Temperleme işleminin tozaltı kaynak yöntemi ile birleştirilen mikroalaşımlı çeliklerin mekanik özelliklerine etkisi

Benzer belgeler
Temperleme İşleminin Yağda Soğutulan Çeliklerin Mikroyapı ve Sertlik Özelliklerine Etkisi

Sinterleme Sıcaklığının NbC İlave Edilmiş TM Çeliklerinin Mikroyapı ve Mekanik Özelliklerine Etkisi

İleri Teknoloji Bilimleri Dergisi Journal of Advanced Technology Sciences ISSN:

Farklı Sıcaklıklarda Sinterlenen Nb Katılmış TM Çeliklerinin Mikroyapı ve Mekanik Özellikleri

DÜŞÜK KARBONLU ÇELİKLERDE ELEKTRİK ARK VE MAG KAYNAK YÖNTEMLERİNİN MEKANİK ÖZELLİKLERE ETKİSİNİN İNCELENMESİ

DEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ FEN ve MÜHENDİSLİK DERGİSİ Cilt: 6 Sayı: 2 s Mayıs 2004

Yüksek Mukavemetli Düşük Alaşımlı Çeliklerin Kaynağı. Özlem Karaman Metalurji ve Malzeme Mühendisi Kaynak Mühendisi

ÖZGEÇMİŞ VE ESERLER LİSTESİ. Derece Alan Üniversite Yıl Lisans Metalürji Eğitimi Gazi Üniversitesi 1992

Ahmet Durgutlu Accepted: March ISSN : ykaya@karabuk.edu.tr Karabuk-Turkey

ÖZGEÇMİŞ İmalat Mühendisliği Yabancı Dil. Yüksek Lisans ve Doktora Tezi

FARKLI ÇELİKLERE UYGULANAN DEĞİŞEN ISITMA HIZLARININ MEKANİK ÖZELLİKLERE ETKİSİNİN İNCELENMESİ

% 0.03 Nb ve % 0.05 V lu bir boru hattı çeliğinde mikroyapı-mekanik özellik ilişkisi

SÜRTÜNME KARIŞTIRMA KAYNAĞI İLE BİRLEŞTİRİLMİŞ ALÜMİNYUM ALAŞIMLARININ MEKANİK ÖZELLİKLERİNİN İSTATİSTİKSEL OLARAK İNCELENMESİ

ZIRH ÇELİKLERİN KAYNAĞINDA KAYNAK AĞZI GEOMETRİSİ VE İLAVE TEL OPTİMİZASYONU Kaynaklı İmalatta İyileştirme Çalışmasına Örnek

ERDEMİR 3237 MALZEMESİNİN KAYNAK YÖNTEMLERİNE VE SICAKLIĞA BAĞLI KIRILMA DAVRANIŞININ BELİRLENMESİ

Farklı özellikteki malzemelerin tozaltı ark kaynak yöntemi ile birleştirilmesi ve birleştirmelerin tahribatlı ve tahribatsız muayenesi

DUAL FAZLI ÇELİKLERDE MARTENZİT VE YÜKLEME HIZININ MEKANİK ÖZELLİKLERE ETKİSİ

Tozaltı Ark Kaynak Yöntemi ile Birleştirilen X60, X65 ve X70 Çeliklerin Kaynak Bölgesinin Etüdü

MMT209 Çeliklerde Malzeme Bilimi ve Son Gelişmeler 10 Yüksek mukavemetli yapı çelikleri. Yrd. Doç. Dr. Ersoy Erişir Güz Yarıyılı

Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi

KARABÜK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ/İMALAT MÜHENDİSLİĞİ (DR)

POLİTEKNİK DERGİSİ JOURNAL of POLYTECHNIC ISSN: (PRINT), ISSN: (ONLINE)

MAJOR QSB STEEL and APPLICATIONS

3. MALZEME PROFİLLERİ (MATERİALS PROFİLES) 3.1. METAL VE ALAŞIMLAR. Karbon çelikleri (carbon steels)

Technological Applied Sciences Status : Original Study ISSN: (NWSATAS) Received: June 2016 ID: A0102 Accepted: October 2016

Toz Metalürjisi İle Üretilen Alaşımsız Çeliklerde Nikel İlavesinin Mikroyapı ve Mekanik Özellikler Üzerine Etkisinin Araştırılması

Ramor 500 zırh çeliğinin tozaltı kaynak yöntemi ile birleştirilmesinde gerilimin etkisi

KAYNAKLI NUMUNELERİN TAHRİBATLI TESTLERİNİN GÜVENİLİRLİĞİ VE CİHAZ KALİBRASYONU

KAZAN ÇELİKLERİNİN KAYNAK KABİLİYETİ 1. Kazan Çeliklerinin Özellikleri

SÜRTÜNME KAYNAĞIYLA BİRLEŞTİRİLMİŞ AISI 1040/DUPLEX PASLANMAZ ÇELİK ÇİFTİNDE SÜRTÜNME SÜRESİNİN MİKROYAPI VE MEKANİK ÖZELLİKLERİNE ETKİSİ

T.C. TRAKYA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ AŞIRI PLASTİK DEFORMASYON METOTLARININ ALÜMİNYUM ALAŞIMLARININ MEKANİK ÖZELLİKLERİNE ETKİSİ

DÜŞÜK KARBONLU BİR ÇELİĞİN KAYNAĞINDA TERMOMEKANİK İŞLEMİN MİKROYAPI VE MEKANİK ÖZELLİKLERE ETKİSİ

Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi Araştırma Makalesi

ARK KAYNAK YÖNTEMİ İLE BİRLEŞTİRİLEN OSTENİTİK PASLANMAZ ÇELİK İLE DÜŞÜK KARBONLU ÇELİĞİN MEKANİK ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ

YÜKSEK KARBONLU ÇELİKLERE SU VERME İŞLEMİNİN MEKANİK ÖZELLİKLERE ETKİSİNİN İNCELENMESİ

THE EXAMINATION OF METALLURGICAL PROPERTIES OF WELDED 6351 ALUMINUM ALLOYS WITH INERT GAS METHODS

MMT440 Çeliklerin Isıl İşlemi 2 Sertleştirme Isıl İşlemi ve Sertleşebilirlik

4000 SERİSİ ALÜMİNYUM LEVHALARIN TIG KAYNAĞINDA AKIM TÜRÜNÜN MİKROYAPI VE MEKANİK ÖZELLİKLERE ETKİSİ

15 th International Materials Symposium (IMSP 2014) October 2014 Pamukkale University Denizli - Turkey

ÖZGEÇMİŞ VE ESERLER LİSTESİ

THE PRODUCTION OF AA5049 ALLOY SHEETS BY TWIN ROLL CASTING

Ark Kaynağı ile Kaynatılan Ferritik Küresel Grafitli Dökme Demirlere Öntav Sıcaklığının Mikroyapı ve Mekanik Özelliklere Etkisi

TAHRİBATLI MALZEME MUAYENESİ DENEYİ

Çift Fazlı Paslanmaz Çeliklerde Yaşlandırma Koşullarının Mikroyapı Özellikleri Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi

GAZALTI VE TOZALTI KAYNAK YÖNTEMLERİYLE BİRLEŞTİRİLMİŞ GEMİ SACININ MEKANİK ÖZELLİKLERİ ÖZET ABSTRACT

Tozaltı Kaynak Yöntemiyle Birleştirilen Petrol ve Doğalgaz Borularının Mikroyapı ve Mekanik Özelliklerinin İncelenmesi

Nida Katı Sermin Ozan Fırat University, Elazığ-Turkey

FARKLI METALLERİN KAYNAĞINDA GERİLME YIĞILMALARININ İNCELENMESİ

Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi

Prof. Dr. HÜSEYİN UZUN KAYNAK KABİLİYETİ

AA 5754 Alüminyum Alaşımının Robot (MIG) Kaynağı ile Birleştirilmesi ve Mikroyapısının İncelenmesi

ISSN: El-Cezerî Fen ve Mühendislik Dergisi Cilt: 4, No: 1, 2017 ( )

Zırh Çeliklerinde Kaynak Ağzı Tasarımının Metalurjik ve Mekanik Özelliklere Etkisinin Araştırılması

MALZEMELERİN MUKAVEMETİNİ ARTIRICI İŞLEMLER

ÖZGEÇMİŞ. Lisans Metal Eğitimi Gazi Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi 1994

MUSTAFA BOZ (370) (533)

Yüksek Sıcaklık Sonrası Farklı Sınıflardaki Betonarme Çeliklerinin Mekanik Özelliklerinin İncelenmesi

ALÜMİNYUMUN TIG KAYNAĞINDA AKIM TÜRÜNÜN KAYNAK METALİ MİKROYAPISI VE DARBE DAYANIMINA ETKİSİ

Kaynak yöntemleri ile birleştirilen bir malzemenin kaynak bölgesinin mikroyapısı incelendiğinde iki ana bölgenin var olduğu görülecektir:

FARKLI MALZEMELERİN KAYNAĞININ DENEYSEL VE TEORİK İNCELENMESİ

PRESLEME BASINCININ TOZ METALÜRJİSİ İLE ÜRETİLEN ALAŞIMSIZ ÇELİKLERİN MİKROYAPI VE MEKANİK ÖZELLİKLERİNE ETKİSİ

Gaz Altı Ark Kaynağı İşleminde Proses Parametrelerinin Yapıdaki Çarpılmaya Etkisinin İncelenmesi

KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ Ford Otosan İhsaniye Otomotiv MYO

SA-387 Gr.11 Cl.2 (13 CrMo 4-5) YÜKSEK SICAKLIK DAYANIMLI ÇELİĞİN TEKRARLI ISIL İŞLEM KOŞULLARINDA DAYANIM ÖZELLİKLERİNİN DEĞİŞİMİ

BMM 205 Malzeme Biliminin Temelleri

DUAL-FAZ ISIL İŞLEMİ UYGULANMIŞ BETONARME ÇELİĞİNİN ÇEKME EĞRİSİNE TEMPERLEME ISIL İŞLEMİNİN ETKİSİ ÖZET

Öğrenim Durumu Derece Alan Üniversite Mezuniyet Yılı. Tezler Derece Tez Danışman

TERMOPLASTİK POLİMERLERİN SÜRTÜNME KARIŞTIRMA NOKTA KAYNAĞINA BAKALİT ARA TABAKA TOZUNUN ETKİSİ

AISI 304 VE AISI 430 PASLANMAZ ÇELİKLERİN TIG, MIG VE ÖRTÜLÜ ELEKTROD ARK KAYNAĞIYLA BİRLEŞTİRİLEBİLİRLİĞİNİN ARAŞTIRILMASI

BONDING OF X 2 CrNi 18 9 / G 20 MATERIALS WITH TIG WELDING

OSTENİTİK PASLANMAZ ÇELİKLERİN TIG KAYNAĞINDA KAYNAK AKIMI VE KOMPOZİSYONUNNUFUZİYETE ETKİSİ

İki Farklı Metodla Üretilen Çelik Boru Profillerin Mikroyapı Ve Mekanik Özelliklerinin İncelenmesi

ÇELİKLERİN KAYNAK KABİLİYETİ

1. AMAÇ Çeliklerde ısıl işlem yoluyla mikroyapı ve mekanik özelliklerin değişiminin incelenmesi

Fen Bilimleri Dergisi. Toz Altı Ark Kaynak Yöntemiyle Üretilen API 5L X70 Kalite Çelik Boruların Mikroyapı ve Mekanik Özellikleri

TEKNOLOJİK ARAŞTIRMALAR

RUSÇA, ÖZBEKÇE Lisans: S.PETERSBURG TEKNİK ÜNİVERSİTESİ 1966 Yüksek Lisans:

Geleneksel Malzemelerdeki Gelişmeler

Kaynaklı Birleştirmelere Uygulanan Tahribatlı Deneyler

ÇİNKO KATKILI ANTİBAKTERİYEL ÖZELLİKTE HİDROKSİAPATİT ÜRETİMİ VE KARAKTERİZASYONU

İNTERMETALİK MALZEMELER. Doç. Dr. Özkan ÖZDEMİR (DERS NOTLARI-4)

MAG Kaynağı ile Birleştirilmiş SAE 1020 nin Kaynak Bölgesinin İncelenmesi ve Uyumsuzluk Faktörünün Belirlenmesi, C. Meriç, M.

ÖZGEÇMİŞ. 1. Adı Soyadı : Nizamettin KAHRAMAN 2. Doğum Tarihi : 24/03/ Ünvanı : Profesör. 4. Öğrenim Durumu. Derece Alan Üniversite Yıl

İki Farklı Çeliğin Kaynağındaki Uyumsuzluğun İncelenmesi

JOMINY DENEYİ MALZEME MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

Isıl işlem, katı haldeki metal ve alaşımlarına belirli özellikler kazandırmak amacıyla bir veya daha çok sayıda, yerine göre birbiri peşine uygulanan

ALÜMİNYUM ALAŞIMLARININ KAYNAKLANABİLİRLİĞİ VE KAYNAK PARAMETRELERİN MEKANİK ÖZELLİKLERE VE MİKROYAPIYA ETKİSİ ÖZET


DOĞA BİLİMLERİ MİMARLIK VE MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ ÖĞRETİM PLANI 1. YARIYIL. Uyg./Lab (U/L) Zor./Seç.

Zırhlı Muharebe Araçlarında Kullanılan Zırh Plakalarında Kaynak Sonrası Isıl İşlemin Birleşim Mukavemetine Etkisinin Araştırılması

NOKTA DİRENÇ KAYNAK SÜRESİNİN IF 7114 ÇELİĞİ BİRLEŞTİRMELERİNİN MEKANİK ÖZELLİKLERİNE ETKİSİ

LAZERLE KAYNAK İŞLEMİNDE KAYNAK PARAMETRELERİNİN KAYNAK KALİTESİ ÜZERİNDEKİ

RUSÇA, ÖZBEKÇE Lisans: S.PETERSBURG TEKNİK ÜNİVERSİTESİ 1966 Yüksek Lisans: - -

ÇELİKLERİN KOROZYONU Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER

Fe-%5,23V VE Fe-%15V ALAŞIMLARININ YENİDEN KRİSTALLEŞME KİNETİĞİ

YTÜMAKiNE * A305teyim.com

Nizamettin KAHRAMAN* ZKU, Karabük Technical Education Faculty, Karabuk

Kaynak Yöntem Onayları için Kullanılan Mekanik ve Teknolojik Testler, Güncel Standartlar ve Dikkat Edilmesi Gerekenler

Toz Metalürjisi ile Üretilen Nb-V Mikroalaşım Çeliğine Ni İlavesinin Mikroyapı ve Mekanik Özellikler Üzerine Etkisi

1560 ppm Bor İlave Edilmiş AISI 1020 Çeliğine Isıl İşlem Yöntemlerinin Etkisi. The Effect of Heat Treatment Methods on 1560 ppm Boron Added AISI 1020

Transkript:

Dicle Cilt: Üniversitesi 7, 3, 587-594 3-9 Mühendislik Fakültesi Eylül 2016 mühendislik dergisi Temperleme işleminin tozaltı kaynak yöntemi ile birleştirilen mikroalaşımlı çeliklerin mekanik özelliklerine etkisi Hasan KARABULUT 1*, Mustafa TÜRKMEN 2 1 Karabük Üniversitesi TOBB Teknik Bilimler MYO, Metalurji Programı, Karabük 2 Kocaeli Üniversitesi, Hereke Meslek Yüksekokulu, Metalurji Programı, Kocaeli Makale Gönderme Tarihi: 02.05.2016 Makale Kabul Tarihi: 22.07.2016 Öz Bu çalışmada, mikroalaşımlı çelik malzemeler tozaltı kaynak yöntemi ile 450 A kaynak akım değeri kullanılarak birleştirilmiştir. Kaynaklı bağlantıya temperleme işlemi uygulanmıştır. Temeperleme öncesi ve sonrası olmak üzere numunelere sertlik ve çekme testi uygulanmıştır. Sonuç olarak, mikroalaşımlı çelik malzeme kullanılarak yapılan kaynaklı bağlantıların temperleme sonrası daha düşük sertlik, akma ve çekme dayanımı gösterirken buna karşın % uzamada artış gösterdiği tespit edilmiştir. Temperleme uygulanmayan kaynaklı bağlantılarda kopma ısının tesiri altında kalan bölgesinde (ITAB) meydana gelirken temperleme sonrası kopma ana malzemede olduğu görülmüştür. Anahtar Kelimeler; Mikroalaşımlı çelik, Tozaltı Kaynak Yöntemi, Mekanik özellikler * Yazışmaların yapılacağı yazar: Hasan KARABULUT. hasankarabulut@karabuk.edu.tr; Tel: (370) 433 62 62 587

H.Karabulut, M.Türkmen Giriş Yüksek dayanımlı düşük alaşımlı çelikler genel olarak; yüksek akma ve çekme dayanımı, yüksek süneklik ve mükemmel mekanik davranış özellikleri, düşük sıcaklıklarda iyi tokluk özellikleri ve daha hafif yapıların elde edilmesi gibi avantajlar sağlamaktadır (Lawrow, 2000). Bu nedenle bu tür çelikler düşük ağırlık ve yüksek dayanım gerektiren vinç, yüksek hızlı ulaşım araçları, köprü ve çeşitli konstrüksiyonların tasarımında ve yapılmasında kullanılmaktadır (Yılmaz vd., 2012; Willms, 2008; Reicher vd., 2013; Karabulut vd., 2016). Yüksek dayanımlı düşük alaşımlı çeliklerin bir grubu olan mikroalaşımlı çelikler % 0.05 ve % 0.20 aralığında niyobyum (Nb), vanadyum (V) ve titanyum (Ti) içeren yüksek dayanım, yüksek tokluk, düşük sünek gevrek geçiş sıcaklığı gibi üstün özelliklere sahip olan çelik gurubudur (Erden vd., 2014). Mikroalaşım elementlerinin özelliklerinden bir tanesi oluşturmuş oldukları karbür ve nitrürler ile östenitleme sırasında tane büyümesini engellemeleridir. Mikroalaşım çökeltileri tane büyümesini azaltırken, tokluğu arttıran ve ITAB ta çözünmeden bulunabilen çökeltilerdir (Gladman, 1997). Tozaltı ark kaynağı yüksek güvenilirlik, tam veya yarı otomatik uygulanabilirliği, derin nufuziyeti ve düzgün bir kaynak dikişi elde edilebilirliği sebebi ile endüstride geniş uygulama alanına sahiptir (Karabulut vd., 2016). Tozaltı ark kaynağında kaynak metali; ana malzeme, ilave metal ve kaynak tozunun kimyasal ve fiziksel reaksiyonu sonucu meydana gelir. Bu yöntemde ilave metal ve kaynak tozu ana malzemenin özelliklerine uygun biçimde seçilmelidir (Gunaraj ve Murugan, 1999; Peng vd., 2001; Durgutlu vd., 2012; Türkmen vd., 2016; Türkmen vd., 2014; Erden vd., 2016). Tozaltı kaynağı, kaynak için gerekli ısının, eriyen elektrod ile iş parçası arasında oluşan ark sayesinde ortaya çıktığı bir ark kaynak yöntemidir. Ark bölgesi kaynak tozu tabakası ile kaynak metali ve kaynağa yakın ana metal de ergiyen kaynak tozu (cüruf) ve kaynak dikişi tarafından korunur. Koruyucu görevi yapan kaynak tozu ayrıca kaynak banyosu ile reaksiyona girerek kaynak metalini deokside eder. Alaşımlı çelikleri kaynak yaparken kullanılan kaynak tozlarında, kaynak metalinin kimyasal kompozisyonunu dengeleyen alaşım elementleri bulunabilir (Akay vd., 2013; Erengin, 2009). Mikroalaşımlı çeliklerin kaynaklı bağlantılarında içerdiği mikroalaşım elementlerine bağlı olarak aşırı çökelti sertleşmesine maruz kalıp kaynaklı bağlantıların ITAB bölgesinden kopması ve uzama kabiliyetinin düşmesi gibi önem arz eden problemler ile karşılaşılmaktadır. Bu nedenle uygulanan temperleme işlemi ile kaynaklı bağlantının ana malzemeden kopması mukavemet değerlerini çok düşürmeden uzama miktarının artırılması hedeflenmektedir. Bu çalışmada, tozaltı kaynak yöntemi ile mikroalaşımlı çelik malzemeler kendi arasında birleştirilmiştir. Yapılan birleştirmelerde 450 A, 30-32 V kaynak parametreleri kullanılmış olup kaynaklı bağlantıya temperleme işlemi uygulandıktan sonra birleştirmelere ait mekanik özellikler incelenmiştir. Temperleme öncesi ve sonrası kaynaklı bağlantılara sertlik ve çekme testleri uygulanıp makro ve mikroyapı incelemeleri yapılmıştır. Materyal ve yöntem Bu çalışmada 400x200x6 mm ebatlarında hazırlanan mikroalaşımlı çelik malzemeler kullanılmıştır. Deneysel malzemelerin kimyasal bileşimi Tablo 1 de verilmiştir. Hazırlanan numuneler aralarında 1 mm boşluk kalacak şekilde alın alına puntalandıktan sonra kaynak işlemi Oerlikon Magmaweld marka ZD5-1000 B model toz altı kaynak makinesi ile ön taraftan ve daha sonra arka taraftan olmak üzere iki paso olarak yapılmıştır. Kaynak öncesi çeliklere 100 o C de ön tav uygulanmıştır. Ön tav sıcaklığı ısı tebeşiri ile kontrol edilerek tespit edilmiştir. 588

Temperleme İşleminin Tozaltı Kaynak Yöntemi ile Birleştirilen Mikroalaşımlı Çeliklerin Mekanik Özelliklerine Etkisi Deney malzemeleri 450 A kaynak akım değeri kullanılarak Tablo 2 de belirtilen üç farklı kaynaklı birleştirme yapılmıştır. Kaynak işleminde kimyasal bileşimi Tablo 1 de gösterilen 3.2 mm çapında Oerlikon-S2 kaynak teli ve ona uygun SF-104 toz altı kaynak tozu kullanılmıştır. Deneysel çalışmalarda kullanılan kaynak parametreleri Tablo 2 de verilmiştir. Tozaltı kaynak işlemi sonrası kaynaklı bağlantılara 450 0 C de 1 saat temperleme işlemi uygulanmıştır. Tablo 1. Deneysel çalışmada kullanılan malzemelerin kimyasal bileşimi Alaşım Elementi (% wt) Malzeme C Si Mn P S V Nb Ti Mikroalaşımlı Çelik 0.13 0.8 1.02 0.02 0.01 0.1 0.06 0.05 Oerlikon S2 (Tozaltı ilave metal) 0.08 0.6 1.3 0.02 0.02 - - - Tablo 2. Deneysel çalışmada kullanılan kaynak parametreleri. Amper Gerilim Kaynak Kaynak Hızı Kaynak No (A) (Volt) Teli (mm) (cm/dakika) S1 S2 (Temperleme uygulanmış) 450 30-32 3.2 50 Şekil 1. Çekme deney numunesi Tozaltı kaynağı yapıldıktan sonra çekme deney numuneleri kaynak bölgesi tam ortada olacak şekilde Ermaksan marka laser kesim makinasında TS EN ISO 4136 standardına uygun olarak Şekil 1 de gösterilen ölçülerde hazırlanmıştır (TSE, 2011). Hazırlanan numunelerin bir kısmına 450 o C de 1 saat temperleme işlemi uygulanmıştır. Temperleme işlemi uygulanan ve uygulanmayan numunelerin çekme testleri Alşa marka çekme test cihazı kullanılarak 2 mm/dakika çekme hızında gerçekleştirilmiştir. Mikrosertlik ölçümleri Qness Gmbh marka Q10A+ model cihaz ile HV cinsinden 300 gr yük altında gerçekleştirilmiştir. Sertlikler kaynak kesitinin genişliğine ana metal, ITAB ve kaynak metalini kapsayacak şekilde 20 noktadan alınırken derinliğine ise birinci ve ikinci kaynak pasosunu kapsayacak şekilde 8 noktadan alınmıştır. Sertlik ölçümleri bir çizgi boyunca 1 mm aralıklarla yapılmıştır. 589

H.Karabulut, M.Türkmen Sonuçlar ve tartışma Mekanik Özellikler Kaynak işlemi sonrası hazırlanan S1 ve S2 no lu numunelere uygulanan çekme deneyi sonrası numunelerin görüntüsü Şekil 3 te gösterilmiştir. Birleştirilen numunelere ait akma dayanımı, çekme dayanımı ve % uzama değerleri tablo 3 te verilmiştir. Tablodan, akma ve çekme dayanımının temperleme işlemi uygulanmayan S1 nolu numunede sırasıyla 520 MPa ve 585 MPa olduğu görülmektedir. V, Nb ve Ti gibi mikroalaşım elementlerinin varlığı bu çeliklerin yüksek dayanım değerlerine sahip olmasına sebep olmaktadır. Bu alaşım elementlerinin oluşturmuş olduğu V(CN), Nb(CN) ve Ti(CN) gibi çökeltiler dislokasyonların hareketini engelleyerek akma ve çekme dayanımını arttırmaktadır (Ollilainen vd., 2003; Kaynar vd., 2013). Temperleme işlemi uygulanan S2 no lu numunede ise akma ve çekme dayanım değerlerinin sırasıyla 497 MPa ve 554 MPa olduğu görülmektedir. Temperleme işlemi sonrası akma ve çekme dayanımlarında düşme olduğu görülmektedir (Tablo 3). Bunun sebebinin kaynaklı numunelere uygulanan ısıl işlemin kaynak sırasında oluşan martenzit gibi sert fazları temperlemesi ve önceden oluşmuş çökeltilerin temperleme esnasında kabalaştığı düşünülmektedir. Bulunan sonuçlar Defa ve arkadaşlarının (2012) yapmış olduğu çalışmayla uyumluluk göstermiştir. S1 nolu numunenin S2 nolu numuneye göre yüksek dayanım değeri göstermesine rağmen % uzama değerinin düşük olduğu görülmüştür (Tablo 3). Ayrıca S1 nolu numunede çekme sonrası kopma ITAB bölgesinde meydana gelirken S2 nolu numunede kopma, çekme dayanımının en düşük olduğu ana malzeme tarafında gerçekleşmiştir (Şekil 3). S1 nolu numunenin ITAB bölgesinden kopması ve en düşük % uzama değeri göstermesi bu bölgede aşırı çökelti sertleşmesinin oluştuğunu göstermektedir. Gondoh ve arkadaşları (1981) mikroalaşımlı çeliklerin ITAB bölgesinde kaynak sonrası hızlı soğuma neticesinde kalıntı gerilmelerin oluştuğunu ve bu gerilmeler neticesinde dislokasyon yoğunluğunun arttığını belirtmişlerdir. Yapmış oldukları çalışmada dislokasyonlar ile çökeltilerin veya katı ergiyik içerisinde serbest halde bulunan karbon ve azot atomlarının etkileşimi ITAB bölgesinde kırılganlığa neden olduğunu göstermişlerdir. Şekil 3. Çekme Deneyi sonucu numunelerin görüntüsü 590

Temperleme İşleminin Tozaltı Kaynak Yöntemi ile Birleştirilen Mikroalaşımlı Çeliklerin Mekanik Özelliklerine Etkisi Tablo 3. Çekme deneyi sonucunda elde edilen akma dayanımı, çekme dayanımı ve % uzama değerleri. Kaynak Numune No Akma Dayanımı (MPa) Çekme Dayanımı (MPa) Uzama Miktarı (%) S1 520 585 7 S2 497 554 16 Kaynak işlemi sonrası temperleme işlemi uygulanmamış ve temperleme işlemi uygulanmış numunelerin mikrosertlik değerlerinin belirlenmesinde kullanılan bölgelerin şematik görüntüsü Şekil 4 te verilmiştir. S1 ve S2 no lu numunelere uygulanan mikrosertlik testi sonuçları sırasıyla Şekil 5 ve 6 da görülmektedir. Şekillerden görüldüğü gibi ölçümler kaynak kesitinin genişliğine 20, derinliğine ise 8 noktadan yapılmıştır. S1 ve S2 nolu numunelerden elde edilen sertlik sonuçlarının çekme sonuçlarıyla aynı paralelde olduğu görülmüştür. Örneğin S1 nolu numunenin ana malzeme, ITAB ve kaynak metalinin sertliği S2 nolu numuneye göre daha yüksek olduğu görülmüştür. Bu durum mikroalaşım çeliğinde V, Nb ve Ti gibi mikroalaşım elementlerinin bulunmasından kaynaklanmaktadır. Bu alaşım elementlerinin kaynak sırasında veya sonrasında ötektoid öncesi ferrit ve perlit lamelleri arasında karbonitrür olarak çökelmesi S1 nolu numunenenin sertliğinin artmasına neden olmuştur (Gladman, 1997). Temperleme işlemi uygulanan S2 nolu numunenin sertlik değeri ITAB ve kaynak metali bölgelerinde daha düşük olduğu görülmektedir (Şekil 6). Bunun sebebinin kaynaklı numuneye uygulanan ısıl işlemin kaynak sırasında oluşan martenzit gibi sert fazları temperlemesi ve önceden oluşmuş çökeltilerin temperleme esnasında kabalaştığı düşünülmektedir (Defa vd., 2012). S1 ve S2 nolu numunelerin kaynak metalinin derinliğine doğru yapılan sertlik ölçümlerinde ikinci kaynak pasosundan alınan sertlik değerlerinin birinci kaynak pasosuna doğru gidildikçe kademeli olarak düştüğü görülmüştür. Bu durum ikinci kaynak pasosunun birinci kaynak pasosuna gerilim giderme tavı uyguladığını ve buna bağlı olarak sertliğin düştüğünü göstermektedir (Şekiller 5 ve 6). Lord (1998) yapmış olduğu çalışmada kaynak metalinin sertliğinin yalnızca kimyasal bileşime bağlı olmadığını aynı zamanda pasolar arası geçiş sıcaklığından da etkilendiğini göstermiştir. Kara ve Korkut (2012) yapmış oldukları çalışmada iki pasoda kaynatılan zırh çeliklerinin tek pasoda kaynatılan çeliklere göre daha yavaş soğuduğunu ve bunun sonucunda sertliğin artmasına neden olan martenzit gibi fazların daha az meydana geldiğini göstermişlerdir. P1 P2 Şekil 4. Mikrosertlik ölçüm bölgelerinin şematik gösterimi (P1= 1. Paso, P2= 2. Paso) 591

H.Karabulut, M.Türkmen Şekil 5. S1 No lu numunenin kaynak bölgesindeki mikrosertlik dağılımları Şekil 6. S2 No lu numunenin kaynak bölgesindeki mikrosertlik dağılımları Genel Sonuçlar Bu çalışmada, mikroalaşımlı çelik malzemeler tozaltı kaynak yöntemi ile 450 A kaynak akım değeri kullanılarak birleştirilmiştir. Kaynaklı bağlantıya uygulanan temperleme işlemi sonrası bağlantıların mekanik testleri yapılmıştır. Deneyler sonrası aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir. Temperleme işlemi uygulanan kaynaklı bağlantının (S2 nolu numune) akma, çekme ve sertlik değerleri temperleme işlemi uygulanmayan birleştirmelere (S1 nolu numune) göre daha düşük olduğu görülmüştür. Bu durum kaynaklı bağlantıya uygulanan temperleme işleminin kaynak sırasında oluşan martenzit gibi sert fazları temperlemesi ve önceden oluşmuş çökeltilerin temperleme esnasında kabalaşmasına bağlanmaktadır. Temperleme işlemi uygulanmayan numune (S1 nolu numune) temperleme işlemi uygulanan (S2 nolu numune) numuneye göre yüksek dayanım değeri göstermesine rağmen % uzama değerinin düşük olduğu görülmüştür. Ayrıca S1 nolu numunede çekme sonrası kopma ITAB bölgesinde meydana gelirken S2 nolu numunelerde kopma, çekme dayanımının en düşük olduğu ana malzeme tarafında gerçekleşmiştir. S1 ve S2 nolu numunelerin kaynak metalinin derinliğine doğru yapılan sertlik ölçümlerinde ikinci kaynak pasosundan alınan sertlik değerlerinin birinci kaynak pasosuna doğru gidildikçe kademeli olarak düştüğü görülmüştür. Bu durum ikinci kaynak pasosunun birinci kaynak pasosuna gerilim giderme tavı uyguladığını ve buna bağlı olarak sertliğin düştüğünü göstermektedir. Kaynaklar Akay, A. A., Kaya, Y., Kahraman, N., (2013). Farklı özellikteki malzemelerin tozaltı ark kaynak yöntemi ile birleştirilmesi ve birleştirmelerin tahribatlı ve tahribatsız muayenesi, SAÜ. Fen Bil. Dergisi, 17, 1, 85-96. 592

Temperleme İşleminin Tozaltı Kaynak Yöntemi ile Birleştirilen Mikroalaşımlı Çeliklerin Mekanik Özelliklerine Etkisi Defa, L., Feng, H,, Shisen Wa., Yuzhang, X., Shuqing, X., Tao X., (2012). Effect of tempering temperature on microstructures and properties of niobium and titanium microalloying low carbon bainite steel, 2nd International Conference on Electronic & Mechanical Engineering and Information Technology (EMEIT-2012),1542-1545, Liaoning. Defa, L., Feng, H,, Shisen Wa., Yuzhang, X., Shuqing, X., Tao X., (2012). Effect of cooling process after rolling on microstructure and property of Nb-Ti micro-alloyed low-carbon bainite steel, 2nd International Conference on Electronic & Mechanical Engineering and Information Technology (EMEIT-2012),1577-1580, Liaoning. Durgutlu, A., Kahraman, N., Gülenç, B., (2012). Tozaltı Ark Kaynağında Kaynak Tozunun Mikroyapı ve Mekanik Özelliklere Etkisinin İncelenmesi, Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi,10,1-8. Erden M.A., Gündüz, S., Türkmen, M., Karabulut, H., (2014). Microstructural characterization and mechanical properties of microalloyed powder metallurgy steels, Materials Sci. Eng. A 616, 201 206. Erden, M.A., Gündüz, S., Çaligülü, U.,. Boz, M., (2016). Tozaltı Kaynak Yöntemi ile Birleştirilen Alaşımsız ve Hardoks Çeliklerin Mikroyapı Ve Sertlik Özelliklerinin Araştırılması, 4. Uluslararası Kaynak Teknolojileri Konferansı ve Sergisi, 784-792, G.Ü., Gaziantep. Erengin, A., (2009). Ark esaslı kaynak yöntemleriyle yapılan uygulamalarda, kutuplama durumu ile ilave malzeme-ergime verimi ilişkisinin incelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul. Gladman, T, (1997). The physical metallurgy of microalloyed steels, 1st ed., The institute of Materials, London. Gondoh, H., Sato, M., Kanaya, K., Miyasaka, A., Yoshida I., (1981). Behaviour of nitrogen, nitrides, carbides in weld HAZ, Trans. of Iron and Steel Inst. of Japan, 10,444-448. Gunaraj, V., Murugan N., (1999). Prediction and comparison of the area of the heat effected zone for the bead on plate and bead on joint in SAW of pipes, J. Mater. Process. Technol. 95, 246-261. Kara, S., Korkut, M. H., (2012). Zırh Çeliklerinde Kaynak Ağzı Tasarımının Metalurjik ve Mekanik Özelliklere Etkisinin Araştırılması, Makine Teknolojileri Elektronik Dergisi,9,1, 35-45. Karabulut, H., Türkmen, M., Erden, M.A., Gündüz, S., (2016). Effect Of Different Current Values On Microstructure And Mechanical Propertıes Of Microalloyed Steels Joıned By Submerged Arc Weldıng Method, 4. Uluslararası Kaynak Teknolojileri Konferansı ve Sergisi, 109-117, G.Ü., Gaziantep. Kaynar, A., Gündüz, S., Türkmen, M., (2013). Investigation on the behaviour of medium carbon and vanadium microalloyed steels by hot forging test, Materials and Design 51,819-825. Lawrow, P., (2000). Welding Considerations with High-Strength Steel, Modern steel constructions, August, the United States. Lord, M., (1998). Interpass temperature and the welding of strong steels, Welding in the World, 41,452-459. Ollilainen, V., Kasprzak, W., Hollapa L., (2003). The effect of slicon, vanadium and nitrogen on the microstructure and hardness of air cooled medium carbon low alloy steel, Journal of Metarials Processing Technology, 134,405-412. Peng, Y., Wuzhu C., Zuze X., (2001). Study of high toughness ferrite wire for submerged arc welding of pipeline steel, Materials Characterization,47,67-73. Reicher, K., Hanus, F., Wolf P., (2013). Structural Steels of 690 MPa Yield Strength, State of Art, Dillinger Hütte Quality Department, Germany,597-604,Dillingen. TSE, (2011). Metalik Malzemelerin Üzerinde Tahribatlı Deneyler: Çekme Deneyi, TS EN ISO 4136. Türkmen, M., Karabulut, H., Erden, M.A., Gündüz S., (2016). Tozaltı Kaynak Yöntemi ile Birleştirilen Mikroalaşımlı Çeliklerde Normalizasyon işleminin Mikroyapı ve Mekanik Özelliklere Etkisi, 4. Uluslararası Kaynak Teknolojileri Konferansı ve Sergisi, 793-801, G.Ü., Gaziantep. Türkmen, M., Karabulut, H., Erden, M.A., Gündüz, S., (2014). The Effect of Different Current Value on Microstructure and Mechanical Properties of non-alloy Structural Steels Joined by Submerged Arc Welding Method, 15th International Materials Symposium (IMSP 2014),177-185, P.Ü., Denizli. Willms, R., (2008). High strength steels in steel construction: Application and processing, Proceedings of the 5th European Conference on Steel and Composite Structures, EUROSTEEL, 1083, Graz. Yılmaz, R., Çelik, F., Tümer, M., (2012). Özlü Tel Ark Kaynağı ile Birleştirilen Yüksek Mukavemetli Düşük Alaşımlı Çeliklerin Çekme Dayanımının İncelenmesi, International Iron & Steel Symposium, 02-04 April,789-796,Karabük. 593

H.Karabulut, M.Türkmen Effect of Tempering Process on Microstructure and Mechanical Properties of Microalloyed Steels Joined by Submerged Arc Welding Extended abstract The main benefit of microalloyed steels is to provide important energy and cost savings in the manufacturing of forged components for automotive applications. In such steels, the strength levels and other properties achieved after cooling from hot working temperatures are reported to be comparable with those obtained from conventional quenched and tempered steels. Microalloying or the use of additions of elements (V, Nb, and Ti) at small rates in low carbon steels has been successfully employed for large diameter pipelines, bridges, and other construction applications. This has been extended to medium carbon steels for various automotive engine and engineering applications. The microalloying elements produce precipitation of carbonitrides in austenite, and the pro-eutectoid ferrite and pearlite phases of the final microstructure in order to obtain grain refinement and precipitation strengthening. Submerged arc welding (SAW) is extensively used in industry to fabricate pressure vessels, pipelines, marine vessels and wind turbine towers. The extensive use of SAW is associated with certain inherent metallurgical and process advantages such as (a) high deposition rate (18 kg/h) and high electrode deposition efficiency (b) low nitrogen in weld metal (c) excellent weld bead appearance, and (d) possibility of welding over a wide range of thickness. In addition to high productivity, absence of smoke, arc flash, and thus minimum protective clothing make this process find a prominent place in fabrication industries. Microalloyed steel in dimension of 400x200x6 mm was used for welding in this study. Table 1 illustrates the chemical compositions of the asreceived metals and Oerlikon-S2 submerged arc welding wire used for joining. Before welding, microalloyed steels were heat treated at 100 o C and than the samples were centred as face to-face with 1-mm interval, The welding process was performed as two passes from front side and then back side by using Oerlikon Magmaweld brand ZD5-1000 B model submerged arc welding machine. In this work, microalloyed steels joined by using submerged arc welding method under 450 A welding current parameters. Tempering process was performed to welded joint. Welded joints were characterised in terms of hardness, tensile testing before and after tempering. The results indicated that microalloyed welded joints showed the lower hardness, yield and tensile strenght after tempering whereas the increase in % elongation. While the breaking in the HAZ at the welded joint which was not applied tempering process on the contrary breaking was observed at the base metal after tempering process. It was observed that the hardness of the welded samples S1 and S2 raised when the measurement was carried out along the horizontal measurement line from as-received metal to HAZ or weld metal. The hardness measurement was also carried out along the vertical measurement line for weld metal obtained by two passes. It was observed that the hardness values gradually decreases from second weld pass to the first weld pass. This situation shows that second weld pass applies stress relief annealing on first weld pass and therefore the hardness decreases accordingly figures 5 and 6. Keywords; Microalloyed Steel, Submerged Arc Welding Method, Mechanical Properties. 594