İSTANBUL TİCARET ODASI KOBi ARAŞTIRMA ve GELiŞTiRME ŞUBESi ANGOLA ÜLKERAPORU BY/Aralık 20 ll
içindekiler 1. GENEL BILGILER II.TEMEL EKONOMIK GÖSTERGELER II.A.ANGOLA ILE ILGILI MUHTELIF BILGILER III.GENEL OLARAK DIŞ TICARETI IV.TÜRKIYE ILE TICARIILIŞKILERI 2 4 4 5 6 V.TÜRKIYE ILE ANGOLA HÜKÜMETLERI ARASINDAKI ANLAŞMALAR 8 VI.ANGOLA INŞAAT SEKTÖRÜNE ILIŞKIN BILGILER 9 VI.A. INŞAAT SEKTÖRÜNE YÖNELIK TAHMINLER 10 VI.B.INŞAAT VE ALTYAPlYA YÖNELIK TAHMINLER 12 VI.C. RISKLER 12 VI.D.YERLEŞIM/YERLEŞIM DIŞI INŞAAT VE SOSYALALTYAPI RAPORU 13 VI.D.1. GENEL GÖRÜNÜM 13 VI.D.2. KONUTLANDIRMA 13 ı
ı bı!.l!l!t!. s.nı. Marla llumu -tı, Lo bl to Ketum t>ııı~ Bengu e ı ıı ' Kubnl V ~ıı, Y \lo V wl t.:h A.~m ı ~ Namlbt Kuçlo.Lubııngo ~.BIKUAR ~ULUSAL PA/11(1.M nooov 2
1. GENEL BiLGiLER Resmi Ad1 Yönetim Şekli Coğrafi Konumu Zaman Ayarı Yüzölçümü Nüfusu Başkent Angola Cumhuriyeti Başkanlık Sistemi batısında Atiantik Okyanusu, güneyinde Namibya, güney doğusunda Zambiya, kuzeyinde ve doğusunda ise Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nin yer aldığı bir Güney Batı Afrika ülkesidir. Diğer taraftan, ülkeden ayrı bir toprak parçası olan Kabinda (Cabinda) bölgesi Angola'ya aittir. GMT+1 (Türkiye'den 2 saat geridedir.) 1.246. 700 km 2 19.053,000 Luanda Önemli Şehirleri iklimi Dil Din Cabinda (399 bin), Huambo (342 bin), Lubango (257 bin), Lobito (149 bin), Benguela (134 Bin) Ülkenin güneyinde ve sahil şeridi boyunca kuru bir iklim hakimdir. Kuzeyde Mayıs - Ekim ayları arasında serin ve kuru, Kasım- Nisan ayları arasında sıcak ve yağmurlu bir mevsim sürmektedir. Şiddetli yağışlar yaylarda periyodik su baskıniarına neden olmaktadır. Ülkenin resmi dili, Portekizce olup, ülkede çoğunlukla bu dil konuşulmaktadır. Portekizcenin yanı sıra yerel diller olan Kimbundu, Bakongo, Ovimbundu konuşulmaktadır. Ülkenin kuzey sınır bölgelerinde Fransızca; Zambiya ve Namibya sınır bölgelerinde ise az miktarda Ingilizce konuşulmaktadır. Katalik (% 68), Protestan (% 20), Yerli Afrika Inanışları (% 12) 3
ll. GENEL EKONOMiK DURUM TEMEL EKONOMiK GÖSTERGELER IL YILLAR 2006 ı 2007 2008 2009 2010* GSYIH (Milyon ABD $) (Gayri Safi Yurt Içi Hasıla) Kişi Başı GSYIH (ABD$) Reel GSYiH (Büyüme Hızı Oranı % ) Enflasyon (Tüketici Fiyatlarıyla, Ort %} Para Birimi: Angolan Kwanza '--- - '--. - 41,789 60,449 84,178 75,492 82,471 2,445 3,443 4,671 4,081 4,328 - --... - 18.6 21.1 13.3-0.9 4.8 -= 13.3~ 12.5 13.7 14.4 -, Nüfus (Milyon Kişi} 17.1 17.6 18.0 18.5 19.0 -"- 1 ABD Doları= 94.90 AOA *El U tahmini Kaynak: The Economist Intelligence Unit(EIU) 1 Country by Country, 2011 Petrol, Angola GSMH'nin %85'ini, ihracatın % 97'sini ve hükümet gelirlerinin % 83'ünü oluşturmaktadır. 27 yıl süren iç savaş nedeniyle tamamen yıkılan alt yapının inşa edilmesinde kurumlar ve insan kaynakları oldukça zayıftır. Bu nedenle, ülkenin yeniden inşasında ciddi güçlüklerle karşılaşılmaktadır. Nüfusun % 80'ni okuma-yazma bilmemektedir. Petrolden sonra ülkenin en önemli ihracat ürünü elmastır. Ülkede, yılda 6 milyon karat elmas üretilmektedir. Doğrudan Yabancı Yatırımlar UNCTAD tarafından yayımlanan Dünya Yatırım Raporu 2010 (World lnvestment Report 201 O) verilerine göre Angola'ya, 2007 yılında 9, 7, 2008 yılında 16,5 ve 2009 yılında ise 13,1 milyar Dolar doğrudan yabancı yatırım yapılmıştır. Angola, Afrika kıtasındaki 53 ülke arasında 2008 ve 2009 yıllarında en fazla DYY yapılan ülke olmuştur. 2008 ve 2009 yıllarında Afrika kıtasına yapılan toplam DYY'Ierin % 22'sini Angola'ya yapılan yatırımlar oluşturmuştur. 4
ŞV(BPSİ Angola'da çok önemli ve fazla iş ve yatırım fırsatı olmasına rağmen pazarın ve pazardaki kurumların ve aktörlerin tam olarak oturmaması nedeniyle çeşitli sıkıntılar bulunmaktadır. Yüksek pazar fırsatiarına ve ilerlemeye rağmen, pazara girişteki yüksek maliyetler, karmaşık bürokratik işlemler, yetersiz iletişim altyapısı, ingilizce'nin az kullanımı ve zayıf alt yapı gibi olumsuzluklar bir çok yabancı yatırımın gelmesini ertelemekte ve bir çok projeyi uygulanmasını geciktirmektedir. Dünya Bankası - Uluslararası Finans Kurumu tarafından yayımlanan iş Yapabilirlik Raporu- Doing Business 201 O raporunda, iş yapma kolaylığı açısından Angola, dünya sıralamasında 169 uncu sırada yer almaktadır. iş yasaları, vize problemi, aylık kira bedeli 15.000 $'ı bulan uygun konaklama temini gibi çeşitli sorunlar bulunmaktadır. Brezilya kökenli Odebrecht şirketi Angola'da ki en büyük yatırımcılardan birisidir. Portekiz, 2007 yılından itibaren, 1 milyar Dolar'dan fazla yatırım yapmıştır. Afrika'daki en önemli ortağı olarak gördükleri Angola'da Portekizli firmalar, Çin'li ve Brezilya'lı firmalarla rekabet etmektedirler. Çin kredileri ve Çin'li inşaat firmaları, Angola'nın iç savaş sonucu yıkılan altyapı inşasında en önemli paya sahiptir. Kültürel bağlar ve dil, pazarda Odebrecht gibi Brezilya'lı firmalara avantaj sağlamaktadır. Özel sektörde en fazla istihdam sağlayan Odebrecht, inşaatın yanı sıra gıda ve etanal üretiminde bulunmakta, süpermarket ve çeşitli fabrikalar işletmektedir. Brezilya, devlet petrol şirketi Petrobras, Angola'da faaliyet göstermektedir. Rusya'nın Angola'ya olan ilgisinin bir göstergesi olan dünyanın en büyük madencilik firmalarından birisi olan Alrosa, ülkede iki maden işletmektedir. Alrosa şirketi, okul, konut ve baraj inşa etmek için inşaat sektörüne 500 milyon dolarlık yatırım yapacağını ilan etmiştir. Angola, gıda ihtiyacının büyük bölümünü ve sermaye ve tüketim ürünleri ihtiyacının ise nerdeyse tamamını ithalatla karşılamaktadır. Hükümet özel sektör ve yabacı yatırımların önemini kavramış ve yabancı yatırım çekmek ve yatırım ortamını iyileştirmek için gerekli adımları atmaktadır. Portekizin en büyük inşaat firmasi olan Mota-Engil Group ve Angola'h Ceramics {Uniceramica) tarafindan Luanda Vilayetine bağh Cacuaco bölgesinde"novicer" isimli 36 milyon $ tutannda tuğla fabrikasi yat1nm1 201 O yalinda faaliyetine başlamaştar. Söz konusu şirket, Luanda kent merkezindeki inşaat şirketlerini hedeflemektedir. Şirketin ayhk 2 milyon tuğla üretim kapasitesi bulunmaktadir. Mota-Engil, Angola'da inşaat, madencilik, enerji ve hizmet sektörlerinde faaliyet göstermektedir. 5
1.(CXBİ JI.ÇRJI.Şrıi~Jl ve Çjr.ELİŞqj~re ŞV(BPSİ Portekiz'in en büyük içecek firması olan Unicer, Angola'da 100 milyon yatırımla yılda 100 milyon litre üretim kapasitesine sahip b ira fabrikası inşa etmektedir. Angola, Afrika'daki en fazla bira tüketen 3. tüketicisidir. Diğer taraftan, Portekiz, ürün bazında Angola'ya en fazla bira ihraç etmektedir. 2009 yılında Portekiz'in Angola'ya yaptığı bira ihracatı toplam bira ihracatının o/o 57'sini oluşturmuştur. Söz konusu bira fabrikasında Unicer o/o 49, Angola'lı şirketler Emprominas (o/o 17), Giasop (o/o 17) ve lmasil (o/o 17) paya sahiptir. UNICA (United Angolan Breweries) isimli yeni şirketin Mayıs 2011 yılında faaliyetlerine başlaması tahmin edilmektedir. Angola'nın ihracatının /o 97'sini petrol oluşturmaktadır. Bu nedenle, Angola'nın ihracatı petrol fiyatlarındaki dalgalanmalara bağlıdır. Petrol fiyatlarındaki artış beklentisi ile Angola'nın ihracatının 2012 yılında 65 Milyar $ ve 2013 yılında ise 77 milyar $ olması beklenmektedir. Ülke ithalatının o/o 62'sini tüketim ürünleri, o/o 27'sini sermaye malları ve 0 /o 11 'ini ise ara malları oluşturmaktadır. işadamlarlnln PAZARDA DiKKAT ETMESi GEREKEN HUSUSLAR Pasaport ve Vize işlemleri Diplomatik (Kırmızı), Hizmet (Gri), Hususi (Yeşil) ve Umuma Mahsus Pasaportu (Lacivert) olan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının Angola'ya yapacakları seyahatler vizeye tabidir. Angola'nın ülkemizde büyükelçiliği bulunmamaktadır. Angola'ya vizelerin ülkemize en yakın ülkedeki Angola büyükelçiliklerinden temin edilmesi gerekmektedir. Angola'nın ülkemize en yakın büyükelçiliği Atina'da bulunmaktadır. Angola'nın Atina Büyükelçiliği'nin http://www.angolanembassy.gr/english/ordinary _VI SA. htm bilgiler temin edilebilmektedir. vizeye ilişkin internet adresinden Angola'ya girişlerde geçerli bir pasaport ve sarı humma sertifikası gerekmektedir. Sarı Humma Sertifikası ve sarı humma aşısına ilişkin bilgilere Sağlık Bakanlığı Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü'nün www.hssgm.gov.tr/ internet adresinden ulaşılabilmektedir. Resmi Tatiller ve Çahşma Saatleri Resmi tatiller 1 Ocak Yılbaşı 4 Ocak Şehitler Günü Portekiz Kolanizmine Karşı Silahlı 4 Şubat Yıldönümü 8 Mart Dünya Kadınlar Günü- Karnaval Günü 4 Nisan Barış ve Ulusal Mutabakat Günü 22 Nisan Güzel Cuma 1 Mayıs işçi Bayramı 25 Mayıs Afrika Günü Mücadele Başlangıcının 6
1(00İ JLCRJLŞqJ~Jl ve ÇJCELİŞqj~re ŞVCBPSİ 1 Haziran Uluslararası Çocuklar Günü 1 Ağustos Silahlı Kuvvetler Günü 17 Eylül Ulusal Kahraman Günü, Agostinho Neto'nun Doğum Günü 2 Kasım Tüm Ruhlar Günü 11 Kasım Bağımsızlık Günü 25 Aralık Noel Günü ve Aile Günü Kullanilan Lisan Ülkenin resmi dili, Portekizce olup, ülkede çoğunlukla bu dil konuşulmaktadır. Portekizcenin yanı sıra yerel diller olan Kimbundu, Bakongo, Ovimbundu konuşulmaktadır. Ülkenin kuzey sınır bölgelerinde Fransızca; Zambiya ve Namibya sınır bölgelerinde ise az miktarda ingilizce konuşulmaktadır. Ulaş1m Ülkemizden Angola'ya doğrudan hava yolu ulaşımı bulunmamaktadır. Angola'nın başkenti Luanda'ya doğrudan sefer düzenleyen başlıca hava yolları, Portekiz, Frankfurt, Londra, Paris, Dubai, Pekin ve Johannesburg'dur. Diğer taraftan, Kenya Hava Yolları (www.kenya-airways.com) haftada iki kez Nairabi - Luanda seteri başlatmıştır. Quatro de Fevereiro Uluslararası Havaalanı başkent Luanda şehir merkezinden 4 km uzaklıktadır. Havaalanının şehir merkezine uzaklığı trafiğe bağlı olarak yaklaşık 15 dakika sürmektedir. Havaalanında ayrıca aşı kontrolü (sarı kart) ve uçakta dağıtılan giriş formu daldurularak ibraz edilmektedir. Haberleşme Angola'da UNITEL ve MOVICEL isimli iki cep telefonu operatörü bulunmaktadır. Movicel, 2001 yılında Angola Petrol şirketi olan Sonangol, Portekiz Telekom ve GENI ve Vidatel isimli iki özel Angola şirketi tarafından ortak girişim olarak kurulmuştur. Her bir şirket o/o 25 paya sahiptir. 2005 yılında toplam 1.300.000 cep telefonu abanesi olan Angola'da bu rakam, 2007 yılında 3.307.000'e ve 2010 yılında 7,5 milyon abaneye ulaşmıştır. 1998 yılında faaliyete başlayan UNITEL'in 4,5 milyon, 2003 yılında MOVICEL'in ise 3 milyon abanesi bulunmaktadır. Uluslar arası Telekomünikasyon Birliği'nin verilerine göre 2007 yılında Angola'da 95.000 kişi internet kullanmaktadır. Önemli otelierin çoğunda internete ulaşım imkanı ve başkent Luanda'da çok sayıda internet kafe bulunmaktadır. www.portalangop.co.ao, Angola Haber Ajansı- ANGOP (Angola Press Agency): Kısa adı ANGOP olan Angola Haber Ajansı 1975 yılında kurulmuştur. Devlete ait bir şirket olmakla birlikte bir çok açıdan özerk bir yapıya sahiptir. 7
7(00İ JLWqJ~Jlve qrelişrr.i~re ŞVCBPSİ Ülkede faaliyet gösteren ve internet ortamında yayın yapan başlıca gazeteler aşağıda yer almaktadır: http://www.portalangop.co.ao (Portekizce ve ingilizce) http://www.semanarioangolense.net ( (Portekizce) http://jornaldeangola.sapo.ao (Portekizce) http://www.jornalangolense.com (Portekizce) http://www.opais.net (Portekizce) http://www.semanario-angolense.com (Portekizce) Baranma Uluslararası danışmanlık ve araştırma şirketlerinden Mercer tarafından Haziran 201 O tarihinde yayımlanan Yaşam Maliyeti Anketi'ne göre, 214 şehir arasında ve 240 kalem üzerinden yapılan değerlendirmede Angola'nın başkenti Luanda Dünya'nın en pahalı şehri seçilmiştir. 06 Temmuz 2010 tarihli ABCNEWS internet haber sitesinde yer alan Reuters kaynaklı bir haberde, Luanda'da bir kutu yoğurdun 20 $, bir cheeseburger'in 15 $, saç kesiminin 150 $, aylık kiranın ise 10.000 $ olduğu ifade edilmektedir. Genel Değerlendirme ve Öngörüler Türkiye'nin Angola'ya ihracatı 2007 yılında 48 milyon dolardan, 2008 yılında 182 milyon Dolar ile en yüksek seviyesine ulaştıktan sonra azalmaya başlamış ve küresel krizin ve petrol fiyatlarındaki düşüş nedeniyle ihracatımız, 2009 yılında o/o 17 azalarak 152 milyon dolara, 201 O yılında ise o/o 28 azalarak 109 milyon dolara düşmüştür. 2011 yılının Ocak-Haziran döneminde ihracatı m ız bir önceki yılın aynı dönemine göre o/o 11 azalarak 67 milyon dolardan 60 milyon dolara gerilemiştir. Angola'nın toplam ithalatı 2008 yılında 21 ve 2009 yılında ise 22 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Angola'nın toplam ithalatının 201 O yılında 18 milyar dolara gerilayeceği ve 2011 yılında ise 27 milyar dolara yükseleceği tahmin edilmektedir. Angola'nın en çok ithalat yaptığı ülkeler Portekiz (o/o 18), Çin (o/o 14 ), ABD (9) ve Brezilya (o/o?)'dır. ilk beş ülke olan Portekiz, Çin, ABD ve Brezilya, Angola'nın toplam ithalatının /o 48'sini oluşturmaktadır. Portekiz, Angola'ya en fazla demir çelikten inşaat aksamı, bira ve mobilya; ABD iş makineleri yedek parçaları, demir çelikten boru-profiller ve inşaat aksamı; Çin ise en çok çimento, demir çelikten raylar ve eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar ihraç etmektedir. Son yıllarda, Angola'ya en fazla ihracat gerçekleştiren ülke Çin olmuştur. Angola'nın Çin'den yaptığı ithalat 2001 yılında 45 milyon dolardan 2005'da 372, 2006 'da 894, 2008'de 2,9 milyar dolara yükselmiş ve 2008 yılında ise 2,3 milyar dolara ve 201 O yılında ise 2 milyar dolara gerilemiştir. 8
7(00İ JI<RJLŞ'11~JI ve ÇP,LİŞqj~fE ŞVCBPSİ Angola, ülkemiz firmaları için çok önemli ihracat ve yatırım fırsatlarının bulunduğu bir ülkedir. Ülke ithalatının o/o 62'sini tüketim ürünleri, o/o 27'sini sermaye malları ve 0 /o 11 'ini ise ara mallan oluşturmaktadır. ihracat ve yatırım açısından, inşaat malzemeleri, işlenmiş gıda, iş ve maden makineleri ve bunların yedek parçaları, mobilya ve ev aletleri gibi tüketim ürünleri ülkemiz firmaları açısından en fazla potansiyele sahip sektörlerdir. SANAYi ÜRÜNLERi VE HiZMETLER ihraç POTANSiYELiMiZ Cam ve Seramik inşaat Malzemeleri Yaklaşık 27 yıl süren iç savaş nedeniyle, ülke harabeye dönmüştür. Bu yüzden tüm ülke yeniden inşa edilmektedir. inşaat sektörü, en fazla pazar potansiyeli olan sektörlerin başında gelmektedir. Yollar, havaalanı, liman, okul ve konut inşaatları devam etmektedir. Yüksek konut açığı nedeniyle, konut inşaatı, hükümetin öncelikli gündem maddelerinden birisidir. Başlangıçta, 700 bin kişinin barınması için inşa edilmiş olan başkent Luanda'da 4 milyon insanın yaşadığı tahmin edilmektedir. Bu nedenle, şehirdeki kronik konut açığı nedeniyle yaygın bir gecekondu bölgesi oluşmuştur. Ülkedeki yeni konut ihtiyacını karşı lama, sektörün gelişmesindeki önemli bir faktördür. Ülkede 27 yıl süren iç savaş nedeniyle ülkenin harabeye dönmesi ve şehirlere yoğun göç olması nedeniyle ciddi bir konut açığı bulunmaktadır. Devlet Başkanı Jose Eduarda dos Santas'un 2012 yılına kadar ülkede 1 milyon konut yapma hedefi bulunmaktadır. inşaat sektörü, 10-30 Ocak 201 O tarihinde Angola'da düzenlenen 201 O Afrika Uluslar Futbol Kupası öncesinde zirve noktasına ulaşmıştır. Kupanın sektöre sağladığı ivme devam etmekte ve sektörün 201 O yılında 0 /o 23 artışla 4 milyar dolara ulaşması beklenmektedir. Turnuva, inşaat ve turizm sektörünün patlama yapmasına katkıda bulunmuştur. Angola inşaat sektörünün 201 O yılında 4 milyar dolarlık bir pazar değerine ulaşacağı tahmin edilmektedir. Bu değerin önemli bir bölümü, Ocak 201 O yılında düzenlenen Afrika Uluslar Futbol Kupası kapsamında tamamlanan projelerden oluşmaktadır. Petrol ve türevlerine ilişkin yapılan inşaatlar dışında, havaalanı modernizasyonu ve büyütülmesine ilişkin inşaatlar, sektörü sürüklemektedir. Bununla birlikte, köprü, yol ve liman inşaatları yavaş ilerlemektedir. inşaat sektörünün 2009 yılında ülke GSMH'sının o/o 4'ünü oluşturduğu tahmin edilmektedir. inşaat sektörü ve büyük alt yapı projeleri kısmen IMF ile yürütülen müzakerelere bağlıdır. imf, Kasım 2009 tarihinde 1,4 milyar Dolar tutarında altyapı inşaatı için harcama yapılmasına onay vermiştir. Afrika'da bir ülkeye verilen en büyük kredi ve program olan söz konusu anlaşma 27 aya yayılmıştır. Portekizi i inşaat grubu olan Mota-Engil ve Sanangol ortak girişimiooint venture) tarafından Şubat 201 O tarihinde Mota-Engil Angola isimli yeni kurulan firma Angola inşaat piyasasına girmiştir. 325 milyon Dolar tutarındaki anlaşmayla kurulan ortak girişimin, çok sayıda özel ve kamu projelerini geliştirmesi beklenmektedir. 9
7(00İ Jf(}{t~Şq]~}f ve qre.cişqt~p, ŞV(]JPSİ Toplam 73.000 km olduğu tahmin edilen Angola'nın tüm kara yolu ağı 25'i yabancı olmak üzere toplam 50 firma tarafından yenilenmektedir. Başkent Luanda'da yeni bir liman inşaatı yapılacağı Mart 201 O tarihinde duyurulmuştur. inşaat Malzemeleri Yaklaşık yıl süren iç savaş nedeniyle, ülke harabeye dönmüştür. Bu yüzden tüm ülke yeniden inşa edilmektedir. inşaat sektörü, en fazla pazar potansiyeli olan sektörlerin başında gelmektedir. Yollar, havaalanı, liman, okul ve konut inşaatlan devam etmektedir. Yüksek konut açığı nedeniyle, konut inşaatı, hükümetin öncelikli gündem maddelerinden birisidir. Başlangıçta, 700 bin kişinin barınması için inşa edilmiş olan başkent Luanda'da 4 milyon insanın yaşadığı tahmin edilmektedir. Bu nedenle, şehirdeki kronik konut açığı nedeniyle yaygın bir gecekondu bölgesi oluşmuştur. Ülkedeki yeni konut ihtiyacını karşı lama, sektörün gelişmesindeki önemli bir faktördür. Ülkede 27 yıl süren iç savaş nedeniyle ülkenin harabeye dönmesi ve şehirlere yoğun göç olması nedeniyle ciddi bir konut açığı bulunmaktadır. Devlet Başkanı Jose Eduarda dos Santas'un 2012 yılına kadar ülkede 1 milyon konut yapma hedefi bulunmaktadır. inşaat sektörü, 10-30 Ocak 201 O tarihinde Angola'da düzenlenen 201 O Afrika Uluslar Futbol Kupası öncesinde zirve noktasına ulaşmıştır. Kupanın sektöre sağladığı ivme devam etmekte ve sektörün 201 O yılında o/o 23 artışla 4 milyar dolara ulaşması beklenmektedir. Turnuva, inşaat ve turizm sektörünün patlama yapmasına katkıda bulunmuştur. Angola inşaat sektörünün 201 O yılında 4 milyar dolarlık bir pazar değerine ulaşacağı tahmin edilmektedir. Bu değerin önemli bir bölümü, Ocak 201 O yılında düzenlenen Afrika Uluslar Futbol Kupası kapsamında tamamlanan projelerden oluşmaktadır. Petrol ve türevlerine ilişkin yapılan inşaatlar dışında, havaalanı modernizasyonu ve büyütülmesine ilişkin inşaatlar, sektörü sürüklemektedir. Bununla birlikte, köprü, yol ve liman inşaatları yavaş ilerlemektedir. inşaat sektörünün 2009 yılında ülke GSMH'sının o/o 4'ünü oluşturduğu tahmin edilmektedir. inşaat sektörü ve büyük alt yapı projeleri kısmen IMF ile yürütülen müzakerelere bağlıdır. imf, Kasım 2009 tarihinde 1,4 milyar Dolar tutarında altyapı inşaatı için harcama yapılmasına onay vermiştir. Afrika'da bir ülkeye verilen en büyük kredi ve program olan söz konusu anlaşma 27 aya yayılmıştır. Portekizi i inşaat grubu olan Mota-Engil ve Sanangol ortak girişimiüoint venture) tarafından Şubat 201 O tarihinde Mota-Engil Angola isimli yeni kurulan firma Angola inşaat piyasasına girmiştir. 325 milyon Dolar tutarındaki anlaşmayla kurulan ortak girişimin, çok sayıda özel ve kamu projelerini geliştirmesi beklenmektedir. Toplam 73.000 km olduğu tahmin edilen Angola'nın tüm kara yolu ağı olmak üzere toplam 50 firma tarafından yenilenmektedir. 25'i yabancı
lll. GENEL OLARAK DIŞ TiCARETi ~ Ihracatı - - ANGOLA' NIN DIŞ TiCARETi (Milyon ABD Doları) Ithalatı Ticaret Hacmi - Ticaret Dengesi 2006 31,862 J 8,778 40,640 I 23,084 2007 44,396..11 13,662 58,058 30,734 2008 63,914 1 20,982 84,896 42,932 '-.., 2009 40,828 22,660 63,488 18,168 ::...--- 2010* 51,202 24,926 76,128 26,276 *201 O EıU tahmini Kaynak: The Economist Intelligence Unit 1 Country by Country 2011 ~""'... Başlıca ihracat Yaptiği Ülkeler Başlica Ithalat Yapt1ğ1 Ülkeler Başlıca ihraç Ürünleri Başlıca ithal ÜrO n leri Çin, ABD, Tayvan, Fransa, Güney Afrika Cumh, Kanada, Hollanda Portekiz, Ispanya, Brezilya, ltalya, Almanya Portekiz, Çin, ABD, Brezilya, Fransa~ Ingiltere, Güney Afrika Cumhuriyeti, Norveç, Belçika, Ispanya, Almanya, Hollanda, Singapur, ltalya, Kanada, Güney Kore, Endonezya, Tayland, Japonya, Türkiye, lsveç Ham Petrol Petrol yağları ve bitümenli mineral yağları Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar, Binek otomobilleri, Elmaslar, Granit, porfir, bazalt ve yontulmaya/inşaata elverişli diğer taşlar Eşya Taşımaya Mahsus Motorlu Taşıtlar Izole Edilmiş Tel, Kablo; Diğer Izole Edilmiş Elektrik lletkenleri; Fiber Optik Kablolar Diğer Mobilyalar vb. Aksam, Parçaları Çimento Sıvılar Için Pompalar, Sıvı Elevalörleri Diğer Hava Taşıtları, Termestatik Valf Dahil Ağır Iş Makine ve Cihazıarının Aksamı, Parçaları Petrol Yağları ve Bitümenli Minerallerden Elde Edilen Yağlar Binek otomobilleri Demir/Çelikten (Dökme Hariç)Dikişsiz TOp, Boru, Içi Boş Profil KOmes Hayvanlarının Etleri Ve Yenilen Sakatatı Demir/Çelikten Inşaat ve ll
1(CXBİ JlcJUIŞ?:l~ ve (jfeliş'ticj<1';lte ŞVcBPSİ Aksamı, Uzay Araçları Muslukçu, Borucu Eşyası IJ IV. TÜRKiYE ile TiCARi ilişkileri '-- Kaynak:TÜIK TÜRKIYE ANGOLA TiCARi ilişkileri (1000 ABD Doları) - - - Türkiye'nin Türkiye'nin Ticaret Ticaret Yıllar Ihracatı Ithalatı Hacmi Dengesi - 2006 44.657 26.593, - 71.250 IL 18.063 - - 2007 47.758 982 48.740 46.776 --- - :...,_ 2008 182.248 16.022 198.270 166.226-2009 151.6971 9 151.706 151.688 - --- - :...,_ - 2010 109.118 276 109.394 108.842 -'-- 2011 114.468 340 114.808 114.128 TÜRKIYE'NIN ANGOLA'YA ihracatlnda BAŞLlCA ÜRÜNLER (1000 ABD Dolan) FASIL No Açıklaması 2010 27 MINERAL YAKITLAR, MINERAL YAGLAR VE 27.961 MÜSTAHZALLARI, MUMLAR 72 DEMIR VE ÇELIK 18.945 19 ESASINI HUBUBAT, UN, NIŞASTA SUT 15.369 TEŞKIL EDEN MÜSTAHZARLAR 72 DEMIR VE ÇELIK 18.945 73 DEMIR VEYA ÇELIKTEN EŞYA 8.296 87 MOTORLU KARA TAŞlTLARI, TARKTOR, 4.557 BISIKLET, MOTOSIKLET VE DIGER 11 DEGIRMENCILIK ÜRÜNLERI, MAL T NIŞASTA, 2.205 INOLIN, BUÖDAY GLUTENI 12
PLASTiK VE PLASTiKTEN MAMUL EŞYA 1 ELEKTRiKLi MAKNA VE CiHAZLAR, AKSAM 1.939 VE PARÇALARI 48 KAGIT VE KARTON:KAGIT HAMURUNDAN 1.608 KAGIT VE KARTONDAN EŞYA 18 KAKAO VE KAKAO MÜSTAHZARLARI 1.017 Kaynak: TÜ ik TÜRKiYE'NiN ANGOLA'DAN ithalatlnda BAŞLlCA ÜRÜNLER (1000 ABD Doları) Fas ıl Açıklaması 2010 no 4 AGAÇ VE AGAÇTAN MAMUL EŞYA:ODUN KÖMÜRÜ 276 2009 39 PLASTiK VE PLASTiKTEN MAMUL EŞYA 1 53 MOTORLU KARA TAŞlTLARI, TARKTÖR, BiSiKLET, MOTOSiKLET VE DiGER 7 2008 27 MiNERAL YAKITLAR, MiNERAL YAGLAR VE MÜSTAHSALLARI, 15.523 MU M LAR 44 AGAÇ, VE AGAÇTAN MAMUL EŞYA:ODUN KÖMÜRÜ 326 25 TUZ, KÜKÜRT, TOPRAK VE TAŞLAR, ALÇILAR VE ÇiMENTO 100 72 DEMiR VE ÇELiK 59 84 KAZAN: MAKiNA VE CiHAZLAR, ALETLER, PARÇALARI 12 85 ELEKTRiKLi MAKiNA VE CiHAZŞAR, AKSAM VE PARÇALARI 281 Kaynak: TÜiK
V. TÜRKiYE ile ANGOLA ARASINDAKi ANLAŞMALAR TOrkiye ile Angola arasında Ticaret, Ekonomik ve Teknik Işbirliği Anlaşması, 22.08.2008 tarihinde Ankara'da imzalanmıştır (http://africa.mfa.gov.tr/turkeyangola.tr.mfa ) VI. ANGOLA inşaat SEKTÖRÜNE ilişkin BiLGiLER Yaklaşık 27 yıl süren iç savaş nedeniyle, yeniden inşa sürecindeki Angola'da inşaat sektörü, en fazla pazar potansiyeli olan sektörlerin başında gelmektedir. Yollar, havaalanı, liman, okul ve konut inşaatiarına ilişkin pek çok proje hayata geçmeye devam etmektedir. Yüksek konut açığı nedeniyle, konut inşaatı, hükümetin öncelikli gündem maddelerinden birisidir. Başlangıçta, 700 bin kişinin barınması için inşa edilmiş olan başkent Luanda'da 4 milyon insanın yaşadığı tahmin edilmektedir. Bu nedenle, şehirdeki kronik konut açığı nedeniyle yaygın bir gecekondu bölgesi oluşmuştur. Ülkedeki yeni konut ihtiyacını karşılama, sektörün gelişmesindeki önemli bir faktördür. Ülkede 27 yıl süren iç savaş nedeniyle, ülkenin harabeye dönmesi ve şehirlere yoğun göç olması nedeniyle ciddi bir konut açığı olmaktadır. Devlet Başkanı Jose Eduardo Dos Santos'un 2012 yılına kadar ülkede 1 milyon konut yapma hedefi bulunmaktadır. Inşaat sektörü, 10-30 Ocak 2010 tarihinde Angola'da düzenlenen 2010 Afrika Ulusal Futbol Kupası öncesinde zirve noktasına ulaşmıştır. Zira etkinliğin sektöre sağladığı ivme devam etmekte ve sektörün 201 O yılında %23 artışla 4 milyar dolara ulaşması beklenmektedir. Turnuva, inşaat ve turizm sektörlerinin patlama yapmasına katkıda bulunmuştur. Angola inşaat sektörünün 2010 yılında 4 milyar dolarlık bir pazar değerine ulaşacağı tahmin edilmektedir. Bu değerin önemli bir bölümü, 2010 yılının Ocak ayında düzenlenen Ulusal Afrika Futbol Kupası kapsamında tamamlanan projelerden oluşmaktadır.petrol ve türevlerine ilişkin yapılan inşaatlar dışında, havaalanı modernizasyonu ve boyotoimesine ilişkin inşaatlar da sektörü sürüklemektedir. Bununla birlikte, köprü, yol ve liman inşaatları yavaş ilerlemektedir.lnşaat sektörü 2009 yılında ülke GSMH'sının %4'ünü oluşturmaktadır. Inşaat sektörü ve büyük alt yapı projeleri kısmen IMF ile yürütülen müzakerelere bağlıdır. IMF, Kasım 2009 tarihinde 1,4 milyar dolar tutarında altyapı inşaat için harcama yapılmasına onay vermiştir. Afrika'da bir ülkeye verilen en büyük kredi ve program olan söz konusu anlaşma 27 aya yayılmıştır. Portekizli inşaat grubu olan Mota Engil ve Sanangol ortak girişimi tarafından 2010 yılı Şubat ayında MotaEngiiAngola isimli yeni kurulan bir firma Angola inşaat piyasasına girmiştir. 325 milyon dolar tutarındaki anlaşmayla kurulan ortak girişimin, çok sayıda özel ve 14
'l(o<bi }I<JUIŞ<JI~ ve çutş'l1~p. ŞVcBPSi kamu projelerini geliştirmesi beklenmektedir. Toplam 73.000 km. olduğu tahmin edilen Angola'nın tüm kara yolu a~ı 25'i yabancı olmak üzere toplam 50 firma tarafından yenilenmektedir. Başkent Luanda'da yeni bir liman inşaatı yapılaca~ı 201 O yılı Mart ayında duyurulmuş olup, hükümet Libito, Cabinda ve Porta Amboim limanlarını da modernize etmeyi planlamaktadır. Diğer taraftan, Çin kredileri ve Çin'li inşaat firmaları, Angola'nın iç savaş sonucu yıkılan altyapı inşaatında önemli bir yer tutmaktadırlar. VI.A. inşaat SEKTÖRÜNE YÖNELiK TAHMiNLER 175.5 236.7 290.7 353.0 507.8 693.7 896.2 1,118.1 1,382.2 2.3 3.2 3.7 4.0 6.1 9.0 11.6 14.7 18.4 21.0 22.4 9.1 6.8 28.7 24.6 19.7 16.3 16.1 3.8 3.4 4.8 4.7 5.4 6.1 6.8 7.3 7.8 Toplam sermaye, 513.2 692.5 850.6 1,033.3 1,486.7 2,031.4 2,624.7 3,275.0 4,048.7 yatırım, ABD 6.7 9.3 11.0 11.6 17.9 26.2 33.9 43.0 54.0 doları Toplam sermaye, yatırım, 11.0 9.9 14.0 13.8 15.9 17.9 19.8 21.2 22.9 GSYH'nın% Kişi başına düşen sermaye yatırım, ABD dolar Gerçek sermaye 381.1 514.1 592.3 611.6 915.3 1,308.7 1,646.8 2,033.5 2,489.5 yatırım büyüme, 16.4 20.0 8.0 6.0 25.0 22.0 18.0 15.0 15.0 k Toplam Işgücü, '000 9,113.6 9,416.1 9,272.0 10,041 10,368 10,702 11,043 11,391 11,747 F= BMI Durumu. Kaynak: IMF, Angola Yönetimler/BM/ * AOAbn: Angola Para Birimi: Angolan Kwanza 15
inşaat SEKTÖRÜ DEGERLERI 30 1400 1200 1000 25 20 800 15 600 400 200 o 2008 2009 2010e 2011f 2012f 2013f 2014f 2015f Inşaat Sektörü De~er1eri AOAbn _] ----+- Inşaat Sektörü Reel Büyüme Oranları.% yıllık 10 5 o Tablo: Angola inşaat Sektörü ve Altyapısına Yönelik Veriler 2012f 2013f 2014f 2015f 2016f 2017f 2018f 2019f 2020f Inşaat sektörü del'jeri,aoabn 693.7 896.2 1,118.1 1,382.2 1,692.7 2,063.3 2,515.1 3,065.9 3,746.0 Inşaat sektörü değeri, ABD 9.0 11.6 14.7 18.4 22.6 27.5 33.5 40.9 49.9 doları Inşaat sektörü gerçek büyüme, 24.6 19.7 16.3 16.1 16.0 15.9 15.9 15.9 15.9 yıllık Inşaat sektörü, GSYH'nın% 6.1 6.8 7.3 7.8 8.5 9.3 10.2 11.0 11.8 Toplam sermaye, 2,031.4 2,624.7 3,275.0 4,048.7 4,958.7 6,044.6 7,368.4 8,982.1 10,975.0 yatırım,aoabn Toplam sermaye, 26.2 33.9 43.0 54.0 66.1 80.6 98.2 119.8 146.3 yatırım, ABD doları Toplam sermaye, 17.9 19.8 21.2 22.9 24.8 27.1 29.8 32.2 34.5 yatırım, 16
GSYH'nın o/o K i şi başına doşen sermaye yatırım, ABD doları Gerçek sermaye 1,308.7 1,646.8 2,033.5 2,489.5 2,973.0 3,535.1 4,205.2 5,004.4 5,971.8 yatırım bilyilme, 22.0 18.0 15.0 15.0 15.0 15.0 15.0 15.0 15.0 yıllık o/o Toplam lşgllcil, '000 10,702 11,403 11,391 11,747 12,120 12,496 12,875 13,257 13,641 F= BMI Durumu. Kaynak: IMF, Angola Yönetimler/BM/ VI.B. inşaat VE ALTYAPlYA YÖNELiK TAHMiNLER Angola inşaat sektörü, güncel verilere göre, çift haneli rakamların altına inmeyerek, tarihte yüksek büyüme seviyelerine ulaşmıştır. Sektör her ne kadar, 2010 yılında inşaat şirketlerinin yaşadığı ödeme güçlükleri nedeniyle zor günler geçirsede, 2011 yılında y ı llık büyüme oranının %29'a ulaşacağı öngörülmektedir. Inşaat sektörünün reel büyüme verileri IMF ve Angola makamları tarafından yayınlanmış olup, 2006 yılına kadar olan veriler incelendiğinde, sektörde yüksek oranda büyümenin gerçekleşmiş olduğu görülmektedir. öte yandan, 2009 yılında yaşanan ekonomik krize rağmen, sektörde büyüme devam etmiş olup, söz konusu büyümenin sebebi, 201 O yılı Afrika Kupası ha z ırlıklarıdır. Söz konusu turnuva hazırlıkları kapsamında, Angola'da dört yeni stadyum, yeni bir havaalanı ve oteller inşa edilmiş, kara ve demiryolları da yenilen miştir. Angola inşaat endüstrisine yönelik yüksek büyüme beklentileri olmasının temel sebepleri aşağıdaki gibidir; 1975-2002 yılları arasında gerçekleşen iç savaş sırasında altyapısı harap olan Angola'da ciddi bir altyapı eksikliği bulunmaktadır. Petrol ve doğalgaz sektörünon güçlü yapısı ve altyapı ile ilgili gereksinimleri, inşaat sanayine olan talebi arttırmaktadır. Bununla birlikte, ülkedeki istikrarlı ekonomik büyüme de, sektörün gelişimini olumlu yönde etkilemektedir. - Ülkede, özellikle de Launda'da konut yatırımları hızlandırılmış olup, söz konusu proje yatırımiarına 12-18 ay içinde başlanacaktır. Bahsi geçen projeler kapsamında binlerce yeni yapının inşaatına başlanacaktır. (daha detaylı bilgi için Yerleşim/ yerleşim - d ışı inşaat ve sosyal altyapı raporu, sf: 13 ). Yukarıda bahsi geçen faktörler, ülkede inşaat sanayının gelişimini desteklemektedir. Önümüzdeki 5 yıl içinde, (2011-2015) sektörle ilgili beklenen yatırımların gerçekleşmesi durumunda, büyümenin ortalama %21 civarında olacağı öngörülmektedir. 17
VI.C RiSKLER Altyapı gelişimi için proje finansmanı, yatırımcılar için bir sorun ve öngörüler için risk oluşturmaktadır. Söz konusu finansmanın önemli bir oranı Afrika Kalkınma Bankası ve IMF'den kredi olarak sağlanmaktadır. Bu sebeple Angola dışardan gelen desteğe bağlıdır. Buna ek olarak, Angola'ya Portekiz'den ilki 500 milyon Euro değerinde, toplamda ise 800 milyon Euro değerinde olan kredi verilecektir. Portekiz bunun yanında bir 800 milyon Euro daha verecektir. 2009 yılında kabul edilen 1.6 milyarın %33'u Angola'deki ödenmemiş faturaları olan Portekiz şirketlerine tahsis edilecektir. Diğer taraftan, sektördeki şirketlerin yaşadığı ödeme zorlukları, sektörün geleceğiyle ilgili öngörüleri olumsuz yönde etkilese de, son yıllarda ülkenin gelirlerinde görülen yüksek boyome oranları,sektörle ilgili olumlu öngörülerin artmasını sağlamaktadır. Yine 2011 yılının ilk çeyreğindaki yüksek petrol fiyatları Angola hükümeti kasasını doldurmuş ve gerekli ödemeler için kaynak sağlanmıştır. Buna ek olarak, ülkenin, kamu-özel sektör ortaklıkları çekecek ve finansmanı kendilerince karşılanacak olan projeleri de desteklemektedir. Diğer taraftan, ödemelerin gecikmesi ve altyapı eksiklikleri dolayısı ile, ülke için yeterli sayıda yatırımcı bulmakta zorluk çekilmektedir. Yukarıda bahsi geçen sebepler dolayısı ile, ülkeye yeterli sayıda yatırımcı çekmek, yeni yapılacak projelerin finansmanını sağlamak vb. konularda bir takım endişeler bulunmaktadır. VI.D. YERLEŞiM/YERLEŞiM RAPORU DIŞI inşaat VE SOSYALALTYAPI VI.D.1. Genel Görünüm Hükümetin yeni projelere fon vermesi ve özel sektörün faizini sektöre teşvik etmesi yeteneği sorgulanmalıdır. Son duyuru göz önüne alındı~ında, ülkenin yabancı inşaat firmalarına ödenmemiş faturaları 9 milyar ABD dolar'a kadar yükselmiştir. Gerçekten de, bu borcun büyüklüğü sorgulanmalıdır çünkü 2011 yılında Angola'nın inşaat sektörünün değeri, sadece 6,1 milyar ABD dolar olarak tahmin edilmiştir. Ülkenin muazzam petrol zenginliğine rağmen, yatırımcılar inşaat sektörüne girmeye isteksiz olup, öncelikle birikmiş faturaların ödenmesini talep etmektedirler. Sektördeki temel altyapı eksikliği ve malzeme sıkıntısı bir çok projenin hayata geçmesini engellemektedir. Dolayısıyla Angola Kentsel Inşaat Bakanı Jose Ferreira ülkenin konut açığını azaltmak için inşaat malzemesi üretiminde bir artış yapılmasını gerektiğini ifade etmiştir. Diğer taraftan, 430 milyon dolar değerinde çimento fabrikası projesi ile, ülkenin çimento taleplerini karşılanacak ve böylece ithalat bağımlılığı azalacaktır. 201 O yılın Temmuz ayında Hanha do Notre, Benguela ilinde inşaat başladı. Grupo Gema, Portekiz'in Escom ve Brezilya'nın Camargo Correa birlikte Palanca Cimentos fabrikasını geliştirecek olup.bahsi geçen üç firma ortak bir girişim olarak çalışacak ve firmalar 40%, 30% ve 30% hisse sahibi olacaktır. 18
VI.D.2. Konutlandtrma 201 O yılı Ağustos ayında, Angola Devlet Başkanı Jose Eduarda Dos Santos'un, 50 milyar dolarlık hükümet destekli dört yıllık konut projesine yeniden başlatma k istemesi memnuniyetle karşılandı. Ancak, hükümetin bu sözünü yerine getirebilmesi hususunda ciddi endişele r bulunmaktadır. Bunun yanında da yatırımcıların hükümetin yüklü inşaat faturalarını ödeyeceğine dair ciddi endişeler bulunmaktadır. 2008 yılında yapılan seçim sonrasında gerçekleştirilmesi planlanan dört yıllık konut planı çerçevesinde,başkent Luanda etrafında gecekondularda yaşayan milyonlarca yoksul Angolalı için düşük maliyetli konutlar yapılmıştır. Söz konusu gecekondularda,30 yıl süren savaş sonrasında, köylerini terk edip şehirlere yerleşmek zorunda kalan pek çok insan yaşamıştır. 2012 yılı için planlanan seçimlerle birlikte, dünya bankasına göre günlük 2 dolarla yaşayan 16.5 milyon insandan dolayı hükümetin üzerinde baskı giderek artacağı düşünülmektedir. Hükümetin programı yeniden başlatma kararı, 2008 yılındaki küresel mali krizden dolayı zaten gerekli fonlara sahip olunduğu gerekçesiyle açıklanmıştır. Bu program özel sektör ile işbirliği içinde gerçekleştirilecek olup, Bloomberg'e göre her evin maliyeti en fazla 60.000 ABD doları, tahmini değeri ise ancak 45,000 ABD doları ile 50,000 ABD doları arasında olacaktır. Söz konusu projenin, Angola inşaat sektörünü canlandıracağı ve sektöre pek çok yeni fırsatlar sunacağı öngörülmektedir. BüyOk Proje Tablosu, Yerleşim/ Yerleşim- Daş1 inşaat Ve Sosyal Altyapi Tablo: Büyük altyapı projeleri - konut Proje adı De(ier, ABD mn dolar Dört yıllık konut planı 50.000.000 Md* Kaynak: BMI, *= mevcut deoil şirketler SO re 2008-2012 Durum Gecikmiş, yeniden başlatılması : Ağustos 2010 19
Kaynaklar *Ekonomi Istihbarat Ofisi (El U) Angola Ülke Raporu *Türkiye Istatistik Kurumu (TÜIK) * T.C Ekonomi Bakanlığı-Ihracat Bilgi Platformu (IGEME) * Uluslararası Para Fonu (IMF) Angola Altyapı Raporu 02, 2011 * Uluslararası Iş Geliştirme Merkezi (ITC) Ticari Istatistikler 20