PETROL SEKTÖRÜNDE RİSK VE RİSK YÖNETİMİ İSTANBUL Ekim 2009
SUNUM PLANI Türkiye Akaryakıt Piyasası Genel Görünümü Sektör özellikleri ve pazar dinamikleri Petrol Sektöründe Riskler, Risk Yönetimi ve Sigorta Konuları Fiyat Riski Petrol sektörüne özgü operasyonel riskler Kazalar ve çevre/insan sağlığı ile ilgili riskler Ulusal marker Mevzuat ve uygulamadan kaynaklanan riskler Cezalar Geriye dönük uygulamalar Şeffaflık, açıklık ve makuliyet eksikliği
Türkiye nin Enerji İhtiyacı ve Petrolün Yeri Türkiye Birincil Enerji Tüketimi (Milyon Ton Ham Petrol Eşdeğeri) 2008 Yılında Enerji Türlerinin Toplam Tüketimdeki Payı (%) 110 100 90 80 70 60 50 40 30 9.6 8.8 7.8 9.2 22.3 24 22.6 20.7 7.1 8.7 9.2 11.1 7 5.4 7.6 25.5 21.8 21.2 13.1 14.4 15.6 9.9 9 10.4 8 26.1 28.8 21.8 23 18.8 19.9 24.2 27.4 8.0 31.0 31.6 7.5 30.4 32.4 Kömür 30% Nükleer 0% Hidro Enerji 7% Doğal Gaz 32% Petrol 31% 20 10 0 29.8 30 29.6 29.5 31.1 29.9 30.6 31.2 32 30 28.5 30.5 32.3 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Petrol Kömür Nükleer Hidro Enerji Son yıllarda doğalgazın enerji tüketimindeki payı artarak 2007 yılında petrolün üzerine çıkmıştır. Kaynak: : BP Statistical Review
Türkiye Petrol Sektörü 4 Rafineri 53 Dağıtıcı 83 Depolama Tesisi 12.610 İstasyon Toplam İstihdam > 250.000 Toplam Ciro 75 Milyar TL Toplam Dolaylı Vergi > 35 Milyar TL
Otomotiv yakıtlarında tüketim gelişimi 2008 yılında toplam otomotiv ürün tüketimi %0,1 azaldı. 2009 yılının ilk 9 ayında ise %3,7 geriledi. (benzinlerde % 2,5, motorinlerde %4,7,gerileme oto LPG de %7,9 artış) 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 + %8,4 - % 0,1 - % 3,7 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009/9 Motorin DK Motorin Benzinler Otogaz LPG Otomotivde benzinden dizele ve otogaza geçiş var
Petrol Piyasasında Fiyat Değişim Riski
Petrol Piyasasında Fiyat Riski Arz ve talepte ortaya çıkan önemli salınımlar /OPEC nedeni ile oluşan fiyat değişim riskleri petrol şirketleri ile maliyetlerinde petrol giderleri önemli yer tutan şirketler için çok büyük seviyelere ulaşabilmektedir. Örnek: 2008 yılı petrol fiyatlarında yaşanan değişim
PETROL PİYASASINDA FİYAT RİSKİ A- Rafineri ve Dağıtıcılar açısından fiyat riskleri 1.400 1.300 1.200 1.100 1.000 900 800 700 600 500 400 300 MOTORİN CIF MED USD/Ton ~ 1000 $/ton 5 Ay 1350 $/ton 395 $/ton Ocak 07 Mart 07 Mayıs 07 Temmuz 07 Eylül 07 Kasım 07 Ocak 08 Mart 08 Mayıs 08 Temmuz 08 Eylül 08 Kasım 08 Ocak 09 Mart 09 Mayıs 09 Temmuz 09
PETROL PİYASASINDA FİYAT RİSKİ A- Rafineri ve Dağıtıcılar açısından fiyat riskleri Türkiye Toplam Motorin Tüketimi : 15.5 Milyon Ton Dağıtıcı + Rafinerilerin zorunlu stokları (20 + 20 günlük zorunlu stok + Operasyonel stoklar) = yaklaşık 2.15 Milyon Ton 3,00 2,75 2,50 Motorin stokları Değeri ; Milyar$ 2,75 Milyar$ $/ton 2,25 2,00 1,75 1,50 0,75Milyar$ 1,25 1,00 0,75 ~ 2.0 Milyar $ 5 Ay 0,50 Ocak 07 Mart 07 Mayıs 07 Temmuz 07 Eylül 07 Kasım 07 Ocak 08 Mart 08 Mayıs 08 Temmuz 08 Eylül 08 Kasım 08 Ocak 09 Mart 09 Mayıs 09 Temmuz 09 Türkiye de rafineri ve dağıtıcılar zorunlu stoklar nedeni ile 2008 yılında 2.0 Milyar $ düzeyinde fiyat riski yaşamışlardır : ULUSAL STOK AJANSI?
PETROL PİYASASINDA FİYAT RİSKİ A- Rafineri ve Dağıtıcılar açısından fiyat riskleri Uluslar arası piyasa koşullarında oluşan günlük fiyat hareketlerinin tüketicilere yansıtılmasında yaşanan riskler Örnek : Tüketicilere 7-10 günde yansıtılabilen ortalama fiyatlar ile günlük tedarik fiyatının uyumsuzluğu riski 650 600 Motorin CIF-MED $/ton 550 500 450 400 350 Min-Max : 100 $/ton Ortalama : 55 $ /ton 300 05.01.09 12.01.09 19.01.09 26.01.09 02.02.09 09.02.09 16.02.09 23.02.09 02.03.09 09.03.09 16.03.09 30.03.09 06.04.09 13.04.09 23.03.09 20.04.09 27.04.09 04.05.09 11.05.09 25.05.09 01.06.09 08.06.09 18.05.09 15.06.09 22.06.09 29.06.09 06.07.09 13.07.09 20.07.09 27.07.09 03.08.09
PETROL PİYASASINDA FİYAT RİSKİ B- Büyük Tüketiciler : Girdilerinde petrol ürünleri maliyeti çok önemli yer tutan şirketlerin sabit fiyat ile ileri tarihler için taahhüde girmesi neticesinde yaşadıkları fiyat/maliyet riskleri Örnek : Havayolu taşımacılığı yapan şirketlerin sabit fiyat ile ileri tarihli koltuk satışlarındaki fiyat/kur/maliyet riskleri Petrol piyasasında yaşanabilecek uluslar arası petrol fiyatları ve kur değişim risklerinin iyi değerlendirilmesi ve yönetilmesi gerekmektedir. Sözleşmeler ile karşı tarafa/şirketlere yansıtılamayacak risklerin ise profesyonelce dengelenmesine ihtiyaç vardır. Türkiye de bu riskleri algılama şuuru yeni yeni gelişmektedir.
Petrol Piyasasında Operasyonel Riskler
Akaryakıt Dağıtım Zinciri Rafineri İthalat Karayolu Nakliyesi Gemi Nakliyesi İstasyon Dağıtıcı Depo Tüketici
Petrol Sektöründe Operasyonel Riskler Yanıcı, parlayıcı madde taşıma, depolama ve elleme ile ilgili riskler Kaza vb gibi nedenler ile oluşan maddi hasar ve üçüncü şahıslara verilen zararlar Petrol Piyasası Kanunu uyarınca sigortalanan riskler Çevre ve insan sağlığına verilen zararlara ilişkin riskler Çevrenin ve ekolojik ortamın yeniden düzeltilmesi riskleri sektörde çok büyük olup bu riskleri karşılayacak büyüklükte sigorta yaklaşımlarının araştırılması ve üzerinde çalışılması gerekir.
Petrol Sektöründe Operasyonel Riskler- ULUSAL MARKER Ulusal Marker Yönetmeliği : Teslim edilen ulusal markerin herhangi bir şekilde çalınması veya kaybolması ve/veya ziyan olması halinde; çalınan veya kaybolan ve/veya ziyan olan ulusal markerin ekleneceği akaryakıt miktarından doğan her türlü vergi ve benzeri mali yükümlülükler ilgili lisans sahibi tüzel kişiler tarafından Kurum hesabına yatırılmadan yeniden ulusal marker verilmez. Ulusal marker hakkında Kurul kararı: Teslim yeri: Yetkili kuruluş tarafından ulusal markerin ilgili lisans sahibi tüzel kişiye teslim edileceği yer olup, ulusal markere ilişkin bütün yükümlülüğün ilgili lisans sahibi tüzel kişiye geçtiği yeri, Yetkili kuruluşça teslim edilen ulusal markerin güvenlik ve usulüne uygun kullanımından teslim alan ilgili lisans sahibi tüzel kişi sorumludur
Ulusal Markerın vergi eşdeğeri : Marker TÜKETİM Dolaylı vergi Dolaylı Vergi Marker Değeri Tüketimi (2008) (ÖTV +KDV) (tahmini) Karşılığı (tahmini) m 3 /yıl TL/lt m 3 /yıl Milyar TL/yıl $/cc BENZİN 3.026.608 2,189 24,4 6,63 181 MOTORİN 16.367.497 1,463 131,9 23,95 121 TOPLAM/ORT. 19.394.105 1,576 156,3 30,57 130 ULUSAL MARKER IN VERGİ KARŞILIĞI : 1 damla marker = 130 $ 156 m 3 Marker ın Vergi Karşılığı = 30,6 Milyar TL Marker çalınma, kaybolma veya kaza riskine karşı sigorta edilemiyor!
Petrol Piyasasında Mevzuat ve Mevzuat Uygulamalarından Kaynaklanan Riskler
Petrol Sektöründe Mevzuat ve Uygulama Riskleri Geriye dönük uygulama içeren kararların şirketler üzerindeki etkileri ve riskler : Örnek : Rekabet Kurumunun Dağıtıcı- Bayi İntifa sözleşmelerinin sürelerini MEVCUT SÖZLEŞMELERİ de kapsayacak şekilde beş yıl ile sınırlandırma kararı Risk : Ortalama intifa sözleşme süresi 10-15 yıl. Mevcut sözleşmelerin ortalama 5-7 yıllık bir bölümünün terk edilme riski.. Sonuç : İntifa sürelerinin geriye dönük olarak kısaltılmasının dağıtıcılarda oluşturduğu Milyarlarca TL kayıp/ihtilaf Şirketlerin değerinde önemli ölçüde gerileme..
Petrol Sektöründe Mevzuat ve Uygulama Riskleri Tavan Fiyat uygulaması yolu ile serbest piyasaya müdahale Petrol Sektörü yüksek risk ve yüksek yatırım gerektiren bir sektördür. Yatırım geri dönüş süreleri bir çok sektöre göre çok daha uzundur. Bu nedenle, bu tür sektörlere yatırım yapacak olan yatırımcı ve girişimciler ülkenin mevzuat ve uygulamalarını incelemek durumundadır. 2009 yılında iki ay süre ile benzin ve motorin fiyatlarına getirilen haksız tavan fiyat uygulaması uzun yıllar yatırımcıların belleklerinden silinmeyecektir. Piyasaya haksız müdahale, geriye dönük mevzuat değişiklikleri sigorta ettirilemeyen riskler olup yatırımcılar açısından ülke riski olarak dikkate alınır..
Petrol Sektöründe Mevzuat ve Uygulama Riskleri Cezalar : Lisans süreci devam ederken zorunlu akaryakıt ikmali 1.6 Milyar TL Ceza / 3 yıllık yargı süreci /haksız tahsilat, ipotek ve teminatlar Ulusal marker cihazları arasındaki uyumsuzluk ve diğer sebepler ile doğru olmayabilecek tek bir bulgu üzerinden kaçakçılık suçlamaları Yaklaşık 50 Milyon TL ceza / Kamuoyunda itibar kaybı / Yargı süreci / Yöneticiler için bireysel sorumluluk riski Mevzuat belirsizliği sonucu ve/veya yazılı alınmış görüş belgelerine rağmen ceza/vergi uygulamaları Ölçü dışı ceza/vergi sigorta ettirilemeyen riskler olup yatırımcılar açısından ülke riski olarak dikkate alınır.
Teşekkürler.. info@petder.org.tr www.petder.org.tr