Yunus Temirkaya (Akyar, 1915) 1915 yılının 3 Ocak günü Kırım'ın Akyar şehrinin Urkusta kasabasında doğdu. Fakir bir ailenin çocuğu olan şâirin annesi, babası ve dört kardeşi 1921 yılında yaratılan sun'î açlık günlerinde açlıktan öldüler. Yunus Temirkaya büyükannesi tarafından büyütüldü. 1935 yılında Yalta Tatar Ped- texnikumunu bitirdikten sonra Kırım pedinstitut'un Tatar Dili Bölümüne girdi ve 1939'da orayı bitirdi. Kırım ve Özbekistan'da 42 yıl öğretmenlik yaptı.. ŞİİRLER DAĞ ÇOQRAĞI Sen büyük xazine, baylıqsm illerde Adamdır özüne qul etken ruxunnı. Şırılda, şırılda taldahq yerlerde, Aqıt sen dağ boyu büllürday suvufinı! Sağına, soluna burulıp-buruhp, Şu tena dağlarda yavaştan bir seslen! Yosunlı taşlarğa urulıp- urulıp, Yılğalar içine aqmağa aveslen! İnsandır ömürge yanılıq kiydirgen, Sen, ona xızmet et, dağlarnın çoqrağı! Er türlü tamırğa bir dudaq tiydirgen Suvunnen nemlensin tuvğan yer toprağı! Köylünin tarlası, bağçası, otlağı Daima suvunnen tazersin, yeşersin! Bal sütli sığırı, qoy, qozu, ulağı, Feraxnen çevrende, yayılıp kevşensin! Sen büyük xazine, bdylıqsın illerde, İç bir zat sustırmaz şu coşqun ruxunnı! Şırılda, şırılda taldalıq yerlerde, Aqıt sen dağ boyu büllürday suvunnı! DAĞ PINARI Sen büyük bir hazine, zenginliksin illerde İnsandır kendine kul eden ruhunu. Şırılda, şırılda gölgelik yerlerde, Akıt sen dağ boyunca billur gibi suyunu! Sağına, soluna kıvrıla kıvnla, Şu tenha dağlarda yavaşça bir seslen! Yosunlu taşlara çarpa çarpa, Irmakların içinde akmak için heveslen! İnsandır hayata yeniliği giydiren, Sen, ona hizmet et, dağların pınarı! Her türlü köke bir dudak deydiren Suyunla nemlensin doğulan yerin toprağı! Köylünün tarlası, bahçesi, otlağı Daima suyunla tazelensin, yeşersin! Bal sütlü sığırı, koyun, kuzu, keçisi, Ferah bir şekilde çevrende, yayılıp geviş getirsin! Sen büyük hazine, zenginliksin illerde, Hiçbir kimse susturamaz bu coşkun ruhunu! Şırılda, şırılda gölgelik yerlerde, Akıt sen dağ boyunca billur gibi suyunu! AKROŞİİR Men bilgen qızlarnın eyisi edin sen, Aqqında aytılğan sözlerim-isbatım. Xayalım, oyumnın perisi edin sen, Başınnı bağlavğa olmadı fırsatım. Uyğunsız al etti işime çoq keder, Lâkin men seni iç unutıp olmayım. Yetişip olmadım aslına ey, cever! Artıq iç indemey tınç turıp olmayım! AKROŞİİR Benim bildiğim kızların iyisiydin sen, Hakkında söylediğim sözlerim ispatım. Hayalim, düşüncemin pensiydin sen, Evlenmek için olmadı fırsatım. Uygun olmayan durum işime getirdi çok keder, Fakat ben seni hiç unutamıyorum. Ulaşamadım gerçeğine hey, cevher! Artık hiç sesimi çıkarmadan rahat olamıyorum! I
Xan-bike değil de, adiy bir insansın, Tatlı bir tilifi bar, siydane közlerin. Yetimler, ekimler, er kimler inansın! Menim çin doğrudır bu aytqan sözlerim. Onğanlıq başmnın üstüne qonaraq, Vaqtında seni de erkelep asradı. Aqiqiy şiirni sözlerden yanaraq, Yaş şair sana bu eykelni yaşadı. Şaftına toqtamay şiirler yazsam az, Alman ol, şayh qız, arzuna ille yet! Sensiz iç bu dünya terazi basamaz, Yetişmez em ona bir türli bal-şerbet Nazhlıq, şaylılıq sensiz iç yaşamaz. ALDATMADIM Yanı sabam evelkinden Farq etmeli, Quşçıqlarnın şu acaip Aenkinen! O, göfilümni sevinçlerge Garq etmeli, Çeçeklernifi beyaz, sarı, Al renkinen! Sabam, mana taze ava Aqımını, Denizlerden ve dağlardan Alıp kelsin! Neni tapsa, sağlıq içün Taqımını, Toplaştırıp, cumertliknen Mana bersin! Vatanımda yaşaması Ne de aruv Qartlıq çağım kezdirgende Yaş bir gönül! Daa iç de terk etmedi Meni qaruv, Arzum kene dallandırmaq Çeçek ve gül! Ömürimde asiyliknen Dostlaşmadım, Öz işimde bayraq ettim Elâllıqnı! Satqın olıp düşmanlarnen Uzlaşmadım, Aldatmadım alçaq olıp İlni, xalqnı!.. Bundan son da öz yolumnın Devamcısı, 01maq menim en muqaddes Intılışım. Adalemin qalın, örme Çum qamçısı, Şıbalasm, eğer olsa Bir qılmışım.. Han'ın hanımı değil de, adi bir insansın, Tatlı bir dilin var, siyah gözlerin. Yetimler, hekimler herkes inansın! Benim dosdoğrudur bu söylediğim sözler. Saadet başının üstüne konarak, Zamanında seni de şımartarak yetiştirdi. Hakikî şiiri sözlerden yanarak Genç şair sana bu heykeli yaptı. Sanına durmadan şiirler yazsam az, Alman ol şirin kız, arzuna mutlaka ulaş! Sensiz bu dünya hiç dengelenmez, Yetişmez hem de ona hiçbir şekilde bal şerbet Nazlılık, sevimlilik sensiz hiç yaşayamaz. ALDATMADIM Yeni sabahım öncekinden Farklı olmalı, Kuşların bu acaip* Ahengiyle! O, gönlümü sevinçlere Gark etmeli, Çiçeklerin beyaz, san, Al rengiyle! Sabahım, bana taze hava Akımını, Denizlerden ve dağlardan Alıp gelsin! Ne bulursa, sağlık için Hepsini, Toplayarak, cömertlikle Bana versin! Vatanımda yaşaması Ne kadar güzel İhtiyarlık dönemimi dolaştırırken Genç bir gönül! Şimdiye kadar hiç terk etmedi Beni bakış, Arzum gene dallandırmak Çiçek ve gül! Hayatımda asilikle Dost olmadım, Kendi işimde bayrak yaptım Helâlliği! Hain olup düşmanlarla ' Uzlaşmadım, Aldatmadım alçak olup İli, halkı!... Bundan sonra da kendi yolumda Devam Etmek, benim en mukaddes Çabam. Adaletin kalın, örgü Kızılcık kamçısı, Vurulsun, eğer olursa Bir yaptığım.
GÖNÜLLER VE GÜLLER İÇÜN İkâyesi çoq bu aleminin, Kinayesi az. Arzulanmnı, sen, qalemim, Qısqa etip yaz! Yaz, sen, ömürnin al gül olıp Açılğanmı! Yaz, er kemliknin bir kül olıp Saçılğanını! Şiirlerim, siz cıluv berin, Gönüller içün! Ya da buz-salqın bir suv berin, Al güller içün! Cıluvıfuzdan gıda alsın Deyim gönüller! Saf suvuftıznı içip qansm Çeçekler, güller! GÖNÜLLER VE GÜLLER İÇİN Hikâyesi çok bu âlemin, Kinayesi az. Arzularımı, sen, kalemim, Kısaca yaz! Yaz, sen, hayatın al gül olup Açıldığını! Yaz, her kemliğin bir kül olup Saçıldığını! Şiirlerim, siz cıluv verin, Gönüller için! Ya da buz gibi serin bir su verin, Al güller için! Cılıvunuzdan gıda alsın Diyorum gönüller! Saf suyunuzdan içerek doysun Çiçekler, güller! ÖTMEK QOQUSI Aç bir zat gülzarnın Yanından ötti, Ona gül qoqusı Etmedi tesir. Şu aç zat bazarnın Yanına yetti, Onı aş qoqusı Etti bir esir. Toq olsafi, çeçeknin Qoqusı güzel; Güllemin, lâlenin Qoqusı güzel. Aç olsafi, ötmeknifi Qoqusı güzel; Et, yağnm, nanenin Qoqusı güzel. EKMEK KOKUSU Aç bir insan gül bahçesinin Yanından geçti, Ona gül kokusu Etmedi tesir. Bu aç insan pazarın Yanma ulaştı, Onu yemek kokusu Etti bir esir. Tok olursan, çiçeğin Kokusu güzel; Güllerin, lalenin Kokusu güzel. Aç olursan ekmeğin Kokusu güzel; Etin, yağın, nanenin Kokusu güzel. ÜMÜT Qaranlıq gecede yollarda qalsan, Toqtavsız yürüşten boldursan, talsan, Meşaqqat yüküni arqana alsan, Töşekke tüşip sen alsızlıq tartsan, Bağırın qan olıp, ezilip yatsafi, Ğam-qayğı, azaplar içine batsan, UMU Karanlık gecede yollarda kalırsan, Durmadan yürümekten halsiz düşersen, yorulursan, Meşakkatin yükünü sırtına alırsan, Ümidin gönlüne hafiflik verir. Yatağa düşüp sen hâlsizlik çekersen, Bağrın kan olup, ezilip yatarsan, Gam kaygı, azaplar içine batarsan, Ümidin gönlüne hafiflik verir.
537 Yarından ayrılıp, asretlik çeksen, Yanğızlıq şerbetin köterip içsefi, Tikenler üstünden adımlap keçseft, Deryada, denizde gemin qanh yaş tolsa,çeçegin, güllerin sararıp solsa, Evlâdın can berip dünyadan ötse, Seni iç qıyalmay bir kün terk etse, Qayğıdan feryadın ta kökke yetse, Sevgilinden ayrışıp, hasretlik çekersen, Yalnızlık şerbetini kaldırıp içersen, Dikenlerin üstünden adımlayarak geçersen, Ümidin gönlüne ferahlık verir. Deryada denizde gemin kanlı yaş dolarsa, Çiçeğin güllerin sararıp solarsa, Ümidin gönlüne ferahlık verir. Evlâdın can verip dünyadan geçse, Seni hiç kıyamayıp bir gün terk ederse, Kaygıdan feryadın ta göğe ulaşırsa, Ümidin gönlüne ferahlık verir. TUVĞAN TİL Men seni kiçkene bir sabiy ekende, Öz tuvğan anamdan eşitip bildim. Baş yazım - taqdirim, yür aldğa değende, Seninnen gönülden xoşlanıp küldim. Sen oldm tuvgaiı til, sen oldın yırımnı, Mülayim ezgiîînen tasvirlep bergen. İç kimse bilmegen en gizli sırımnı, Şen ömür yoluna yırnen söylegen. Bayramnı, meclisni, quvançh künlerni, Daima seninnen qarşılap aldım. Ömürni, baarni, çeçekler, güllemi, Deliqan çağımda yırlap ozğardım. Ür Vatan bağrında feraxnen kezgende, Sen oldm vicdanım, namusım, arım. Acuvsız aç ecel bağnmnı ezgende, Tuvğan til! Kene de men seni anarım. ANA DİLİ Ben seni küçük bir çocukken, Öz annemden işitip öğrendim. Başımın yazısı, takdirim, yürü ileri deyince, Seninle gönülden hoşlanıp güldüm. Sen oldun ana dilim, sen oldun türkümü, Mülayim bir ezgiyle tasvir ederek veren. Hiç kimsenin bilmediği en gizli sırrımı, Neşeli hayat için türküyle söyleyen. Bayramı, meclisi, neşeli günleri, Daima seninle karşıladım. Hayatı, baharı, çiçekleri, gülleri, Delikanlı çağımda türkü söyleyerek geçirdim. Hür Vatan 'in bağrında ferah bir şekilde gezerken, Sen oldun vicdanım, namusum, arım. Acımasız aç ecel bağrımı ezerken, Ana dilim! Gene de ben seni arılarım. QAYSIN KÜLİYEVGE Suv çetinde yatqan bu taş - sizge taş. Menim içün qurumaycaq bir közyaş! Çünki bu taş sevgilimden bir nişan! Dostum, buna can-gönülden sen işan! Şu Aq-taşqa sevgilimnen beraber, Bir zamanlar barğan edik kezinip. Çoqqa sürmey onı aldı qara yer, Men da qaldım yürek bağrım ezilip. KAYSIN KÜLLİYEV'E Suyun kenarında yatan bu taş, size göre taş. Benim için kuramayacak gözyaşı! Çünkü bu taş sevgilimden bir nişan! Dostum buna canı gönülden sen inan! Bu Ak taşa sevgilimle birlikte, Bir zamanlar gitmiştik gezmek için. Çok geçmeden onu da aldı kara yer, Ben de kaldım yüreğim bağrım ezilerek.
MOR ZENCEFLÎ EL YAVLUĞIM Deliqanlıq devirimnin bir süsü bu, Öz işimni bilip yapmaq ustalığım. Şevgilimnift bağışlağan bir tüsü bu, Örneklengen mor zencefli el yavluğım. Çoq yıllardan berli onı saqlap kelem, Eii muqaddes, en qıymetdi incim sayıp. Bu işime iç bir kimse etmez elem, Eşitkenler, bilgenler de saymaz ayıp. Amma garez düşmanlarım asedliknen, Menliğime er taraftan qurar tuzaq. Yunus, derler yaresine asretlikten, Saqlap yüre yavluğım uzun-uzaq. Menim yarem meni taşlap ketken olsa, Öyle yarnı ömür billâ anmaz edim. O mana bir xiyanetlik etken olsa, Atta onı tilge bile almaz edim. Lâkin yarem zalim ölüm pancasından Qurtulamay, öz canını teslim etti. Qurum basqan yüregimnin bacasından, Çıqqan tütün köterilip kökke yetti. Şunıii içün bu yavluqnı saqlap kelem. Efı muqaddes, en qıymetli incim sayıp. Bu işime iç bir kimse etmez elem, Eşitkenler, bilgenler de saymaz ayıp. 1974 MOR ZENCEFİLLİ MENDİLİM Delikanlılık dönemimin bir süsü bu, Kendi işimi bilip yapmak ustalığım. Sevgilimin bağışladığı bir hatırası bu, İşlenmiş mor zencefilli mendilim. Uzun yıllardan beri onu saklıyorum, En mukaddes, en kıymetli incim kabul edip. Bu işime kimse etmez sitem, İşitenler, bilenler de saymaz ayıp. Ama kasıtlı düşmanlarım hasetlikle, Benliğime her taraftan kurar tuzak. Yunus, derler sevdiğine hasret olduğundan, Saklıyor mendilini uzun zamandan beri. Benim sevdiğim beni bırakıp gittiyse, Öyle sevgiliyi ömrübillâh onmazdım. O bana bir hainlik ettiyse, Hatta onu dilime bile almazdım. Fakat sevdiğim zalim ölümün pençesinden Kurtulamayarak, canını teslim etti. Kurum saran yüreğimin bacasından, Çıkan duman yükselerek göğe ulaştı. Bunun için mendili saklıyorum. En mukaddes, en kıymetli incim sayıp. Bu işime hiç kimse etmez sitem, İşitenler, bilenler de saymaz ayıp. 1974