SİYAH ALACA SIĞIRLARDA FARKLI LAKTASYON EĞRİSİ MODELLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

1 KAHRAMANMARAŞ SÜTCÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ ARAŞTIRMA FONU BAŞKANLIĞI PROJE KESİN RAPORU SİYAH ALACA SIĞIRLARDA FARKLI LAKTASYON EĞRİSİ MODELLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI Y. Doç. Dr. Ali KAYGISIZ Proje Yürütücüsü Dr. Hikmet ORHAN Yardımcı Araştırıcı KAHRAMANMARAŞ-1999

2 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER ÇİZELGE LİSTESİ ŞEKİLLER LİSTESİ Sayfa No I II III 1. GİRİŞ 1 2. MATERYAL ve METOD 2 3. BULGULAR ve TARTIŞMA 3 3.1. Gerçek ve Tahmini Laktasyon Eğrileri 3 3.2. En Uygun Laktasyon Eğrisi Modelinin Belirlenmesi 3 3.3. Laktasyon Eğrisi Tipleri 5 3.4. Laktasyon Eğrisi Parametreleri 5 4. ÖZET 7 SUMMARY 8 5. KAYNAKLAR 9 6. ÖZGEÇMİŞ 10

3 ÇİZELGE LİSTESİ Çizelge 3.1. Farklı laktasyon eğrisi modellerine ait belirleme katsayıları 3 Çizelge 3.2. Modellere ait hata kareler ortalamaları 3 Çizelge 3.3. Tipik ve tipik olmayan laktasyon eğrilerinin dağılımı 5 Çizelge 3.4. Laktasyon eğrisi parametrelerine ait ortalama değerler 5 Sayfa No Çizelge 4.1. Laktasyon eğrisi parametrelerine ait ortalama değerler 7 Table 4.2. The means and standard errors of parameters of lactation curve 8 ŞEKİLLERİN LİSTESİ Sayfa No Şekil 4.1. Gerçek ve Tahmini Laktasyon Eğrileri 4

4 SİYAH ALACA SIĞIRLARDA FARKLI LAKTASYON EĞRİLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI "A COMPARISON OF DIFFERENT MODELS OF THE LACTATION CURVE IN HOLSTEIN CATTLE" 1. GİRİŞ Buzağılama sonrası süt veriminin zamanla değişiminin grafiksel gösterimi laktasyon eğrisi olarak tanımlanır. Doğumla başlayan süt verimi belirli bir süre (2-6 hafta) tedricen artarak maksimum bir düzeye erişir. Bu üretim düzeyi bir süre (ortalama 1 ay) devam eder ve daha sonra başlangıçtaki artıştan daha düşük bir hızla süt verimi azalarak, ineğin kuruya çıkması ile laktasyon sona erer. Süt veriminde genetik ve çevresel faktörlerin etkisiyle, buzağılama ile başlayıp kuruya çıkma ile son bulan bu değişiklikler laktasyonun seyri, laktasyonun akışı veya laktasyon eğrisi (lactation curve) olarak adlandırılır. Bu egri günlük süt verimlerinin laktasyon günlerine göre grafiği çizilerek tespit edilir. Laktasyon eğrisinin inişe geçen kısmının eğiminin az olması, bir ineğin süt verim devamlılığının iyi olduğunun bir göstergesidir. Laktasyon süresince fazla değişiklik göstermeden süt veren bir inek, sütün büyük bir kısmını laktasyonun başlangıcında az bir kısmını ise sonraki dönemde veren diğer bir ineğe tercih edilmesi gerektiği Wood (1) tarafından bildirilmiştir. Laktasyon eğrisinin şekli ineğin süt veriminin değerlendirilmesinde toplam veya 305 günlük süt veriminin yanında ele alınan bir kriterdir. Nitekim, aynı miktarda süt verse bile düz laktasyon eğrisine sahip olan inekler gerek bakım-besleme ve gerekse süt ve döl özellikleri bakımından birçok avantajlara sahiptir (1-4). Laktasyon eğrisinin tahmininde gamma fonksiyonu, üssel fonksiyon ve parabolik fonksiyon başta olmak üzere çok çeşitli modeller kullanılmaktadır. Bu modellerin karşılaştırılmalı olarak kullanıldığı bazı çalışmalar mevcuttur (5-9). Bu çalışmada Siyah Alaca sığırlarda farklı laktasyon eğrisi modellerinin karşılaştırılması amaçlanmıştır.

5 2. MATERYAL ve METOT Araştırmanın materyalini Ceylanpınar Tarım İşletmesinde yetiştirilen Siyah Alaca sığırların 1990-1996 yılları arasındaki süt verim kayıtları oluşturmuştur. İşletmede her ay yapılan kontrol kayıtlarından laktasyon veriminin hesaplanmasında Holllanda metodu kullanılmıştır. Laktasyon eğrisi ve parametrelerin belirlenmesinde gamma fonksiyonu, üssel fonksiyon ve parabolik fonksiyon gibi 3 farklı model kullanılmıştır. Modellerin tanıtımı aşağıda kısaca verilmiştir. Gamma fonksiyonu : Y t = A t b e -ct Üssel fonksiyon : Y t = A e -ct (-bt + ct²) Parabolik fonksiyon : Y t = A e Bu modelde yer alan terimlerden, Y t = laktasyonun t. günündeki süt verimini, t = buzağılamadan günlük verimin (kontrol günü verimi) ölçüldüğü güne kadar geçen süreyi (gün), e = tabii logaritma tabanını, A, b, c = laktasyon eğrisine ait parametre tahminleri olmak üzere; A eğrinin Y eksenini kestiği noktayı, b laktasyonun başlangıcında eğrinin yükselmesini,c en yüksek düzeye eriştikten sonra eğrinin düşüşünü gösteren katsayıdır. Her bir laktasyon için elde edilen modellere ait hata kareler ortalamasının nisbi büyüklüğü laktasyon eğrisi modellerinin karşılaştırılmasında kriter olarak kullanılmıştır. Sonuçta en az hata kareler ortalamasını veren model en uygun laktasyon eğrisi modeli olarak seçilmiştir. Hata kareler ortalamasının dağılımı normal dağılıma uygun dağılış göstermez. Bu nedenle modellere ait hata kareler ortalamalarının sıralanmasında (tesadüf parsellerinde tam şansa sağlı non-parametrik bir test olan) Quade test (10) kullanılmıştır. Hesaplamalarda, MINITAB (11) paket proğramından yararlanılmıştır.

6 3. BULGULAR ve TARTIŞMA 3.1. Gerçek ve Tahmini Laktasyon Eğrileri 3 farklı modele göre elde edilen tahmini ve gerçek laktasyon eğrileri Şekil 3.1' de, modellere ait belirleme katsayıları ise Çizelge 3.1'de verilmiştir. Çizelge 3.1. Farklı laktasyon eğrisi modellerine ait belirleme katsayıları Model Belirleme Katsayısı Gamma 0.626±0.251 a Ters polinomial 0.496±0.277 b Parabolik 0.611±0.251 c Gerek çizelge 3.1, gerekse Şekil 3.1'in incelenmesinden de anlaşılacağı gibi, gamma fonksiyonuna ait belirleme katsayıları daha yüksektir. Kaygısız ve ark (1995), Esmer sığırlarda, mevsimlere göre determinasyon katsayılarını ilkbahar ve sonbaharda buzağılayanlarda %17.37 ile en düşük, kış mevsiminde buzağılayanlarda ise % 65.93 ile en yüksek olarak bulmuşlardır. Akbulut ve Emsen (1994), mevsimlere göre kış, ilkbahar, yaz ve sonbahar da laktasyona başlayan Esmer sığırlarda sırasıyla; % 77.8, % 95.4, % 94.2 ve % 91.1, Esmer Melezlerinde (DAK) sırasıyla; % 92.7, % 96.5, % 92.8 ve % 97.6, Siyah-Alacalarda ise sırasıyla; % 92.3, % 95.1, % 96.7 ve % 93 olarak bildirmişlerdir. Kaygısız (1996), mevsimlere göre determinasyon katsayılarını Simmental ve Esmer sığırlarda kış, ilkbahar ve yaz mevsiminde laktasyona başlayan Simmental ineklerde % 89, % 90 ve % 93, Isviçre Esmeri ineklerde ise % 16, % 30 ve % 72 olarak bulmuşlardır. Buna göre bu araştırmada laktasyon eğrileri için bulunan determinasyon katsayılarının literatür bulgularının bazılarından biraz düşük olmakla beraber yine de laktasyon eğrisine ait varyasyonu yeterli derecede açıkladığı söylenebilir. Bu sonuçlara göre; gamma fonksiyonunun laktasyon eğrisi şeklinin tanımlanmasında için daha uygun model olduğu söylenebilir. 3.2. En Uygun Laktasyon Eğrisi Modelinin Belirlenmesi Modellere ait hata kareler ortalamaları Çizelge 3.2 'de verilmiştir. Çizelge 3.2. Modellere ait hata kareler ortalamaları Model Hata Kareler Ortalaması Gamma 0.183 ± 0.101 a Ters polinomial 0.204 ± 0.106 b Parabolik 0.188±0.104 c a, b, c ; Aynı sütunda farklı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki farklar önemlidir.

8 30 25 20 15 10 5 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Gerçek Gamma üssel parabolik Şekil 3.1. Gerçek ve tahmini laktasyon eğrileri

9 Yapılan Quade ve Duncan test sonuçlarına göre Gamma modeline ait hata kareler ortalamasının daha düşük olduğu anlaşılmıştır. Bu sonuçlara göre laktasyon eğrilerinin belirlenmesinde gamma laktasyon eğrisi modelinin kullanılmasının daha uygun olacağı söylenebilir. 3.3. Laktasyon Eğrisi Tipleri Tipik ve tipik olmayan laktasyon eğrilerinin dağılımı Çizelge 3.3'de verilmiştir. Çizelge 3.3. Tipik ve tipik olmayan laktasyon eğrilerinin dağılımı Ln A negatif B negatif C negatif b-c negatif Tipik Tipik olmayan Toplam 82 495 38 505 2460 1120 3580 Çizelgenin incelenmesinden de anlaşılacağı gibi toplam 3580 laktasyon eğrisinden 1120'si (%31.2) tipik olmayan laktasyon eğrisi karakterindedir (A, b, c negatif).tipik olmayan 1120 laktasyon eğrisinden 82'si Ln A parametresinin negatif çıkmasından dolayı "tipik olmayan eğri" olarak nitelendirilirken, 495'ü down-hill (b negatif), 38'i c parametresinin negatif olmasından dolayı, 505'i ise konkav (b-c negatif) karakterdedir. Negatif Ln A, downhill, c negatif ve konkav eğrilerin tipik olmayan eğrilere oranları % 7.32, % 44.19, % 3.39 ve % 45.08; bütün eğrilere oranları % 2.30, % 13.79, % 1.06, % 14.07 olarak bulunmuştur. Bu araştırmada bulunan % 31.2 anormal eğri oranı, Akbulut ve Emsen (1994) in İsviçre Esmeri, İsviçre Esmeri x DAK melezleri ve Siyah-Alacalar için bildirdiği % 36.6, % 42.6 ve %32.1 değerleri ile Kaygısız ve ark. (1995) nın Van Tarım Meslek Lisesi İşletmesinde yetiştirilen İsviçre Esmeri için bildirdiği % 32.3 değer aralıklarının alt sınırına daha yakın bulunurken, yine Kaygısız (1996) ın, Altındere TİGEM de yetiştirilen İsviçre Esmeri ve Simmental sığırlarda bildirdiği %14 ve % 4 değerlerinden daha yüksek bulunmuştur. 3.4. Laktasyon Eğrisi Parametreleri Laktasyon eğrisi parametrelerine ilişkin ortalama değerler Çizelge 3.4'te verilmiştir. Çizelge 3.4. Laktasyon eğrisi parametrelerine ait ortalama değerler A B C S Y max T max (Başlangıç verimi) (yükselme katsayısı) (azalma katsayısı) (kg) (gün) 20.64±2.01 kg 0.215±0.03 0.0061±0.0005 7.477±0.112 31.45±2.52 42.16±3.42

10 Aynı parametreler, Reyhanlı Tarım İşletmesinde yetiştirilen Siyah Alaca populasyonunda ise sırasıyla, 18.69±1.78 kg, 0.211±0.04, 0.0051±0.0005, 6.588±0.113, 21.45±0.61 kg ve 52.17±3.34 gün olarak bildirilmiştir (Yılmaz ve Kaygısız 1999). Bu araştırmada, laktasyon eğrisini karakterize eden A, b ve c parametreleri literatürle hemen hemen uyum içerisinde bulunmuştur. Ancak, bu araştırmadaki inekler daha yüksek bir maksimum günlük süt verimine sahip olmuş ve daha erken maksimum günlük süt verimine ulaşmışlardır.

11 4. ÖZET Bu çalışmada, Ceylanpınar Tarım İşletmesinde yetiştirilen Siyah Alaca sığırların laktasyon eğrisi tipleri ve laktasyon devamlılık dereceleri belirlenmiştir. İncelenen laktasyonların %31.2 si anormal laktasyon eğrisi karekterindedir (A, B, C negatif). Anormal eğrilerin % 44.19 u down-hill (B negatif), % 45.08 i konkav (B ve C negatif) eğri tipindedir. Eğrilerin % 7.32 si A parametresinin negatif olması sebebiyle, % 3.39 u C parametresinin negatif olması sebebiyle anormal olarak nitelendirilmiştir. Siyah-alaca sığırlarda laktasyon eğrisi parametrelerine ait ortalama değerler ve standart hataları Çizelge 4.1 de verilmiştir. Çizelge 4.1. Laktasyon eğrisi parametrelerine ait ortalama değerler A B C S Y max T max (Başlangıç verimi) (yükselme katsayısı) (azalma katsayısı) (kg) (gün) 20.64±2.01 kg 0.215±0.03 0.0061±0.0005 7.477±0.112 31.45±2.52 42.16±3.42

12 4.. SUMMARY In this study, type of lactation curves and lactation persistency of Holstein cows in raised at regional in Experimental Farm of Ceylanpınar were determined. The 31.2% percent of lactation curve were atypical. In atypical curves, the percentage of down-hill curve, concave curve, LnA negative curve and C negative curve were 44.19 %, 45.08 %, 7.32 % and 3.39 %, respectively. The means and standard errors of parameters of lactation curve were given in Table 4.1. Table 4.1. The means and standard errors of parameters of lactation curve A (kg) B (kg) C S Y max (kg) T max (days) 20.64±2.01 kg 0.215±0.03 0.0061±0.0005 7.477±0.112 31.45±2.52 42.16±3.42

13 5. KAYNAKLAR 1. Akbulut, Ö., Emsen, H., Atatürk Üniversitesi Tarım İşletmesinde Yetiştirilen Esmer, İleri Kan Dereceli Esmer Melezleri ile Siyah Alaca Sığırların Süt Verim Özellikleri ve Laktasyon Eğrisi Parametrelerine Etkili Faktörler. Atatürk Üniv. Ziraat Fak Dergisi, 1994 ; 25 : 327-343. 2. Ali, T.E., Schaeefer, L.R., Accounting for Covariances Among Test Day Milk Yields in Dairy cows. Can. J. Anim. Sci. 1987 ; 67 : 637-644. 3. Batra, T.R., Comparison of Two Mathematical Models in Fitting Lactation Curve for Pureline and Crossline Dairy Cows. Can. J. Anim. Sci. 1986 ; 66 : 405-414. 4. Conover, W.J., Practical Nonparametric Statistics. 2 nd ed. Wiley, New York, 1980. 5. Goel, M.C., Tomar, N.S., Phenotypic Studies of Lactation Curve in Hariana Cows. Anim. Breed. Abst. 1985 ; 53 : 6874. 6. Grawert, H.O., Babtist, R., Soll Man Kühe mit Besseren Lactationskurven Züchten. Züchtungskunde, 1973 ; 45 : 13-21. 7. Harvey, W.R., 1986. Least Squares Analysis of Data With Unequal Subclass, A.R.S. 20-28, USDA. 8. Madsen, O., A Comparison of Some Suggested Measures of Persistency of Milk Yield in Dairy Cows. Anim. Prod., 1975 ; 20 : 191-197. 9. Minitab Reference Manual, April, 1987. 10. Pande, A.M., Studies on the Lactation Curve and Components of Lactation Curve in Gaolao and Its Crosses With Exotic Breeds. Anim. Breed. Abst. 1985 ; 53 : 2649. 11. Papajcsik, I.A., Bodero, J., Modelling Laktation Curves of Friesian Cows in A Subtropical Climate. Anim. Prod. 1988 ; 47 : 201-207. 12. Wood, P.D.P., 1967. Algebraic Model of Lactation Curve in Cattle. Nature 218 : 164-165. 13. Yılmaz, İ., Kaygısız, A., Siyah Alaca Sığırların Laktasyon Eğrisi Özellikleri. Ankara Üniv. Tarım Bilimleri Dergisi, 1999 (Basımda).

14 6. TEŞEKKÜR Bu çalışmanın yürütülmesi için, maddi destek sağlayan KSÜ Araştırma Fonuna, Araştırma için gerekli verileri sağlayan Ceylanpınar Tarım İşletmesi Müdürlüğüne, araştırma için gerekli literatür taleplerini karşılayan TUBİTAK-TURDOK mensuplarına ve çalışmanın yürütülmesinde emeği geçen diğer tüm personele teşekkürü bir borç bilirim. Y. Doç. Dr. Ali KAYGISIZ