T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) ELEKTRİK ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) ELEKTRİK ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ TEK ABONELİ UYDU ANTEN TESİSATI ANKARA 2007

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...iii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ-1...3 1. UYDU SİSTEMLERİ...3 1.1. Uydu Anten Sisteminin Tanıtılması...4 1.2. Uydu Anten Sisteminin Özellikleri...6 1.2.1. Tek Yönlü Yayın...6 1.2.2. İki Yönlü Yayın...8 1.3. Uydu Antenlerinin Avantajları ve Dezavantajları...8 1.4. Tek Aboneli Uydu Anten Tesisatında Kullanılan Malzemeler...9 1.4.1. Uydu Alıcısı...9 1.4.2. Çanak Anten...13 1.4.3. Anten Aparatları...16 1.4.4. BNC Jak...22 1.4.5. Koaksiyel Kablo...23 1.5. Montajda Kullanılan Malzemeler...23 1.5.1. Matkap Çalıştırma Kuralları...23 1.5.2. Dubel Çeşitleri...24 1.5.3. Vida Çeşitleri...25 1.5.4. Montaj...26 UYGULAMA FAALİYETİ...37 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...38 ÖĞRENME FAALİYETİ 2...40 2. TEK ABONELİ UYDU ANTEN TESİSATINDAKİ CİHAZLARIN BAĞLANTILARI40 2.1. Şema Okuyabilme...40 2.2. Kablo Bağlantıları...41 2.2.1. BNC Kablo Bağlantısı...41 2.2.2. Kablo Kanalı...43 2.3. DiseqC...44 2.3.1. Sembol...44 2.3.2. Çalışma Prensibi...44 2.4. Uydu Alıcısı Kablo Bağlantı Noktaları...47 2.4.1. Anten Bağlantısı...47 2.4.2. Tv Bağlantısı, Skart Soket, Ses Bağlantısı...48 2.4.3. Optik Haberleşme Bağlantısı...50 UYGULAMA FAALİYETİ...51 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...52 ÖĞRENME FAALİYETİ-3...54 3. TEK ABONELİ UYDU ANTEN TESİSATININ AYARLARI...54 3.1. Uydu Spektrumu (Uydu Yayı)...54 3.1.1. Uyduların Uzayda Bulundukları Bölgeler...56 3.1.2. Uyduların Bulunduğu Bölgelerin Bulunması...56 3.2. Yerel Anten ile Uydu Anten Tesisatını Birleştirmek...60 UYGULAMA FAALİYETİ...61 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...62 i

ÖĞRENME FAALİYETİ 4...64 4. UYDU ALICISI (RECEİVER) MENÜSÜNÜN TANITILMASI...64 4.1. Test Sinyalinin Elde Edilmesi...65 4.2. LNB Seçimi...66 4.3. Elle(Manuel) ve Otomatik Kanal Arama...69 4.4. Kanal Ayarları...73 4.5. CI Modül Bilgisi...77 4.5.1. CI Modülün İşlevi...78 4.5.2. Kullanım Alanı...78 4.5.3. Bağlantı Şekli...78 UYGULAMA FAALİYETİ...81 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...82 MODÜL DEĞERLENDİRME...84 CEVAP ANAHTARLARI...89 ÖNERİLEN KAYNAKLAR...91 KAYNAKÇA...92 ii

MODÜLÜN KODU ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI SÜRE 40/32 AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR 523EO0152 Elektrik Elektronik Teknolojisi Haberleşme Sistemleri Tek Aboneli Uydu Anten Tesisatı Tek aboneli uydu anten tesisatının kurulmasına ait konuların işlendiği bir öğrenme materyalidir. ÖNKOŞUL YETERLİK MODÜLÜN AMACI EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Tek aboneli uydu anten tesisatını projeye uygun olarak kurmak. Genel Amaç Bu modül ile rüzgârsız ve yağışsız bir havada Elektrik Tesisatı Genel Şartnamesine uygun tek aboneli uydu anten tesisatını kurabileceksiniz. Amaçlar 1. Tek aboneli uydu anten tesisatının anten sistemini rüzgârsız ve yağışsız bir havada montaj krokisine uygun olarak kurabileceksiniz. 2. Tek aboneli uydu anten tesisatının kablolama işlemini montaj krokisine uygun olarak yapabileceksiniz. 3. Tek aboneli uydu anten tesisatının antenlerinin yönlerini rüzgârsız ve yağışsız bir havada uydu ayar cihazları kullanarak ayarlayabileceksiniz. Uygun ortam sağlandığında yerel anten ile uydu anten tesisatını birleştirebileceksiniz. 4. Uygun ortam sağlandığında alıcı-verici ünitelerinin ayarlarını yapabileceksiniz. Atölye ortamı, matkap, çelik dubel, sıva üstü kanal, el takım çantası, multimetre, uydu alıcısı, diseqc, tv alıcısı, yükselteç Modülün içinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen ölçme araçlarıyla kazandığınız bilgileri ölçerek kendi kendinizi değerlendirebileceksiniz. Öğretmen, modül sonunda size ölçme aracı ( test, çoktan seçmeli, doğru yanlış vb.) uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri değerlendirecektir. iii

iv

GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Elinizde bulunan bu modül Elektrik-Elektronik Teknolojisi alanının, Haberleşme dalının tek aboneli uydu anten tesisatı kısmıdır. Bu modül uydu anten tesisatında kullanılan malzemeleri ve bunların montajının nasıl yapıldığını kapsamlı olarak tanıtır. Günümüz teknolojilerinden olan çanak antenleri, uydu alıcılarını ve bunlarla kullanılan ekipmanları daha detaylı şekilde öğrenme ihtiyacı doğmuştur. Ayrıca bu ekipmanların kurulması ve montajı için yeterli teknik bilgi gereklidir. Modül bu ihtiyaçları ve teknik bilgileri karşılayacak şekilde hazırlanmıştır. Bu modülü başarıyla bitirdiğinizde uydu anten tesisatını tüm detayları ile tanıyarak uydu antenini kurabilecek ve uydu alıcısındaki gerekli ayarları yapabileceksiniz. Bilgiler size resimler ve şekillerle desteklenerek verilecektir. Uydu anten tesisatı ve kurulması konusu haberleşme sistemlerinin vazgeçilemez bir parçası olmuştur. İş alanı olarak bakıldığında ülkemiz ve dünya sektöründe her zaman gelecek vadeden bir iş dalıdır. Bu dalda gerekli bilgi ve beceriye sahip olabilmek, yeni teknolojileri alana uygulayabilmek için modülü en iyi şekilde bitirebilmelisiniz. Bu modülde kendi öğrenme düzeyinizi belirleyebilmeniz için her konu sonunda ve modül sonunda objektif test ve uygulamalı test soruları bulunmaktadır. 1

2

ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ-1 Bu faaliyetle, tek aboneli uydu anten tesisatının anten sistemini rüzgârsız ve yağışsız bir havada montaj krokisine uygun olarak kurabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken araştırmalar şunlardır Yakınlarınızda kurulu olan uydu anteni varsa gerekli izinleri alarak tesisatı inceleyiniz. İncelediğiniz uydu anteninde kullanılan aparatları inceleyiniz. Uydu anteni nasıl sabitlenmiş gözlemleyiniz. Matkap kullanımı hakkında bilgi edininiz. Dübelleri araştırınız. Araştırma işlemleri için İnternet ortamında araştırma yapmanız ve uydu tesisat elemanlarının satıldığı mağazaları gezmeniz gerekmektedir. Ayrıca uydu tesisat ve montajı yapan kişilerden ön bilgi edininiz. 1. UYDU SİSTEMLERİ Resim 1.1: Uydu görüntüsü Televizyon yayınlarının yapıldığı VHF ve UHF kanallarında radyo dalgalarının yayılımı yaklaşık olarak doğrusal biçimdedir. Nadir haller dışında 30-40km den daha uzak yerlere yayın yapmak mümkün değildir. Bu yüzden daha uzak bölgelere yayın yapmak için radyo linkler veya kablolar yardımı ile işaretleri taşıyıp yerel vericilere ulaştırmak gerekir. Çok uzak yerlere yayın yapmanın en etkili yolu uyduları kullanmaktır. Uygun bir yörüngeye yerleştirilmiş üç tane uydu yardımı ile kutuplar dışında dünyanın bütün bölgelerine yayın yapmak mümkündür. 3

Önceleri sadece haberleşme ve askerî amaçlar için kullanılan uydular 1980 li yıllarda televizyon yayınları için de kullanılmaya başlanmıştır. Uydu: Yerden 36000 km uzakta uzayda bulunan, bir nevi ayna görevi gören, yerden aldığı sinyalleri tekrar daha geniş alanı kapsayacak şekilde dünyaya gönderen cihaza uydu denir. Uydular kullanım amaçlarına göre: Askerî amaçlı uydular Haberleşme uyduları Televizyon yayın uyduları Yön bulma uyduları Meteoroloji uyduları olarak sınıflandırılabilir. Televizyon yayınlarında kullanılan uydular dünya etrafında (geostationer) yörünge veya senkron yörünge tabir edilen bir yörüngede döner. Yani dönüş hızları dünyanın kendi ekseni etrafındaki dönüş hızına eşittir. Bir uydunun dünya etrafında yörüngede durabilmesi için tam ekvatorun üstünde olması ve yeryüzünden yaklaşık 36000 km yüksekte bulunması gerekir. Böylece uyduya etki eden yer çekimi merkezkaç kuvvete eşit olur ve uydu dünya etrafında dairesel bir yörüngede kalır. Bir tam dönüşünü ise 24 saatte tamamlayarak dünya ile eş zamanlı olarak dönmüş olur. Bu durumda yeryüzünün herhangi bir noktasından bakıldığında uydu sabitmiş gibi gözükür. Aksi takdirde uydu döndükçe antenin çok hassas bir biçimde, sürekli olarak uyduyu takip etmesi gerekir ki, bu çok pahalı bir anten kontrol mekanizması gerektirir. 1.1. Uydu Anten Sisteminin Tanıtılması Şekil 1.1: Uydu anten sistemi şeması 4

Uydunun dünyaya geri gönderdiği sinyalleri alıp kullanmamıza yarayan sistemlere uydu anten sistemleri denir. Bir uydu anten sisteminin içerisinde çanak anten, lnb, uydu alıcısı ve bunların bağlantısında kullanılan koaksiyel kablo ve ekipmanları bulunur ( Şekil 1.1). Uydu anten sistemlerinde kullanılan bazı terimlerin karşılıkları aşağıda verilmiştir. Azimuth: Gerçek kuzeye göre yatay açı anlamına gelmektedir. Yatay doğrultuda uydu anteninin belli bir uyduya doğru bakması gereken doğrultudur. Pusuladan bakıldığında 0 derece kuzey, 180 derece güney olacaktır. Çanak anteninize saat yönünde yaptıracağınız hareket sonucu oluşan açıdır. Bakış açısı: Çanak antenin uydudaki yayınları sorunsuz bir şekilde alabilmesi için uyduya doğru bakması gereken açıdır. Bant genişliği:(bant Width) Frekans spektrumda tanımlanmış frekans aralığıdır. Ayrıca uydudan yapılan TV, Radyo, İnternet gibi yayınların kullanmış oldukları kapasite için de kullanılır. Çanak anten: Uydudan gelen sinyalleri toplayan parabol geometrisinde bir antendir. db: Desibel; sinyal şiddeti, volüm veya direnç yüzünden sinyal zayıflama miktarının logaritmik ifadesi olan bir analog ölçü birimi dir. Demodülasyon: Bir taşıyıcı üzerine modüle edilmiş olan bilgi sinyalinin taşıyıcının üzerinden geri alınması işlemi dir. Downlink: Uyduya gönderilen sinyalin yeryüzüne gönderilmesi dir. Elevation (yükselme açısı): Uydu anteninin belli bir uyduya doğru düşey doğrultuda bakış açısı. Çanak anteninizi yukarı veya aşağıya doğru yaptıracağınız hareket sonucu oluşan açıdır. Ku Bant: Avrupa standartlarına göre frekans tayfında Uplink: 13750 MHz 14500 MHz Downlink: 10950MHz-11700MHz ve 12500MHz-12750 MHz Bant aralığıdır. Lnb:(Low Noise Block Convertor) Uydudan gelen sinyali güçlendiren ve güçlendirilmiş sinyalin frekansını sayısal uydu alıcısına uygun frekansa indiren elektronik bir ekipman dır. Modülasyon: Taşındığı ortam, sinyal üzerinde bazı olumsuz etkiler göstermektedir. Dış dünyadaki değişimler veya diğer sinyaller, taşınan sinyalin bozulmasına neden olmaktadır. Bunun yanı sıra ortamın getirdiği bazı kısıtlamalar bulunmaktadır. Bu nedenle, sinyalin mümkün olduğunca az bozunuma uğraması için, sinyal üzerinde bazı işlemler gerçekleştirilmektedir. Bir başka deyişle sinyalin taşındığı ortama uygun hale getirilmesi için 5

işlenmesi gerekmektedir. Sinyale istenilen yapıyı kazandıran bu işleme modülasyon denmektedir. Polarizasyon: Elektromanyetik sinyal kendi doğrultusunda giderken aşağı yukarı ya da sağa sola hareket eder. Polarize eden yani kutuplaştıran filtreler ise sinyalin sadece bir yönde titreşen dalgalarının geçmesine izin verir. Işığın böyle tek yönlü titreştirilmesine polarizasyon (kutuplaştırma) adı verilir. Dikey (Vertical kısaca V) ve yatay (Horizantal kısaca H) polarizasyonlar vardır. Transponder: Uyduya gelen sinyali alıp güçlendiren, frekansını uydu alış frekansına indirip kapsama alanında belirlenen bölgelere inişini sağlayan, uyduda bulunan elektronik ekipmanların tümüne verilen ad dır. Uplink: Bir sinyalin aktarma yapılabilmesi için uyduya gönderilmesine veya yer istasyonundan uyduya erişim işlemine temel olarak up-link denir. 1.2. Uydu Anten Sisteminin Özellikleri Çanak anten uzaydan gelen elektromanyetik dalgaları toplayarak Feedhorn(kısaca feed) denen esas anten elemanına gönderir. Feed doğrudan doğruya LNB ye bağlıdır. Bunun çıkışındaki 12 Ghz lik sinyal önce bir düşük gürültülü kuvvetlendirici (LNA) ile kuvvetlendirilir. Sonra bir karıştırıcı ile 12 Ghz Bantındaki frekanslar ilk ara frekans olan 900-1700 Mhz bölgesine indirilir. Bu frekanslar iyi kalite bir koaksiyel kablo ile uydu alıcısına iletilir. 1.2.1. Tek Yönlü Yayın Tek yönlü yayın televizyon uydusundan dünyaya gönderilen yayındır. Bu yayınlar uydu anten sistemleri ile alınarak izlenebilir. Uydu haberleşme sistemi bir veya daha fazla uydu linki içerir. Bu linklerin her biri bir çift yer istasyonu ve bir uydudan oluşmaktadır. Bu linklerin her biri, mikrodalga sinyalini uyduya gönderen (up-link)bir verici yer istasyonu, bu sinyali uydudan alan (downlink) bir alıcı yer istasyonu ve uygun frekans ve güce sahip bir uydu sisteminden oluşmaktadır. Bir uydu yer istasyonu feed özelliğine göre aynı anda alış ve veriş yapabilmektedir. 6

Şekil 1.2: Alıcı yer istasyonu Yer istasyonundan uyduya erişim işlemine temel olarak up-link denir. Bir yer istasyonunun verici sistemi anten, modülatör, verici, feed ve anten elemanlarında oluşmaktadır. Şekil 1.3:Uplink yapısı Verici katı, modülatör katından gelen modüleli işareti iletim ortamına uygun olan frekansa çeviren bir up converter (üst çevirici) birimi ve uyduya çıkış için gerekli gücü sağlayan güç kuvvetlendirici birimlerinden oluşur ( Şekil 1.3). Uyduya gönderilen bir mikrodalga sinyalinin yer istasyonu tarafından alınması işlemine downlink denir. Bir yer istasyonu alıcı sistemi, anten, feed, alıcı ve demodülatör kartlarından oluşur (Resim 5). 7

1.2.2. İki Yönlü Yayın Şekil 1.4: Downlink yapısı Şekil 1.5:İki yönlü yayın yapısı İki yönlü yayın özel LNB ve alıcı verici sistemleri ile kullanılanarak gerçekleştirilebilir. Bu yayın sisteminde uydudan gönderilen yayın alınabilir, aynı zamanda uyduya bilgi gönderilebilir. Günümüzde daha çok internet ve iletişim alanlarında kullanılmaya başlanmıştır. Avantajı karasal hatlar olmadan bilgi alışverişi yapılabilmesidir. Dezavantajı ise oldukça pahalı sistemlerdir. Bireysel kullanıcılardan daha çok kurumsal kullanıcılara yöneliktir( Şekil 1.5). 1.3. Uydu Antenlerinin Avantajları ve Dezavantajları Uydu antenlerinin normal antenlere göre avantajları ve dezavantajları da şöyle sıralanabilir. Uydu antenleri yayını direk uydudan aldıkları için yerel antenler gibi karasal sistemlere bağımlı değillerdir. Ekipman olarak uydu antenleri daha kapsamlı ve sağlam malzemelerden oluşur. 8

Uydu antenleri doğa olaylarından yerel antenlere göre daha fazla etkilenir. Kapalı ve yağışlı havalarda yayın kaliteleri düşebilir veya tamamen yayın alamaz hale gelebilir. Yayını alabilmeleri için çok hassas ayarlanmaları gerekir. Çok küçük aralıklarda yayını yakalayamayabilir. 1.4. Tek Aboneli Uydu Anten Tesisatında Kullanılan Malzemeler 1.4.1. Uydu Alıcısı Resim 1.2:Uydu alıcısı Uydu alıcıları uydu anten sistemlerinin ana elemanlarındandır. Uydu alıcısının görevi LNB den gelen sinyalleri alıp istenen kanalı seçmek, ses ve resim işaretlerini elde etmek ve bunları tekrar modüle ederek televizyon görüntüsüne dönüştürmektir. LNB için gerekli olan besleme gerilimi de uydu alıcısı tarafından sağlanır. Resim 1.2 de bir uydu alıcısının ön görünüşü görülmektedir. Günümüzde analog ve sayısal uydu alıcıları olmak üzere 2 tür uydu alıcısı vardır. Fakat analog uydularda televizyon yayınları kalmadığından artık sayısal uydu alıcıları kullanılmaktadır. Sayısal uydu alıcılarının normal ve pozisyonerli, CI modüllü ve gömülü modüllü olan türleri vardır. Normal sayısal uydu alıcıları ile tüm şifresiz sayısal yayınlar, pozisyonerli sayısal uydu alıcıları ile birden fazla uydudaki sayısal yayınlar, modüllü sayısal uydu alıcıları ile de şifreli ve şifresiz sayısal yayınlar izlenebilir. Cihaza ait bir uzaktan kumanda ve ön panelde 4 haneli 7 elemanlı gösterge, açma kapama, sağ sol, yukarı aşağı butonları bulunur. Kullanım uzaktan kumanda üzerinden çok dilde OSD (TV ekranından gösterilen) menülerle sağlanır. Mönülerde Türkçe dâhil birden çok sayıda dil(karakter ve skin desteği) ile ekran sunumunda en az 16 renk desteği olur. Tam otomatik kanal araması, menüler, kanal ve yayın tipi bazında ebeveyn ve kullanıcı kilitleri, özelliğe göre kanal sıralama ve gruplama tasnif özellikleri olur. Bu işler için kullanılan en az 2MB Flash DRAM, 2MB DRAM program belleği, 256Kb eprom gibi çeşitli türde bellekler bulunur. Ekranda gösterilen (OSD) kolay menüler ve kullanım desteği veren ana menü ile kullanıcı dostu grafik ara yüzüne (GUI) sahiptir. Programlanabilen TV/Radyo kanal listelerindeki kanal sayısı sınırının 1000, 2000, 4000, 5000'den fazla veya sınırsız olması (bellek kapasitesine göre) söz konusudur. Tv ve diğer çıkışlar: Biri doğrudan TV diğeri VCR bağlantısı için kullanılmak üzere tam yazılım kontrolü desteğine sahip 2 adet Scart - soketi bulunur. TV - SAT geçişi sağlar. 9

Ayrıca, ses(audio), resim (Video-Out), kulaklık(phono RCA) (3 adet Cinch çıkışları) bulunur. Doğrudan TV ve kablo TV bağlantısı için 720x576 PAL G desteği sağlayan 75 ohm IEC 169-2. RF modülatörü erkek ve dişi giriş ve çıkış RF bağlantı elemanları olan ve çıkışı 470-860MHz arası (21/69) UHF istenen kanala ayarlanarak bulunur. Üretilen ses MPEG / MusiCam Layer I ve II, CD kalitesindedir. İnternetten yazılım güncellemesi yapabilme özelliğine sahiptir. Standart PC bağlantısı için bir V.24/RS232 ara yüzü bulunur. Ayrıca, ilave röle ihtiyaçları için bir 0/12V dc kontrol voltajı çıkışı bulunması tercih nedenidir. Besleme: SMPS güç kaynağı sayesinde 100-240VAC arası (düşük ve hatalı gerilim koşullarında) 50/60Hz besleme ile çalışabilmesi ve çalışırken 25W, beklemede yaklaşık 2W harcaması artık standart olmuştur. Cihazın harici sigortası ve cereyan anahtarı olması tercih edilen bir özelliktir. Resim 1.3 te bir uydu alıcısının arka görünüşü ve resim 9 ta işlevleri görülmektedir Resim 1.3: Bir uydu alıcısı arka görünüşü 10

Resim 1.4: Uydu alıcısı işlevleri 11

Aşağıdaki resimde ise uydu alıcısı kumandası ve işlevleri görülmektedir (Resim 10). Resim 1.52: Uydu alıcısı kumandası ve işlevleri 12

1.4.2. Çanak Anten Çanak anten sadece uydudan gelen sinyalleri belirli bir noktada yoğunlaştırmaya yarayan bir tür ayna görevi yapar. Bir çanak antenin verimliliği ise çanağın büyüklüğü ve geometrisinin düzgünlüğü ile ilişkilidir. Metal/polyester, sac ya da alüminyum malzemeden imal edilir.45cm den 600 cm ye kadar büyüklüklerde çanaklar mevcuttur. Çanak boyutu yayın alınacak uyduya göre değişir. Yapılarına göre 3 tür çanak bulunur. 1.4.2.1. Parabolik Çanaklar Resim1.6: Parabolik çanak Parabolik çanak antenlerin hüzmeleri çanağa dik doğrultudadır (Resim 1.6). Yani anten alınmak istenen uyduya doğrultulur. Ancak uydunun bulunduğu doğrultu genellikle yere 20-40 arasında olduğundan çanağın eğimli bir şekilde durması ve yatay olarak büyükçe bir yer işgal etmesi gerekir. Parabolik anten uzaydan birbirine paralel gelen ışınları bir noktada odaklar (Şekil 1.6). Şekil 1.6: Parabolik çanak anten prensip şeması 13

1.4.2.2. Offset Çanaklar Resim 3.7: Offset çanak anten Şekil 1.7: Offset çanak anten prensip şeması 14

Offset çanaklar bir parabolun merkezi yerine yan kenarından bir kesit alınarak elde edilir (Resim 13). Hüzmeleri antene dik değil, eğimlidir. Bu eğim ayarlanarak istenen doğrultuda monte edilebilecek bir anten yapılabilir. Offset antenin yansıtıcı yüzeyinin tamamı etkin olarak kullanılabilmektedir ( Şekil 1.7). 1.4.2.3. Multifeed Çanaklar Bir çanakla birden fazla LNB nin beslendiği ve böylece birden fazla uydunun yayınının alınabildiği antenlere Multifeed antenler denir. Bir Multifeed antenle birbirine komşu olan birkaç uydu yayını alınabilir. (Şekil 1.9) Resim 4: Multifeed çanak Şekil 1.8: Multifeed anten yapısı Şekil 1.9: Multifeed anten çalışma prensibi Resim 5: Multifeed çanak 15

1.4.3. Anten Aparatları 1.4.3.1 Çanak Bağlantı Aparatları Çanak antenlerden iyi bir verim almak istiyorsak anteni çok iyi sabitlememiz gerekir. Anteni sağa sola çekip bıraktığımızda ya da salladığımızda yerinden oynamamalı ya da tekrar eski konumunu alabilmelidir. Bu da ancak anten aparatlarıyla gerçekleştirilebilir. Genellikle bu aparatlar çanak anteni aldığınızda kutusunda çıkacaktır. Ancak bazı özel durumlarda, örneğin anteni sabitleyeceğiniz yerlere aparatların uymaması durumunda aparatlar üzerinde oynamalar yapılabilir ya da uygun aparat üretilebilir. Montaj ayakları Resim 6.10: Montaj ayağı Beton, ahşap konstrüksiyon ya da balkon demirlerine montaj yapılabilir. 64 cm lik çanaklarda 45 cm montaj ayağı,90 cm lik çanaklarda 72 cm montaj ayağı kullanılmalıdır. Montaj yapılan yerin yapısına göre büyük çaplı antenler için de 45 cm lik ayak kullanılabilir (Resim 7.10). Resim 1.11: Montaj ayağı Duvara takılacak çanak için yandaki şekilde görünen "L" şeklinde bir demir boru kullanılmalıdır. Dört ayrı noktan duvara vidalanarak sabitleştirilir ( Resim 1.11). 16

Resim 1.12: Montaj ayağı Yere takılacak çanak için yandaki şekilde görünen borunun altına kaynaklanmış çerçevenin içine ağır bir veya iki taş koyarak ya da beton dökerek sabitleştirmiş olursunuz ( Resim 1.12). Çatı altı bağlantısı Şekil 1.10: Çatı altı bağlantısı Çanağın takılacağı boru çatının altına yandaki şekilde görüldüğü gibi özel bir demir çerçeve içinde sabitlenir (Şekil 1.10). Demir çerçeve çatıyı oluşturan tahtalar arasına dört ayrı yerden vidalanır, paslanmayan 50 mm çapında bir boru üst ve alt noktalardan kelepçelerle sabitleştirilir. Bu sistemde çanak en şiddetli rüzgârda bile yerinden oynamaz. 17

Kelepçeler Resim 8:Kelepçe Resim 1.14:Kelepçe Yukarıdaki demir çerçeveye alternatif olarak yan şekilde gördüğünüz kelepçeleri kullanarak çanağı takacağınız boruyu sabitleştirebilirsiniz. Bu sistemde çatıya takılacak çanağın çapı 80 cm yi geçmiyor ise kullanmakta sakınca yoktur ( Resim 9,1.14). 1.4.3.2. LNB Yapısı ve Çeşitleri Şekil 1.11: LNB yapısı Düşük gürültülü blok (Low Noise Block) veya kısaca LNB;12 Ghz frekansta gelen uydu sinyallerini kuvvetlendiren bir düşük gürültülü kuvvetlendirici (LNA) ile bu sinyalleri 900-1700 Mhz lik ara frekans bölgesine indiren bir karıştırıcı ve osilatör devresinden oluşur. LNB uydu alıcı sistemin en hassas kısmıdır ( Şekil 1.11). Çünkü burası sinyalin en zayıf olduğu kısımdır. Bu yüzden sistemin kalitesi bu blok tarafından belirlenir. İyi bir LNB iyi bir alıcı sistem için şarttır. Bir LNB nin gürültü sayısı 0.2dB (desibel) ile 0.7dB arasında olabilir. Resim 1.1510: LNB Piyasada bulunan LNB lerin besleme gerilimi polarizasyona göre 12-18V civarındadır ve uydu alıcısı tarafından beslenir. LNB ile alıcı arasındaki kablo hem yüksek frekanslı sinyalleri hem de besleme gerilimini taşır ( Resim 1.15). 18

Toplayıcı anten (Feedhorn) LNB ye doğrudan dört vida ile bağlanır. Bağlantı noktasının arkasındaki boşluk bir iletim hattı olarak elektromanyetik dalgaları LNA nın giriş katına iletir. LNA ile bağlantı bu boşlukta bir ucu gözüken küçük bir iletken çubuk ile sağlanır. Sistemin düzgün çalışabilmesi için bu boşluğun içinin temiz ve kuru olması, toplayıcı eleman olan küçük çubuğun zedelenmemesi gerekir. (LO) Local Oscillator (yerel osilatör) frekansı nedir? LNB nin esas bir işinin de uydudan gelen frekansı düşürmek olduğunu biliyorsunuz. Çünkü kablolarımız 2GHz üstünde frekansları taşımakta çok isteksizdir. Uydu alıcılarındaki eski tip tünerler 1.75GHz 'e kadar yenileri ise 2.15GHz frekans üst sınırına sahiptirler. LNB frekans düşürme işlemini uydu sinyal frekansından belirli bir frekans değerini "çıkartarak" yapar. Bu değere LNB'nin "Lokal Osilatör" frekansı ya da "LO" 'su denir. Örneğin uydu alıcınızdaki tünerin üst sınırı 1.75 ise ve almak istediğiniz en üst uydu frekansı 12.6 GHz ise LNB'nizin LO su 10.85 olmalıdır. LO su 10.25 ise LNBniz 12GHz frekanslı bir uydu yayınını (12GHz - 10.25GHz = 1.75GHz) uydu alıcınıza üst sınırı olan 1.75GHz frekansında gönderecektir. Farklı LNB tipleriyle ve uydu alıcılarla belirli frekanstaki yayını doğru alamama sorunu aslında basit hesapla açıklığa kavuşturulabilir. Şimdi bizim bölgemizde geçerli olan Ku Bantı frekansları (Telecom Bantı) üst sınırı 12.750 GHz'dir. Bugün Türkiye de satılan hemen tüm uydu alıcıları da 0.95-2.15GHz tünerlidir. Üst bant yerel osilatörü 10.6 olan bir genel(üniversal) LNB için taranabilecek frekanslar 2.15 + 10.6 = 12.75GHz Bantın en üstüne kadar ulaşabilmektedir. Alt sınır ise 0.95 + 9.75 = 10.700GHz olmaktadır. LNB tipleri; Standart LNB: Standard Ku LNB denilince akla 10.0 GHz yerel osilatörlü "Marconi switching(v/h) LNB gelmektedir. Bu tip LNB 12.5v - 14.5v besleme gerilimini dikey,15.5-18v besleme gerilimini ise yatay polarite seçimi kabul etmektedir. Genel(Universal) LNB:11.7 Ghz ve üstü yayınları alabilmek için geliştirilmiş LNB lerdir. Daha çok sayısal yayınları alabilmek için kullanılır. Bu LNB lerin farkı çift yerel osilatör (9.75 ve 10.60 GHz L.O) kullanılması ve birincisi 10.7-11.8 ve ikincisi 11.6-12.7 GHz olan iki bant arasında uydu alıcıdan gönderilen 22 khz sinyaliyle seçim yapılabilmesidir. Gelişmiş(Enhanced) LNB: Standart LNB den farkı yerel osilatör frekansının 9,75 Ghz olmasıdır. Tek bantlıdır ve sadece 10.7-11.7 GHz. aralığında 2 GHz tünerli uydu alıcılarıyla çalışır. LNB'nin üzerinde yazan frekans menziline bakarak LNB'nizin tipinin ne olduğunu anlayabilirsiniz. 19

LNB çeşitleri; LNBF / flanşlı LNB Resim 1.16: LNBF ler Küçük boyutlu "offset" çanaklarda genellikle feedin LNB'nin ayrılmaz şekilde tümleşik bir parçası olduğu LNBF kullanılır ( Resim 1.16). Çanağa tek parça LNBF takılıp ucuna kablo bağlandığından feed in içini görmek de bilmek de gerekmez (Su geçirmez şekilde kapatılmıştır.). Bilmemiz gereken tek şey çanağımıza ve almak istediğimiz yayınlara uygun offset feed li bir LNBF olduğudur. Bu LNB' lerdeki feed yapısı sadece lineer (V / H) yayınları almaya uygun özelliktedir. Daha büyük çaplı parabol (prime-focus) çanaklarda ise "feed" genellikle çanakla birlikte satılır. Resim 1.17: Flanşlı LNB ler Feed'in hemen arkasına vidalarla bağlanan flanşlı LNB' nin beklenen özellikler ve iç yapısı bakımından LNBF den farkı yoktur ( Resim 1.17). Çok girişli (multifocus) ve çok çıkışlı LNB' ler Resim 1.18: Çok girişli LNB 20

Şekil 1.12: Çok girişli LNB bağlantısı Multifeed yayınları alabilmek için geliştirilen LNB lerdir. 2 çıkış F bağlantı elemanları bulunan "Dual" ve "Twin" LNB'ler bulunur (Resim 29). Bunların standart, gelişmiş ve Genel tipleri bulunur. Dual LNB tek Bantın tek polaritesini V bir çıkış tek polaritesini H diğer çıkış sabit olarak verir. Dual ve Twin LNB' lerin dış görünüşleri birbirine çok benzer, ancak örneğin Twin Genel bir LNB nin iki çıkışının her birinde tek genel LNB'de bulunan 4 polarite de bulunur. İçinde aynı feed e bağlanarak tek kabinin içine yerleştirilmiş 2 tane genel LNB bulunur. Böyle bir LNB ile tek çanağı paylaşan iki uydu alıcısı, iki ayrı çanak varmış gibi birbirinden bağımsız olarak tüm kanalları izleyebilir ( Şekil 1.12). Dual LNB ise bir merkezî dağıtımda hem V, hem de H polaritelerini aynı anda dağıtabilmek için kullanılır. Resim 1.19: Quad - Dört çıkışlı LNB Dört çıkışlı LNB'ler de "Quad" ve "Quattro (Quadro da diyorlar)" olmak üzere 2 ana türdedir ve bunların da standard, gelişmiş ve genel tipleri bulunur (Resim 31). "Quad" genel LNB bir çanağı 4 farklı kullanıcıya birbirinden bağımsız olarak tüm polariteleri izleyebilecekleri şekilde dağıtmakta kullanılır. İçinde aynı feede bağlanarak tek kabinin içine yerleştirilmiş 4 tane genel LNB bulunur. "Quattro" LNB ise her bir çıkışından AltV, AltH, ÜstV, ÜstH olmak üzere 4 farklı polariteyi aynı anda vermektedir. Her çıkışında sadece ait olduğu polarite bulunur. Bir merkezî sistemden dağıtım için (headendde) kullanılır. Aslında, terminoloji bakımından Avrupa ile Atlantik in öbür yakası arasında önemli bir fark da var. Amerika da Dish Network'un iki farklı konumdaki uydularındaki tüm yayınları alıp birbirinden bağımsız iki uydu alıcıya verebilen (iki giriş, iki çıkışlı) LNB'lere TWIN, dört çıkışlı olanlarına Quad deniyor. Tek konumdaki uyduların yayınlarını alıp iki alıcıya verebilen (tek giriş iki çıkışlı) LNB'lere de DUAL deniyor. İki girişli Mono blok LNB' lerin konumu çok özel olduğundan bu durum pek karışıklık yaratmayabilir, ancak 21

Avrupa da şimdiden üst bant yayınları olmayan uydu neredeyse kalmadığından tek bantlı V ve H çıkışları olan "Dual" LNB' lerin tümüyle demode olduğu söylenebilir. Tüm bunlardan başka sekiz genel çıkışı olan "Octal" LNB'ler de üretildi, ancak bu LNB'ler fazla verimli bulunmadığı için piyasada tutunamadı. Halen dört kullanıcıdan fazlası için Quattro LNB kullanmak en elverişli çözüm olmaya devam etmektedir. 1.4.4. BNC Jak Uydu anten sistemi ekipmanlarda kullanılan bağlantı aparatıdır. Normal bağlantı ve ek Bnc jaklar vardır (Resim 1.19,1.20,1.21). Resim 1.19:Bnc jak yapısı Resim 1.20:Bnc jak görünüşü Ek Bnc Jakları: Resim 1.21:Çeşitli yapı ve tiplerde bnc jak görünüşleri Koaksiyel kablonun eklenmesi gereken yerlerde kullanılır.( Resim 1.22) Resim 1.22: Ek bnc jak görünüşleri 22

1.4.5. Koaksiyel Kablo Resim 1.23:Koaksiyel kablo Kablo çanak anten kurulumlarında en önemli malzemelerden biridir. Yayın kalitesinin bozulmaması ve sinyal kaybının önlenmesi için kaliteli 75 ohm'luk kablolar kullanılmalıdır. Kurulumlarda kablo dağıtım yolu olabildiğince kısa tutulmalı ve ezilmelere karşı korunmalı yerlerden geçirilmelidir ( Resim 1.23). 1.5. Montajda Kullanılan Malzemeler 1.5.1. Matkap Çalıştırma Kuralları Uydu anteni kurulumu sırasında matkap kullanmamız gerekiyor. Matkabı kullanırken kurulum çeşitli yerlerde olabileceğinden çatı, balkon, bahçe gibi dikkat etmemiz gereken matkap çalıştırma kurallarımız olacaktır. Güvenliğimiz için; Matkap nemli olmamalı ve nemli ortamlarda kullanılmamalıdır. Çalışma sırasında şebeke bağlantı kablosu hasar görecek veya ayrılacak olursa, dokunmayınız ve hemen şebeke fişini prizden çekiniz. Matkabı hiçbir zaman hasarlı bağlantı kablosu ile kullanmayınız. Çalışma esnasında daima koruyucu gözlük, koruyucu eldiven takınız ve dayanıklı ayakkabı giyiniz. Kulaklarınıza bir zarar gelmemesi için kulak muhafazası takınız. Matkapla çalışılacak yüzeylerin altında görünmeyen elektrik kablosu, gaz ve su borusu olup olmadığını kontrol ediniz. Elektrik fişini sadece matkap kapalı iken prize sokunuz. Kullandıktan sonra fişi prizden çıkarınız. Matkabı kabloyu tutarak çalıştırmayınız. Matkap ucunu değiştireceğiniz zaman fişi prizden çıkararak uç değişimi yapınız. Çalışırken matkabı daima iki elinizle sıkıca tutunuz ve çalıma pozisyonunuzun güvenli olmasına özen gösteriniz. 23

1.5.2. Dubel Çeşitleri Çanak anten kurulumunda anteni sabitlemek için çelik dubel kullanılır. Antenin ve direğinin büyüklüğüne göre 8-16mm arası çaplı dubeller kullanılır. İçten çektirmeli çelik dubel Şekil 1.13: İçten çektirmeli çelik dubel Seçtiğiniz dubel ölçüsüne göre,b (mm) tığ ile L'den montaj payı kadar kısa derinlikte delik açınız. Dubeli yerleştiriniz. Cıvata ile tutturma işlemini yapınız. Saplamalı çelik dubel Şekil 1.14: Saplamalı çelik dubel Seçtiğiniz dubel ölçüsüne göre, B (mm) tığ ile L'den montaj payı kadar kısa derinlikte delik açınız. Dubelin gövdesini ve kovanı yerleştiriniz. Dubeli çakınız, bu işlem kovan etrafındaki (taralı alan) betonu kırarak dubelin gövdesini genişletecektir. C. Cıvata ile tutturma işlemini yapınız.( Şekil 1.14) 24

İçten çakmalı çelik dubel Şekil 1.15: İçten çakmalı çelik dubel Seçtiğiniz dubel ölçüsüne göre, B (mm) tığ ile L derinliğinde delik açınız. Dubelin gövdesini yerleştiriniz. Kovanı demir bir çubuk ile çakınız. Bu işlem kovan etrafındaki (taralı alan) betonu kırarak dubelin gövdesini genişletecektir. C. Somun ile tutturma işlemini yapınız ( Şekil 1.15). 1.5.3. Vida Çeşitleri Şekil 1.16: Cıvata somun Çanak anten kurulumunda kullanılacak cıvata ve somunlar satın alınan çanak seti ile birlikte gelir. Set te cıvata ve somun bulunmadığı takdirde tutturma deliklerine uygun cıvata ve somun seçilerek kullanılabilir ( Şekil 1.16). 25

1.5.4. Montaj Çanak antenin yer seçimi Montaj yapılacak yerin keşfi sırasında 3 şeye özellikle dikkat edilmelidir. Anten direğinin sağlam bir şekilde tespit edilebileceği bir zeminin bulunmasıdır. (Beton platform, çatı terası, asansör makine dairesi üstü türü zeminler bu iş için özellikle uygun olmaktadır.) Sabit antenler için zeminin düşey veya yatay, hatta eğimli olması sorun değildir. Çelik dubel ankorajının uygun şekilde yapılabileceği tercihen beton zemin aranmalıdır. Böyle bir zemin bulunamaması halinde çelik konstrüksyon veya betonarme olarak bu zemin hazırlanır. Kiremit çatılarda çatı mahyası anten montaj ayağı ve matkap girecek kadar kiremitler söküldükten, tahtalar kesilip açıldıktan sonra, ayak çatı tavan betonuna çelik dubeller ile monte edilir. Esnemesi olmayan ahşap konstrüksyon üzerine veya balkon demirlerine de montaj yapılabilir. Montaj noktasının söz konusu uydu azimut ve elevasyonunda gökyüzünü engelsiz görebilir durumda olmalıdır. ( Hareketli antenler için bu tüm sabit uyduların bulunduğu Clarke kuşağını görebilmesi demektir.) Ayrıca montaj noktasının yerel mikrodalga linklerinin veya kuvvetli manyetik alanların güzergâhı üzerinde de bulunmamasına dikkat edilmelidir. Montaj noktasının servis ve ayar işlemleri sırasında ya da daha sonra başka bir uyduya ayar değişikliği yapılmak istendiğinde çanağın döndürülebilir olmasına veya LNB ye elle erişilebilirliğe dikkat edilmelidir. Çanak mekanik olarak hasar görebileceği şiddetli rüzgarlar, atılan, uçuşan objeler, konaklayan iri kuşların güzergahında bulunmaması. Şiddetli is, kurum, çamur, böcek istilası veya kimyasal kirlenmelere maruz kalınacak yerlerin seçilmemesi gerekir. Antenin görüş alanı önüne daha sonra geçebilecek konstrüksiyon, inşaat, veya büyüyen ağaçlar antenin çalışmasını engeller. Yıldırım çekebilen açık alanlarda özel tertibat gerekir. Ayrıca çanak anten güneş ışınlarını da LNB üzerine odakladığından güneşin öğlen saatlerinde tam da uydunun bulunduğu pozisyondan geçtiği durumlarda oluşacak yüksek hararet LNB yi tahrip edebilir. 26

Antenin kurulması Şekil 1.17: Çanak antenin montaj için yapısı Seçilen konuma anten direğinin sağlam bir şekilde tespit edilmesi, anten montajının en önemli kısmıdır. Vidaların daha sonra rüzgâr vibrasyonuyla kendiliğinden gevşemesini engellemek için daima yaylı pullar kullanılmalıdır. Eğer anten demir aksamının kaplamasına korozyon bakımından yeterince güvenmiyorsanız sonraki bir servis sırasında korozyon yüzünden açılamaz duruma gelmesini engellemek için de vida ve elevasyon çubuğu dişlerinin ince bir gres tabakasıyla kaplanması tavsiye edilir. Direğin tespit edildiği zeminin bir alt kat ile su yalıtımını bozmamak için hem ankrajın yapılması sırasında hem de direk montajından sonra özel yalıtım önlemleri almak gerekir ( Şekil 1.17). Seçilen anten. kullanıldığı yerin özelliklerine uygun olmalıdır. Polyester (fiber glass) antenler mekanik (rüzgâr yükü vs.) zorlamalara daha dayanıklıdır. Ancak zamanla çatlama ve nem alarak deforme olabilme olasılığı yüksektir. Metal antenler ise sıvama veya pres alüminyum veya sac, Offset veya parabol oluşuna göre çeşitlidir. Yekpare, kaynaklı veya 8-24 parçalı montajlı olabilir. Perfore (delikli) veya solid olabilir. Sac antenlerin kaplaması zayıfsa kısa sürede korozyon (paslanma) riski fazladır. Çok rüzgârlı yöreler için tercih edilebilecek olan perfore sac antenlerde bu risk daha yüksektir. Alüminyum antenler ise, ince ve yumuşak malzemeden sıvanmışsa kısa sürede (rüzgâr vs.) deforme olabilir. 1.2 m den küçük çaplı antenler için genellikle Offset form tercih edilir. Parçalı antenlerin ise üretimi ve montajı daha pahalı ve zahmetli olduğundan genellikle tercih edilmemektedir. Aynı çap ve özellikteki antenlerin marka ve modele göre farklı verimliliklerde oldukları unutulmamalıdır. 27

Anten direği seçilen antenin ayrılmaz bir parçası olmakla beraber monte edileceği zeminin düşey veya yatay oluşuna göre uygun özellikte seçilerek temin edilir veya bazı durumlarda kaynakla özel tarzda modifiye edilerek yapılır. Çanak kurulacak yer ve direğin özellikleri teknik uygunlukların ötesinde görünüm özellikleri bakımından da ilgililerin onayına ve bulunduğu yerin inşaat standartlarına tabidir. Direk bütün bu esaslar göz önünde bulundurularak ve ileride sökülmesi gerektiğindeki koşullar da göz önüne alınarak monte edilmelidir. Direğin dikliği, sağlamlığı ve izolasyon durumu kontrol edildikten sonra çanak montajına geçilir. Çanak tüm parçaları doğru olarak takıldıktan sonra direğin tepesine oturtulur. Bu safhada tüm tespit vidaları sıkılmalı ve LNB odak uzaklığı kontrol edilmelidir. Çanağın parabol geometrisi hiçbir şekilde deforme edilmemiş olmalıdır. Taşınma veya direğin bulunduğu yere çıkartılması sırasında geometrisini bozacak herhangi bir darbe veya stres almış olması çanağın verimini çok fazla düşürür. Bu bakımdan ayardan önce antenin yüzey düzgünlüğü ve kenardan kenara bakılarak aynı düzlemde olduğu iyice kontrol edilir. Tam bir düzlem üzerine yatırıldığında bütün kenarları değmeyen bir çanaktan iyi verim alınması mümkün değildir. Çanağın düzleminde olduğu aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi çanağın kenarından kenarına birbirine dik iki ip (veya tel) gerilerek kontrol edilebilir. Birbirine dik ipler arasında boşluk varsa bu boşluk sıfıra indirilecek şekilde çanak esnetilerek tüm çevresi bir düzlem üzerine getirilmeye çalışılır. Şekil 1.18: Çanak anten düzlem kontrolü Ayara geçilmeden önce azimut ve elevasyon ayarlarına yarayanlar dışında tüm vidalar sıkılır. LNB'nin çanağın tam ortasına baktığı ve kenar düzlemine tam dik durduğu kontrol edilir. Antenin istenen uydu pozisyonuna ayarlanması için kullanılabilecek çeşitli alet ve cihazlar bulunmaktadır. Çanağın mekanik olarak istenen uyduya bakar konuma ayarlanabilmesinde pusula ve eğim metre kullanılır. Bunun için öncelikle bulunulan yöreye göre o uydunun yerel ve kalkış açılarının bilinmesi gerekir. 28

Kademe kademe çanak montajı Çanak anten ve tüm malzemeleri (Resim 1.24) Resim 1.24: Çanak anten ve tüm malzemeleri Montaj için tüm malzemeleri çıkarıyoruz. Çanak kolu, ayar mekanizması, ayak, LNB aparatı, kelepçeler, vidalar bir arada görülüyor.( Resim 1.25) Resim 1.25: Montaj için gerekli malzemeler Ayar mekanizmasını çanak koluna sabitliyoruz (Resim 1.26). Ayar mekanizmasının 2. vidasını da tutturup sıkılıyoruz (Resim 1.27). 29

Resim 1.26: Çanak kolunun sabitlenmesi Resim 1.27: Ayar mekanizma vidasının sıkılması Ayar mekanizma kollarına cıvatalarını takıyoruz.(resim 1.28) Kelepçe saplamalarından ilkini ayar mekanizmasına takıyoruz.(resim 1.29) Resim 1.28: Mekanizma kollarına cıvata takılması Resim 1.29: Kelepçe saplamalarının takılması Kelepçe saplamalarından ikincisini ayar mekanizmasına takıyoruz (Resim 1.30). Kelepçe saplamalarına kelepçeleri takıp pulları yerleştiriyoruz (Resim 1.31). 30

Resim 1.30: Diğer saplamanın takılması Resim 1.31: Saplamalara kelepçelerin takılması Kelepçe saplamalarına somunları takıyoruz (Resim 1.32). Kelepçe saplamasının montajı tamam ancak somunları tam sıkmıyoruz (Resim 1.33). Resim 1.32: Saplamalara somun takılması Resim 1.33: Somunları tam sıkmıyoruz Ayar mekanizmasını kelepçe mekanizmaları ile kontrol ediyoruz. Rahat hareket edebilmeli (Resim 1.34). Çanak kolunu çanağa tutturmak için kol ile çanağı birleştiriyoruz (Resim 1.35). Resim 1.34: Mekanizma hareketi Resim1.35: Kol ile çanağın birleştirilmesi 31

Çanağın ön tarafından cıvataları takıyoruz.(resim 1.36) Taktığımız cıvatayı arkadan somunla tutturuyoruz(resim 1.37) Resim 1.36: Önden cıvata takılması Resim 1.37: Cıvatayı arkadan somunla sabitleme Alt taraftaki cıvataları da somunla tutturuyoruz (Resim 1.38). Çanak kolu çanak bağlantı alt cıvatalarını sıkılıyoruz (Resim 1.39). Resim 1.38: Alt cıvataların tutturulması Resim 1.39: Cıvataların sıkılması Çanak kolu çanak bağlantı üst cıvatalarını sıkılıyoruz (Resim 1.40). Çanak koluna LNB aparatını takıyoruz (Resim 1.41). 32

Resim 1.40: Üst cıvataların sıkılması Resim 1.41: LNB aparatının takılması LNB aparatını çanak koluna cıvata ila sıkıca tutturuyoruz (Resim 1.42). LNB aparatının çanak kolundaki görünüşü (Resim 1.43). Resim 1.42: LNB aparatının tespiti Resim 1.43: LNB aparatı kola tespitli hali Ayak bağlantısı için çanağın takılacağı yeri tespit ediyoruz (Resim 1.44). Ayak bağlantı aparatını ayağa sabitliyoruz (Resim 1.45). 33

Resim 1.44: Ayak tespiti Resim 1.45: Ayak bağlantı aparatının takılması Ayak yan taraflarına kanat ayakları takıyoruz (Resim 1.46). Kanat ayaklarının ayağa sabitliyoruz (Resim 1.47). Resim 1.46: Kanat ayakların takılması Resim 1.47: Kanat ayakların sabitlenmesi Matkap çalıştırma kurallarına uygun bir şekilde 8 lik elmas uçla ayağı bağlayacağımız yeri deliyoruz (Resim 1.48). Delme işlemi bittikten sonra 8 lik çelik dubelin somunlarını çıkarıyoruz (Resim 1.49). 34

Resim 1.48: Matkapla delik delme Resim 1.49: Çelik dubelin sökülmesi Kanat ayaklarını çelik dubelle yere sabitliyoruz ve iyice sıkılaştırıyoruz (Resim 1.50). Ayak bağlantı aparatını da yere sabitliyoruz. Böylece tüm ayak yer bağlantısı tamam oluyor (Resim 1.51). Resim 1.50: Çelik dübelle ayak sabitleme Resim 1.51: Sabitlenmiş ayak Çanağı ayağa birleştirmek için kelepçeli bölüme ayağı takıp kelepçeleri sıkıyoruz (Resim 1.52). Ayak ve Çanak bağlantısı kelepçelerin takılmasından sonra ayar mekanizması rahat hareket edebilmeli (Resim 1.53). 35

Resim 1.52: Ayak kelepçe birleştirilmesi Resim 1.53: Ayar mekanizması Tüm çanak sabitlemesi tamamlandıktan sonra LNB aparatına LNB yi takıyoruz (Resim 1.54). Resim 1.54: LNB takılmış hali 36

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER Projeye uygun malzeme seçiniz. Çanağı nereye kuracağınıza karar veriniz. Kuracağınız çanağa uygun malzemeleri seçiniz. Malzemeleri kontrol ediniz. Antenlerin aparatlarını birleştiriniz. Aparatları sırasıyla birleştiriniz. Acele etmeyiniz. Antenlerin bağlantı noktalarını işaretleyiniz. Anten nerelerden bağlanacaksa işaretleyiniz. Matkabı kurallara göre kullanınız. Antenleri bağlantı noktalarından bağlayınız. Bağlantı noktalarını kontrol ediniz. Nerelerin bağlanacağını ve hangi aparatların kullanacağını tespit ediniz. Bağlantıları yaparken tornavida ve anahtar takımı kullanınız. LNB yi antene monte ediniz. LNB bağlantı aparatını kontrol ediniz. LNB yi LNB bağlantı aparatına takınız. Takma işleminden sonra tornavida ile aparatı sıkınız. 37

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyette kazanmış olduğunuz bilgileri aşağıda verilen soruları cevaplandırarak değerlendiriniz. A-OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULAR) 1. Televizyon yayın uyduları yerden kaç km. yüksekte döner? A)16000 B)26000 C)36000 D)46000 E)56000 2. Uyduya gelen sinyali alıp güçlendir, frekansını uydu alış frekansına indirip kapsama alanında belirlenen bölgelere inişini sağlayan uyduda bulunan elektronik ekipmanların tümüne verilen ad aşağıdakilerden hangisidir? A)Demodülasyon B)Transponder C)Feedhorn D)Azimut E)Elevation 3. Aşağıdakilerden hangisi tek aboneli uydu anten tesislerinde kullanılan malzemelerden değildir? A)Uydu Alıcısı B)Çanak Anten C)LNB D)RF Anten E)Flanşlı LNB 4. Aşağıdaki malzemelerden hangisiyle çanak anten üretilmez? A)Polyester B)Plastik C)Metal D)Sac E)Alüminyum 5. Hangisi anten bağlantı aparatı değildir? A)Montaj ayağı B)Ayar mekanizması C)Kelepçe D)Sinyal metre E)Kelepçe saplaması 6. Üniversal LNB lokal osilatör frekansı için aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A)10GHZ.ve üstü B)8,75GHZ ve üstü C)11,7GHZ ve üstü D)8GHZ ve üstü E)7GHZ ve üstü DEĞERLENDİRME Sorulara verdiğiniz cevaplar ile cevap anahtarınızı (değerlendirme ölçütleri) karşılaştırınız, cevaplarınız doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. Yanlış cevap verdiyseniz öğrenme faaliyetinin ilgili bölümüne dönerek konuyu tekrar ediniz. 38

B. UYGULAMALI TEST DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ İŞLEM BASAMAKLARI 1 Çanak anteni nereye kuracağınıza karar verebildiniz mi? 2 Kuracağınız çanak antene uygun malzemeleri seçebildiniz mi? 3 Anten ayar mekanizmasını monte edebildiniz mi? 4 Ayar mekanizmasına kelepçeleri takabildiniz mi? 5 Çanak kolunu çanağa monte edebildiniz mi? 6 Çanak anten ile montaj ayağını tutturabildiniz mi? 7 LNB yi çanağa monte edebildiniz mi? DÜZENLİ VE KURALLARA UYGUN ÇALIŞMA 8 Mesleğe uygun kıyafet giydiniz mi? 9 Çalışma alanını tertipli ve düzenli kullandınız mı? 10 Matkabı çalıştırma kurallarına uygun kullandınız mı? 11 Zamanı iyi kullandınız mı? 12 Çalışırken sabırlı, titiz ve güler yüzlü olabildiniz mi? Evet Hayır DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz. 39

ÖĞRENME FAALİYETİ 2 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ Bu faaliyetle; tek aboneli uydu anten tesisatının kablolama işlemini montaj krokisine uygun olarak yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Aldığınız uydu alıcısı içerisinde çıkan kullanma kılavuzundaki bağlantı krokisini inceleyiniz. Bağlantıda kullanacağınız kablo ve BNC jakları araştırınız. DiseqC anahtarları(switchleri) inceleyiniz. Daha önce bağlantısı yapılmış bir uydu alıcısını inceleyiniz. 2. TEK ABONELİ UYDU ANTEN TESİSATINDAKİ CİHAZLARIN BAĞLANTILARI 2.1. Şema Okuyabilme Şekil 2.1: Uydu anten sistemi şeması Uydu anten tesislerinin bağlantısının yapılabilmesi için bağlantı şemalarını okuyabilmemiz gerekir. Şekil 2.1 deki şemada görüldüğü gibi çanak sembolü ve ucunda LNB bağlantısı vardır. LNB den çıkan uç uydu alıcısına koaksiyel kablo ile aktarılır. 40

2.2. Kablo Bağlantıları 2.2.1. BNC Kablo Bağlantısı Koaksiyel kablo uç açılması ve BNC jak bağlantısı (Şekil 2.2) Şekil 2.2: Kabloya bnc jak takmak Resim 2.1: Koaksiyel kablo açılmış hali Kabloyu ucundan yaklaşık 25 mm soyunuz. Özel koaksiyel kablo soyma aleti veya bir maket bıçağı kullanabilirsiniz. Ancak eğer maket bıçağı ile keserseniz bıçağın içerideki bakır ekran blendajını da kesmemesi için dikkat etmelisiniz. Dış kılıfı kestikten sonra çekip çıkarınız.(resim 2.1). Resim 2.2: Kablonun hazırlanması Alüminyum ekranlamayı kesip atınız. Bakır örgü blendaj kalsın. Şimdi içteki şeffaf yalıtıcıyı da yaklaşık 3 mm açıkta kalacak şekilde kesip çıkartınız. Bu mesafe iç iletken ile blendaj arasında kısa devre oluşmaması için gereklidir (Resim 2.2). 41

Resim 2.3 Hazırladığımız kabloyu kablo sıkıştırma aletiyle sıkıştırırız (Resim 2.3). Resim 2.4: Bnc jak bitmiş hali İç bakır iletkenin boyunu sadece 3mm kadar dışarıya sarkacak şekilde (resimdeki gibi) yan keski ile kesiniz. Kesmeyi ucun sivri olması için 45 derece açıyla yapınız. Ucun sivri olması takılacağı yer bakımından avantajlıdır (Resim 2.4). Resim 2.5: Bant Bina dışında bulunan 'BNC' jaklar mutlaka yalıtılmalıdır. Eğer bu yapılmaz ise nem kablonun içinden hızla ilerler, kabloyu, LNB'yi ve diğer cihazları bozabilir. Bunun olmaması için kendi kendine kaynayan (Self Amalgamating) bant kullanmalısınız (Resim 80) Bu banttan yaklaşık 10 cm kesip üstündeki kaplamayı soyunuz. Resim 2.6: Bant sarma 42

Bantı kabloya 'BNC' jakın gerisinden sarmaya başlayınız. Gerdirerek spiral şeklinde ve genişliğinin en az yarısı kadar üst üste gelecek şekilde sararsanız, bant kendi kendine kaynayarak yalıtımı tam olarak sağlar. Kablodan başlayıp tüm BNC jakı sardıktan sonra LNB gövdesine kadar geliniz (Resim 2.6). Resim 2.7: Kılıf Bantlamanın tek alternatifi bu iş için özel olarak hazır satılan lastik kılıflardan kullanmanızdır. Bu kılıf tam sıkmalı 'BNC' jakınıza göredir. Avantajı sökülüp takılabilmesidir (Resim 2.7). 2.2.2. Kablo Kanalı Resim 2.8: Kablo kanalı Bina içinde yapılacak uygulamalarda kabloların hem korunması hem de estetik olarak görünüşün sağlanması için uygun boyutlarda kablo kanalları ve köşe dönme ekipmanları kullanılır (Şekil 90)(25x75mm,40x100mm gibi). Kablo kanalı seçiminde; kanal kapaklarının kolay açılır/kapanır olması, esneklik duvarlar ile yerleşim ve renk olarak uyumluluk göstermesi ve mümkün ise TSE standartları ile uyumlu olması istenilen özellikler arasındadır. Kablo kanallarını monte ederken matkap kurallarına uygun olarak 30 cm aralıklarla 7 mm. elmas matkap ucu ile delme işlemi yaparak tutturmalıyız. 43

2.3. DiseqC Resim 2.9: DiseqC (Digital Satellite Equipment Control), EUTELSAT tarafından 1994 yılında geliştirilen uydu alıcısı ile çanak vs. çevre birimleri arasındaki haberleşme protokolünün tanımıdır (Resim 2.9). DiseqC birden fazla çanak antenle daha fazla uydu yönlendirilmesi yapılıp tek uydu alıcısı ile bu yayınların alınması durumunda kullanılır. 2.3.1. Sembol Bir cihazın DiSEqC -uyumlu bir ürün olduğu şöyle anlaşılır. EUTELSAT tarafından tanımlanan DiSEqC özelliklerine sahip olduğu ve bu koşulları tam olarak taşıdığı belirlenen tüm ürünlere DiSEqC logosunu taşıma yetkisi verilmektedir. Bu logo aynı zamanda cihazın taşıdığı DiSEqC - seviyesini de belirler. Cihaz üzerinde bu logo cihazın kolayca görülebilir bir yerinde okunabilir şekilde olmalıdır. EUTELSAT tarafından belirlenen DiSEqC -seviyesi logoları şunlardır (Resim 2.10). 2.3.2. Çalışma Prensibi Resim 11: Tüm DiseqC logoları Birden fazla çanak bağlantısı durumunda DiseqC anahtar kullanılır. Bu bağlantıda LNB1 den gelen uç DiseqC anahtar LNB1 ucuna,lnb2 den gelen uç DiseqC anahtar LNB2 ucuna, DiseqC anahtar TV ucu uydu alıcısına bağlanır (Resim 2.11). 44

Resim2.11: DiseqC anahtar bağlantısı 2 Çanak antenin DiseqC anahtar ile uydu alıcısına bağlanması (Resim 2.12) Çanak antenin DiseqC anahtar ile uydu alıcısına bağlanması (şekil 2.13) Resim 2.12: 2 çanağın DiseqC ile alıcıya bağlanması Resim 2.13 :3 çanak DiseqC ile alıcıya bağlantısı 45

Şekil 2.3: DiseqC 2.0 bağlantısı Ana (Master) devre yardımcı (Slave) devreden bir cevap bekliyor ise (DiSEqC 2.0) bunun nasıl bir cevap olduğunu da belirler. Yardımcı devrelerden gerekli cevap gelmeden haberleşme bitmez. Kısacası ana, bir (ya da daha çok) yardımcı cihaza 22kHz sinyalini kodlayarak kısa bir komut göndermektedir ki, bu basit bir yazılım veya onu ikame eden devre ile yapılabilmektedir. Yardımcı cihazda ise (örneğin anahtar) hem uç cihazına gerekli kontroller (örn. antenleri seçen rölelerin kontrolü) hem de gerekli sinyal kodlama ve çözme işlemleri aynı bir tek mikrodenetleyici çipinde yapılır. Çoklu anahtar(multiswitch) denilen kutularda ise farklı ana (uydu alıcısı tarafı) devrelerden gelen komutlara uygun uç cihazları (örn. anten) seçen bu devrelerden bir matris şeklinde (alıcı sayısı kadar adette) bulunur. ( Şekil 2.3). Farklı seviyelere sahiptir ve iki büyük ana gruba ayrılmıştır. Seviye 1.x (x = 0, 1 veya 2) tek yönlü bir sistemdir. Uydu alıcısından diğer uydu elemanlarına doğru tek yönlü bir iletişime izin verir. Elemandan uydu alıcısına doğru geri bir cevap bu sistemde mümkün değildir. Seviye 2.x (x = 0, 1 veya 2) ise iki yönlü bir sistemdir. Her iki yönde iletişim mümkündür. Uydu alıcısı ("Master") diğer uydu elemanına ("Slave") bir komut gönderir. Eleman ise komutun alındısını geri iletir. 46