184 Âbideler Þehri Ýstanbul Bâlâ Camii Bâlâ camiinin avlusundan görünümü. Bâlâ Süleyman Aða Camii ve Külliyesi, Silivrikapý, Veledî Karabaþ Mahallesi Tekke Sokaðý nda bulunmaktadýr. Fatih Sultan Mehmed in topçubaþýlarýndan olan ve, Ýstanbul un fethine katýlmýþ bulunan Topçubaþý Bâlâ Süleyman Aða, 1453-1457 yýllarý arasýnda, þimdiki külliyenin bulunduðu yerde kargir duvarlý, ahþap çatýlý, küçük bir mescit ile bir kuyu yaptýrmýþtýr. Ýstanbul un fethinde gazilik þerefine eriþmiþ olan ve þehrin fethinden sonraki zaman içerisinde, Ýstanbul un imârýnda da üzerine düþen görevi yerine getiren Bâlâ Süleyman Aða; bu mescidi yaptýrarak bulunduðu semte adýný vermeyi baþarmýþtýr. Bâlâ Süleyman Aða nýn Ýstanbul un kuþatýlmasý sýrasýnda Fatih Sultan Mehmed in ordusunda bulunan 4 bölük topçu kuvvetinden birine kumanda ettiði bilinmektedir. Zaman içerisinde depremler ve bakýmsýzlýk nedeniyle harab olan, Bâlâ Mescidi ve Tekkesi, Abdülaziz döneminde (1862-1863) Ýkinci Mahmud un saraylýlarýndan Sazkar Kalfa tarafýndan, Nakþibendîliðe baðlý bir tekkenin cami-
Âbideler Þehri Ýstanbul 185 tevhidhanesi olmak üzere eskisinden daha büyük boyutlarda ve kubbeli olarak yeniden inþa edilmiþtir. 1894 Depremi Osmanlý Ýmparatorluðu nun son yýllarýnda Ýstanbul depremlerinin en þiddetlilerinden biri 10 Temmuz 1894 tarihinde meydana gelmiþ ve Ýstanbul da çok büyük tahribat yaparak büyük ölçüde can kaybýna neden olmuþtur. Deprem öðle ezaný okunurken önce hafif bir sarsýntý ile kendisini hissettirmiþ, güney-batýdan kuzey-doðuya ve aþaðýdan yukarýya doðru olmak üzere çok kuvvetli sarsýntýlarla devam etmiþtir. Denizde çok büyük dalgalar oluþtuðu gibi, karada da binalarýn yýkýlmasý nedeniyle çevreye toz bulutlarý sarmýþtýr. Marmara da önce deniz çekilmiþ ve sonra kuvvetli dalgalar halinde kýyýya vurarak küçük çapta bir tsunami oluþmuþtur. Bu deprem sýrasýnda Kapalýçarþý yýkýlmýþ ve Tahtakale, Kutucular ile Kantarcýlar harâbeye dönmüþtür. Edirnekapý Mihrimah Sultan, Mimar Ayaþ ve Kâriye Câmilerinin minareleri yýkýlmýþ, Azapkapýdaki Sokollu Mehmed Paþa, Ýmrahor, Bâlî Paþa, Bâlâ Süleymanaða, Emir Buhârî ve Haseki Câmileri harab olmuþtur. Fatih de Þekercihaný nýn üst katý çökmüþ, Çemberlitaþ ta Vezirhaný, Solda, Bâlâ camii ve Bâlâ Türbesinin yan görünüm pâný. Saðda ve altta ise camiin ve türbenin dýþarýdan görünümleri.. Plan ve Fotograflar:
186 Bâlâ camiinin avlu kapýsý. Bâlâ camii avlu kapýsýndaki kitabe. Âbideler Þehri Ýstanbul Amcazede Hüseyin Paþa Külliyesi büyük zarar görmüþtür. Gedikpaþa, Kadýrga, Kumkapý, Yenikapý, Lânga ve Samatya da yüzlerce ev yýkýlmýþ ve Adalar da da büyük tahrîbat oluþmuþtur. Ýþte bu 1310H. (1894) depreminden sonra harap duruma geldiði anlaþýlan Bâlâ Süleyman Aða mescit ve türbesi, Ýkinci Mahmud un kýzý Adile Sultan tarafýndan yýktýrýlarak geniþletilmiþ ve tümüyle yeniden inþa ettirilmiþtir. Daha sonra da Sultan Abdülmecid in hanýmý Perestû Haným tarafýndan tekkeye dönüþtürülerek, 4 odalý bir müþtemelât, sebil; çeþme ve muvakkıthane eklenilmiþ ve tekkenin yanýna da Bâlâ Mektebi adýyla anýlan okul yaptýrmýþtýr. Câmi-tevhidhane de bu tarihte kubbeli olarak inþa edilmiþtir. Cumhuriyet devrinde tekkelerin kapatýlmasýndan sonra külliyeye ait binalarýn bir kýsmýnýn metrûk durumda kalmalarý nedeniyle zamanla tekrar harab duruma gelmiþ ve cami 1950 ile 1973 yýllarýnda yapýlan onarýmlarla yenilenmiþtir. Camide, Fatih Sultan Mehmet in topçubaþýlarýndan Bâlâ Süleyman Aða ya ait sancak da bulunmaktaydý. Ancak bir gün sabah namazýndan önce hýrsýzlar tarafýndan çalýnmýþtýr. Hýrsýzlar, önce sürgüsünü oynatarak pencereyi açmýþ ve daha sonra pencereden uzattýklarý uzun bir çubukla, kapýnýn kilidini açarak içeri girmiþlerdir.
Âbideler Þehri Ýstanbul 187 Hýrsýzlar köpük sýkarak kapýnýn arkasýndaki alarmý etkisiz hale getirerek Camiin demir kapýsýnýn zincirlerini de demir makasýyla kestikten sonra, cami yapýldýðýndan beri mihrâbýn sol köþesindeki duvarda asýlý olan Bâlâ Süleyman Aða nýn sancaðýný çalmýþlardýr. Ampir üslubunda, sekizgen planlý ve kubbeli camide sancak-ý þerif ve Hasan Rýza Efendi nin büyük boy hilyesi bulunmaktadýr. Mevcut bina, sekiz köþeli bir plân üzerine olup tek kubbelidir. Yazýlarý Þefik Bey, Hazan Rýza Efendi, Kazasker Ýzzet Efendi nin eseridir. Camiin yanýndaki türbede Süleyman Aða nýn kabri bulunmaktadýr. Hadikatü l Cevami de aþaðýdaki bilgiler yer almaktadýr: Saðda türbe kapýsý karþýda ise camiin son cemaat yeri cümle kapýsý. Bâlâ Mescidi der kurb-ý Silivrikapusý Bâlâ Mescidi nin bânîsi Bâlâ Süleyman Aða dýr. Hîn-i fethde Topcubaþý bulunub, bölükât-ý erba adan birine aða olmuþdur. Kendi dahi anda medfûndur. Mahallesi vardýr. Bâlâ camiinin harem cümle kapýsý.
188 Âbideler Þehri Ýstanbul basýk kemerli bir kapýyla girilir. Kapýda, Abdülaziz in tuðrasýný içeren ve 1279 H. (1863) tarihini taþýyan, ta lik hatlý manzum bir kitabe bulunmaktadýr. Kitabenin üzerine, istiridye kabuðu ve rozet gibi motiflerin yaný sýra eliptik bir madalyon içinde maþallah ibaresini içeren, kabartma bir tepelik de yer almaktadýr. Üstü ahþap kaplý bir taþlýktan geçildikten sonra cümle kapýsýndan beþgen plânlý bir avluya girilmektedir. Burasý son cemaat yeri gibi kullanýlmaktadýr. Cümle kapýsýnýn her iki yanýnda ve camiye bitiþik olan türbenin cephelerinde ayný türde kemerlere sahip dökme demir þebekeli pencereler bulunmaktadýr. Cümle kapýsýnýn saðýnda, taþlýktan türbeye açýlan bir kapý ile üç adet pencere yer almaktadýr. Türbenin içerisinde altý tane sanduka bulunmaktadýr. Türbenin duvarýna bitiþik durumdaki kare biçimindeki minarenin kaidesi türbenin içerisine doðru taþmaktadýr. Türbenin üç cephesinde toplam olarak dokuz adet penceresi vardýr. Türbenin dýþarýda ka- Camiin mihrabý. Günümüzdeki Mimari Yapýsý Cami, ve türbeyi barýndýran ana yapý dört ayrý bölümden oluþmaktadýr. Külliyeye Bâlâ Tekkesi Sokaðý üzerindeki Saðda camiin mimberi ve solunda ise kadeh þeklindeki kürsü. Fotograflar:
Âbideler Þehri Ýstanbul 189 lan iki cephesinde, pencerelerle ahþap saçak arasýnda, Osmanlý hat sanatýnýn önemli eserleri arasýnda yer alan bir ayet kuþaðý uzanmaktadýr. Sekizgen biçiminde bir plana sahip olan camiin türbeden daha yüksek olan Bâlâ camiinin haremini örten kubbenin içeriden görünümü. Camiin hareminden cümle kapýsýna doðru bir görünüm.
190 Âbideler Þehri Ýstanbul Camiin hareminden diðer bir görünüm. Saðda, þadýrvan. Aþaðýda, Bâlâ türbesinde hat olarak iþlenmiþ çevresel ayet kuþaðý. Fotograflar: 10,5 m. çapýnda bir kubbesi bulunmaktadýr. Mihrap, cümle kapýsýnýn hemen karþýsýndaki kenarda yer almaktadýr. Mihrâbýn hemen saðýnda bir pencere ve bunun yanýnda ise minber vardýr. Cümle kapýsýnýn solunda müezzin mahfili bulunmaktadýr, kürsü ise mihrâbýn solundadýr. Mihrâbýn bulunduðu kenar saðýr pencere þeklindedir ve mihrâbýn tepesinde yarým daire þeklindeki bir madalyonun içinde, kelime-i tevhid yazýlýdýr. Cümle kapýsýnýn saðýnda bulunan pencere türbeye açýlmaktadýr. Mihrap çeþitli süslerle bezeli olarak beyaz mermerden yapýlmýþtýr. Minber ise mihraba göre daha sade olarak mermerden yapýlmýþtýr. Mihrâbýn solundaki ikinci köþede yer alan kürsü, süslü bir kadeh biçimindedir. Kaidesi kare tabanlý olan Bâlâ Camii nin minaresi, kesme taþlardan örülmüþtür. Pabuç kýsmý kaidenin devamý gibi bir platform þeklindedir. Gövde ise silindir biçimindedir ve kurþun kaplý ahþap bir külaha sahiptir.