboratuarda yap lan faaliyetler, TSE Hizmet Belgelendirme Müdürlü ü teknik elemanlar taraf ndan TS EN ISO/IEC 17025 Ta eron Laboratuar Yeterlili i kapsam nda y ll k dönemlerde denetlenmektedir. 8. Kalite Kontrol Faaliyetleri 8.1. Üretimden Önce Yap lan Kalite Kontrol Çal malar Travers Fabrikas ndaki üretime ba lamadan önce beton üretiminde kullan lacak bile enlerin tespiti kapsam nda a a da belirtilen çal malar yap lm t r. Agrega; Travers Fabrikas n n bulundu u sahaya 100 km mesafede bulunan agrega ocaklar ndan al nan numunelerin fiziksel özellikleri, alkali agrega reaktivitesi, petrografik analizleri yap lan testlerle belirlenmi tir. Agregalar n jeolojik ince kesitlerden faydalan larak mineralojik yap lar da incelendikten sonra travers üretiminde TS 706 EN 12620 standard kriterlerine uygun özelliklere sahip, dere kumu ve k rma bazalt agregan n kullan lmas na karar verilmi tir. Çimento; Travers üretiminde TS EN 197 1 standard kriterlerine uygunlu u ba ms z laboratuarlarca yap lan testlerle tespit edilen CEM I 42,5 çimentosu kullan lmaktad r. Beton kimyasal ; Travers üretiminde yeni nesil poli karboksil eter grubu beton kimyasal kullan lmaktad r. Beton kar m suyu; Travers üretiminde TS EN 1008 standard kriterlerine uygun özellikte su kullan lmaktad r. Söz konusu su, 175.000 m³ betonun üretildi i Ankara- stanbul Demiryolu H zl Tren Projesi V4 viyadü ünün yap m nda da kullan lm t r. Öngerme çelik çubuklar; kalite plan ve prosedürleri gere ince, sat n al nmas planlanan öngerme çubuklar, RAIL.ONE GmbH teknik elemanlar nca Münih Teknik Üniversitesinde test ettirilip uygunlu u tespit ettirildikten sonra, Polatl Travers Fabrikas na sevk edilmektedir. Ayr ca Polatl Tesisine getirilen öngerme çelik çubuklardan, ayn üretim tarihine ait gruptan seçilen numuneler KOSGEB ve ILGAZ n aat ahit laboratuar nda da testleri yapt r larak TS 708 e uygunlu u kontrol edilmektedir. Beton Kar m Dizayn n n Tespiti ve Deneme Üretimi; Betonun kal p içerisine yerle tirme süresi dikkate al narak, farkl mineralojik yap daki agregalarla S/C oran 0,30-0,34 aras nda olan beton deneme kar mlar yap lm t r. Yap lan çal malar kapsam nda; Beton numunelerde bas nç dayan m ve e ilmede çekme dayan mlar n n standarda uygunlu u kontrol edilmi tir. Traverslerin olumsuz hava ko ullar n n bulundu u sahada da kullan labilinece i dikkate al nd ndan, beton numunelerde DIN 9

1048 e göre 1,3,7 barl k su bas nc uygulanarak su i leme derinli i testi yap lm t r. Travers deneme üretimlerinde bas nçl su i leme derinli i 12 mm olan beton kar m kullan lm t r. Agrega ile çimento hamuru ara yüzeyini incelemek amac yla betondan al nan jeolojik ince kesitler beneküler mikroskopla incelenmi tir. Resim 6 ve 7 de bazalt ve kalker agregayla yap lan beton kar mlar ndan al nan jeolojik ince kesitlerin beneküler mikroskop alt ndaki görünümleri verilmi tir. Resim 6, 7. Bazalt ve Kalker Agregalarla Üretilen Betonun Jeolojik nce Kesitleri. Beton kar m çal malar tamamland ktan sonra, karusel sistemine uygunlu unu tespit etmek için deneme üretimi yap lm t r. Üretimde al nan travers numunelerin statik ve dinamik testleri, Münih Teknik Üniversitesi Laboratuarlar nda yap ld ktan sonra üretimde kullan lacak beton kar m na karar verilmi tir. 8.2. Üretim S ras nda Yap lan Testler 8.2.1. Öngerme Çelik Çubuklardaki Germe Kuvvetini Kontrol Testi Öngerme istasyonuna gelen kal p içerisindeki 4 adet öngerme çelik çubuklara toplam 320 340 KN öngerme yükü uygulanmaktad r. Her vardiyada 3 defa yap lan ölçümle, kal p içerisinde bulunan 4 adet öngerme çelik çubuk üzerindeki germe yükünün do rulu u kontrol edilmekte ve ölçüm sonuçlar nda problem oldu unun tespit edilmesi halinde kal plar bak ma al nmaktad r. 8.2.2. Beton Bile enlerinde Yap lan Testler Agregada Yap lan Testler: Her vardiyada serbest su yüzdesi tespit edilip beton kar m nda nem düzeltilmesi yap lmaktad r. Haftal k dönemde elek analizi, ince madde tayini, organik madde renk tayini testleri yap lmakta ve gerekli olmas halinde beton dizayn nda gerekli düzeltmeler yap lmaktad r. Çimentoda Yap lan Testler: Üretimde kullan lan çimentodan 3 ayl k dönemlerde al nan numunelerde testler yap larak kullan lan çimentonun TS EN 197 1 standard na uygunlu u kontrol edilmektedir. Ayr ca taraf m zca; çimentonun C3S, C2S, C3A, C4AF, toplam alkali ve hidrolik, silikat, alümina modülleri de tespit edilmektedir. Kar m Suyunda Yap lan Testler: Beton üretiminde kullan lan su 6 ayl k periyotlarda test edilerek TS EN 1008 standard na uygunlu u kontrol edilmektedir. 10

8.2.3. Beton Testleri Travers üretiminde kullan lan C 50/60 s n f betonun, TS EN 206-1 standard nda belirtilen kriterlere uygunlu u a a da yap lan testlerle kontrol edilmektedir. Taze Betonda Yap lan Testler: Üretimde kullan lan betonda günlük ve ayl k periyotlarda testler yap lmaktad r. Günlük periyotta yap lan testlerde; Taze betonun k vam ve s cakl her vardiyada 3 defa kontrol edilmekte, betonun bas nç ve e ilmede çekme dayan mlar n tespit etmek amac yla al nan numuneler traverslerle ayn artlarda buhar kürüne tabi tutulmaktad r. 01.05.2011 tarihinde 2. vardiyada yap lan üretimlerde kullan lan beton k vam na ait beton s k t r labilme s n flar Tablo 2 de verilmi tir. Tablo 2. Travers Üretiminde Kullan lan Beton K vam Test Sonuçlar. Test Tarihi S k t rma Derecesi Sapma ± Hedef De er Tolerans ± K vam S n f 1,11-0,02 1,13 0,05 C 2 01.05.2011 1,10-0,03 1,13 0,05 C 3 1,10-0,03 1,13 0,05 C 3 Ayl k dönemlerde; betonun performans testi yap larak taze betonda % s k m hava, birim hacim a rl, çimento dozaj ve su/çimento oran tespiti yap lmaktad r. Prizini Alm Betonda Yap lan Testler: Beton iç s cakl ; çimento içerisindeki sülfitin betona yapaca olumsuz etki dikkate al nd ndan, buhar kürü s ras nda travers betonunun iç s s, özel elektronik aletlerle tespit edilmektedir. Transfer dayan m ; üretimden al nan 150 mm lik küp numunenin bas nç dayan m fc min. 48,0 N/mm² ortalama fc min 53,5 N/mm² oldu u tespit edildikten sonra öngerme çubuklar ndaki yük bo alt larak betona transfer edilmektedir. 28 günlük bas nç dayan m ; üretimden al nan beton numunenin 28 günlük bas nç dayan m fc min. 60,0 N/mm² ortalama fc min 66,5 N/mm² oldu u yap lan testlerle kontrol edilmektedir. Nisan 2011 döneminde yap lan üretimlerdeki bas nç dayan mlar Tablo 3 te, ayl k üretimdeki de erlendirmesi ekil 1 ve 2 de verilmi tir. Tablo 3. Nisan 2011 Dönemi Bas nç Dayan m Sonuçlar. Nisan 2011 Bas nç dayan m ( N/mm² ) Nisan 2011 Bas nç dayan m ( N/mm² ) Nisan 2011 Bas nç dayan m ( N/mm² ) Transfer 28 Gün Transfer 28 Gün Transfer 28 Gün 1 64,1 89,1 11 64,0 88,7 20 66,8 88,8 2 81,1 91,9 12 63,6 86,1 21 70,1 87,3 4 64,9 85,4 13 55,1 74,9 22 65,4 83,1 5 68,8 84,9 14 59,7 82,1 27 57,2 72,4 6 64,3 79,3 15 58,3 80,4 28 58,3 76,0 11

90 100 80 70 90 80 70 N/mm² 60 50 40 N/mm² 60 50 40 30 30 20 20 10 10 0 Standart 2 5 7 9 12 14 16 19 Nisan 2011 21 27 29 0 Standart 1 4 6 8 11 13 15 18 20 Nisan 2011 22 28 30 ekil 1. Transfer Bas nç Dayan mlar. ekil 2. 28 Günlük Bas nç Dayan mlar. E ilmede çekme dayan m ; üretimden al nan 150x150x600 mm lik beton numuneler buhar küründen sonra 7 gün su kürüne tabi tutulmaktad r. Bu numunelerde TS EN 12390-5 standard na göre yap lan testte; tek numunede fct min. 5,5 N/mm², ortalamas n n fct min. 6,0 N/mm² olmas gerekmektedir. Nisan 2011 döneminde yap lan üretimlerdeki e ilmede çekme dayan m test sonuçlar Tablo 4 te ayl k üretimdeki de erlendirmesi ekil 3 de verilmi tir. Tablo 4. Nisan 2011 Dönemi E ilmede Çekme Dayan m Sonuçlar. Nisan 2011 E ilmede Çekme Dayan m N/mm² Nisan 2011 E ilmede Çekme Dayan m N/mm² Nisan 2011 E ilme Çekme Dayan m N/mm² Nisan 2011 E ilmede Çekme Dayan m N/mm² 1 7,2 6 7,7 15 6,8 22 7,8 2 7,7 9 7,8 16 7,1 27 7,2 4 7,5 11 7,2 18 7,5 28 7,2 5 7,6 12 7,4 19 7,4 29 7,3 9 8 7 6 N/mm² 5 4 3 2 1 0 Standart 2 5 7 9 12 14 16 19 21 27 29 Nisan 2011 ekil 3. E ilmede Çekme Dayan m Test Sonuçlar. 8.2.4. Traverslerde Yap lan Ölçüm ve Testler Traverslerde Yap lan Ölçümler: Günlük üretimden kalite plan nda belirtilen adette al nan travers numunesinde; omuz geni li i, ray oturma yeri omuz geni likleri, ray oturma yüzeyi e im ve burulma ölçümleri yap lmaktad r. Statik Test; Travers üretiminde 1000 adet traverste 1 adet statik test yap lmaktad r. Test s ras nda traversin ray oturma bölümüne a amal olarak 150 KN luk test yükü verildikten sonra 2 dakika beklenilip çatlama olup olmad kontrol edilmektedir. 12

Test yükü a amal olarak 10 KN art r l p 2 dakika beklenilerek yap lan testte; traverslerin 230-250 KN a kadar dayand, yüklemeye devam edildi inde çok ince k lcal çatlamalar n ba lad, traversteki test yükü kald r ld nda, öngerme çelik çubuklardaki germe kuvvetinden dolay, ince k lcal çatlaklar n an nda kapand tespit edilmi tir. Kabul Testleri; Traversler antiyeye gönderilmeden önce, kabul heyeti taraf ndan; kalite kontrol dokümanlar incelenmekte, beton numunelere ait testler yap lmakta, sevk edilecek traverslerden seçilen numunelerde ebat, e im ve burulma ölçümleri ile statik test yap larak TS EN 13230 standard ve sözle me artlar na uygunlu u kontrol edilmektedir. TCDD Kabul Heyeti taraf ndan yap lan ebat ölçümü Resim 8 de, statik testte 240 KN luk yükte bile ince k lcal çatlak olu mam traversin kimyasal madde ve büyüteçle kontrol edili i Resim 9 da verilmi tir. Resim 8. Traverste Ebat Ölçümü. Resim 9. Traverste Statik Test Yap lmas. 9. Sonuçlar RAILONE ILGAZ Polatl Travers Fabrikas nda karusel metoduna göre yap lan öngermeli travers üretiminde; Beton üretiminde kullan lan agrega, çimento, karma suyu ve beton kimyasal ile kullan lan öngerme çelik çubuklar n TS 708 standard kriterlerine uygun olmas, Karusel sistemiyle yap lan travers üretiminde, kal plar n haz rlanmas ndan travers sevk yat n n yap laca zamana kadar geçen periyottaki tüm a amalar n kalite plan na göre zaman nda ve yeterli miktarda yap lmas ve test sonuçlar n n ilgili standart kriterlerine uygun olmas, Üretimin her hangi a amas nda olabilecek problemlerin, olu turulan çözüm tak mlar n n yapt beyin f rt nas nda al nan kararlar n uygulamaya konulmas sayesinde, 3 vardiyada 24 saat kesintisiz olacak ekilde TS EN 13230 standard ndaki kriterlere uygun travers yapmak mümkün olmu tur. 10. Te ekkür Yazarlar; TRAVIPOS, S.A Travers Fabrikas ndan; Dr Raúl Hita Nieto ve Manuel Valero Cano ya yapt klar katk lar ndan dolay te ekkür eder. 13

11. Kaynaklar Düzbasan,S., Uluöz,S., Yak t,e., Camc o lu,m., (2008) Ankara- stanbul Demiryolu H zl Tren Projesi V4 Viyadü ü n aat. kinci Uluslararas Demiryolu Sempozyumu Bildiriler Kitab, T.C.D.D, stanbul, s.555 565. Düzbasan,S., Uluöz,S., Yak t,e (2008) Travers üretimi ve Kalitesi. kinci Uluslararas Demiryolu Sempozyumu Bildiriler Kitab, T.C.D.D, stanbul, s.567 577. RAILONE ILGAZ,. Karusel sistemiyle travers üretim prosedürleri ve kalite raporlar. TRAVIPOS,S.A,. Long line sistemiyle travers üretim prosedürleri ve kalite raporlar. Tebli de kullan lan standartlar; TS EN ISO/IEC 17025, ISO 9001:2008, ISO 14001:2004, OHSAS TS18001:2007, TS 706 EN 12620, TS EN 13230, TS 3648, TS EN 1008, TS EN 197-1, TS EN 12390-3, TS EN 12390-5, TS 708, DIN 1048 14

SMEP Kapsam nda stanbul da 23 Okulda Yap lan Güçlendirme Çal malar ve Kalite Kontrol Selahattin Düzbasan Erol Yak t Ilgaz n.tic.ltd. ti. Railone Ilgaz Cinnah Caddesi Piyade Sokak No:16 Cinnah Caddesi Piyade Sokak No:16 Çankaya /Ankara Çankaya /Ankara Tel: (0312 4418700) Tel: (0312 4418700) E.posta: ilgazfil@yahoo.com E.posta: erol_yak t@yahoo.com Süleyman Uluöz Ilgaz n. Tic.Ltd. ti. Re atbey Mah. 8.Sokak Kamil Usta Apt. Kat:2 No:6 Seyhan / Adana Tel: (0322 4571718) E.posta: uluozsuleyman@hotmail.com Öz Beton yap lar n projesine uygun yap lmamas, standartlara uymayan yap malzemelerin kullan lmas, in aat n yap m nda denetimlerin gerekli ekilde yap lmamas gibi nedenlerden dolay 1998 y l nda Ceyhan depreminde, 1999 y l nda Marmara depreminde oldu u üzere can ve mal kay plar meydana gelmi tir. Depremlerde ba ta okul binalar olmak üzere, kamu kurum ve kurulu binalar nda de i ik boyutlarda hasarlar n meydana geldi i tespit edildi inden, Türkiye nin de i ik bölgelerinde bulunan e itim kurumlar ndaki yap lar n depreme kar daha güvenli hale getirilmesi için bina güçlendirme projeleri yap lmaya ba lanm t r. Bu kapsamda 2009-2010 y llar nda Ilgaz n aat taraf ndan SMEP kapsam nda bulunan 23 okul binas n n depreme kar daha güvenli hale getirilmesi amac yla, 80.000 m² alanda yap güçlendirilmesi yap lm t r. SMEP kapsam ndaki 23 okul binas nda yap lan güçlendirme çal malar nda; TS 708 ve deprem yönetmeli inde uygun özelliklere sahip olan de i ik çaplarda 900 ton yap çeli i TS 4559 e uygun özellikte Q 221x221 tipinde 9 ton çelik has r TS EN 206-1 e uygun özellikte 8.000 m³ C 30 s n f nda kendili inden yerle en beton ile 1500 m³ shotcrete betonu 10.500 adet, 410 ml lik epoksi reçine kartu kullan lm t r. Anahtar sözcükler: SMEP, standartlar, yap güçlendirmesi, mantolama 15

1. Giri A ustos 1999 tarihinde, Marmara Bölgesinde meydana gelen depremin yap larda meydana getirdi i hasarlarla ilgili olarak yap lan ara t rmada, Resim 1 de görüldü ü üzere, ayn sahada bulunan binalardan baz lar enkaz haline gelmi ken, baz lar n n depremden etkilenmedi i tespit edilmi tir. Binalar n depremden bu kadar farkl ekilde etkilenmesinin nedenlerini tespit etmek amac yla yap lan ara t rmada, yap lar n projelendirilmesinden ba lamak üzere, standartlara uygun olmayan yap gereçlerinin kullan lmas, yap çeli i ve beton kalitesinin proje kriterlerine uygun olmamas, gerekli kontrollerin yeterince ve zaman nda yap lmamas gibi bir seri hatalar zincirinden kaynakland tespit edilmi tir. Resim 1. Depremden Farkl ekilde Etkilenen Yap lar. 2. Türkiye de Meydana Gelen Depremler ve Hasarlar Türkiye de 1939 1998 y llar aras nda meydana gelen depremlerdeki can kay plar yla ilgili ara t rmalarda, can kay plar n n fazla olmas n n en büyük nedeni, Tablo 1 den de anla laca üzere, insanlar n y k lan yap lar n alt nda kalmas ndan kaynaklanm t r. Depremin Ad Tablo 1. Türkiye de Depremlerin Neden Oldu u Hasarlar. Richter Depremin neden oldu u zayiatlar ölçe ine Ölü Yaral Y k lan ve hasar Y l göre iddeti Say s Say s gören konut Erzincan 1939 8,0 32.962 100.000 116.720 Niksar 1942 7,3 3.000 6.000 Çorum 1943 7,2 618 217 2.554 Ladik 1943 5,0 2.824 5.000 40.000 Gerede 1944 7,4 3.959 1.182 9.422 Varto 1946 6,0 839 349 3.000 Karl ova 1949 6,7 450 1.200 Varto 1950 5,8 2.000 2.000 88 Kur unlu 1951 6,5 50 678 3.354 Gönen 1953 7,5 265 336 5.000 Söke 1955 6,9 23 470 Fethiye 1957 7,1 67 67 Binalar n tamam Manyas 1964 6,6 23 130 5.398 Gediz 1970 7,1 1.086 1.260 9.452 Bingöl 1971 6,8 878 700 5.617 Lice 1975 6,6 2.385 3.339 8.159 Çald ran 1976 7,5 3.840 497 9.232 Erzurum Kars 1983 7,1 1.400 537 3.241 Adana - Ceyhan 1998 6,3 144 1.000 64.057 16

2.1. Marmara Bölgesinde Meydana Gelen Depremler ve Hasarlar stanbul ve etraf ndaki illerde; 342, 402, 412, 417, 423, 437, 442, 450, 477, 487, 533, 557, 869, 986, 1419, 1489, 1509, 1557, 1659, 1663, 1690, 1708, 1711, 1712, 1754, 1766, 1841, 1894, 1912, 1923, 1952, 1957, 1963,1988 y llar nda farkl büyüklükte depremler meydana gelmi tir. Marmara Bölgesinde A ustos 1999 tarihinde meydana gelen depremin maddi hasar ve can kay plar n n nedenlerini belirlemek amac yla yap lan ara t rmada, can kay plar n n fazla olmas n n en büyük nedeni, insanlar n y k lan yap lar n alt nda kalmas ndan kaynakland tespit edilmi tir. Marmara depreminde meydana gelen hasarlardaki can ve mal kay plar Tablo 2 ve 3 te, hasarlardan görüntüler Resim 2-4 te verilmi tir. Tablo 2. Marmara Depremindeki Can Kay plar. Ölü say s Yaral say s Sakat say s 17.480 23.781 505 Tablo 3. Marmara Depreminde Yap larda Meydana Gelen Hasarlar. Y k lan ve a r Orta hasarl Az hasarl Az hasarl hasarl yap lar yap lar konutlar i yeri 16.649 90.536 102.822 13.344 Resim 2, 3, 4. Marmara Depreminde Yap larda Meydana Gelen Hasarlar. 3. Depremin Yap larda Meydana Getirdi i Hasarlar n Nedenleri Türkiye de ya an lan depremlerde yap lardaki hasarlar n olu nedenlerini tespit etmek amac yla üniversiteler, meslek odalar gibi kurulu larca haz rlanan ara t rma raporlar incelendi inde, yap lardaki hasarlar n büyük ölçekte olmas n n nedenlerini; Kaçak ve kontrolsüz yap la man n olmas Yap lar n dere yataklar içerisine yap lmas Yap lar n projesine uygun olarak yap lmamas Standartlar na uygun olmayan ve eksik malzemelerin kullan lmas n aatlarda konusunda deneyimli olmayan ki ilerin çal t r lmas Projesinde belirtilen çap ve miktarda demirin kullan lmamas Beton bas nç dayan mlar n n a r derecede dü ük olmas Yap lar n in aat s ras nda yeterince denetlenmemesi eklinde s ralamak mümkündür. 17

4. Yap larda Güçlendirme Faaliyetleri Türkiye de ya an lan depremlerle ilgili olarak yap lan hasar belirleme çal malar sonunda kamu kurulu lar na ait yap larda da de i ik boyutlarda hasarlar n meydana geldi i tespit edilmi tir. Kamu kurum ve kurulu lar na ait bu yap lar n kullan labilir duruma gelebilmesi amac yla yurt genelinde güçlendirme çal malar na ba lan lm olup yap güçlendirmesi çal malar na; a- Ilgaz n aat taraf ndan Çank r Karatekin Üniversitesi idari ve e itim bölüm binalar nda yap lan bina güçlendirmesini, ( ULUÖZ ve di, 2008 ), b- DS 6. Bölge Müdürlü ünde yap lan yap güçlendirmesini, ( ULUÖZ, 2000 ) c- Okullar m z y k lmas n kampanyas kapsam nda Türkiye nin farkl yörelerindeki 16 ehrinde bulunan pansiyonlu ilkö retim okullar (P O) ve yat l ilkö retim bölge okullar (Y BO) binalar nda yap lan yap güçlendirmesini, d- SMEP bünyesinde bulunan e itim yap lar n n güçlendirme ve onar m kapsam nda yap lan projeleri örnek olarak verebiliriz. 5. SMEP Kapsam nda E itim Kurumlar nda Yap lan Güçlendirme stanbul daki e itim kurumlar na ait binalarda A ustos 1999 depremi sonunda meydana gelmi hasarlar n belirlenmesi ve bu yap lar n güvenilir ekilde kullan lmas n n sa lanmas amac yla, Dünya Bankas kredisiyle finanse edilen stanbul Sismik Riskin Azalt lmas Acil Durum Haz rl k Projesi ( SMEP ) kapsam nda yap lan faaliyetlerde; 1.a amada depremden hasar gören e itim kurum binalar belirlenmi, 2.a amada binalarda gerekli ölçüm ve testler yap lm, 3.a amada binalarla ilgili güçlendirme projeleri haz rlanm t r. SMEP kapsam nda bulunan, WB3 - GÜÇLEND RME ONARIM 38, 41 ve 46 nolu sözle me paketlerindeki 23 okulun 80.000 m² lik bölümünün depreme kar güçlendirme ve onar m Ilgaz n aat taraf ndan yap lm t r. Yap güçlendirmesi sözle me teknik artnamesine uygun olarak yap lan binalar, restorasyon çal malar yap ld ktan sonra e itim amaçl olarak kullan lmaya ba lanm t r. Yap lar deprem riskine kar korumak amac yla yap lan güçlendirme ve onar m çal malar haz rl k ve uygulama a amas nda yap lan i ler olarak 2 a amada yap lm t r. 5.1. Haz rl k A amas nda Yap lan Çal malar 5.1.1. Proje Kapsam nda Görevlendirilen Personelin Seçimi stanbul daki 23 adet okul binas n n yap güçlendirmesi çal malar nda Tablo 4 te belirtilen meslek disiplininde 40 teknik eleman görev yapm t r. Tablo 4. Sözle me Paketlerinde Görevli Personeller. Görevi Mesle i Görevi Mesle i Proje müdürü n aat mühendisi Dokümantasyon efi n aat mühendisi Kalite kontrol efi n aat mühendisi ISO 9001:2008 KYS Kimya mühendisi Makine i leri efi Makine mühendisi SG n aat mühendisi Elektrik i leri efi Elektrik mühendisi Genel hizmetler efi letmeci Mimari i ler efi Mimar antiye efi n aat mühendisi 18

5.1.2. Laboratuar Seçimi Yap güçlendirme projesinde kullan lacak malzemelerin; Türk standartlar, sözle me teknik artnamesi ve deprem yönetmeli i kriterlerine uygunlu unu tespit etmek, bu kapsamda gerekli olan testleri antiye ve laboratuar ortam nda yapmak üzere, yeterlili i Bay nd rl k Bakanl ndan onayl olan ba ms z bir laboratuar görevlendirilmi tir. Güçlendirme ve onar m kapsam nda laboratuar taraf ndan yap lan laboratuar test sonuçlar, mü avir firma teknik elemanlar nca de erlendirilerek, yap m gerçekle tirilen güçlendirme ve onar m n sözle me artlar na uygunlu u kontrol edilmi tir. Güçlendirme projesi kapsam nda kullan lmak amac yla üretilen 50 m³ betondan 1 set numune al nm ayr ca al nan 2 adet numune de ahit numune olarak laboratuarda muhafaza edilmi tir. Test sonuçlar n n do rulamas TS EN ISO/IEC 17025 sertifikas na sahip olan, RAILONE ILGAZ Polatl Travers Fabrikas laboratuar nda yap lm t r. Resim 5 te Ataköy Lisesinde yap lan güçlendirme çal malar nda al nan beton numunelerdeki bas nç dayan mlar n n ahit laboratuarda yap l görülmektedir. Resim 5. ahit Laboratuarda Test Yap lmas. 5.1.3. Güçlendirmede Kullan lacak Yap Malzemelerinin Seçimi Epoksi reçine: Yap güçlendirmesinde karakteristik özellikleri Tablo 5 te verilen epoksi reçine kullan lm t r. Tablo 5. Epoksi Akrilat Reçinenin Karakteristik Özellikleri. Test parametresi Test standard Test sonucu Bas nç dayan m ASTM 695 63,10 N/mm² E ilme dayan m ASTM 790 23,31 N/mm² Çekme dayan m ASTM 638 12,07 N/mm² Yap çeli i: Güçlendirme ve onar m kapsam ndaki faaliyetlerde, TS 708 ve Deprem yönetmeli inde belirtilen özelliklere uygun olan yap çeli i kullan lm t r. Beton tedarikçisinin belirlenmesi: Güçlendirme ve onar m çal malar nda ihtiyaç duyulan beton, TS EN 206-1 normuna uygun ekilde üretim yapan, TSE belgeli haz r beton tesisinden temin edilmi tir. 19

Beton Tasar m n n Yap lmas : Güçlendirme ve onar m faaliyetlerinde C30/37 s n f kendili inden yerle en beton kullan lm t r. Beton üretiminde kullan lacak malzemeleri tespit etmek amac yla yap lan laboratuar testleri sonunda; TS 706 EN 12620 standard na uygun 3 farkl gradasyonda agrega TS EN 197-1 standard na uygun CEM I 42,5 R s n f nda çimento TS EN 1008 standard na uygun kar m suyu TS EN 934-2 ve ASTM C 494 Tip F e uygun özellikte olan, poli karboksilat eter esasl, yüksek oranda su azalt c yeni nesil süper ak la t r c TS EN 450 ve bu standartta at fta bulunulan di er standart kriterlerine uygun özellikte uçucu kül kullan lmas na karar verilmi tir. Beton bile enlerinin, uygunlu u laboratuar testleriyle tespit edildikten sonra, TS 802 Beton kar m hesap esaslar standard kriterlerine göre beton deneme kar mlar yap lm t r. Deneme kar mlar ndan al nan numunelerdeki test sonuçlar dikkate al narak güçlendirme çal malar nda kullan lacak beton kar m na karar verilmi tir. Güçlendirme ve onar mda kullan lan beton tasar m Tablo 6 da, beton içerisindeki agrega gradasyonu ekil 1 de verilmi tir. Tablo 6. Güçlendirmede Kullan lan Beton Tasar m. Beton bile enleri 1 m³ betonun haz rlanmas nda kullan lan bile enler ve betonun özellikleri Dere kumu 407 kg K rma kum 531 kg K rma ta 722 kg Çimento ( CEM I PÇ 42,5 R ) 370 kg Uçucu kül 155 kg Beton kimyasal %1,3 Beton karma suyu 185 kg Hava miktar % 1,2 Yay lma deneyi 65 75 cm Bas nçl su geçirimlilik testi ( DIN 1048 ) 20 mm Yarmada çekme dayan m 4,20 N/mm² E ilme dayan m 7,20 N/mm² Bas nç dayan m 7 günlük 41,6 N/mm² Bas nç dayan m 28 günlük 51,0 N/mm² 100 90 YÜZDE GEÇEN 80 70 60 50 40 30 20 10 0 0,25 0,5 1 2 4 8 16 31,5 ELEK AÇIKLI I ( mm ) GRADASYON 706 MIN 706 MAX 706 OPT ekil 1. Beton çerisindeki Agregan n Dane Da l m E risi. 20

6. Güçlendirme Çal mas n n Yap lmas SMEP kapsam nda güçlendirme ve onar m yap lan 23 okul binas ndan 17 adedi betonarme, 6 adedi y ma yap eklinde in a edilmi tir. 6.1. Betonarme Olarak n aat Yap lm Binalarda Güçlendirme Çal mas Betonarme olarak in aat yap lm okul binalar nda, güçlendirme projesine uygun ekilde betonarme perdeyle kolonlara mantolama yap lm t r. Ba ms z laboratuar teknik elemanlar taraf ndan mü avir yetkililerinin bulundu u s rada al nan numunelerde yap lan testlerle, yap güçlendirmesinin sözle me ve standartlarda belirtilen kriterlere uygun olarak yap lmas sa lanm t r. Yap lan güçlendirme çal malar kapsam nda; TS 708 ve Deprem Yönetmeli ine uygun özellikte 900 ton yap çeli i TS EN 206-1 e uygun özellikte 8000 m³ C 30/37 s n f nda kendili inden yerle en beton ve 1500 m³ püskürtme betonu ( shotcrete ) 10.500 adet 410 ml lik epoksi reçine kartu kullan lm t r. 6.1.1 Kolonlarda Mantolama ve Betonarme Perde Yap lmas Kolonlar n güçlendirilmesi ve betonarme perde yap lmas s ras nda a a da belirtilen yol izlenmi tir. a- Kolonlardaki s va, boya s yr larak çekirdek beton meydana ç kar lm ve güçlendirme yap lacak yerin tavan k sm nda uygun ebatta delik aç lm t r. b- Demir çubuklar teknik artnamede belirtildi i ekilde kesilmi tir. c- Demir donat ekiminin yap laca kolon ve kiri lerde, projede öngörülen çap ve adette delik aç lm ve bas nçl hava ile içerisi temizlenmi tir. d- Epoksi reçine, demir ekimi yap lacak deli in içerisine doldurulduktan sonra demir çubu un uç k sm delik içerisine yerle tirilmi tir. e- Epoksi reçine yeterli dayan ma ula t ktan sonra, ekimi yap lan demir çubu a ankraj çekme testi yap lm t r. f- Mantolama yap lacak kolon ve betonarme perdelerin demir donat s projesine uygun ekilde yap ld ktan sonra, plastik pas pay yerle tirilmi tir. g- Mantolama ve betonarme yap lacak yerin etraf ah ap kal pla kapat ld ktan sonra, kal b n i mesini önlemek için gerekli tedbirler al nm t r. h- C30/37 s n f nda kendili inden yerle en beton, kal p içerisine yerle tirilirken beton numuneler al n p ortam artlar nda bekletilmi tir. i- Beton yeterli dayan m ald ktan sonra, kal plar aç larak betona su kürü uygulanm t r. Resim 6-13 te betonarme olarak in aa edilmi okul binalar nda yap lan güçlendirme çal malar n n a amalar ndan görüntüler verilmi tir. 21

Resim 6, 7, 8. Yapı Çelik Çubuk Ekimi ve Ankraj Çekme Testi. Resim 9, 10, 11. Yapı Çeliğinin Projeye Uygun Şekilde Yapılması. Resim 12, 13. Beton Dökümüne Hazır Hale Getirilişi. 6.2. Yığma Olarak İnşaatı Yapılmış Binalarda Güçlendirme Yapılması Yığma şeklinde inşa edilmiş olan 6 adet okul binasındaki yapı güçlendirmesinde aşağıda belirtilen yol izlenmiştir; a- Güçlendirme yapılacak olan bölüm üzerinde bulunan sıva kaldırılmış ve bu kısım su ile yıkanarak toz ve zayıf malzemeler ortamdan uzaklaştırılmıştır. b- Güçlendirme yapılacak yere Q 221 / 221 çelik hasır konulduktan sonra Ø 14 mm lik demirden yapılan L ankraj duvara monte edilmiştir. c- Çelik hasıra 5 cm lik plastik pas payları konularak uygun konumda durması sağlanmıştır. d- Beton Santralinde kuru olarak hazırlanan beton, shotcrete makinesinde su ile karıştırıldıktan sonra kompresör yardımıyla, üzerine çelik hasır monte edilen duvara 10 cm kalınlık olacak şekilde püskürülmüştür. ( BAYÜLKE, 1995 ) e- İnce kum ve çimento karışımından oluşan püskürtme beton, güçlendirme yapılan yerin üzerine yaklaşık 10 cm olacak şekilde kaplanmış ve daha sonra mastar ile düzeltilmiştir. Alçı ve boya ile gerekli işlemler yapılarak, güçlendirme ve onarım işlemi tamamlanmıştır. Resim 14-16 da yığma olarak inşaatı yapılmış olan binada yapılan güçlendirmenin aşamalarından görüntüler verilmiştir. 22

Resim 14,15,16. S va Kald r lmas, Çelik Has r n Ankraj, Shotcrete Betonu Yap lmas. 7. Kalite Kontrol Faaliyetleri SMEP kapsam nda bulunan 23 adet okul binas n n depreme kar güçlendirilmesi kapsam nda yap lan çal malar n, sözle me, teknik artname ve deprem yönetmeli ine uygun ekilde yap lmas n kontrol amac yla Bay nd rl k ve skan Bakanl nca akredite olan ba ms z laboratuar görevlendirilmi tir. Güçlendirme faaliyetinin tüm a amas mü avir firma teknik elemanlar nca denetlenmi tir. Hoca Ahmet Yasevi lkö retim Okulunda yap güçlendirmesi kapsam nda yap lan kalite kontrol faaliyetleri, konuya örnek amac yla a a da verilmi tir. 7.1. Hoca Ahmet Yasevi lk Ö retim Okulundaki Yap Güçlendirme Çal malar antiyeye her partide getirilen yap çeli inden al nan numuneler, TS 708 ve Deprem Yönetmelik kriterlerine uygunlu u tespit edildikten sonra kullan lm t r. Bunun yan s ra ekim i lemi uygulanan yap çeliklerine ankraj çekme testi yap lm t r. Tablo 7 ve 8 de yap çeliklerinin test sonuçlar ile ankraj çekme test sonuçlar verilmi tir. Tablo 7. Güçlendirmede Kullan lan Yap Çeli i Test Sonuçlar. Yap çeli i çap ( mm ) Test parametresi TS 708 10 12 16 18 20 Çekme dayan m N/mm² 500 599 594 568 538 667 Akma dayan m N/mm² 420 484 500 459 437 539 Tablo 8 Ankraj Çekme Test Sonuçlar. Yap çeli i çap Minimum dayan m ( kgf ) Test sonunda bulunan dayan m ( kgf ) Ø 16 mm 5.237 6.931 Ø 20 mm 8.182 9.279 Güçlendirme faaliyetlerinde 50 m³ betondan al nan 6 adet küp numuneden ayr olarak 2 adet de ahit küp numune al nm olup, de i ik tarihlerde al nan beton numunelerdeki 28 günlük bas nç dayan mlar Tablo 9 da de erlendirilmesi ekil 2 de verilmi tir. Tablo 9. 28 Günlük Beton Numunedeki Bas nç Dayan m Sonuçlar. Bas nç Beton bas nç dayan m N/mm² Beton dayan m 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. s n f N/mm² C 30 37 48 62 60 50 50 51 52 55 50 52 54 59 23

Güçlendirme kapsam nda Ilgaz n aat teknik elemanlar nca belli periyotlarda al nan numunelerde ahit laboratuarda yap lan test sonuçlar, yukar da belirtilen test sonuçlar n do rular niteliktedir. 70 60 50 N/mm2 40 30 20 10 0 Standart 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Standart De i ik tarihteki al nan numune no ekil 2. 28 Günlük Beton Bas nç Dayan m. 8. Sonuç Depremden hasar görmü binalar n güvenli ekilde kullan l r duruma gelmesi için; Binadaki hasar n boyutu gerçek anlamda belirlenerek projelendirilmelidir. Standartlara uygun seçilen malzemeler kalifiye ki iler taraf ndan kullan lmal d r. Güçlendirme s ras nda, yap çeli inin ekimi tekni ine uygun yap lmal ve daha sonra yap lacak ankraj çekme testiyle kontrol edilmelidir. Proje kapsam nda mantolama ve yeni betonarme perde yap lmas gibi i lerde yap çeli i projeye uygun ekilde yap lmal d r. Güçlendirmede, proje kriterlerine uygun özellikte beton kullan lmal d r. Güçlendirme faaliyetinin tüm a amas, konusunda uzman teknik elemanlar taraf ndan kontrol edilerek çal malar n proje kriterlerine uygun ekilde yap lmas sa lanmal d r. 9. Te ekkür Yazarlar; 1. stanbul Proje Koordinasyon Birimi ( PKB ) Direktörü Kaz m Gökhan Elgin ve Direktör Yard mc s Emin Atak a 2. Ç.Ü Jeoloji ve n aat Mühendisli i Bölümlerinden Prof. Dr. Fikret ler, Dr Ahmet Arslan ve Tolga Uluöz e katk lar ndan dolay te ekkür eder. 10. Kaynaklar Düzbasan S., Uluöz S., Yak t E. (2008) Çank r Karatekin Üniversite Binas nda Yap lan Güçlendirme Çal mas. Beton 2008 Uluslar aras Haz r Beton Kongresi Bildiriler Kitab, Türkiye Haz r Beton Birli i, stanbul, s.678 687 Uluöz S.Depremde Orta Derecede Hasar Gören Bina Kolonlar nda Yap lan Tamirat Çal malar, DS Kalite Kontrol Semineri 2001 Kongre Kitab, DS, Fethiye s.314-324 Bayülke, N. (1995) Depremlerde Hasar Gören Yap lar n Onar m ve Güçlendirilmesi, 3.bask, MO zmir ubesi, zmir, Türkiye. 24

SEMPOZYUMDA SUNUM YAPAN TEKNİK ELEMANLARIMIZDAN GÖRÜNTÜLER 25