.* \. «< ''' : -«* ' *

.* \. «< ''' : -«* ' * "Soba Çeşitlen Yakma Teknikleri i Merkezi ısı Uretîmli Kat Kaloriferlerinde Kullanılan Daire ISI Modülleri ~ı Iklimlendirme Hesaplarında Duyulur ısı Oranlarının Anlamı ve Kullanılması n Yapı Teknolojisi Biliminin Tesisat Mühendisliği Eğitim Gelişim ve uygulamasında Katkıları ve Öneriler i Yayın Tanıtımı

Ç «* ozum E.L.A Kalite Deyince Akla E.C.A. Geliyor... Isınma Deyince Yine E.C.A. E.C.A. Isı Grubu bireysel ve merkezi ısıtmaya, üstün teknoloji ile üretilen, Türk ve Avrupa Standartları'ndaki ürünleriyle komple çözümler getiriyor. E.C.A. Isı Grubu ürünleri, ISO 9001 Kalite Güvencesi altındadır. Alman JUNKERS ve E.C.A. işbirliği ile tümüyle Türkiye'de üretilen ve % 80'i Avrupa'ya ihraç edilen doğalgaz ürünleriyle tanışın. TSE Hizmet Yeterlilik Belgesine sahip E.C.A. Yetkili Servisleri'nin 24 saat kesintisiz hizmet garantisi ile konforlu ve sorunsuz bir hayata "merhaba" deyin. I S I G R U B U Genel Dağıtım: E.C.A. Isı Grubu İstanbul : Tel: (0216) 414 96 53 Ankara : Tel: (0312)426 67 04 İzmir : Tel: (0232) 449 71 70 Bursa : Tel: (0224) 222 65 94 Servis: imar A.Ş. 305 07 24 426 67 08 449 06 51 224 38 82 E.C.A. Isı Grubu»e Emar A.Ş., ELGİNKAN TOPLU UĞU Kuruluşlarıdır

HAVADAN SUDAN KONUŞMAK İÇİN YILDIR ÇALIŞIYORUZ. Çünkü biz 42 yıldır, ileri teknolojilerle ısıtma-sogutma-havalandırma ve su sistemleri üretiyor, yaşamınıza çağdaş konforun rahatlığını ve avantajlarını getiriyoruz. Biz 42 yıldır bu mutluluğu yaşıyor, konfor teknolojisine adını veren marka olmanın kıvancını taşıyoruz 3 ALARKO KONFOR TEKNOLOJİSİ

Izotoprak Çatı Şiltesi...Yeni bir yaşam kalitesi... ÇATILARA İZOTOPRAK! İzotoprak Çatı Şiltesi, soğuğa geçit vermediğinden, yakıt giderlerini binanın durumuna göre yaklaşık 5.20-30 azaltır. 1.5 yılda kendi masrafını çıkartır. Sonra ömür boyu kazandırır. Çok daha ucuza, daha sağlıklı ısınmış oıtcmlarda; sessiz, gürültüsüz, soğuktan, sıcaktan uzak çağdaş yaşamlar sunar... üstelik çevre kirlenmesini önlediği için doğayı da korur. İzotoprak tesislerinde dünyanın en son teknolojisiyle üretilen İzotoprak Çatı Şiltesi'yle tanışmanızın tam zamanıdır. DANIŞMA MERKEZLERİ İSTANBUL MERKEZ: Bestekar Şevki Bey Sok. No.: 21 80690 Balmumcu / Beşiktaş Tel: (0212) 275 57 80-275 55 89-274 57 61 Faks:(0212)275 74 67 İZOTOPRAK yen ANKARA: Kuleli Sok. No.: 22/1 06700 Gaziosmanpaşa Tel: (0312) 446 77 50-446 77 51 Faks:(0312)446 04 61 İZMİR: Kıbrıs Şehitleri Cad. Kamer Apt. No.:24 D.5 35220 Alsancak Tel: (0232) 463 81 23 Faks: (0232) 463 91 39 ADANA: Cemalpaşa W ah. Toros Cad. 7. Sokak Dol lorlar Sitesi B-C Blok K.l D.l 31 I:Ü Seyhan Te:(O3','2)'58 8O14 Fok (0322) 459 12 07

11 Doğalgazda yine Süpermatik'ten Lam itrghini Doğalgaza geçişte en ekonomik çözümleri sunan Süpermatik'ten yüksek performanslı, maksimum yakıt tasarruflu süper bir brülör... Lamborghini. Yüksek yanma verimi, düşük CO ve Nox emisyonu ile çevreye karşı süper duyarlı olan Lamborghini, CE ve TSE kalite belgeleri ile kalitesi onaylı. Kayar flanşı sayesinde her türlü kazana kolayca monte edilen Lamborghini'ler, Süpermatik'in yedek parça, sabit fiyat ve servis güvencesi altındadır. kavh ki ir i w EM 16 8 16 79,5 159 68.400 136.800 110 EM 26 13 26 129,2 258,5 111.150 222.300 200 EM 35 19 35 188 348 162.450 299.250 370 IU 40/2 16 39 159" 387,8 136.800 333.450 370 SUPERMATIK JLunboıghini m tot W İSTANBUL BÖLOE MÜDÜRLÜĞÜ NECATİBEY CAD. NO: 68 80030 KARAKÖY TEL: (0212) 252 98 46 (PBX) FAKS: (0212) 293 94 13 ANKARA BÖLGE MÜDÜRLÜĞO HOŞDERE CAD. NO: 60/21 06550 Y. AYRANCI TEL: (0312) 427 55 35-36 FAKS: (0312) 427 82 26

V A \,$ i. Dünyanın bildiğini sizden mi saklayacağız! Avrupa'nın en modern panel radyatör fabrikası Bozüyük'te üretilen Demirdöküm Panel Radyatörler, başt İngiltere, Almanya ve İtalya olmak üzere dünyanın birçok ülkesinde evlere sıcaklık yayıyoı Çünkü Demirdöküm Panel Radyatörler; dünyanın en gelişmiş yüzey kaplama teknou jisi kullanılara boyanıyor. Yani korozyona, darbelere, kimyasal etkilere karşı dayanıklı, uzun ömürlü. Yü <sek ısıl gücü, küçü boyutları ile daha ekonomik, daha pratik, daha estetik. (DDemirdökün Zeminden besleme sistemlerine de uygun zengin seçenekleriyle Demirdöküm Radyatörler 5 yıl garantili. ^IHİHHOGEEDİIİ Zil TÜKETİCİ DANIŞMA SERVİSİ 0 800 261 1950 0 800 261 1951 ÜCRETSİZDİR Türk Deı nır I okum Fabrikaları AŞ. Pazarlan ıa vt Satış Grubu Çamlıca İş I Irk. 12 Blok Unalan Mah., Ayazma Ca Küçük Çam ıca I 1190 UskUdar-lstanbul Tel: (0216) i 17 I 4 14 Faks: (0216) 317 65 75

Süpermatik'ten yine Etna Yakıt Ekonomi Sistemi Günümüzün en çağdaş ve en ekonomik ısınma sistemlerini sunan Süpermatik'ten %35'e varan tasarruf sağlayan eşsiz bir sistem. Etna Yakıt Ekonomi Sistemi. Her türlü konut, otel ve iş merkezlerinin merkezi ısınma sistemine bağlanan Etna Yakıt Ekonomi Sistemi, elektronik hissedicileriyle dış ve iç hava sıcaklığını algılar; karıştırma vanası aracılığı ile radyatörlere giden su sıcaklığını kontrol ederek fazla yakıt kullanımını önler. Ayrıca kazan sıcaklığını, kondenzasyon sıcaklığının üstünde tutması nedeniyle sistemde oluşabilecek yoğunlaşmaları önleyerek, kazan ömrünü uzatır. (Döküm kazan ömrü s çelik kazan ömrü) Etna, Yakıt Ekonomi Sistemi, Süpermatik'in yedek parça, sabit fiyat ve servis güvencesi altındadır. Avantajları: Yakıtta tasarruf sağlar Kazan ömrünü uzatır Kolay monte edilir Fiyatı çok hesaplıdır. Motorlu Vana O Kontrol paneli Dış hava hissedicisi Kazan Üstü Ekonomi Paneli Yüzey tip hissedicisi O Üç yollu motorlu vana Sirkülasyon pompası Kalorifer kazanı Brülör Radyatör (tesisat) Sıva Üstü Ekonomi Paneli SÜPERMATİK İSTANBUL BOLCE MÜDÜRLÜĞÜ NECATİBEY CAD. NO: 68 80030 KARAKÖY TEL: (0-212) 252 98 46 (PBX) FAKS: (0-212) 293 94 13 ANKARA BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ HOŞDERE CAD. NO: 60/21 06550 Y. AYRANCI TEL: (0-312) 427 55 35-36 FAKS: (0-312) 427 82 26

enersistem İlkemiz, uzman olduğumuz konuda hizmettir. Baca Gazı Analizörleri ile lecna Dış Hava * tf * ' Kompanzasyon Paneli Radyant Isıtma Sistemleri ile /ı tüketim noktasında üretin «A i 1 Doğal Gaz/LPG Alarm Cihazları ile Doğal Gazın keyfini güvenle yaşayın Çünkü uzmanlık* teknikte en j enersistem

BO r ü I a r ı n i d e a l i z o l a s y o n u n d a k e s i n ç ö z ü m : Izocam Prefabrik Boru İZOCAM ALÜ-FOLYO KAPLI PREFABRİK BOKU'nun kullanım alanları: Sanayi borularında. Kalorifer tesisatlarında. Merkezi ısıtma tesisatlarında. Soğuk su borularında ısınmaya karşı. İ Z O C A M ' D A N. /S/I"/V1A, S O Ğ U T M A V E S O Ğ U K S U B O R U t A R / N D A / S / K A Y B I N I Ö N L E M E K İ Ç İ N Ç O K P R A T İ K, Ç O K H E S A P L I BİR Ü R Ü N ; BİNDİRME PAYI YAPIŞKAN BANTLI ALÜMİNYUM FOLYO KAPLI PREFABRİK BORU... İ Z O C A M A L Ü - F O L Y O K A P L I P R E F A B R İ K B O R U, Y Ü K S E K B İ R İ M A Ğ I R L I K T A C A M Y U N U N D E N Ü R E T İ L İ R. A L Ü M İ N Y U M F O L Y O N U N B U H A R K E S İ C İ Ö Z E L L İ Ğ İ S A Y E S İ N D E, İ Z O L A S Y O N Ö Z E L L İ K L E R İ K O R U N U R, B U H A R D İ F U Z Y O N U K O N T R O L A L T I N A A L I N I R. İ Z O C A M A L Ü - F O L Y O K A P L I P R E F A B R İ K B O R U, K E N D İ N D E N Y A P I Ş K A N L I B A N D I Y L A U Y G U L A M A Y I K O L A Y L A Ş T I R I R, H I Z L I M O N T A J İ M K Â N I S A Ğ L A R. İ S Ç İ L İ K, Z A M A N V E M A L İ Y E T T E N K A Z A N D I R I R. SICAĞA - SOĞUĞA - SESE - YANGINA Koç İZOCA/V\ üfi Güneş enerjisi tesisatlarında. Boruların terlemeye karşı korunmasında. Yüksek basınçlı su borularında titreşime ve sese karşı. Boruların donmaya karşı korunmasında. İZOCAM TİCARET VE SANAYİ A.Ş. DANIŞMA MERKEZLERİ İSTANBUL Tel (212) 275 72 22 (8 hatj faks 1212) 266 97 69»ANKARA Tel (3)2) 418 66 67-4)8 30 32 fakı (3)2j 425 05 15 İZMİR Tel (232) 48i 57 85-484 3/ 78 Faks (232) 489 00 52 'ADANA Tel 1322) 352 29 80 Faks \322) 352 02 54 -BURSA İti (224) 253 95 35 Fob (224) 255 60 13 ELAZIĞ W (424) 218 66 00 Faks (424) 233 19 96 «ANTALYA W (242) 24 i 19 50 fob (242) 242 39 84 -GAZİANTEP Tel (342) 233 S>7 00

ditörden Değerli Okuyucularımız, 1996 yılı yayın programımızın son sayısını gecikmeyle de olsa sizlere ulaştırmaktan mutluyuz. Bu yıl yaşadığımız sorunları önümüzdeki yayın yılında yaşamamak ve sizlere daha iyi hizmet sunabilmeyi arzu ediyoruz. İnsan metabolizması yardım almadan her sıcaklıkl ı kendi vücut sıcaklığını korumaya yeterli dcğildiı. Yaşamın sürdürülebilmesi için ısınmaya ihtiyaç vardır. Bu nedenle konutların tümünde ısıtma sis temleri mevcuttur. Ancak konvansiyonel yön temlerle, fosil kökenli yakıtların yakılması suretiyle üretilen ısı, çevreyi kirletmekte \e sem etkisi yaratmaktadır. Büyük şehirlerde yaşayan halkın hemen hemen arısı gecekondu semtlerinde oturmaktadır. Bu bölgelerde kontrolsüz olarak yapılan binalarda her türlü yakıt sobalarda yakılmakta, doğal ga/ın da ğıtımı ise yakın bir gelecekte mümkün gözükmemektedir. Bııralard;- yaşayan halkı hiç olmazsa kullandıkları soba konusunda eğitmek ge rekir. Türkiye enerji tüketiminin % 36'sı binaların ısıtılması için kul lanılmaktadır. Enerji ihtiyacının yarısından fazlası ise ithal edilen petrol, doğal gaz ve kömür gibi yakıtlarla karşılanmaktadır. Merkez; ısıtma sistemlerinde tüketilen enerjinin yeni teknolojiler ve çağda: yaklaşımlar kurularak en aza indirilmesi ülke açısından faydalı ola çaktır. 3. Ulusal Makina Mühendisliği ve Eğitimi Sempozyumu'na yonelit olarak sektörümüzü de yakından ilgilendiren bu konuyu güm/el tutabilmek amacıyla geçen yıl İzmir'de yapılan II. Ulusal Tesisat Kongresi'nde sunulmuş olan, yapı teknolojisindeki gelişmelerin les;s;r mühendisliği eğitimine katkılarınının tartışıldığı bir bildiriyi dergimizde yayınlıyoruz. Bu sayımıza yazılarıyla katkıda bulunan Sayın Metin Bilgiç'e. Şaşın Uğur Köktürk'e, Sayın Turhan Yücel'e ve Sayın Celal Okuüm'a teşekkür ederiz. 10 II TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Kasım-Aralık 1996

çindekiler tmmob makina mühendisleri odası TEŞİSfîT MÜHENDİSLİĞİ KASIM-ARALIK Cilt: 3 M M O Adına Sahibi: Mehmet SOĞANCI 1996 Sayı: 35 Sorumlu Yazı İşleri Müdürü: Ercüment ŞEVLE Editör: Hasan HEPERKAN Yayın Sekreteri: ismet YALÇINKAYA Yayın Kurulu: Ahmet ARISOY Ayhan GÜLER Kani KORKMAZ Coşkun ÖZBAŞ Macit TOKSOY Reklam Yönetmeni: Nur TAŞLICA Yapım: Mavi Tanıtım ve Pazarlama Ltd. Şti. Tel: (216)345 99 20-418 59 31 Faks: (216)348 95 22 Yönetim Merkezi: MMO İstanbul Şubesi Hüseyin Ağa Mah. Sakızağacı Cad. No.: 16 Beyoğlu 80080 İSTANBUL Tel: (212) 245 03 63-64 (212) 252 95 00-01 Faks: (212) 249 86 74 Baskı Sayısı : Fiyatı : Yıllık Abone Üye- Öğr. : Diğer : 5.000 Adet 150.000 TL. 600.000 TL. 1.000.000 TL. Tesisat Mühendisliği Dergisi'nde yayınlanan yazı ve çizimlerin her hakkı saklıdır. izin alınmadan yayınlanamaz. ISSN 1300-3399 Haberler Odadan Soba Çeşitleri, Yakma Teknikleri Metin BİLGİÇ Merkezi Isı Üretimli Kat Kaloriferlerinde Kullanılan Daire Isı Modülleri Uğur KÖKTÜRK İklimlendirme Hesaplarında Duyulur Isı Oranlarının Anlamı ve Kullanılması Turhan YÜCEL Yapı Teknolojisi Biliminin Tesisat Mühendisliği Eğitim Gelişim ve Uygulamasına Katkıları ve Öneriler Celal OKUTAN Yayın Tanıtımı TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Kasım-Aralık I996 II I I

aberler ÖZKÖSEOĞLU ISI SANAYİİ'NİN YENİ SHOWROOMU İSTANBUL'DA AÇILDI ^ zköseoğlu üretimi olan Evsel Isıtma Ci- " hazları ile Ekmekçilik ve Pastacılık Sis- :> * temlerinin sergileneceği istanbul Shovvroom ve Isı Danışma Merkezi II Aralık 1996 tarihinde, Yenibosna Özköseoğlu Fabrikası yanındaki özel binasında verilen bir kokteyl ile hizmete girdi. 220 m 2 'lik kapalı alana sahip olan Showroom'un açılışını Özköseoğlu eski genel müdürlerinden Sezai POLAT yaptı. Açılışa Özköseoğlu şirketler topluluğu yönetim kurulu üyelerinden Erdem Alp, Şahap ÖZER ve ikinci kuşak yönetim kurulu üyeleri, liğer sektör kuruluşlarının mensupları, bölüm müdürleri, Marmara Bölgesi bayi ve servisleri, çalışanlar ve Basın Mensupları katıldı. istanbul ve Marmara Bölgesine hizmet vermek amacıyla açılan Shovvroom'da; Özkösocglu fırın ve hamur işleme makinaları, kat kaloriferle i, çelik kazanları ve brülörleri ile doğslgaz b ıcnları sergilenecektir. Özköseoğlu Ankara Shov> room'u 17 Ağustos 1995'te açılmıştı. CEBECİ PLASTİK İLK SHOVVROOMUNU AÇTI... amamı PVC olan laminant kapaklı modüler sistemleri üreten Cebeci firması, isı tanbul'daki ilk showroom'unu Küçükçekmece Yeşilova'da açtı. Küçükçekmece Belediye Başkanı Nurettin Şen'in konuşmasıyla açılan Shovvroom, ahçı giysili mankenler mutfak ve banyo ürünlerini tanıttı. I972'de Ömer ve Mustafa Cebeci kardeşlerin kurduğu firma, 1988'den beri inşaat sektörüne PVC lambri, akerdoon kapılar ve tamamı PVC mutfak ve banyo dolaplarıyla hizmet veriyor. Aksesuarları ve tüm teknik detaylarıyla son derece pratik ve estetik ürünler sunan Cebeci Plastik, yeni shovvroom'unda boyabakım gerektirmeyen, su-nem-alev ve darbelere dayanıkiı, son derece kolay temizlenen çok uzun ömürlü PVC ve laminant karışımı ürünlerini unacak. RUBAFLEX: KESİNLİKLE YANMAZ... v İMERPA'nın İthal Ürünü Rubaflex; Fransız - ".->.', Standartlar Enstitüsü tarafından verilen Yanmazlık, Üretiminin Yapıldığı YSOLIS İtalya Tesisleri ise ISO 9002 Belgelerine Sahip. TEMON Şirketler Topluluğu üyelerinden Hİ- MERPA Havalandırma izolasyon Malzemeleri Pazarlama Tic. A.Ş. tarafından ithal edilen tüm Rubaflex Rulo ve Boru Kauçuk Köpüğü İzolasyon Malzemeleri kesinlikle alev almaz, yani tutuşmaz ve üzerinde alevi yürütmez. RUBAFLEX MI-NF, Fransız Standartlar Enstitüsü "AFNOR" tarafından verilen 40/01 Nolu yanmazlık belgesine, üretildiği fabrika "YSOLIS-italya"da ISO 9002 belgesine sahip. NF (non-flammable) ingilizce bir kelime olup, yan- I 2 > TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Kasım-Aralık 1996 maz anlamını taşır. M I ise Fransız standartlarında en yüksek yanmazlık sınıfını tanımlar, ingiliz standartlarında elass 0'a tekabül eder. Rubaflex mamulleri; Fransız Standırtlar Enstitüsü tarafından yapı malzemeleri için yapılan yangın reaksiyon testine tabi tutulmuş olup (NFP 92-507) no'lu MI sınıfında tanımlanma hakk nn sahiptir. Rub;nflex Kauçuk Köpüğü boru ve rulo izolasyon ınalzen eleri özellikle yanma? lığın şart olduğu projelerde kullanılan en ^ ok kalitede bir marnü dür. Unutulmamalıdır ki kauçuk köpüğü izolasyon malzemesi üretiminde, daha düşük yanmazlık kalitesine sahip ürünler de üretilmektedir. Ürün seçiminde bu önemli farkı dikkate almak gerekir. 8

lil aberler 4 MEVSİMİN GELENEKSEL BULUŞMASI 10. YILINDA... FEKS Fuarcılık tarafından 10 yıldır ger- ;/ çekleştirilen ISOHA bu yıl 9-13 Nisan 1997 - tarihleri arasında Beylikdüzü'nde yapılacak. Isıtma ve soğutma teknolojilerinin biraraya geldiği fuar artık sektörün buluştuğu bir "zirve" halini aldı. Türkiye'nin ısıtma ve soğutma alanındaki ilk ve tek ihtisas fuarı olan ve bir müessese kimliğine ulaşmış bulunan ISOHA Fuarı ilk kez 1986 yılında yapıldı. Aradan geçen 10 yılda ISOHA'ya 2500'e yakın firma iştirak etti. 100 bin'in üzerinde ziyaretçi de fuarları ziyaret etti. ISOHA'da klimalardan soğutucu gazlara soğutma kulelerinden, aspiratörlere, su ve filtrelerinden, ısı geri kazanım ve yakıt tasarruf sistemlerine kadar çeşitli ürün grupları sergileniyor. 10. yılında ISOHA 9-13 Nisan tarihlerinde Türkiye'nin önde gelen 35 ihtisas fuarının gerçekleştirildiği Tüyap Beylikdüzü Fuar ve Kongre Merkezi'nde düzenlenecek ISOHA'da fuar alanı doldu. 16 bin m 2 'lik fuar alanında ziyaretçiler 100'den fazla katılımcı tarafından sunulan 300'ün üzerinde firmanın ürünlerini görebilecekler, konuyla ilgili sektörel yayınların, dernek vb. kurum ve kuruluşların standlarını ziyaret edebilecekler. Tanıtım: ISOHA'nın tanıtım çalışmaları da son hızla devam ediyor. Fuarın düzenleyicisi AFEKS günlük gazetelerde, ulusal radyolarda, Bursa, Eskişehir gibi illerdeki yerel radyolarda fuar reklamlarına başlayacak. Yine fuar sırasında radyodan canlı yayın yapılacak, Sabah Gazetesi ve Dünya Gazetesi de ISOHA eki yayınlayacaklar. Türkiye'de sektörle ilgili toplu konut ve sanayi bölgelerinde 200 adet bez afiş ve 1000 adet afiş asılacak. Beylikdüzü'ndeki fuar alanına ziyaretçilerin kolayca ulaşabilmesi için servisler tahsis eden AFEKS, fuar süresince istanbul'un 6 noktasından 575 adet servis gerçekleştirecek. istanbul dışından gelecek ziyaretçiler için de Ankara, Eskişehir, Konya, Bursa ve izmir'den ücretsiz otobüs tahsis edileek. Fuar sırasında konularının ve içeriklerinin ilgili sektör kuruluşlarınca saptanacağı, teknik içerikli oturumlar, sektörün sorunlarını irdeleyen toplantılar düzenlenecek. Tesisat Mühendisleri Derneği, Makina Mühendisleri Odası, Eğitim Kuruluşları, BOT AŞ, İGDAŞ, İZODER, Tüketici Dernekleri, yerli ve yabancı ihtisas dergileri, basın ve benzer kuruluşların 10 yıl ISOHA etkinliklerine katılımları istendi. Tanıtım etkinlikleri dahilinde gerek ısıtma ve doğalgaz sektörünü, gerekse soğutma ve klima sektörünü hedefleyen özel ziyaretçi promosyonu programı yapıldı. Özel ziyaretçi promosyonu programı doğrudan ziyaretçiye erişmeyi ve yüzyüze görüşmeler ve yazışmalar kanalıyla 10. ISOHA fuarımı ziyaret etmelerini hedeflemekte. 10 yıl şenlikleri: Konserleri, özel gösterileri, dans grupları ve diğer değişik etkinlikleri ile ISOHA 10 yıl kutlamaları bir şenlik havasında geçecek. Fuar süresince ünlü mankenlerin, pandomim sanatçılarının katıldığı basının ve halkın ilgisini çekecek gösteriler düzenlenecek. Kamu ve özel sektörün üst düzeydeki temsilcileri ve sektör kuruluşları mensuplarının katılacağı açılış ve basın toplantısı düzenlenecek. Fuarın 2. gecesi ISOHA 10. yıl resepsiyonu verilecek. 10. yıl ISOHA resepsiyonunda ISOHA'ya emeği geçen ve katkıda bulunanlarla 10 yıldır üstüste ISOHA Fuarı'na katılanlara bir törenle 10. Yıl Onur Plaketi takdim edilecek. II ODE MÜHENDİSLİK "YANGIN YALITIMI SEMİNERLERİNİ" BAŞLATIYOR 996 yılında Knaufun distrübütörlüğünü üstlenen Ode Mühendislik "Yangın Yalıtımı" konusundaki bilgi eksikliğinin giderilmesine katkıda bulunmak ve İnşaat-Makina-Elektrik Mühendisleri ve Mimarlara yönelik olarak eğitim seminerlerinin düzenlenmesi için çalışmalar başlatıyor. Ankara ve istanbul'da 4-5 Mart 1997 tarihlerinde düzenleneceği eğitim seminerlerine ilgililer ücretsiz olarak katılabilecek. Konusunda dünyaca ünlü Avusturyalı Uzman Robert Stubits tarafından verilecek seminerlere katılmak ve detaylı bilgi almak için Ode Mühendislik'ten inş.yük.müh.ali TÜRKER'İ 0212 225 59 50 no'lu telefondan arayabilirsiniz, ii TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / fam-aralık 1996 S I 3

aberler III. Ulusal Tesisat Mühendisliği Kongresi ve Sergisi Kapsamında Gerçekleştirilecek Panellerin Konuları Belirlendi. Odamız adına Şubemiz yürütücülüğünde gerçekleştirilecek III. Ulusal Tesisat Mühendisliği Kongresi ve Sergisi Düzenleme Kurulu üçüncü toplantısını 07.12.1996 tarihinde İzmir'de Gerçekleştirdi. üzenleme Kurulu Toplantısında 3. Ulusal Tesisat Mühendisliği Kongresi ve Sergisi hakkında 10 madde görüşülerek benimsendi ve bu maddelerin Oda Yönetim Kurulu onayına sunulmasına karar verildi. Panel konularının; 1. Tesisat Mühendisliğinde Etik 2. Gümrük Birliği Sürecinde Tesisat Malzeme - Ekipmanları Sanayi ve Tesisat Mühendisleri'nin Durumu. 3. Tesisat Mühendisliği ile ilgili Yasal Mevzuat, Bakanlıklar, Yerel Yönetimler, Odalar ve Dernekler Açısından Bakış olarak Oda Yönetim Kurulu onayına sunulmasını, Yürütme Kurulu'nun panel yöneticilerinin, panelistlerin belirlenmesi, mevcut durum analiz raporlarının hazırlanması konusunda yetkilendirilmesine karar verildi. Çağrılı konuşmacı ve bildiri sunacakların belirlenmesi konusunda da Yürütme Kurulu'na yetki verilmesine karar verildi. Sergi yerleşim alanına stand kurma işleminin İZFAŞ A.Ş. tarafından yapılmasına karar verildi. Toplantıda ayrıca Destekleyen Kuruluşlara katılımın bildiriler kitabı basımı yapıldığı tarihe kadar devam etmesine, Kongreye katkıda bulunan kurum ve kuruluşların katkı nitelikleri belirtilerek bildiriler kitabında yer verilmesinin Oda Yönetim Kumlu onayına sunulmasına karar verildi. Toplantıya, Emin KORAMAZ (Genel Merkez), Süleyman EVCİLMEN (Antalya Şubesi), '"1.Ramazan UĞURLUBİLEK (Eskişehir Şubesi), Kazım UMDULAR (İzmir Şubesi), Hakan BULGUN (izmir Şubesi), Yusuf TEK (Adana Şubesi), Uğurhan KARCILI (Denizli Şubesi), A.ihsan KUTLAR (Gaziantep Şubesi), Şube Temsilcileri olarak katıldılar. Toplantıya ayı ıca kongre Yürütme Kurulu Üyelerinden Ali GÜNGÖR, Arif HEPBAŞLI, Hüseyin GÜNERHAN, Nuray BO- ZOKALFA, Zafer İLKEN ve Kongre Sekreteri Kenan KARAKAŞ katıldılar. 23 kasım 1996 tarihi itibariyle III. Ulusal Tesisat Mühendisliği Kongresi ve Sergisi'ni Destekleyen Kuruluşlar: Dokuz Eylül Üniversitesi, Ege Soğutma Sanayi ve İş Adamları Derneği, Ege Ünıveı sitesi, Gaziantep Üniversitesi, Isıtma Soğutmı, Klima imalatçıları Derneği, istanbul Doğalgaz Mühendisleri ve Müteahitleri Derneği, İstanbul Teknik Üniversitesi, İztaş, İzmir Büyükşehir Belediyesi, izmir Yiıksek Teknoloji Enstitüsü, Pompa Sanayicileri Dernc?ği, Tesisat Mühendisleri Derneği, Türk Isı Bilimi ve Tekniği Derneği, Türk Müşavir Mühendis ve Mimarlar Birliği ve Türkiye Yangından Korunma Vakfı'dır. il ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ KONGRE BAŞVURU FORMU Adı Soyadı, Bağlı Olduğu Kuruluş Görev ve Unvan Yazışma Adresi Telefon Faks: ü Kongreye izleyici olarak katılmak istiyorum. Sonraki gelişmeleri adresime gönderiniz. ü Bildiri sunmak istiyorum; Sunulacak Bildirinin Başlığı : Bildirinin Kongre kapsamındaki konulardan hangisi ile ilgili olduğu: Birden fazla yazar varsa bildiriyi kongrede kimin sunacağı Yazışma adresi: MMO İzmir Şubesi Atatürk Caddesi No.: 422 K.: 5 Alsancak 35220 İZMİR Tel.: (0.232) 463 41 98 Pbx 124 Faks: (0.232) 422 60 39 14 TESİSAT HÜHENDİSLİGİ / Kasım-Aralık 1996

aberler SU KONGRESİ ve SERGİSİ'97, İSTANBUL 19-22 Haziran 1997 İstanbul Sergi Sarayı, Tepebaşı SU KONGRESİ VE SERGİSİ '97, İSTANBUL VYATER CONGRESS & EXHIBITION '97, İSTANBUL JUNE, 19-22 HAZİRAN 1997 İstanbul Sergi Sarayı Tepebaşı - İstanbul Kongreye Başvuru Congress registration Sergi Organizasyonu Exhibition Application TMMOB Makina Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi Hüseyin Ağa Mah. Sakızağacı Cad. No.: 16 Beyoğlu 80080 İstanbul Tel. : 0212 245 03 63-64 0212 252 95 00-01 Faks : 0212 249 86 74 AFEKS Organizasyon ve Pazarlama Tic.A.Ş. Akyol Sok. No.: 61 Fındıklı 80040 İstanbul Tel. : 0212 243 42 20 0212 243 15 32 0212 243 15 46 Faks : 0212 25 I 61 59 0212 251 70 22 TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Kasım-Aralık 1996 3 I 5

aberler SU KONGRESİ VE SERGİSİ'97 DÜZENLEYEN KURULUŞLAR TMMOB Fizik Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi TMMOB Harita ve Kad. Müh. Odası İst. Şubesi TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi TMMOB Jeofizik Mühendisleri Odası İst. Şubesi TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi TMMOB Maden Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi TMMOB Makina Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Şubesi TMMOB Orman Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi TMMOB Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi İstanbul Eczacı Odası İstanbul Diş Hekimleri Odası İstanbul Serbesl Muh. ve Mali Müşavirler Odası İstanbul Tabib Odası İstanbul Veteriner Hekimleri Odası AMAÇ Su canlı yaşamın sürdürülebilmesinde vazgeçilmez bir maddedir. Su kaynaklarının arınması, varlıklarının korunması ve kullanımı konulan, bir çok meslek disiplininin birlikle uğraş vermesini gerektirmekledir. Su enerji üretiminden, sanayiye ve içme suyundan gıda maddeleri üretimine kadar geniş bir yelpazede ana girdiyi oluşturmakladır. Haziran 1995'te, İSTANBUL SU KONGRESİ'95 adıyla yapılan I. Kongre, İstanbul'un su sorunları ile sınırlı olarak gerçekleştirilmiştir. Konuyla ilgili bir çok kesimi ve uzmanı bir araya getirerek düzenlenen kongreyi 1.200'ü aşkın kişi izlemiş ve İstanbul'un su sorunları tartışılarak çözüm yolları aranmıştır. İSTANBUL SU KONGRESİ'95 Düzenleme Kurulu, konunun önemini gözönüne alarak, ikinci kongrenin 1997 yılında ulusal boyutta düzenlenmesine karar vermiştir. SU KONGRESİ VE SERGİSİ'97. İSTANBUL adıyla düzenlenecek olan ikinci kongrede genel olarak; teknik, sağlık, ekonomi, hukuk ve kültür boyutunda su ile ilgili konuların tartışılması amaçlanmaktadır. Bunun dışında, ulusal ve sınırlı olarak uluslararası boyutta su politikaları tartışmaya açılacaktır. Bu amaçla SINIR AŞAN SULAR VE GAP adıyla bir özel oturum yapılacaktır. Kongrenin ikinci özel oturumu ise, birinci kongrenin bir devamı olarak İSTANBUL İÇME VE KULLANMA SUYU konusuna ayrılmıştır. Kongreyle eş zamanlı olarak düzenlenecek SERGİ'de, kongre kapsamında tartışılacak konuları kapsayan alanlarda üretilen HİZMET ve ÜRÜNLERİN tanıtımı yapılacaktır. Kongre sonunda, bilinci kongre.sonuçlan da dikkale alınarak elde edilen sonuçlar halkın bılguinc ve uygulamadan sorumlu yerlere iletilecektir. K mgreyi düzenleyen kuruluşlar, merkezi ve \erci y melimlerin uygulamalarını, kongre sonuçlan ışığında değerlendirilecek ve uygulamaları izleyecckt ı. KONGRE BİLDİRİ KONULARI O Su kaynakları ve potansiyeli DÜZENLEME KURULU O Sulardan yararlanma teknik ve yöntem Un O Yağış ve su havzaları, kıyı kullanılın O Jeotemıal kaynaklar O Su kalitesi ve denetimi O Su hukuku ve kültürü O Su ve sağlık O Su ve çevre O Enerji üretiminde su O Sanayide, tarımda ve ulaşımda MI O Su ürünleri ve teknolojisi O Türkiye'de ve dünyada su politikaları KONGREYE KATILIM Bildiri Sunma Kongreye bildiri sunacak katılımcıların, 'lildiri başlıklarını 15 Mart 1997 akşamına kadar y;.zılı olarak bildirmeleri gerekmektedir. Bildirimde İn ıkınan katılımcılara, bildirilerini yazacakları forma lanmış kağıtlar iletilecektir. Bilgiri başvurusu y ıpnıış katılımcıların bildirilerini gönderebilecekler' son tarih 28 Nisan 1997'dir. Bildiriler için teliı u reli ödenmeyecektir. Bildiri Değerlendirme Bildiriler, Kongre Bilim Danışma Kurulu taralından değerlendirilecek ve yayınlanabiliı olanla kongrede sunulabilecektir. Bildiri Kitabı Kongre Bildiri Kitabı, bildiri sunacak katılımcılara ücretsiz, verilecektir. Birden fazla imzalı I ıldirilerde, kitap, yalnıcaz birinci isme ücretsiz nlarak verilecektir. Kongreye Katılım Kongreye katılım ücretsizdir. Ancak kongreye izleyici olarak veya bildiri sunarak katılmak isleyen li- I 6 *î TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Kasım-Aralık 1996

aberler cari kuruluşlar kongre katılım üereti ödemek zo- Kongre Çantası : 18.000.000.-TL ııındadırlat. Kendi adlarına kongreye katılacak kişiler (Bildiri kitabı, çay-kahve servisleri) kongre olanaklarından yararlanmak islerler ise bu ola- Kongre katılım ücreti : 45.000.000.-TL naklaıın ücretlerini ödeyeceklerdir. (Tüm Konarc olanakları) Kongre Olanakları Kongre Bildiri Kitabı Kongre Çantası Öğle Yemeği Çav. Kahve araları servisleri Kokıeyler Kapanış yemeği Sergi giriş karlı Kongreye Katılım Ücreti 30 Nisan 1997'ye kadar ödeme Kongre Bildiri Kitabı : 3.000.000.-TL Kongre Çantası : 12.000.000.-TL (Bıldiıi kitabı, çay-kahve servisleri) Kongre katılım ücreti : 30.000.000.-TL (Tüm Kongre olanakları) 30 Nisan'dan sonraki tarihlerde (»deme Konsre Bildiri Kitabı : 5.000.000.-TL Kongre Sponsorlukları Kongre sponsoru olmak isleyen kuruluşlar aşağıdaki konularda başvurabilirler. Kongre Bildiri Kitabı: Sponsor kuruluş tarafından desteklenmesi durumunda kitapla yalnızca bu kuruluşun tanınırıma ver ayrılacaktır. Kongre Çanlası : ('zerinde sponsor kuruluşun adı yazılacaktır. Kongre Yemekleri : Kongre Kokleyli : Kongre Genel Sponsorluğu Sponsor kumlusun adları u>gun büyüklükte kongrenin tüm basılı kağıtları üzerine yazılacaktır. Ayrıca kongre süresince, kongre salonu girişinde sponsor kuruluşların adlarını içeren duyuru asılacaklır. Kongre Başvuru Belgesi SU KONGRESİ VE SERGİSİ'97, İSTANBUL 19-22 Haziran 1997, Tepebaşı Katılımcı Bilgileri/Applicant Information Adı Soyadı Göre \ i Yazışına Adresi Kurum Adı Tel (ev) Tel (iş) Faks Katılım Biçimi/Application Bildin Sunarak/Vv'ith presentation Delege Olarak/As delesate İzleyici Olarak/As participanı *Delege olarak katılmak isteyen tüm katılımcılar kongre katılım ücreti ödemek zorundadırlar. Bildiri Başlığı/Title of Paper to be Prescntated Türkçe: İ nail izce: ^ mm TtSİSAl MÜHENDİSLİĞİ / Kasım-Aıalık 1996 17

dadan TÜRKİYE'DE DOĞALGAZ UYGULAMALARININ GELİŞİMİ VE KURUMLAŞMA TMMOB MAKINA MÜHENDİSLERİ ODASI Sunuş: Bu bildiride, Türkiye'de, doğalgaz söktörünün gelişimi özlü bir biçimde değerlendirilmekte, mevcut durumun bir çözümlemesi yapılmakta, yaşanan olumsuzluklar tesbit edilmekte ve bu olumsuzlukları aşarak sektörün sağlıklı bir şekilde gelişimine olanak verecek işleyiş ve örgütlenme için öneriler yeralmaktadır. ÜRKİYE'DE DOĞALGAZ SEKTÖRÜNÜN GELİŞİMİ VE MEVCUT DURUM Ülkemizde doğalgazla ilgili çalışmaların geçmişi incelendiğinde, konuyla ilgili ilk çalışmaların, 1983 yılında BOTAŞ Genel Müdürlüğünce yapılan "Doğalgaz Talep ve Temin" konulu araştırma olduğunu görmekteyiz. Bu çalışmayı, Eylül!984'de Sovyetler Birliği ile doğalgaz alımını öngören çerçeve anlaşmanın imzalanması, 1986'da ise BOTAŞ'la Sovyet Soyuz Eksport Kuruluşunun 25 yıllık süreli, 199O'lı yıllar içinde yılda 5-6 milyar m"e ulaşması öngörülen doğalgaz ithalatını konu alan ticari anlaşmanın imzalanması izlemiştir. Doğalgaz teminine yönelik bu ilk girişimi, ithalatın lülen yapılabilmesini temin amacıyla, Bulgaristan sınırında Malkoçlar'dan başlayarak Hamitabat-Ambarlı güzergahını izleyen, Marmara Denizini önceden Ambarlı-Pcııdik arasında geçen, daha sonra Pendik-İzmit üzerinden Muallim mevkine ulaşan, İzmit körfezini Muallim-Hersck bağlantısıyla geçip, Gemlik-Bursa, Bo/.üyük-Eskişehir üzerinden Ankara'ya varan 842 km'lik boru hatlının inşası izlemiştir. 1988 yılı sonbaharı itibariyle, doğalgaz, güzergah üstünde bulunan yerleşim birimlerinin potansiyel kullanıma hazır hale getirilmiştir. Bu ana hattın inşasıyla birlikte, 1988 yılında Ankara'da EGO Genci Müdürlüğünce, İstanbul'da İGDAŞ Genel Müdürlüğünce, bu kentlerin kent içi doğalgaz şebekelerinin yapımı amacıyla uluslararası ihalelere çıkılmıştır. Kredili olarak çıkılan bu ihalelerin değerlendirilmesi sonucunda, Ankara'da danışman firma olarak British Gas. müteahhit firma olaı.ık da İngiliz AMEC firması ile Türk Kutlulaş Orlak Girişimi, İstanbul'da ise danışman firma olaıak Fransız Sofregas firması olarak, müteahhit olarak da Fransız SAF firması ile Türk Alarko Ortak Girişimi görevlendirilmiştir. Türkiye'de kentsel düzeyde doğalgaz kullanımını amaçlayan bu ilk kentsel dönüşüm projeli yapım sürecinde büyük farklılıklar göstermiştir Ankara projesi esas olarak mevcul havagazı şeb.'kesinin rehabilitasyonu ve takviyesini esas almıştıı. istanbul'da ise, mevcut havagazı şebekesinin "raııla )l olmadığı" gerekçesiyle İslahından vazgeçilmiş ve tamamen yeni bir dağıtım şebekesi inşası esas alınmış.ir. İki proje arasında diğer bir önemli fark ise, Ankara'da gazın dağıtımının sektörler itibarı ile yapılnıas:. şebeke yapımı biten mahallelere gaz verilmesi so uıcu. yapım çalışmalarına başlanmasından kısa biı süre sonra, dağalgaz kullanmaya başlanmışken. Islanbu-Vla semtlere gaz verilebilmesi için bütün şebekenin yapınınım bitmesi beklenmiştir. İki proje arasında diğer bir temel farklılık da, Ankara Projesinde, İngiliz standart ve ı\gulama kurallarının, İstanbul Projesinde ise Fransız sti.iu.1arl ve uygulama kurallarının esas alınması olmuştur. Ankara ve İstanbul kentsel dönüşüm projelerini. Bursa kentsel dönüşüm projesi izlemişi ir. BOTAŞ'a çıkılan ihaleyi, İtalyan Bonatli-Alarko Ortak Girişim kazanmış, yapım sürecinde, İtalgaz danışman, Bonatti-kreditör, Alarko mühendislik hi/.ıneılcri ve malzeme temini, Aklen ise yapımcı müteahhit olarak faaliyet göstermiştir. Ankara ve İstanbul'da, yukarda söz iedilen ihaleler kapsamındaki işler sonuçlandıııkl klan sonra, EGO ve İGDAŞ doğalgaz şebeke'erini yaygınlaştırma çalışmalarını kendi özka\ Haklarıyla sürdürmüşlerdir. Bugün, Ankara'da 200.000 konutta doğalgaz kullanılmakladır. Ankara'da, ihalesi birkaç vıl önce sonuçlandırılmasına karşın, finansman problemleri nedeniyle bağlanamayan 113 milyon dolar tutarlı Doğalgaz. Yaygınlaştırma Projesine. 1996 yılında baş- 18 m TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Kasım-Aralık 1996

lanmıştır. Atilla Doğan firması, bu proje için Kanada'dan kredi temin etmiştir ve gerekli malzemeleri Kanada'dan temin çalışmaları sürmektedir. 1997 yılında hızlanacak olan bu projeyle iki yıl içinde 210.000 konuta daha doğalgazın ulaştırılması öngörülmektedir. İstanbul'da, hala gaz kullanan 760.000 aboneye, sözleşme yapmış olan ve halen gaz bekleyen 90.000 abone eklenecektir. İGDAŞ, yatırım çalışmaları süren 2 RMS ve 33 km. yeni boru hattı yapımını içeren çalışmalarıyla, kademeli olarak 1 milyon ve BOTAŞ'ın vereceği gaz miktarını arttırması halinde 1.5 milyon aboneye ulaşmayı hedeflemektedir. Bursa'da, halen 60.000 konutta gaz kullanılmakta olup, 60.000 aboneye daha gazı bağlayacak çalışmalar sürmektedir. Sonuçlanma aşamasında olan bu yatırımla, toplam 120.000 konuta gaz verilmiş olacaktır. Eskişehir'de, BOTAŞ'ın özkaynaklarıyla finanse ettiği 11.5 milyon dolar tutarlı müteahhit Epsilon firması eliyle, iki yıl içinde 60.000 konuta doğalgaz ulaştırmayı hedefleyen yatırımı sürmektedir. Halen 14.000 konutta doğalgaz kullanılmaktadır. İzmit'te ise, bir belediye kuruluşun olan İZ-GAZ, Yap-İşlet-Devret sistemiyle, Fransız SAE-Sofregas Ortak Girişimine 120 milyon dolar tutarla, İzmit'in gaz dağıtım şebekesi yapımı ve konutların doğalgaz dönüşümü işini vermiştir. Bu çalışmayla 1997'den itibaren 60.000 konuta doğalgazın ulaştırılması öngörülmektedir. Bugün, Türkiye'de doğalgaz kullanan konut sayısı ve hedeflenen rakamlar aşağıda (Tablo 1) verilmiştir. Kuşkusuz, doğalgaz yalnızca konutlarda kullanılmamaktadır. Doğalgaz halen kamunun TEK Trakya Kombine Çevrim santralinde. Ambarlı Termik Santralinde elektrik enerjisi üretimi amacıyla kullanılmaktadır. Birçok özel sektör tesisinde de doğalgaz elektrik üretimi amacıyla kullanılmaktadır. Gübre tesislerinde gübre üretim girdisi olarak değerlendirilmektedir. Bundan da öte, doğalgaz iletim hattı boyunca yeralan yüzlerce fabrikada, ısı ve enerji kaynağı olarak kullanılmaktadır. Doğalgazın sektörel kullanım önceliklerine bakıldığında, 1995 yılında, doğalgaz tüketiminin yarısından fazlasının elektrik enerjisi üretiminde gerçekleştiğini görmekteyiz. (Tablo 2.) Halen Türkiye'de doğalgazın ithali, iletimi, dağıtımı ve satışından BOTAŞ sorumludur. Ankara ve İstanbul'da ise kentsel dağıtımı ve dönüşüm projeleri birer belediye kuruluşu olan EGO ve İGDAŞ tarafından yürütülmektedir. Bursa'da ve Eskişehir'de gerek devam eden yatırım çalışmaları, gerekse mevcut şebekenin işletmesi ve gaz satışı, BOTAŞ tarafından gerçekleştirilmektedir. İzmit'te ise gaz satışı ve şebekenin işletilmesinin, özel bir şirket eliyle sürdürülmesi planlanmaktadır. Yürürlükte olan ve 2.2.1990 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan 397 sayılı KHK'ye göre; bundan böyle kentsel doğalgaz yatırımları sadece BOTAŞ tarafından gerçekleştirilecek ve kurulacak sistemlerin işletmesi, BOTAŞ, belediye, özel ve tüzel kişilerin ortak olacağı şirketlerce yapılacaktır. Ancak, KHK'nin öngördüğü ve ortakların hisse paylan Bankalar Kurulu'nca onaylanacak olan kentsel doğalgaz şirketlerinden, bugüne değin yalnızca İzmit'te İZ-GAZ ve Adapazarı'nda AGDAŞ kurulmuştur. İZ-GAZ ve AGDAŞ bir belediye şirketleri olup, BOTAŞ'ın ortaklığı mevcut değildir. Doğalgaz sektörünün gelişimi kuşkusuz yukarıda anlatılan süreçle sınırlı değildir. Doğalgaz temininde kaynak çeşitlenmesi amacıyla, Cezayir'den sıvı olarak tankerle ithal edilen doğalgazı tekrar gaz haline dönüştürüp, mevcut dağıtım şebekesine iletmek üzere kurulan Marmara Ereğlisi (LNG) Sıvı Gaz Terminali için Cezayir'den ithal edilen yıllık 2 milyar m 3 gaz miktarının kademeli olarak Tablo 2. Kullanım Alanı Elektrik enerjisi üretimi için termik santrallerde % Gübre sanayinde % Sanayi kuruluşlarında enerji kaynağı olarak % Konut ve Ticari Sektörde % Toplam Tüketim İçindeki Payı 57 11 17 15 Tablo 1. Kent Ankara İstanbul Bursa İzmit Eskişehir Toplam Mevcut Kullanıcı Sayısı 200.000 760.000 60.000 _ 14.000 Süren ve Planlanan Çalışmalarla Doğalgaz Kullanacak Konut Sayısı 210.000 90.000+150.000+500.000 60.000 60.000 46.000 Toplam 410.000 1.500.000 120.000 60.000 60.000 2.150.000 TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Kasım-Aralık 1996 19

3 ve 4 milyar mvyıl çıkarılması için Cezayir'le görüşmeler sürmektedir. Öte yanda, Cezayir'in yanısıra, Katar, Nijerya, Umman, Abu-Dabi, Avustralya'dan da sıvı doğalgaz ithali için çalışmalar yapılmaktadır. Nitekim, geçtiğimiz yıllarda Avustralya'dan 225 milyon m 3 doğalgaz ithal edilmiştir. Mevcut boru hattının İzmit-Köseköy-Düzce üzerinden Karadeniz Ereğlisine uzatılmasını öngören 20 milyar tutarlı yapım çalışması, müteahhit Atilla Doğan firmasınca sonuçlandırılmıştır. Böylece güzergah üstündeki Adapazarı, Düzce, Karadeniz Ereğlisi gibi kentlerde ve Ereğli Demir Çelik İşletmelerinde gaz kullanılabilir duruma gelinmiştir. Mevcut hattın Bursa-Karacabey üzerinden Çan'a uzatan 7 milyon dolar tutarlı hattın yapım çalışmaları ise, STFA-Enerkon firmasına tamamlanmıştır. Bu yatırımla, Çanakkale Seramik Tesislerine gaz getirilmiştir. Bursa-Çan hattının Karacabey'den İzmir'e ve Aliağa'ya uzatılmasını öngören 88 milyon $ yatırım tutarlı EGE hattı ve Ankara'dan Kayseri ve Konya bağlantılarını da içerecek biçimde Adana'ya, uzatılmasını öngören 286 milyon $ yatırım tutarlı Güney hatları projelerin mühendislik çalışmaları sonuçlandırılmış, ihale evrakı hazırlanmıştır. Ancak, gerek bu hatları besleyecek gaz arzının olmayışı, gerekse finansman yokluğu, bu projeleri sürekli olarak ertelemektedir. Öte yanda, Marmara'da doğalgazla çalışacak her bir, 500 MW kapasiteli iki enerji santralinin yapım çalışmaları sürmektedir. TEAŞ Genel Müdürlüğünün ise Bursa'da Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali 1.400 mw kapasiteli ve 518 milyon USD tutarlı bir yatırım olup, üç yıl içinde ENKA-Mitsubishi-Itochi ortaklığı eliyle yapılacaktır. Bu santralin Bursa- Ovaakça'da tarım arazileri üstünde de kurulmasını öngören hatalı bir yer seçiminin değiştirilmesi talebiyle, içinde Odamızın da yeraldığı meslek kuruluşlarının ve sivil toplum örgütlerinin çalışmaları devam etmektedir. Doğalgaza dayalı bu yatırımlar, bundan böyle doğalgaz tüketiminde önceliğin elektrik enerjisi üretimine verileceği izlenimini vermektedir. Halihazırdaki faal olan dağalgaz kullanan otoprodüktör santralinin toplam kapasitesi 330 mw, tüketimleri 991 milyon m- 3 'dür. Bir başka ifadeyle, otoprodüktör santraller, kentler kadar doğalgaz tüketmektedir. Mayıs 96'ya kadar yapılan doğalgaza dayalı elektrik üretim tesisi başvuruları, 39.300 mw'lık bir kapasite öngörmektedir. Bu başvuruların hepsine izin verilmesi halinde, gaz ihtiyaçları 46.8 milyar m 3 'e ulaşmaktaır. Halen kullananların yanısıra, başvurular uygun bulunan ve özleşme imzalanan kuruluşların ise 6100 m w kurulu güç hedefledikleri ve 10 milyar m 3 gaza ihtiyaç duyacakları hesaplanmaktadır. Bu rakam bile Türkiye'nin 96 yılı doğalgaz ihtiyaını aşmaktadır. BOTAŞ'ın bir çalışmasına göre, doğalgazın hızla çeşitlendirilmesi ve arttırılması gereklidir, çünkü bu çalışmanın aşağıda verilen sonuçlara göre içine bulunduğumuz 96'dan başlayarak doğalgaza yönelik talebin arzı aşması nedeniyle, yüklü arz açıklan gündeme gelecektir. BOTAŞ DOĞALGAZ ARZ-TALEP HESAPLARI Yıllar Arz Talep Arz açığı Milyon m 3 Milyon m 3 Milyon m 3 1996 8.510 9.194-684 1997 11.044 12.689-1.(45 1998 13.502 17.001-3.499 1999 17.164 21.851-4.(.87 2000 18.330 26.728-8.398 2001 21.982 29.327-7.345 2002 23.948 30.925-6.977 2003 24.931 31.749-6.818 2004 25.941 32.876-6.935 2005 27.880 33.814-5.934 2006 29.846 35.083-5 2 37 2007 29.846 36.618-6.772 2008 29.846 38.213-8.367 2009 29.846 39.689-9.843 2010 29.846 41.178-11.332 Kaynak: Vicdan Kazı Tebliği İstanbul 2. Uluslararası Birleşik Isı Güç Üretimi Konferansı Bu tablo arzın arttırılması amacıyla Rusya'dan ithalatın 14 milyar m 3 'e, Cezayir'den 2 milyar m-"den 4 milyar m 3 'e, İran'dan 1996'da 2 milyar m"den başlayarak 10 milyar m 3 'e arttırılmasını ve Nijerya ve Katar'dan 1999'dan itibaren 1 milyan m 3 e, ithalat yapılması öngörülmesine karşın yine arz açığının olduğunu ortaya koymaktadır. Gaz arzında yetersizliğe karşın, E.T.K.B.'nin gazı olmayan, nereden bulunacağı bilinmeyen 700 mw kapasiteli Adapazarı, Gebze 1 ve Gebze 2 Ankara ve 1400 mw kapasiteli İzmir olmak üzere toplam 3200 mw kapasiteli santrallar için teklif toplanması maniardır. Öte yanda, çeşitli özel sektör kuruluşlarının 1 ila 1300 mw kapasiteli doğalgaza dayalı santral başvurularının toplamı 6.000 mvv'ı geçmektedir. Bu tablo genel olarak enerji planlamasında özel olarak doğalgaza dayalı enerji üretimine yönelik olarak ciddi ve bağlayıcı bir planlamanın zorunlu olduğunu ortaya koymaktadır. Hızla artan doğalgaz talebini karşılayabilmek amacıyla arzın arttırılabilmesi, önemli miktardaki yatırımların yapılmasına bağlıdır. Bu yatırımların tutarı boyutları hakkında bir fikir edinmekte yarar olduğu düşüncesindeyiz. Bu projelerden BOTAŞ'ın özkaynaklarıyla finanse ettiği Trakya Boru Hattı Loop yapımına Pasiner firmasınca, Pendik Kompresör İstasyonu yatırımına ise Enka Teknik-Framatom-Termodin Ortak Girişimince başlanmak üzeredir. Trakya Kompresör İstasyonları yatırımları için Avrupa Yatırım Bankasından kısmi finansman sağlanmıştır. 20 TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Kasım-Aralık 1996

YENİ DOGALGAZ DAGITIM-ILETIM YATIRIMLARI - Trakya Boru Hattı Loop Yatırımları - İstanbul-Pendik Kompresörü - Trakya Kompresörü Yatırımları - İran-Türkiye DoğalgazBoruHattıYatırımları - Rusya-Türkiye Doğu Doğalgaz Hattı Projesi YATIRIM TUTARI 6.7 milyon dolar 40 milyon dolar 140-170 milyon dolar 1100 milyon dolar 1100 milyon dolar İran-Türkiye Doğalgaz Boru Hattı yapımının önünde mali engellerin yanısıra, siyasi engeller de vardır. İran-Türkiye ve Rusya-Türkiye Doğu Doğalgaz hatlarının finansnman problemlerinin nasıl çözüleceği belirsizdir. Doğalgaz ve Türkiye'de uygulamaları hakkındaki bu genel bilgilerin sonunda, "Doğalgazın bugünkü geldiği noktada Türkiye'nin gündeminde önemli bir yer tuttuğunu söylemek" yanlış olmayacaktır kanısındayız. BİZCE 1983 YILINDAN BERİ TÜRKİYE GÜNDEMİNDE OLAN DOĞALGAZIN KENDİ GÜNDEMİNİ BELİRLEYEN CÜMLE İSE "TÜR- KİYE'NİN TÜM KAMU VE ÖZEL KURUM- KURULUŞLARI AÇISINDAN DOĞALGAZA HA- ZIRLIKSIZ YAKALANDIĞIDIR." TÜRKİYE, DO- ĞALGAZA HAZIRLIKSIZ YAKALANMIŞTIR VE HALA HAZIRLIĞINI TAMAMLAYAMAMIŞTIR DİYORUZ. Çünkü, Türkiye'de halen doğalgazdan tek başına sorumlu bir kuruluş mevcut değildir. BOTAŞ, kendi misyonunu doğalgazın ithalatından, iletiminden, satışından sorumlu kuruluş olarak tariflendirmektedir. 350 ve 397 sayılı KHK'ler, kentsel dağıtım projelerinde, EGO ve igdaş'ı veri kabul etmekte, diğer illerde ise yerel dağıtım şirketlerinin kurulmasını öngörmektedir. Doğalgazın mevcut durumda ithalat; dağıtım ve satışında BOTAŞ yetkili görülmekte ise de, Ankara ve İstanbul'da projelendirme, dağıtım, satış ve projelendirmeden EGO ve İGDAŞ sorumlu bulunmaktadır. Bu kurumlara "de facto" yetki devri yapılmış, bu kuruluşlar projelerini gerçekleştirmek için kendi standartlarını ve şartnamelerini uygulamaya koymuştur. Ankara'da doğalgaz dönüşüm işi yapan firmalar veya mühendisler EGO şartname, yönetmelik ve esaslarına göre İstanbul'da yaşayanlar İGDAŞ şartname ve yönetmeliklerine, Bursa'da BOTAŞ şartname ve yönetmeliklerine, İstanbul ve İzmit dışında sanayi dönüşümü yapanlar BOTAŞ esaslarına göre İstanbul'da İGDAŞ, İzmit'te sanayi dönüşümü yapanlar İZGAZ esaslarına göre ve böyle devam ettiği müddetçe yarın başka kentlerde başka yönetmelik ve esaslarına göre proje yapacak, tesisatlar farklı yönetmelik, esas ve standartlara göre istenecektir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının hazırlık çalışmalarını büyük aralıklarla yıllardır sürdürdüğü ve ulusal düzeyde geçerli olmasını öngördüğü Doğalgaz İç Tesisat Yönetmeliği, hazır olduğu halde bir türlü yayımlanmamaktadır. 22 Mayıs 1991'de, Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca Resmi Gazetede yayımlatılmış olan Doğalgaz Bina İç Tesisatı projelendirme ve uygulama kuralları başlıklı TS 7363 resmi zorunluluk haline getirilmiş ise de, değişik kentlerdeki uygulamalar bu standart ile çeliştiği ve standart mevcut biçimiyle bir dizi eksiklik içerdiği için, çok kez uygulanamamaktadır. Tüketicilerin doğalgaz konusunda bilgilendirilmesine yönelik çalışmalar, yerel gaz kuruluşlarının yaptığı çalışmalar, TMMOB'ne bağlı Odalarca düzenlenen toplantılar ve çoğu halka ücretsiz olarak dağıtılan broşür ve "Tüketicinin Korunması ve Bilgilendirilmesine" yönelik düzenlenen panel vb. etkinlikler ve bir yayın kuruluşunun teknik-ticari yayınlarıyla sınırlı kalmıştır. Tanımladığımız ve tanımlanabileek daha birçok sorunun çözümleri için, Odamızca değişik platformlarda dile getirilen önerileri burada bir kez daha yinelemenin yararlı olacağını düşünüyoruz. Türkiye'de mevcut parçalı yapıyı veri kabul edersek, bu durumda mevcut kurumlar arasında eşgüdümü sağlayacak bir üst örgütlenme, örneğin TÜR- KİYE DOĞALGAZ ENSTİTÜSÜ veya DOĞALGAZ SÜREKLİ KOMİTESİ gibi bir yapılanma mutlaka sağlanmalıdır. Bu üst örgütlenme, mutlaka özerk ve federatif bir yapıda olmalıdır. Bu örgütlenmenin Genel Kurulunda ilgili bakanlıklar BOTAŞ, TSE, Yerel Gaz Kuruluşları, TMMOB ve ilgili Odaları ile doğalgazın kullanıldığı ve yakında kullanacağı kentlerin Sanayi Odaları, Ticaret Odaları ile üniversitelerin ilgili bölümleri temsil edilmelidir. Genel Kurulca seçilecek ve içinde BOTAŞ, EGO, İGDAŞ, İZ-GAZ vb. Yerel Gaz Kuruluşları, TSE, TMMOB ve özel sektörün mesleki kuruluşlarının, mutlaka temsil edilecekleri bir yönetim kurulu, dönem içinde çalışmalarını sürdürmelidir. Bu kuruluşun bağımsız sekreteryası ve gelir kaynaklan olmalıdır. Bir yandan böylesi bir örgütlenmenin oluşturulması için çaba harcanırken diğer yandan mevut uygulamalar arasında da eşgüdüm sağlamaya gayret gösterilmelidir. Bu amaca yönelik olarak; önerilerimiz aşağıda ve- TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Kasım-Aralık 1996 M 2 I

rilmiştir. ÖNERİLER: 1 - Ulusal düzeyde geçerli olacak "Doğalgaz İç Tesisat Yönetmeliği" yayımlanarak yürürlüğe konmalıdır. 2- Ulusal düzeyde kurulması öngörülen "Türkiye Doğalgaz Enstitüsü" veya "Doğalgaz Sürekli Komitesi "türü örgütlenmenin gerçekleştirilmesinin ön adımı olarak, bu mantık ve yapıdaki alt öngütlenmeler bugünden ilgili gaz kuruluşlarının öncülüğünde oluşturulmalıdır. 3- Doğalgazla ilgili kurumlar, çalışmalarında şeffalaşmalı, bilgilerin genelleşmesi, herkesçe erişilebilir ve kullanılıbilir olması sağlanmalıdır. 4- Mevcut yasalara göre "Mühendislerin mühendislik faaliyetleriyle ilgili sorumlu tek kuruluş TMMOB'dur. "Mühendis ve mimarlar mesleklerini icra edebilmek için branşlarına göre ilgili mühendislik odasına kaydolmak zorundadır. Mühendis ve mimarların mesleklerini ifa etmek için oluşturdukları mühendislik ve mimarlık büro ve şirketler de, ilgili mühendis-mimar odasına kayıtlı olmak zorundadır. Hal böyleyken, son örneği ETKB'nin İç tesisat yönetmeliği tartışmalarında gözlenen; mühendis odalarına ve onların üst örgütü TMMOB'u dışlayan ve yasal zorunluluk olan mühendislerin ilgili mühendis odasına kaydolması yerine, doğalgaz alanında faaliyet gösterebilmek için ilgili bakanlık ve gaz kuruluşlarından yetki belgesi almaları gerektiğini savunan yanlış anlayışlar terkedilmelidir. Mühendislerin bu kuruluşlara karşı yükümlülükleri; faaliyetlerini bildirim, projelerini onaylatmak şeklinde olmalıdır. Gaz tesisatı işlerinde, Mimarlık ve mühendislik Hizmetleri Şartnamesinde de belirtildiği gibi, hizmetin makina mühendislerince gerçekleştirilmesi gereği kabul edilmelidir. 5- Proje denetimine yönelik olarak BOTAŞ ve Yerel Gaz kuruluşları ile TMMOB-Makina Mühendisleri Odası arasında protokol yapılmalıdır. Böylece, projelerin Odaya kayıtlı büro ve şirketler ile bu şirketlerde çalışan, kanunen proje yapma yetkisine sahip mühendislerce yapılıp yapılmadığı hususu, Makina Mühendisleri Odasınca denetlenebilmelidir. 6- BOTAŞ ve İGDAŞ tarafından hazırlanmış olan "Endüstriyel Tesislerde Doğalgaza Geçiş" konulu el kitapları, ilgili kuruluşların katılımıyla zenginleştirilmeli ve birer referans metin haline getirilmelidir. 7- Üniversitelerin doğalgaza daha yoğun bir ilgi göstermeleri sağlanmalıdır. Üniversitelerin Petrol Mühendisliği bölümlerinin adını Petrol ve Doğalgaz Mühendisliği olarak değiştirmeleri yerine Gaz Mühendisliği ve Tesisat Mühendisliğini, bir alt disiplin olarak eğitim programlarına almaları sağlanmalıdır. 8- EGO ve İGDAŞ'ın doğalgaz tesisatçısı yetiştirmek için açmış olduğu kursların benzerleri diğer gaz kuruluşlarında da açılmalıdır. Bir adını daha atılmalı, başlangıçta pilot bölümler halinde de olsa, öncelikle doğalgazın kullanıldığı kentlerdeki endüstri meslek liselerinde doğalgaz tesisatçılığı bölümü açılmalıdır. Uludağ Üniversitesi, Doğalga/ Meslek Yüksek Okulu olumlu bir örnektir, bu tür örnekler yaygınlaştırılmalıdır. 9- Yürürlükte olan 397 sayılı KHK mevcut biçimiyle yetersiz ve işlevsizdir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığınca hazırlanan ve "özelleştirme" gerekçesiyle doğalgaz satışında BOTAŞ önceliğini kaldırmayı öngören, yasa tasarısı ilgili kesimlerin bilgisine sunulmalı, tartışmasına açılmalıdır. Yapılması gereken, 397 KHK'in yerel doğalgaz dağıtım şirketlerinin kuruluşlarının usul ve esaslarını ortaya koyan, Ulusal Gaz Enstilüsünür kuruluş ve görev alanlarını da belirleyen zenginleştirilmiş bir içerikle yenilenmesinin sağlanmasıdır 10- İthal edilen ve dışa bağımlı bir enerji kaynağı olan doğalgazın sektörel kullanım öncelikler tartışmaya açılmalıdır. "Çevre kirliliğini azaltma" misyonu da olan doğalgazın kentsel düzeyde kullanımına yönelik çalışmalara ağırlık verilmelidir. Çok sayıda uluslararası firmanın doğalgaza dayalı enerji santralleri kurulması girişimleri anlamlıdır. Bu anlamda da ulusal düzeyde tartışmalar yapacak, stratejiyi belirleyecek Doğalgaz Enstitüsünün ve bu Enstitünün alt kollarını bir an önce çalışmaya başlaması zorunludur. 11- Doğalgazla ilgili uluslararası yapım ihalelerinde temel alınması gereken anlayış. "Kreditör ülkenin malzeme ve uygulama standarıları" değil, Türkiye'ye gerekli ve uygun olan malzeme ve uygulama standartları olmalıdır. 12- Aynı şekilde, kentsel dönüşüm ihalelerinde, müteahhit firmanın sorumluluğu, doğalgaz dağıtım şebekesinin yapımıyla sınırlı olmalı, lina iç tesisatlarının yapımı ve cihaz temini yurt içinden yerli kuruluşlar eliyle karşılanmalıdır. 13- Çıkılan ve çıkılacak bütün ulusal ve uluslararası ihalelerde, ihtiyaç duyulan malzemelerden, yurt içinde imal edilen ve ulusal-ulııslararası standartlara uygun olan ürünlerin yurt idinden karşılanması esas olmalıdır. 14- Tüketicinin bilinçlendirilmesine ve korunmasına yönelik çalışmalar, panel, seminer, yayın, danışma büroları tesisi vb. yaygınlasınılmalı, uygulamada güvenliğin sağlanması esas olmalıdır. Enerji tasarrufu sağlayacak yöntemler hakkında tüketiciler bilgilendirilmelidir. 15- Doğalgaz sektöründe sigorta uygulamaları yaygınlaştırılmalıdır. *Türkiye Enerji Sempozyumu (1.2-14 Kasım 1996)'nda sunulmuştur. 11 m TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Kasım-Aralık 1996