TEHLİKELİ ATIKLARIN BELİRLENMESİNDE UYGULANACAK ANALİZLER: EK-3 ANALİZLERİ

TEHLİKELİ ATIKLARIN BELİRLENMESİNDE UYGULANACAK ANALİZLER: EK-3 ANALİZLERİ Dr. Sönmez DAĞLI-Çevre Müh. Dr. Mehmet ÜNSAL-Kimya Müh. Harun TÜRKÇÜ-Kimyager Dr. Leyla TOLUN-Deniz Biy. Dr. Yüksel ÇETİN-Toksikolog Dr. Esin GÜNAY-Malzeme Müh. Recep KARADEMİR-Tek. Hüseyin DEMİR-Tek. İSTAÇ Tehlikeli Atık Yönetimi Eğitimi 28 Kasım 2012 Çarşamba Topkapı Eresin Oteli İSTANBUL

SUNUM PLANI Atık Nedir?Tehlikeli Atık Nedir? Tehlikeli Atıkların Özellikleri Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik (AYGEİY) Tehlikeli Atıkların Belirlenmesinde Uygulanacak Analizler Analiz Sonuçlarının Değerlendirilmesi 2

ATIK NEDİR? Atık, Ek 1 de yer alan kategorilere ait olan, elinde bulunduran kişinin atmak istediği veya atmayı planladığı veya atmak zorunda olduğu herhangi madde ya da nesnedir. Direktifin Ek 1 listesinde yer alan maddelerin ve objelerin kategorileri aşağıdaki gibidir: Q1 Aşağıda başka şekilde belirtilmemiş üretim veya tüketim artıkları, Q2 Standart dışı ürünler, Q3 Son kullanım süresi geçmiş olan ürünler, Q4 Dökülmüş, niteliği bozulmuş ya da yanlış kullanıma maruz kalmış olan maddeler (örneğin, kaza sonucu kontamine olmuş maddeler ve benzeri), Q5 Aktiviteler sonucu kontamine olmuş ya da kirlenmiş maddeler (örneğin, temizleme işlemi atıkları, ambalaj malzemeleri, konteynırlar ve benzeri), Q6 Kullanılmayan kısımlar (örneğin, bozuk piller ve bitik katalizörler ve benzeri), Q7 Yararlı performans gösteremeyen maddeler (örneğin, kontamine olmuş asitler, kontamine olmuş çözücüler, bitik yüzey işlem tuzları ve benzeri), Q8 Endüstriyel işlem kalıntıları (örneğin, cüruflar, dip tortusu ve benzeri), Q9 Kirliliğin önlenmesi işlemlerinden kaynaklanan kalıntılar (örneğin, yıkama çamurları, filtre tozları, kullanılmış filtreler ve benzeri), Q10 Makine/yüzey işlemleri kalıntıları (ör. torna atıkları, frezeleme kırıntıları vb), Q11 Hammadde çıkarılması ve işlenmesinden kaynaklanan kalıntılar (örneğin, petrol sahası slopları, madencilik atıkları ve benzeri), Q12 Saflığı bozulmuş materyaller (ör.pcb'lerle kontamine olmuş yağlar vb.), Q13 Yasa ile kullanımı yasaklanmış olan ürün, madde ve materyaller, Q14 Sahibi tarafından artık kullanılmayan ürünler (örneğin, tarımsal, evsel, ofis, ticari ve market kalıntıları ve benzeri), Q15 Arazi ıslahı ve iyileştirilmesi faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan kontamine olmuş madde, materyal ve ürünler, Q16 Yukarıdaki kategorilerde yer almayan herhangi madde, materyal ve ürünler. 3

TEHLİKELİ ATIK Tehlikeli Atık Nedir? BM: Radyoaktif atıkların dışında kimyasal reaktivitesi, toksik, korozif ve patlayıcı özellikleri nedeniyle tek başlarına ya da diğer atıklarla beraber çevreye ve insan sağlığına tehlike arz eden atıklar olup, her nerede üretiliyor, bertaraf ediliyor ya da taşınıyor ise tehlikelidir. Tuzla da 2007 yılında bulunan tehlikeli kimyasal içeren variller 4

TÜİK End. Atık Anket Sonuçları 10000000 End. atık bertarafı (ton), 2010 9000000 % 40 8000000 7000000 6000000 5000000 4000000 % 17 % 15 3000000 % 12 2000000 1000000 % 4 % 5 % 5 % 1 % 0,9 0 Tarımda kullanım Üretimde yeniden kullanım Belediye Çöplüğüne Gelişigüzel atılan Düzenli Depolama Yakma Tesisi Nehir veya dereye atılan Dolgu malzemesi olarak Diğer 5

ADDY Geçici Madde 1-2010 yılında yayımlanan Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik te biyobozunur atıklar için aşağıdaki maddeye yer verilmiştir. GEÇİCİ MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girmesinden itibaren 5 yıl içerisinde depolanacak olan biyobozunur atık miktarı, 2005 yılında üretilen toplam biyobozunur atık miktarının ağırlıkça %75 ine, 8 yıl içinde % 50 sine ve 15 yıl içinde ise %35 ine indirilir. (2) Bakanlık, düzenli depolama tesislerinde bertaraf edilecek biyobozunur atıkların azaltılması konusunda bu Yönetmeliğin yürürlüğe giriş tarihinden itibaren azami iki yıl içinde ulusal strateji hazırlar. Bu strateji, geri kazanım, kompostlaştırma, biyogaz üretimi veya enerji/madde geri kazanımı gibi yöntemler ile alınması gereken tedbirleri içerir. Dolayısıyla, atık hiyerarşisinin ülkemizde düzenli depolamaya yer vermeyecek ve/veya en aza indirgenecek şekilde revize edilmesi gerekmektedir. 6

ATIK YÖNETİMİ HİYERARŞİSİ Temel hedef ilkeler En öncelikli seçenek önleme azaltma tekrar kullanım geri dönüşüm enerji geri kazanımı bertaraf En son seçenek ATIK YÖNETİMİ HİYERARŞİSİ 7

ATIK YÖNETİMİ HİYERARŞİSİ En öncelikli seçenek önleme azaltma tekrar kullanım geri dönüşüm enerji geri kaz. bertaraf Önleme Azaltma Tekrar kullanım Geri dön. Enerji geri kaz. En son seçenek 8

TEHLİKELİ ATIK 1 2 3 1. Orijinine, Prosesine, Kaynağına göre 4 5 Liste sistemi en çok kullanılan sınıflandırma Yöntemidir. 3. Tehlike özelliklerine göre 7 Tehlikeli Atıkların Sınıflandırılması 6 2. Kimyasal ve fiziksel özelliklerine göre 9

TEHLİKELİ ATIK Tehlike Özelliklerine Göre Atık Sınıflandırma Yöntemleri Laboratuar testleri Tehlikeli atık listeleri US EPA (F, K, P, U kodlu) AYGEİY (A, M kodlu) tehlikeli atık listeleri 10

TEHLİKELİ ATIK Tehlikeli Atıkların Sınıflandırılması Bir atığın tehlikeli olarak nitelendirilebilmesi dört temel özelliğe dayanmaktadır: Yanabilirlik (flammability) Koroziflik (corrosivity) Tutuşabilirlik (ignitability) Toksisite (toxicity) 11

TEHLİKELİ ATIK Tehlikeli Atık Yönetimi Tehlikeli atıkların kaynağında özelliğine göre ayrılması, toplanması, geçici depolanması, geri kazanılması, taşınması, çevreyle uyumlu bir şekilde çevre ve insan sağlığına zarar vermeyecek şekilde bertarafı ve bertaraf işlemleri sonrası kontrolü vb. işlemlerin tümü. Tehlikeli Atık Yönetimi nde Atık Yönetim Hiyerarşisi nde belirtilen adımlar takip edilmelidir. 12

ATIK YÖNETİMİ GENEL ESASLARINA İLİŞKİN YÖNETMELİK Atık Çerçeve Direktifi (75/442/EEC,15/07/1975) Atık Direktifi (2006/12/EC, 05/04/2006) Atık Listesinin Oluşturulmasına Dair Komisyon Kararı (2000/532/EC, 03/05/2000) ATIK YÖNETİMİ GENEL ESASLARINA İLİŞKİN YÖNETMELİK 05.07.2008 tarih ve 26927 sayılı Resmi Gazete 13

ATIK YÖNETİMİ GENEL ESASLARINA İLİŞKİN YÖNETMELİK (AYGEİY) 05.07.2008 tarih ve R.G.27926 sayılı ATIK LİSTESİ AYGEİY EK-IV te verilmektedir. Atık Listesi Atıkların kaynağı, oluşumları ve özelliklerine göre bir sınıflandırmadır. Atıklar 20 bölüm altında toplanmıştır. 839 atık türü 405 tehlikeli atık 434 tehlikesiz atık 839 Atık A: Kesin tehlikeli olan atıklar M: Muhtemelen tehlikeli atıklar Muallaklı Atıklar 232 + 173 173 + 261 405 Tehlikeli Atık 434 Tehlikesiz Atık 14

ATIK YÖNETİMİ GENEL ESASLARINA İLİŞKİN YÖNETMELİK AYGEİY in amacı; atıkların oluşumlarından bertaraflarına kadar çevre ve insan sağlığına zarar vermeden yönetimlerinin sağlanmasına yönelik genel esasların belirlenmesidir. Tehlikeli Atıklar (*) işaretli olanlar tehlikeli atıktır, Tehlikeli atıklar, EK-IIIA daki özelliklerden bir veya daha fazlasına sahiptirler, Atık Listesinde (A) işaretli atıklar, EK-IIIB de yer alan tehlikeli atık konsantrasyonuna bakılmaksızın tehlikeli atık sınıfına girer. Atık Listesinde (M) işaretleri atıklar tehlikeli olma olasılığı bulunan atıklardır. Değerlendirme EK-IIIA ve EK-IIIB ye göre yapılır. 15

TEHLİKELİ KABUL EDİLEN ATIKLARIN ÖZELLİKLERİ-EK IIIA Tehlikeli Kabul Edilen Atıkların Özellikleri (AYGEİY EK-IIIA) 16

EK3-A Atık tehlike kodu Tanımlama Açıklama H1 Patlayıcı Dinitrobenzen e oranla şoklara ve sürtünmelere daha hassas ya da ısı etkisiyle patlayabilecek maddeler ve preparatlar. H2 Oksitleme Başka maddelerle özellikle de yanıcı maddelerle temas halinde yüksek ekzotermik reaksiyonlar gösteren maddeler ve preparatlar. H3-A Yüksek Derecede Yanma noktası 21ºC nin altında olan sıvı maddeler ve preparatlar (aşırı derecede yanıcı sıvılar dahil), veya Yanıcı Herhangi bir enerji uygulanmaksızın uygun ısıda hava ile temas etmesi durumunda ısınan ve sonunda alev alan maddeler ve preparatlar, veya Tutuşturucu bir kaynakla kısa bir temastan hemen sonra alev alan ve bu kaynak uzaklaştırıldıktan sonra da yanmaya veya tükenmeye devam eden katı maddeler ve preparatlar, veya Normal basınç altında havada yanıcı olan gaz maddeler ve preparatlar, veya Hava veya buhar ile temas halinde, tehlikeli miktarlarda yüksek derecede yanıcı gazlar yayan maddeler ve preparatlar H3-B Yanıcılar ye eşit veya daha yüksek ya da ye eşit veya daha düşük yanma noktasına sahip olan sıvı maddeler ve preparatlar H4 Tahriş Edici Deriyle veya zarla kısa süreli, uzun süreli veya tekrarlanan temas halinde hassaslaşmaya sebep olabilecek korozif olmayan maddeler ya da preparatlar. H5 Zararlı Tenefüs edildiği, yutulduğu veya cilde işlediği zaman sınırlı sayıda hastalığa sebep olabilen maddeler ve preparatlar. H6 Toksik Tenefüs edildiği, yutulduğu veya cilde işlediği zaman çok sayıda ciddi, akut veya kronik hastalığa ve hatta ölüme sebep olabilen maddeler ve preparatlar (yüksek derecede toksik maddeler ve preparatlar dahil). H7 Kanserojen Tenefüs edildiği, yutulduğu veya cilde işlediği zaman kanser hastalığına sebep olabilen veya kansere yatkınlığı arttırabilen maddeler ve preparatlar. H8 Korozif Temas halinde yaşayan dokuları bozabilen maddeler ve preparatlar H9 Bulaşıcı Canlı mikro-organizmaları veya bunların toksinlerini içeren, insan veya diğer canlılarda hastalıklara sebep olduğu bilinen ya da buna inanılan maddeler. H10 Teratojenik (üreme Tenefüs edildiği, yutulduğu veya cilde işlediği zaman kalıtsal olmayan, doğuşten gelen bozukluklara sebep olabilen için toksik) veya bunlara yatkınlığı arttıran maddeler ve preparatlar. H11 Mutajenik Not: 67/548/EEC direktifinin 7. kez düzeltilmesinin ardından 92/32/EEC direktifinde, teratojenik kavramının yerini üreme için toksik kavramı almıştır. Bu kavram, ek III te yer alan H10 özelliği ile birlikte düşünülmüştür. H12 (R29, R31, R32, Teneffüs edildiği, yutulduğu veya cilde işlediği zaman kalıtsal genetik bozukluklara sebep olabilen veya bunlara dahil) yatkınlığı arttırabilen maddeler ve preparatlar. H13 (R14, R15, R19 Su, hava ya da bir asitle temas etiiği zaman toksikler ya da çok toksik gazlar yayan maddeler veya preparatlar. dahil) H14 Ekotoksik Bir veya daha fazla çevresel sektör için hemen ya da daha sonra risk oluşturabilecek maddeler ve preparatlar. 17

ATIK YÖNETİMİ GENEL ESASLARINA İLİŞKİN YÖNETMELİK Tehlikeli Atık Analiz Adımları ATIĞI ÜRÜNDEN AYIRAN KRİTERLER ATIK ATIĞIN KAYNAĞI ATIK ÖZELLİKLERİ H1-H14 TEHLİKELİ ATIK A- ATIKLAR TEHLİKELİ TEHLİKELİ ATIK LİSTESİ BERTARAF YÖNTEMİ EŞİK KONSANTRASYON M- ATIKLAR

AYGEİY in ÖNEMİ AYGEİY den önce; Atıkların geri kazanımı ve bertarafı konusunda lisanslandırmada boşluklar mevcuttu Atık bertarafı ve geri kazanımı konusunda ezbere işlemler yapılıyordu Atık üreticileri atık istatistiklerini yaparken atığın cinsini ve özelliklerini tam ve doğru olarak beyan edemiyordu Atık yönetiminde sorunlar çıkabiliyordu (mevcut rakamlar ve olması gereken rakamlar arasında büyük farklar mevcuttu) 19

AYGEİY in ÖNEMİ AYGEİY den sonra; Geri kazanım ve bertaraf tesisleri ile atıkların taşınması ve işlenmesi konularıyla ilgilenen tüm girişimlerin kontrolü ve lisanslandırılması tek çatı altında toplandı, Atık üreten tüm faaliyetlerin veya yapıların (atık üreticilerinin) kontrol edilmesi -Web ortamında -Daha sağlıklı ve anlamlı istatistik EK3 analizleri ile sağlıklı sınıflandırma, Geri kazanım sektörü büyümeye başladı, sektörel ekonomi hareketlendi, atığın ekonomik değeri daha iyi anlaşıldı Atık yönetim planları daha sağlıklı yapılmaya başlandı, atık bilinci gelişmeye başladı, sahipsiz atıkların gelişigüzel atılması zorlaşmaya başladı 20

TEHLİKELİ ATIKLARIN BELİRLENMESİNDE UYGULANACAK ANALİZLER 1. AYGEİY EK-IV: Atık Listesi nde Atık Kodunun Belirlenmesi Kodlama sistemi Altı haneli atık kodu : xx yy zz(*) Atıklar, altı haneli kodlar ve ilgili iki haneli ile dört haneli bölüm başlıkları ile tanımlanmışlardır. Atık Kategorisi Atık Tanımı XX YY ZZ Atık A XX Bölüm (01 den 20 ye kadar) YY Alt bölüm (01 den en fazla 14 e kadar) ZZ Listeleme (01 den en fazla 41 ve 99 a kadar) * Tehlikelilik işareti Atıklar ile ilgili yapılacak bütün çalışmalarda, atığın tanımına karşılık gelen altı haneli atık kodunun tam olarak kullanılması zorunludur.

TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ 22

TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ KALİTE 2003 Ulusal Kalite Başarı Ödülü ISO 9001:2000 ISO 14001:2004 ISO 17025 (4 laboratuvarda 150 adet parametre akredite edilmiştir.) 17 Aralık 2002 DAR/DAP 16 Temmuz 2010 TÜRKAK 25 Ekim 2004 Çevre Analizleri Yeterlilik Belgesi 23

TEHLİKELİ ATIKLARIN BELİRLENMESİNDE UYGULANACAK ANALİZLER Örnek Alma - Örnek alımında etiketleme mutlaka yapılmalı! Etikette örneğin adı (türü), alınış tarihi, alan kişinin adı-soyadı, hava sıcaklığı ve yağış durumu, ve örneğin alınışında karşılaşılan özel bir durum varsa (yığınlama, koku, tozuma, kristallenme vb..) mutlaka yazılmalı - Örnek atık sahibinin gözetiminde bağımsız bir kuruluşu tarafından alınmalı - Katı atıklar; biriktirme havuzlarından, atık yığınlarından ve kapalı haldeki tank, reaktör vb. Homojenizasyon önemli! - EK3 örneklerini alacak olan personel deneyimli ve konusunda eğitimli olmalı Örneğin kaynaklandığı bir proses varsa mutlaka incelenmeli ve örnekle proses arasındaki sebep-sonuç ilişkisi gözden geçirilmelidir. - Örneğin alınması, taşınması, muhafazası ve analizi sırasında gerekli iş güvenliği önlemleri (maske, eldiven, önlük, özel giysi, oksijen tüpü vb.) alınmalı. Ör. Kapalı tank, reaktör vb..gaz birikimi!! - Büyük miktarda atıklarda kompozit örnek haline getirilmeli. 30 m3 ten sonra 8 adet tek örnek alınarak rastgele 4 adedi karıştırılmalı ve 2 adet karışık örnek haline getirilmelidir. Bir başka deyişle, atık miktarının 30 m3 ü aştığı durumlarda analiz edilmesi gereken örnek sayısı en az 2 olmalıdır. - Çapı 2 mm den küçük atıklar için alınması gereken en az örnek miktarı 1 lt 8kg) iken, çapı 12 cm den büyük örnekler ayrı ayrı tek örnekler olarak toplanmalı ve ayrı örnekler gibi analiz edilmelidir (TASK, 2012). 24

TEHLİKELİ ATIKLARIN BELİRLENMESİNDE UYGULANACAK ANALİZLER 1. AYGEİY EK-IV: Atık Listesi nde Atık Kodunun Belirlenmesi 01 MADENLERİN ARANMASI, ÇIKARILMASI, İŞLETİLMESİ, FİZİKİ VE KİMYASAL İŞLEME TABİ TUTULMASI SIRASINDA ORTAYA ÇIKAN ATIKLAR 01 01 Maden kazılarından kaynaklanan atıklar 01 01 01 Metalik maden kazılarından kaynaklanan atıklar 01 01 02 Metalik olmayan maden kazılarından kaynaklanan atıklar 01 03 Metalik Minerallerin Fiziki ve Kimyasal Olarak İşlenmesinden Kaynaklanan Atıklar 01 03 04* Sülfürlü cevherlerin işlenmesinden kaynaklanan asit üretici maden atıkları 01 03 05* Tehlikeli madde içeren diğer maden atıkları M 01 03 06 01 03 04 ve 01 03 05 dışındaki diğer maden atıkları 01 03 07* Metalik minerallerin fiziki ve kimyasal işlenmesinden kaynaklanan tehlikeli maddeler içeren diğer atıklar 01 03 08 01 03 07 dışındaki diğer tozumsu ve pudramsı atıklar 01 03 09 01 03 07 dışındaki alüminyum oksit üretiminden çıkan kırmızı çamur 01 03 99 Başka bir şekilde tanımlanmamış atıklar A M

TEHLİKELİ ATIKLARIN BELİRLENMESİNDE UYGULANACAK ANALİZLER 2. Atıkların Fiziksel Karakterizasyonu Parametre Analiz Yöntemi ph değeri (Sulu çözelti) TS 8753 EN 12176 Katı madde miktarı (% ağırlık) Nem miktarı (% ağırlık) TS 9546 EN 12880 İnorganik/Organik madde miktarı (% ağırlık) 550 0 C de yakma (DS/EN 12879 gravimetrik) Yoğunluk TS ISO 5072 Parlama Noktası Tayini ASTM D-6450, ASTM D-7094 Kalorifik değer/yanabilirlik testi ASTM D 5865 TGA ASTM E 1252 26

TGA Termal analiz; sıcaklık değişimlerinin etkileşimleriyle bağlantılı olarak numune özelliklerindeki değişimin analiz edilmesi Termodinamik (ısı, sıcaklık, entalpi, kütle, hacim vb..), malzeme özellikleri (sertlik, hassasiyet), kimyasal bileşimi yada yapısı (polimerik özellikler vb.) ifade edilmektedir. TGA eğrileri, örneğin sıcaklığa karşı ağırlık kaybını gösterir. Termogravimetrik Analiz (TGA) Alternatif olarak, TGA eğrilerinin birinci türevi zaman ya da sıcaklığa bağlı olarak kullanılabilir. Bu değerler de kütle değişimini gösterir. Bu eğrilere DTG eğrileri adi verilir.dta eğrileri de örnekte camsı geçişler, kristalleşme, erime veya süblileşmenin göstergesi olarak kullanılır. 27

TEHLİKELİ ATIKLARIN BELİRLENMESİNDE UYGULANACAK ANALİZLER 3. Atıkların Organik İçeriğinin Belirlenmesi Parametre Organik madde cinsi Analiz Yöntemi GC-MS, FTIR 28

ATIK YÖNETİMİ GENEL ESASLARINA İLİŞKİN YÖNETMELİK 4. Atıkların İnorganik İçeriğinin Belirlenmesi Parametre Kalitatif analiz (Mineralojik analiz) Kantitatif analiz Analiz Yöntemi X-ışını difraksiyonu (XRD) X-ışını floresans (XRF) Bileşen Değer % Na 2 O 0,063 MgO 0,632 Al 2 O 3 5,258 SiO 2 16,635 P 2 O 5 0,124 SO 3 6,230 K 2 O 0,187 CaO 70,050 TiO 2 0,146 Cr 2 O 3 0,031 Fe 2 O 3 0,388 NiO 0,012 As 2 O 3 0,010 SrO 0,093 ZrO 2 0,029 BaO 0,111 XRD cihazı 29

ATIK YÖNETİMİ GENEL ESASLARINA İLİŞKİN YÖNETMELİK 5. Atıkların Morfolojik Yapısının Tayini Parametre Morfolojik analiz (Taramalı Elektron Mikroskobu (SEM) ile inceleme) Analiz Yöntemi FEG-SEM-EDS yarı kantitatif analizi SEM-EDS cihazı 30

ATIK YÖNETİMİ GENEL ESASLARINA İLİŞKİN YÖNETMELİK 6. Atıkların Toksik Özelliklerinin Belirlenmesi Toksik Bir Maddenin Organizmalar Üzerindeki Etkileri Ölüme yol açan akut toksisite Sonunda ölüme götüren akümülasyon ile kronik toksisite Fizyolojik ve morfolojik bozulmaların başlaması Davranış bozuklukları Ölçülebilen biyokimyasal değişiklikler TOKSİSİTE 31

ATIK YÖNETİMİ GENEL ESASLARINA İLİŞKİN YÖNETMELİK Luminasans Bakteri İle Ekotoksisite Testi Toksisite deneylerinde seçilen kirleticinin canlılar üzerindeki kısa/uzun süreli etkilerinin araştırılması amaçlanmaktadır. Bakteriyel toksisite testinin avantajları. Göreceli olarak basit Hızlı (30 dak 24 saat) Tekrarlanabilir Küçük hacimlerde test örneği yeterlidir Çok sayıda bakteri kullanıldığı için istatistiksel olarak avantajlıdır 32

ATIK YÖNETİMİ GENEL ESASLARINA İLİŞKİN YÖNETMELİK EK3 B analizleri kapsamında ISO/EN/DIN 11348 metoduna uygun olarak ToxAlert 100 cihazı kullanarak biyoluminesanas bakteri (Vibrio fishcheri) ile toksisite analizi yapılmaktadır. 1- Atık numunesi %80, 50, 25, 12.5 ve 6.25 konsantrasyon oranlarında seyreltilir. 2-30 dakika temas süresi sonunda kirleticinin, test organizması olarak seçilen bakteri üzerine toksik etkisi ölçülür. 3- Bakterinin % 50 sini inhibe eden konsantrasyon oranı EC50 olarak tanımlanır. 33

ATIK YÖNETİMİ GENEL ESASLARINA İLİŞKİN YÖNETMELİK OECD 423 AKUT ORAL TOKSİSİTE ÖRNEK HAZIRLAMA -1- -2- -3- -4- Numunelerin Numunelerin Nem ve kuru Santrifüj ile ağırlıklarının sahip oldukları madde sıvı ekstraktın belirlenmesi nem miktarına göre katı maddeden miktarlarının ekstraksiyon ayrıştırılması belirlenmesi eldesi 34

ATIK YÖNETİMİ GENEL ESASLARINA İLİŞKİN YÖNETMELİK OECD 423 AKUT ORAL TOKSİSİTE ÖRNEKLERİN UYGULANMASI -5- -6- -7- -8- Deney Gavaj ile Klinik gözlem, Sonuçların hayvanlarının numunelerin gross patoloji yorumlanması vücut önerilen dozda incelemeleri ve rapor ağırlıklarının uygulanması halinde belirlenmesi sunulması 35

ANALİZ SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ Tablo 1. Tehlikeli Atık Eşik Konsantrasyon Değerleri Kod Teh Özellik Sınır Değerler H1 Patlayıcı R1 ile R6 arası, R9, R16, R18, R44 H2 Oksitleme R7 ve R8 H3-A Yüksek Derece Yanma noktası (R11, R17 ve R30 ve ilaveten çok yanıcılar için R12, Yanıcı H3-B Yanıcı Yanma noktası R10, R18 H4 Tahriş Edici R41, R66 ve R67 olarak sınıflandırılan maddeler toplam konsantrasyon % 10 olması, R36, R37 ve R38 olarak sınıflandırılan maddeler toplam konsantrasyon % 20 olması, H5 Zararlı R20, R21, R22, R39, R42, R43, R48, R64, R65, R68 ve bunların kombinasyonu olarak sınıflandırılan maddedeki toplam konsantrasyonun % 25 olması, H6 Toksik R26, R27, R28 ve kombinasyonlarını içeren maddelerin toplam konsantrasyonu % 0.1 R23, R24, R25 ve kombinasyonlarını içeren maddelerin toplam konsanrasyonu % 3 H7 Kanserojen R45, R49 olarak sınıflandırılan kategori 1 ve 2 kanserojen maddelerin toplam konsantrasyonu % 0.1 R40 olarak sınıflandırılan kategori 3 kanserojen maddelerin toplam konsantrasyonu % 1 H8 Korozif R35 olarak sınıflandırılan maddelerin toplam konsantrasyonu % 1 R34 olarak sınıflandırılam maddelerin toplam konsantrasyonu % 5 H9 Enfeksiyon Yapıcı Üreme Yetisini Azaltıcı H10 R60, R61 olarak sınıflandırılan kategori 1 ve 2 ye ait üreme için toksik maddeler toplam konsantrasyonu % 0.5 R62, R63 olarak sınıflandırılan kategori 3 e ait üreme için toksik maddeler toplam konsantrasyonu % 5 H11 Mutajenik R46 olarak sınıflandırılan kategori 1 ve 2 ye ait mutajenik maddeler toplam konsantrasyonu 0.1 R68 olarak sınıflandırılan kategori 3 e ait mutajenik maddeler toplam konsantrasyonu 1 H12 R29, R31, R32 kombinasyonlar dahil H13 R14, R15, R19 kombinasyonlar dahil H14 Ekotoksik Sucul ortam; R50, R53 olarak sınıflandırılan ekotoksik maddeler toplam konsantrasyonu % 0.25 R51 olarak sınıflandırılan ekotoksik maddeler toplam konsantrasyonu % 2.5 R52 olarak sınıflandırılan ekotoksik maddeler toplam konsantrasyonu % 25 Sucul olmayan çevre (karasal çevre ve ozon tabakası); R54, R55, R56, R57, R58, R59 olarak sınıflandırılan ekotoksik maddeler toplam konsantrasyonu % 0.1 36

ANALİZ SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (MSDS) 38

ANALİZ SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ AYGEİY EK-3B Analiz Raporu İçeriği Ek-4 Atık Listesindeki atık kodu Kimyasal kompozisyonunda bulunan bileşiklerin risk faktörleri ve durumları/kombinasyonları; risk ibaresi ve risk ibaresinin açık ifadesi Tehlike sembol ve işaretleri Analiz sonuçları, Analiz yöntemleri Tehlikeli atık eşik konsantrasyon limit değerleri 39

SONRAKİ ADIMLAR TÜBİTAK, her numuneye tehlikeli atık sonucu veriyor! 2011 de test edilen yaklaşık 500 adet örneğin % 25 i Tehlikesiz atık olarak raporlandı. Yaklaşım; - Geri kazanım/yeniden kullanım araştırılmalı - Kalorifik değeri olan atıklar tehlikesiz dahi olsa geri kazanılmalı, toprak altına gömülmemeli (ADDY- Biyobozunur atıkların azaltımı prensibi) - Sadece eko-toksik özellik (H14) gösteren atıklar tehlikeli olarak nitelendirilmemeli (Örnek:Döküm kumları) - Atığın bileşimindeki maddelerin tehlikelilik özelliği, Atığın tümü değerlendirilerek yapılmalı (Örnek: Silisyum dioksit içeren atıklar- toz formunda silis zararlıdır-r36/37/38, metal talaşları)

SONRAKİ ADIMLAR-2 Atıklar için farklı sonuçlar alınması durumu - Tehlikesiz kodlu atık Tehlikeli - Tehlikeli kodlu atık Tehlikesiz olarak bulunabilmektedir. - AYGEİY Güncellenmeli? Olası sebepler; Proses farklılığı (Örnek: Kağıt çamurları) Konsantrasyon (Örnek: Kumlama kumları) Kompozisyon (Örnek: Döküm kumları-bağlayıcı farkı)

SONRAKİ ADIMLAR-3 Tıbbi cihaz atıkları - MSDS+içerik analizi sonucuna göre Tehlikeli atık olarak tanımlanan atıklar nötralize edildikten sonra dahi kanalizasyona/seyreltilerek AAT ye verilmemelidir! Muhtemel EDC dirler ve giderim verimleri <% 30 dur.(bkz. ScinceDirect)

SONRAKİ ADIMLAR-4 Analiz edilmeyen atık sektörleri mevcut! - Ömrünü tamamlamış arabalar (Antifiriz sıvıları, motor yağları, balatalar, yağ-hava filtreleri, vb..) - Sektöre ait sürekli aynı tür atıkların gelmesi, ancak sektöre ait başka atıkların da mevcut olması. Örnek: Döküm sektörü

ÖNERİLER EK3 analizleri Çev. Kanununca Al. Ger. İzinler Yön. gereği, 5 yılda bir tekrarlanmalıdır (İzinle entegre edilmeli) Atık üreticileri ile sektörel toplantılar düzenlenmelidir Geri dönüşüm konusunda atık borsaları etkin hale getirilmelidir, izlenmeli-kontrol edilmelidir!

İrtibat: Dr.Sönmez DAĞLI TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ sonmez.dagli@tubitak.gov.tr TÜBİTAK MAM P.K. 21, 41470 GEBZE, KOCAELİ Tel: +90-262-677 20 00; Faks: +90-262-641 23 09; www.mam.gov.tr 45