SĠSTEM MÜHENDĠSLĠĞĠ TANIMLAR ÖMER ERTEKĠN, PSCONSULTECH 1
GÜNDEM MÜHENDĠS SĠSTEM SĠSTEM MÜHENDĠSLĠĞĠ BĠLGĠ ALANLARI 2
SĠSTEM MÜHENDĠSLĠĞĠ UYGULAMALARI Dünyada ilk Sistem Mühendisliği yaklaģımının ortaya konması 1940 yılında olmuģtur (Bell Labs, MIT, RAND Corp.). ABD, Sistem Mühendisliği yöntemlerini Ġkinci Dünya Savasında birçok sistemin geliģtirilmesinde yaygın olarak kullanmıģtır. Ġlk SM dersleri MIT de 1950 yılında verilmeye baģlamıģtır. Günümüzde ABD ve Avrupa ülkelerinde SM uygulamaları standart hale gelmiģtir. Bu ülkelerde öğrenciler SM eğitimini lisans ya da yüksek lisans eğitimi olarak alabilmektedirler. 3
SĠSTEM MÜHENDĠSLĠĞĠ UYGULAMALARI http://www.fhwa.dot.gov/cadiv/segb/files/se gbversion3.pdf http://www.leidraadse.nl/ 4
SĠSTEM MÜHENDĠSLĠĞĠ UYGULAMALARI http://energy.gov/sites/prod/files/cioprod/documents/sem3_1231.pdf 5
MÜHENDĠS Mühendis, belli amaçlara yönelik olarak, kısıtlamalarıyla birlikte ortaya konan bir soruna, teknik çözüm bulan kiģidir. Amaçlar ve kısıtlamalar, teknik, toplumsal veya iģ dünyasıyla ilgili olabilir.. Etimoloji Latin Greek ingeniatorem Yaratıcı, yetenekleri olan kiģi, Ġcat etme, yaratıcı olma özelliğine sahip kiģi ingenium deha/ dahi Sözlük: hendese yani geometri, aritmetik yapan anlamındadır. (Kaynak : Türk Dil Kurumu Sözlüğü) 6
SĠSTEM System means a grouping of parts that operate together for a common purpose. (Business Systems Engineering Watson, 1994). A system is an assemblage or combination of elements or parts forming a complex or unitary whole, such as a river system or a transportation system; any assemblage or set of correlated members, such as a system of currency; an ordered and comprehensive assemblage of facts, principles, or doctrines in a particular field of knowledge or thought, such as a system of philosophy; a coordinated body of methods or a complex scheme or plan of procedure, such as a system of organization and management; any regular or special method of plan or procedure, such as a system of marking, numbering, or measuring (Blanchard & Fabrychy, 1998). Etimoloji Late Latin: systemat-, systema (1619) Greek: systemat-, systema, synistanai kökeninden syn- ve histanai kelimelerinin birleģiminden oluģmaktadır. syn- birlikte (together) " histanai ayakta kalmayı, dayanmayı sağlamak, (cause to stand)" (Kaynak : www.etymonline.com) Sözlük Dizge. Düzen. Bir sonuç elde etmeye yarayan yöntemler düzeni (Kaynak : Türk Dil Kurumu Sözlüğü) 7
BĠLĠMSEL YAKLAġIM VE MÜHENDĠSLĠK Temel bilimler, fiziksel evrenin davranıģını yöneten temel ilke ve süreçlerin keģfi ve yorumlanmasıyla ilgilenir. Uygulamalı bilimler, sözü edilen ilke ve süreçlerin nitelendirilmesiyle, bunların teknik sorunların çözümüne yönelik uygulamalarıyla ilgilenir. Geleneksel mühendislik eğitimi, önceden belirlenen iģlevleri yerine getirecek araçların tasarımı, üretimi ve değerlendirilmesi amacına yönelik temel ilke ve süreçlerin uygulamalarıyla ilgilenir. Sistem mühendisliği, temel ve uygulamalı bilimler uygulamalarından Ģu Ģekilde ayrılır: Temel ilke ve süreçlerle doğrudan ilgilenmez, bunları sadece olası bir çözüm alanı için sınırlamalar Ģeklinde değerlendirir. 8
SĠSTEM MÜHENDĠSLĠĞĠ Sistem mühendisliği, pek çok mühendislik bilim dalının ortaya koyduğu ürünlerin bir araya gelmesiyle oluģan sistemlerle igilenerek, diğer mühendislik bilim dallarından ayrılır. Sistem mühendisliği, dikkatlerin parçaların meydana getirdiği bütünün tasarımı ve uygulamalarına toplandığı bir mühendislik dalıdır. Sorunla ilgili her türlü değiģkeni, toplumsal ve teknik yanlarını da gözeterek, bütünsel bir yaklaģımla ele alır. Sistem mühendisliği, disiplinlerarası, istek sahiplerinin ihtiyaçlarını karģılamaya yönelik, sistem devir ömrünü dikkate alan, bütünsel, bu sayede etkinliği optimize edilmiģ ortak bir çalıģmanın ürünüdür. 9
SĠSTEM MÜHENDĠSLĠĞĠ System engineering is distinguished by its practical philosophy that advocates holism in cognition and in decision making; it is grounded on the arts, natural and behavioral sciences, and engineering and is supported by a complement of modeling methodologies, optimization and simulation techniques, data management procedures, and decision making approaches. Yacov Y. Haimes University of Virginia May 5, 2005 Global approach to the development of methodologies and tools to conceive, analyze, model and optimize processes, organizations or strategies. Pierre Borne École Centrale de Lille May 6, 2005 10
SĠSTEM MÜHENDĠSLĠĞĠ Standart EIA 632 IEEE 1220 Sistem Tanımı Her birinin ayrı iģlevleri yerine getirdiği nihaî ürünlerin bir araya getirilmesiyle elde edilen yapı. Birbiriyle ilgili insan kaynağı, ürün (donanım, yazılım) ve süreçlerin (tesis, ekipman, malzeme, iģlemler) oluģturduğu, iģletme ihtiyaçlarını karģılamaya yönelik, kullanım ömür devri boyunca sürdürülebilir set. ISO 15288 Bir ya da birden fazla iģlevi yerine getirebilecek, kendi aralarında etkileģen unsurların bütünü. Sistem, bir ürün veya bir hizmet Ģeklinde olabilir. INCOSE Sis. Müh. Kılavuzu Belirli bir hedefi (ör. hava taģımacılığı) gerçekleģtirmeye yönelik alt sistem, bölüm ve unsurların tümleģik hâli. 11
SĠSTEM MÜHENDĠSLĠĞĠ Systems engineering is a professional endeavor that leads to the engineering of a system of humans, organizations and technologies through knowledge management efforts associated with bringing the perspectives of all stakeholders to the associated issue to bear, such as to enable the appropriate definition of the system to be engineered such as to achieve needed capabilities and fulfill requirements; development of the system through appropriate architecture, design, and integration efforts; and ultimate deployment of the system in an operational environment and associated maintenance and reengineering of it throughout a lifetime of trustworthy service to these stakeholders. Andrew P. Sage George Mason University 12 12
NELERLE ĠLGĠLENĠR YETENEKLER ĠHTĠYAÇLAR ĠġLEVLER SĠSTEM BĠLEġENLER 13 13
ANAHTAR KAVRAMLAR Sistem çözümü hem ana ürünü, hem de yardımcı ürünleri içerir Sistem yapıtaģları bir araya getirilerek oluģturulur. Sistemler katman katman oluģturulur Birbirleri ile bağlantılı ve eksiksiz süreçler ile desteklenmelidir. Her seviyede ihtiyaçlar, en uygun çözümün seçilebilmesine yönelik olarak, tüm paydaģlar göz önünde bulundurularak değerlendirilmelidir. 14 14
SĠSTEM MÜHENDĠSLĠĞĠ PROJE YÖNETĠMĠ BĠLEġEN MÜHENDĠSLĠĞĠ ALAN UZMANLIĞI (Tarafik Yönetimi, SĠSTEM MÜHENDĠSLĠĞĠ Hava Savunma, Otouyol Ücret Top. vs) 15 15
SĠSTEM MÜHENDĠSLĠĞĠ (ISO 15288) 16
BĠLGĠ BĠRĠKĠMĠ Sistem Mühendisliği Süreci Sistem Tasarımı Sistem Çözümlemesi Tedarik Sürecinde Sistem Mühendisliği Gereksinim Mühendisliği Sistem Mühendisliğinde KarmaĢıklık ve KargaĢa Sistem Çözümlemesine Dayalı ĠĢletme Çözümlemesi Sistem Simülasyonu ve Modellemesi Güvenilirlik, Sürdürülebilirlik, ElveriĢlilik, Desteklenebilirlik, Uzun Ömürlülük, Lojistik vb. Ġnsan Etkeni Sistem Emniyeti Sistem Yazılım Mühendisliği Sistem Entegrasyonu Sistem Üretilebilirliği Sistem Kalite Güvencesi Test ve Değerlendirme Sistem Maliyet Tahmini 17
BĠLGĠ BĠRĠKĠMĠ Risk Değerlendirmesi ve Yönetimi Teknoloji Değerlendirmesi Sistem Proje Önderliği Sistem Mühendisliği Eğitbilimi Kontrol Sistemleri Sistem Mühendisliğinin Uygulama Örnekleri: Harp Sistemleri Ġnsansız Araç Sistemleri Kara Sistemleri Hava Sistemleri Deniz Sistemleri Uzay Sistemleri ġebeke Sistemleri Dağıtımlı Sistemler Yatırım Sistemleri C4ISR Sistemleri (Command, Control, Communication, Computer, Information, Surveillance, and Reconnaissance Systems) Eğitim Sistemleri Önemli Altyapı Sistemleri Askeri Sistemler Kamusal, Devlete Ait Sistemler 18