TAŞÇILAR KÖYÜ MERMER OCAĞI VE EKONOMİYE KATKISI

TÜRKİYE IV MERMER SEMPOZYUMU (MERSEW00) BİLDİRİLER KİTABI 18-19 Aralık 00 TAŞÇILAR KÖYÜ MERMER OCAĞI VE EKONOMİYE KATKISI Abdülkerim PEKİN* * Balıkesir Üniversitesi, Balıkesir Meslek Yüksekokulu BALIKESİR apekın@balıkesır edu.tr ÖZET Mermer ocakları, diğer maden ocaklarına göre küçük ve orta ölçekli işletmeler olarak değerlendirilebilir. Ancak, çoğu mermer ocağının tarım ve ziraat faaliyetlerinin sınırlı kaldığı kırsal bölgelerde bulunduğu göz onune alındığında, mermer ocaklarının bulundukları yöreye olan ekonomik katkıları küçümsenemeyecek boyuttadır. Mermer ocak ve fabrikaları değerlendirildiğinde istihdam edilen kişi ve ulusal ekonomiye sağladıkları katma değerin son derece önemli olduğu görülür. Taşçılar Köyü, Bilecik' e 0 km mesafede olup merkeze bağlı bir köydür Köyün geçim kaynağı ziraat'tır Köy ve çevresi kireçtaşları ile kaplıdır Rosalia ismi ile bilmen ve üretilen mermer, Taşçılar Köyü'nden çıkarılmaktadır. Taşçılar mermer ocağında yıllık 11 ay üretim kesintisiz olarak yapılabilmektedir Taşçılar Köyü'nde olduğu gibi ülkemizde bulunan mermerlerin değerlendirilmesi ile başta yöre ekonomisi olmak üzere, ülke ekonomisine görünüşte küçük, toplamda çok daha büyük katma değer sağlanabilir. Anahtar Kelimeler: Mermer, Ocak, Ekonomi, Taşçılar, Bilecik TAŞÇILAR VILLAGE MARBLE MINE AND ITS CONTRIBUTION TO THE ECONOMY ABSTRACT Marble mines are considered as small and medium businesses according to other mines. However, when being taken into consideration that most jmarble mines are available in the remote areas where the agricultural actives are limited their economic contribution to the places where they are situated isn't small amount which can be ignorable. When marble mines and factories are assessed, it can be easily realized that the number of people employed and the value added to the national economy are exceedingly significant. Taşçılar Village, which is 0 km. far from Bilecik, is a village that is belong to the province The people in the village and its surrounding are covered with limestones The marble which is produced and known as the name of Rosalia is excavated around Taşçılar Village. The production in Taşçılar Marble Mine has been able to be made 57

TÜRKİYE IV MERMER SEMPOZYUMU (MERSEM'00) BİLDİRİLER KİTABI 18-19 Aralık 00 continuously for 11 months a year As it occurs m Taşçılar Village, it can be provided value added which small individually but vast totally to the both regional economy and the national economy by running the marble mines which are available in our coutry Key Words Marble, Block, Economy 1. Giriş Taşçılar Köyü, Bilecik' e 0 km uzaklıkta olup merkeze bağlı bir köydür. Köyün geçim kaynağı ziraattır. Köy ve çevresi kireçtaşları ile kaplıdır Rosalia ismi ile bilinen ve üretilen mermer, Taşçılar Köyü'nden çıkarılmaktadır. Mermer ocağınm yer buldum haritası Şekil l'de sunulmuştur. Rosalia Mermeri litolojik olarak kireçtaşıdır. Aylık ortalama üretim 700 m kadardır. Ocak blok verimi ortalama % 40-50 'dir. Taşçılar mermer ocağında yıl içerisinde onbir ay kesintisiz üretim yapılabilmektedir. Ocaktan Çin, Tayvan ve uzak doğu ülkelerine katraklık blok ihracatı yapılmakta, yurt içine de S/T'lik blok satılmaktadır. Blokların S/T verimi, yaklaşık olarak ikilik 1 m /m, bir buçukluk 8 m /m ' dır. Katraktan ise yaklaşık ikilik 8 m /m, üçlük 7 m /m plaka alınmaktadır, işletmeye ait fabrikanın kapasitesi ebatlı 64000 m /yıl-vardiya, plaka 11000 m /yılvardiya' dır. Fabrikaya gerekli hammaddenin % 60' ı Taşçılar Köyü Mermer Ocağı'ndan karşılanmaktadır. Fabrika üretiminin % 80' i ihracata, % 0' si iç tüketime verilmektedir.. Jeoloji Taşçılar Köyü Mermeri, Rosalia, litolojik olarak kireçtaşıdır ve Orta Jura- Kretase yaşlıdır. Rosalia, tabanda bulunan Alt Jura yaşlı kumtaşları üzerine konkordan olarak gelmektedir. Kireçtaşlarmın üzerine uyumlu olarak Üst Kretase yaşlı fliş fasiyesindeki kumtaşı, marn ve kireçtaşları gelmektedir. Mermer içerisinde pembe ve bej hamur içerisinde gül kurusu ve pembe damar-mercek ve yama şeklinde gözlemlenir. Rosalia, mikritik kalsitten oluşmuş ve kısmen yuvarlaklaşmış, kısmen de yeniden kristalleşmiş intraklast parçaları ve fosil kavkı kalıntılarından ibaret olup, bu taneler ince taneli sparit çimento ile bağlanmıştır.[] Rosalia mermerine ait ince kesit Şekil ' de verilmiştir. Taşçılar Köyü Rosalia Kireçtaşı Mermeri'nin jeolojik rezervi 000000 m olarak tahmin edilmektedir. 574

TÜRKİYE IV MERMER SEMPOZYUMU (MERSEM'00) BİLDİRİLER KITABI I8-I9 Arahk 00. Rosalia Mermerinin Fiziko-Mekanik Özellikleri incelenen Taşçılar Köyü Rosalia mermerinin kalitesini belirleyen özelliklerden olan fiziksel ve mekanik özelliklerinin belirlenmesi amacıyla alman numuneler üzerinde TSE' ye göre analizleri yapılmış ve sonuçlar Tablo 1' de verilmiştir[4,5,6]. Tablo 1 incelendiğinde ele edilen analiz sonuçlarının standartlara uygun olduğu görülmektedir Bu sonuçlar dikkate alındığında Rosalia Mermeri hem döşeme, hem de kaplama olarak kullanılabilir. Rosalia mermerinin uygun fiziko-mekanik değerlere sahip olması yanında beğenilen renk ve desen vermesi nedeniyle de hem yurt dışı, hem de yurt içine rahatlıkla pazarlanabilmekte ve ekonomiye önemli katkı sağlamaktadır. Şekil 1. Rosalia Mermer Ocağı Yer Buldum Haritası 575

TÜRKİYE IV MERMER SEMPOZYUMU (MERSEM 00) BİLDİRİLER KİTABI 18-19 Aralık 00 Şekil. Rosalia İnce Kesiti - x,5 Tablo 1. Rosalia Mermeri Fiziko-Mekanik Özellikleri Fiziksel Özellikler Değen Sertlik, mohs Birim Hacim Ağırlığı, (gr/cm ) Ozgul Ağırlığı, (gr/cm ) Atmosfer Basıncında Ağırlıkça Su Emme, (%) Hacimce Su Emme, (%) Kaynar Suda Ağırlıkça Su Emme, (%) Hacimce Su Emme, (%) Porozıte, (%) Doluluk Oranı, (%) Gözeneklilik Derecesi, (%) -4,68,74 0,18 0,49 0,17 0,44 0,49 99 0,70 Mekanik Özellikler Tek Eksenli Basınç Dayanımı, (Mpa) Don Sonrası Basınç Dayanımı, (MPa) Darbe Dayanımı, (MPa) Eğilme Dayanımı, (Mpa) Elastısıte Modulu, (MPa) Yüzeysel Aşınma Dayanımı, (cm /50 cm ) Çekme Dayanımı, (Mpa) Değen 1 8 97 0 04 8 9 x 10 7,7 4 4. Ocak Blok Verimi Taşçılar Köyü mermer ocağında Mayıs ve Haziran 00 aylarında yapılan toplam dokuz kesim takip edilmiştir. Her kesim için ana kesim boyutları ile bu kesimlerden elde edilen katrak ve S/T lik blok boyutları ölçümleri alınmıştır. Katraklık kabul edilen blok boyutları (kırık içermeyen) en-boyyükseklik olarak 90-180 cm. ; 0-00cm ; -175cm'dir. Katrak ebadında 576

TÜRKİYE IV MERMER SEMPOZYUMU (MEfüEM 00) BİLDİRİLER KİTABİ 18 19 4rahk 00 olup çapraz veya enine kırık içerenler ve minimum ölçülerin altındaki bloklar S/T' lik kabul edilmiştir. Yapılan ölçümlere ait sonuçlar Tablo ve Tablo 'te sunulmuştur. Tablo incelendiğinde ortalama ocak blok verimi 8 kesim için %5 olmakta kesim 6 kesildikten sonra dağıldığı, blok vermediği için hafriyat olarak atılmıştır. Bu kesim kayıp olarak alındığında ortalama ocak blok verimi %46'ya düşmektedir. Bazen de blok verdiği halde istenilen renk ve desen vermediği için atık blok olarak değerlendirildiğinden ocak blok verimini olumsuz etkilemektedir. Tablo. Ana Kesim Blok Boyutları Kesim No Tarih en Ana Kesim Blok Boyutları (m) boy yükseklik Ana Kesim Blok Hacmi (m) kesim 1 0 05 0 7,80 6,60,40 175,0 kesım kesim 5 05 0 7 05 0 8,40 5,80 6,90 6,50,00 4,0 17,88 158,4 kesim 4 kesim 5 0 05 0 0 06 0,00 5,60 1,00 7,40,80,0 16,80 16,75 kesim 6 kesim 7 kesim 8 kesim 9 05 06 0 06 06 0 1 06 0 16 06 0 4,90,00,50 6,00 5,90 8,80 6,60 6,70,80 4,60 5,40,0 80,95 11,44 14,74 18,64 Tablo. Ocak Blok Verimi Kesim No Elde Edilen Blok Hacimleri (m ) Toplam (m ) Verim W kesim 1 kesım kesim kesim 4 kesim 5 kesim 6 kesim 7 kesim 8 KATRAKLIK 51,45 7,1 41,07 45,01 4,50 MOLOZ 49, 46,9 S/T'LIK 49, 16, 4,5,86 45,74 HAFRİYAT,11 4,48 100 78 4 5 65 78 87 89 4 814 7 57 58 4 9 41 5 57 65 65 6 67 05 57 4 kesim 9 1,15 6,1 57 7 44 5 577

TÜRKİYE IV MERMER SEMPOZYUMU (MERSEM'00) BİLDİRİLER KITABI I8-19 Aralık 00 5. Katrak Ve S/T Verimi Taşçılar Köyü mermer ocağından fabrikaya getirilen katraklık bloklardan cm ve cm kalınlığında kesilen onar adet blok, S/T'lik bloklardan da cm. kalınlığında kesilen 1 ve 1.5 cm. kalınlığında kesilen 8 adet blok incelenmiştir. Her bloğun plaka boyutları, plaka sayılan ile toplam kesilen plaka alanı hesaplanmıştır. Kesilen plaka alanının kesime giren blok hacmine bölünmesiyle bir metreküpten alınan plaka alanı bulunarak katrak ve S/T için farklı kalınlıklarda yapılan kesimlerin verimleri elde edilmiştir. Elde edilen sonuçlar Tablo 4 ve Tablo 5 ' de sunulmuştur. Tablo 4 incelendiğinde blokların ortalama katrak verimi cm kalınlık için 7.91 m /m, cm kalınlık için 6.47 m /m 'tür. Ortalama S/T verimi ise, 1.5 cm kalınlık için 7.75 m /m, cm kalınlık için 1.14 m /m olduğu görülmektedir. cm'lik katrak verimi ile 1.5 cm'lik S/T veriminin birbirine eşit denebilecek yakınlıkta olduğu, yine cm'lik katrak blok verimi ile cm'lik S/T blok veriminin birbirine yaklaştığı anlaşılmaktadır. 6. Rosalia Ocağının Çevre ve Ulusal Ekonomiye Katkısı Mermer ocakları, diğer maden ocaklarına göre küçük ve orta ölçekli işletmeler olarak değerlendirilebilir. Ancak, çoğu mermer ocağının tarım ve ziraat faaliyetlerinin sınırlı kaldığı kırsal bölgelerde bulunduğu göz önüne alındığında, mermer ocaklarının bulundukları yöreye olan ekonomik katkıları küçümsenemeyecek boyuttadır. Mermer ocak ve fabrikaları değerlendirildiğinde istihdam edilen kişi ve ulusal ekonomiye sağladıkları katma değerin son derece önemli olduğu görülür. 1980'lerde Türkiye mermer ihracatı bir milyon dolar civarında iken bu gün yüz milyon dolarlar seviyesine yükselmiştir[]. Halen de bu yükselme devam etmektedir. Yılın onbir ayında kesintisiz çalışma olanağı olan ocakta ortalama üretim, % 50 ile 700 m / aydır. Katraklık bloklar Çin ve Tayvan başta olmak üzere Uzakdoğu ülkelerine satılmaktadır. S/Tlik bloklar yurt içine verilmektedir. 578

TÜRKİYE IV MERMER SEMPOZYUMU (MERSEM 00) BİLDİRİLER KİTABI 18 19 Aralık 00 Tabi o 4. Katrak Blok Veririm Sonuçları Blok No 1 4 5 6 7 8 9 10 1 4 5 6 7 8 9 10 Blok Boyutu (cm) en 10 105 10 110 90 10 175 185 boy 5 5 5 0 0 175 5 0 55 0 60 60 00 55 55 50 65 50 60 0 yük 15 110 10 175 10 Blok Hacmi (m ) 4,05,19 5,10 4,77 4,86,1 4,9,5 5,0 5,4 6,41 7,51 7,5 5,9 7,59 6,16 7,11 6,60 6,45 4,7 Kesilen Ebatlar (cm) Kal En Boy 15 110 10 175 10 5 5 5 0 0 175 5 0 55 0 60 60 00 55 55 50 65 50 60 0 Kesilen Plaka Adedi 1 7 41 4 4 7 41 5 5 9 Kesilen Plaka (m ) 104,6 8,01 14,89 19,6 17,16 51,98 119,9 97,75 14,80 14,5 Ortalama venm 55 66 50 59 66 57 71 59 59 65 4,10 91,7 6,50 5,68 86,11 4,5 7,8 4,8 7,77 185,90 Ortalam A verim Katrak Blok verimi (m /m ) 5,8 5,71 6,45 7,10 6,15 4 55 7, 7,78 6,9 6,90 6.47 7,9 8,8 5,71 8,06 7,71 9,1 8.8 6,88 6,88 9,9 7.91 579

TÜRKİYE IV MERMER SEMPOZYUMU (MERSEM 00) BİLDİRİLER KİTABI 18-19 Aralık 00 Tab o 5. S/T Blok Verim Sonuçları Blok No 1 4 5 6 7 8 9 10 11 1 1 4 5 6 7 8 Blok Boyutu (cm) en 15 10 180 190 10 180 10 15 180 10 10 15 boy 00 5 05 50 15 0 00 15 65 50 75 60 60 85 45 75 yuk 15 10 95 15 10 10 15 15 10 10 60 Blok Hacmi (m ) 5,44,81 5,67 6, 4,95 5,0,06 4,05 4,75 4,1 5,57,4 4,09 6,68 5,15 4,68 6,78,97 5,54 5,85 Kesilen Ebatlar (cm) Kal En Boy,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00 00 55 05 50 15 0 00 15 65 50 75 60 60 85 45 75 60 Kesilen Plaka Adedi 166 00 0 17 8 15 08 4 161 44 05 Kesilen Plaka (m ) 149,40 96,00 168,0 198,0 16,75 15,51 9,15 14,80,9 18,00 18,00 98,40 Ortalama venm 9 84 7 44 99 01 4 47 167,81 4,0 1,16 190, 55,65 147,74 00,48 19,66 Ortalam a venm S/T Blok verimi (m /m ) 7,48 4,19 9,68 1,78,88 0,51 0,45 0,81 1,76 0,96,86 0 7 1.14 41,01 5,06 41,1 40,67 7,69 7, 6,18,9 7.75 İşletmenin sahip olduğu ve 50 km mesafede bulunan fabrikanın gereksinimi olan hammaddenin % 60'ı Taşçılar Köyü'nden karşılanmaktadır. Ocakta 1 tane maden teknikeri, tane operatör ve 1 tane işçi çalışmaktadır. Ocak çalışanlarının gereksinimleri Taşçılar ve çevresindeki Ilyasbey, Okluca ve Beyce köylerinden karşılanmaktadır, işletme, Taşçılar ve çevresinde bulunan köylerin kamu binalarının, köy konaklarının, camilerinin ve yollarının bakım ve onarımlarına veya inşaatlarına katkıda bulunmakta, farklı ihtiyaçlarının karşılanmasında yardımcı olmaktadır. 580

TÜRKİYE IV MERMER SEMPOZYUMU (MERSEM 00) BİLDİRİLER KİTABI 18-19 Aralık 00 7. Tartışma ve Sonuç Taşçılar Köyu'nde üretimi yapılan ve tüm dünyada Rosalia adı ile bilinen mermerde olduğu gibi ülkemizde bulunan mermerlerin değerlendirilmesi ile başta yöre ekonomisi olmak üzere, ülke ekonomisine görünüşte küçük, toplamda çok büyük katma değerler sağlanacaktır. Kaynaklar 1 Karaca, Z, Mermer Madenciliği, DEU Torbalı Meslek Yüksekokulu Yayınları, 1, izmir, 159,(001) Pekın,A, Balıkesir Ilı, Kille Koyu Kumru Tüyü Mermerinin Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi Anadolu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir (199) Türkiye Mermerleri Katalogu, istanbul Maden ihracatçıları Birliği 4 TS 699, Tabu Yapı Taşları-Muayene ve Deney Metotları, 8, (1987) 5 TS 51, Doğal Yapı Taşları, 6, (1977) 6 TS 10449 Mermer-Kalsıyum Karbonat Esaslı-Yapı ve Kaplama Taşı Olarak Kullanılan,7, (199) 581