Van ilinde bulunan Coccinellidae (Coleoptera)

TUrltiye 4. Biyolojik Mücadele Kongresi. 26-29 ocak 1999 Van ilinde bulunan Coccinellidae (Coleoptera) familyasına bağlı predatör türlerin saptanması üzerinde araştırmalar Btilent YAŞAR* M.Salih ÖZGÖKÇE* İsmail KASAP" Summary Investigations on the predator specles belong to Coccioellldae (Coleoptera) family occured In Van province In Ihis srudy ıvas found 23 species and 15 genus belong to CoceinelIidae family on ıveed and euııur.ıl plants in Van province betıveen 1996-1997 years. For sampling of the species were used appararus Iike sweep nel. knockdoıvn and sucking lraps. Their distribution in Turkey ıvas given according to data of literarure. Giriş Karasal iklimin hakim olduğu Doğu Anadolu'da Vangölü havzası, gölün etkisiyle çevresindeki illerden daha yumuşak bir iklime sahiptir. Bölgede oluşan bu farklı iklim adacığı içerisinde gerek bitkisel ve gerek hayvansal yönden buraları çevreleyen alanlardan farklı biyolojik çeşitliliğin olabileceği düşünülebilir. * yyü. Ziraal Fakültesi. Bitki Koruma Bölümü. VAN.. Ç. Ü. Ziraat Faktiltesi. Bitki Koruma Btlltimü. ADANA 445

Çalışma konusu olan Coccinellidae familyasına bağlı türler bitki zararlısı böceklerle beslendikleri için yararlı böcekler doğal düşmanlar veya uğur böcekleri gibi adlarla anılırlar. Bu familya üyelerinin Epilachnina alt familyasına bağlı fitofag türler ile Psylloborini tribusuna bağlı türler dışındaki üyelerinin tilmü kamivordur (Uygun, 1981)Avlannı oluşturan önemli tarımsal ürün zararlılan yaprak bitleri, Coccoidea üst familyasına bağlı türle~ beyaz sinekler, kırmızı örümcekler ile diğer bazı takımlara bağlı türlerin çok sayıdaki konukçusu ve yayılış alanıyla aynı paralelde dünyanın bir çok yerinde familya üyelerine rastlamak mümkündür. Yörede üretimi yapılan ılunan iklime özgü tarunsal ürünler üzerindeki zararlı ve yaralı faunayla ilgili çalışmalar pek fazla değildir Tanmsal ürünler üstünde sorun olan zararlılarla savaşımın daha etkin ve bilinçli olması bu konulardaki temel çalışmalann yapılmasına bağlıdır Yörede daiıa önceden Coccoidea ve Aphidoidea (Homoptera) üst familyalanna bağlı türler ile yayılışlanna, aynca önemli zararlılann doğal dü şmanlanna il i şkin çalışmalar yapılmıştır (Erol veya şar, 1994; Yaşar ve ark., 1995; ÖZgökçe, 1995; Toros ve ark., 1996). Coccineııidae familyası türlerinin avlan arasında olan kabuklu bitler ve yaprak bitlerinin saptanan türleri ve bunlar arasında gerek beslenerek ve gerek çok çeşitli viruslan taşımalan açısından önemli türlerin varlığı konu üzerine daha önemle gidilmesini gerektirmektedir. Bu amaçla yürütülen bu çalışmada yörede Coccinellidae familyasına bağlı türler ve yayılış alanlarının saptanmasına çalışılmıştır Materyal ve Metod Çalışmada Van ili ve çevresindeki yabancı otlar, kültür bitkileri, yüksek ve alçak boylu çalı formundaki bitkiler üstünde toplanan Coccineııidae familyasına bağlı türler saptanmıştır Örneklemeler alçak boylu bitkilerde atrap sallama ve aspirat 446

yardımıyla, yüksek boylu bitkilerde ise japon şemsiyesi ile çırpma veya silkme yöntemleri yardımıyla yapılmıştır Örnekleme esnasında rastlanan ergin öncesi ve pupa dönemlerindeki örnekler laboratuvara getirilerek kültür kafeslerinde erginleri elde edilmiştir. Daha sonra toplanan erginler teşhisieri yapılmak üzere etiketlenerek kolleksiyona dahil edilmişlerdir. Çalışmada surveyalanı olarak belirlenen Van merkez ile Edremit, Gevaş, Gürpınar, Özalp, Erciş, Muradiye, Çaldıran ve Başkale ilçelerine vegetasyon periyodunun başlangıcından itibaren her alana yaklaşık ayda bir kez gidilerek örnekleme yapılmıştır Örneklerin preparatları ise Uygun (1981)'un bildirdiği aşağıdaki yönteme göre erkek bireylerin genital organları çıkarılarak yapılmıştır Kurumuş olan örnekler etiketlerden alınarak kum üzerinde filtre kağıdı bulunan yumuşatma kaplarında 24 saat bekletilmiş, böceklerin küflenmesini önlemek için kaplara 2-3 damla fenol damlatılmıştır Bu şekilde yumuşatılan örneklerin abdomenleri iğne yardımı ile vücuttan ayrılmış ve % ıo'luk KOH eriyiği içerisinde 12-24 saat bekletilmiş, bekleme süresi sonunda örnekler saf suya alınıp bir steroskopik binoküler mikroskop yardımı ile dorsal kısımdan yırtılarak kitinleşmiş genital organları çıkarılarak temizlenmiştir Toplanan örneklerin tür teşhisieri Ç. Ü. Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü öğretim üyelerinden Prof. Dr. Nedim UYGUN tarafından yapılmıştır Araştırma Sonuçları ve Tartışma Araş tırma sonucu Van ili ilçelerinde bulunan Coccinellidae familyasma ait 15 Cins ve bunlara bağlı türler aşağıda verilmiştir. LCins: AdaOO Muls. Tür: AdaOO hipunctata (L.) Habitat: Elma, Ceviz. 23 tür saptanmıştır Bu cins ve Yayılış alanı: Merkez, Edremit, Çakırbey Erciş, Gevaş. Türkiye'deki yayılış alanı: Afyon, Ankara, Hakkari, İzmir, Rize 447

(Soydanbay, 1976; Uygun, 1981; Düzgüneş et al., 1982; Toros, 1982; Erkin, 1983). Tür: Adalia jasciatopunctata revelieriei Muls. Habitat: Elma, Armut, Kayısı. Yayılış alanı: Merkez, Edremit, Erciş. Türkiye'deki yayılış alanı:adana, Ankara, Bursa, Hakkari, İzmir, Van (Uygun, 1981; Düzgilneş et al., 1982; Toros, 1982; Erkin, 1983). ILCins: Bromus Muls. Tür: Bromus octosiqnatus (Gebler) Habitat: Yabancı ot. YayıIış alanı: Merkez (Kampüs). Türkiye'deki yayılış alanı: Öncüer (1991)'in Özkan (1986) ve Günther (19S8)'den kaydettiğine göre Adana, Ankara, Antalya ve Kayseri'de ve aynca Van (Kuzgunkıran, Kurubaş)'da (Uygun, 1981) bulunmuştur. IILCins: Chilocorus Leach. Tür: Chilocorus bipustulatus (L.) Habitat: Elma, Kavak. Yayılış alanı: Merkez, Edremit, Gevaş. Türkiye'deki yayılış alanı: Adana, Ankara, Artvin, Aydın, Balıkesir, Denizli, İçel, İzmir, Muğla (Tunçyürek, 1970; Öncüer, 1974; Soydanbay, 1976; Soylu ve Ürel, 1977; Uygun, 1981 ; Önder, 1982; Toros, 1982). IV.Cins: Coccinella L. Tür: Coccinella septempunctato (L.) Habitat: Elma, Yabancı ot, Domates, Şekerpancan, Saz, Çalı. Yayılış alanı: Merkez, Edremit, Gevaş, Erciş, Muradiye, Başkale, Gürpınar, Erçek, Özalp, Çaldıran. Türkiye'deki yayılış alanı: Adana, Ankara, Hatay, İçel, İzmir (Soydanbay, 1976; Soylu ve Ürel, 1977; Önder, 1982; Toros, 1982; Zeren ve Düzgüneş, 1983; Erkin, 1983) ve Öncüer (1991)'in Günther (1958), Giray (1970), Keleş (1970), Çelik (1981), Özkan (1986) ve Uygun (1981)'dan bildirdiğine göre Antalya, Bolu, Burdur, Denizli, Gaziantep, Isparta ve Kayseri'de bulunmuştur. 448

V.Cins: Coecinula Dobzh.. Tür: Coecinula qruıtuordeeimpustulata (L.) Habitat: Elma, Yabancı ot. Yayı1ış alanı: Gevaş. Türkiye'deki yayı1ış alanı : Ankara (Düzgüneş et al., 1982) ve Uygun Cl98I)'un Horion (1961) ve Günther (1958)'den aynca Önctler (1991)'in Giray (1970) ve Özkan (l986)'dan kaydettiğine göre Antalya, Bursa, Denizli, Edirne ve Kayseri'de bulunmuştur. Vi. Cins: Exochomus Redtb. Tür: Exoehol/lus quodripustulatus (L.) Habitat: Elma. Yayılış alanı: Erciş. Türkiye'deki yayı1ış alanı: Adana, Ankara, Hatay, İçel, ızmir, Manisa (Soydanbay, 1976; Soylu ve Ürel, 1977; Toros, 1982; Düzgüne ş et al., 1982; Erkin, 1983) ve Öncüer (1991)'in Anonymous (1971), Gül-Zümreoğlu (1972), Bozan et al. (1980), Erkam (1981) ve Özkan (J986)'dan bildirdiğine göre Antalya, Artvin, Ay dın, Bursa, Çanakkale, Denizli, İstanbnl, Kocaeli, Rize ve Trabzon'da bulunmuştur. Tür: Exoehomus nigromaculatus (Goeze) Habitat: Frenk üzümü, Yabancı ot. Yayıl ış alanı: Merkez (Kampns). Türkiye'deki yayılış alanı: Adana, Adıyaman, Ankara, Antalya, Elazığ, İzmir (Uygun, 1981; Düzgüneş et al., 1982; Erkin,I983). VII. Cins: Hippodamia Muls. Tür: Hippodamia variegata (Goeze) Habitat: Elma, Kayısı, Yabancı ot. Yaydış alan~ Merkez (Kampus), Erciş, Edremit, Gürpınar, Muradiye, Gevaş. Türkiye' deki yayılış alanı: Adana, Ankara, İzmir (Düzgüneş et al., 1982; Erkin, 1983; Zeren ve Düzgüneş, 1983) ve Öncüer (l991)'in Giray (1970), Gül-Zürnreoğlu (1972) ve Özkan (1986)'dan bildirdiğine göre Antalya, Amasya, Burdur ve Isparta'da bulunmuştur. 449

VIII. Cins: Hyperaspis Redtb. Tür: Hyperaspis femoraj4 (Matschulsky) Habitat: Şeftali, Yabancı ot. Yayılış alanı: Merkez (Kampus). Türkiye'deki yayılış alanı: Günther (1958), Giray (1970), Uygun und Fürsch (l981)'e göre Ankara, Antalya, Amasya, İçel, İzmir, Mardin, Muş ve Van'da bulunmuştur (Öncüer, 1991). ıx. Cins: Nephus Mulsant. Alt Cins: Nephus Mulsant. Tür: Nephus quadrimaculatus quadrimaculatus (Herbst) Habitat: Korunga, Arpa, Şekerpancarı. Yayı1lş alanı:merkez(kampus), Gürpınar Türkiye'deki yayılış alani:anonymous (l971)'a göre Aydın'da bulunmuştur (Öncüer, 1991). X. Cins: Propylaea Muls. Tür: Propylaea quatuorduopunctalo (L.) Habitat: Elma, Kayısı,Armut, Ceviz. Yayı1lş alanı: Erciş, Edremit, Gevaş (Y.Kuyu). Türkiye'deki yayılış alanı: Adana, Ankara, Hatay, İçel, İzmir (Soydanbay, 1976; Soylu ve Ürel, 1977; Düzgüneş et al., 1982; Zeren ve Düzgüneş, 1983; Erkin, 1983) ve Öncüer (l99i)'in Anonymous (1971) ve Özkan (l986)'dan kaydettiğine göre Antalya ve Muğla'da bulunmuştur. Xi. Cins: PsyUobora Chevr. Tür: PsyUobora viqintiduopunctaj4 (L.) Habitat: Elma, Yonca. Yayılış alanı: Gevaş. Türkiye'deki yayılış alanı:ankara, Bitlis, Bursa, Elazığ, Erzincan, İzmir, Kırıkkale, Malatya ve Mardin (Uygun, 1981). XII. Cins: Scymnus Kugelann. I.Alt Cins: Scymnus Kugelann. Tür: Scynınus apetzi Mulsant Habitat: Kayısı, Saz, Yabancı ot. Yayılış alanı: Merkez (Kampus). Türkiye' deki yayılış alanı: Adana, Ankara, Hatay, İçel, İzmir (Soydanbay, 1976; Soylu ve Ürel, 1977; Düzgüneş et al., 1982; Zeren ve Düzgüneş, 1983; Erkin, 1983) ve Öncüer (1991)'in 450

1983). Günther (1958), Keleş (1979) ve Çelik (1981)'den bildirdiğine göre Antalya, Gaziantep ve Edirne'de bulunmuştur. Tür: Scymnus levaillanti Mulsant. Habitat: Elma, Armut. Yayılış alanı: Edremit. Türkiye'deki yayılış alaru:adana, Ankara, Antalya, Hatay, İçel, İzmir (Soylu ve Ürel, 1977; Düzgüneş et al., 1982; Zeren ve Düzgüneş, 1983; Uygun, 1981). Tür: Scymnus flavicollis Redtenbaeh Habitat: Gül. Yayılış alaru: Merkez (DSİ). Türkiye'deki yayılış alaru: İçel (Zeren ve Düzgüneş, 1983). Tür: Scymnus pallipediformis Günther Habitat: Yayılış alanı: Merkez (Kampus). Türkiye' deki yayılış alanl:adana ve İçel (Zeren ve Düzgüneş, Tür: Scymnus rubroıııaculatus (Goeze) Habitat: Ceviz, Armut. Yayılış alanı: Merkez. Türkiye' deki yayılış alaru: Adana, Ankara, Hatay, İçel, İzmir (Soydanbay, 1976; Soylu ve Ürel, 1977; Düzgüneş et al., 1982; Zeren ve Düzgüne ş, 1983; Erkin, 1983) ve aynea ÖneUer (l99l)'in Günlher (1958), Çelik (1981 ) ve Özkan (1986)'dan kaydettiğine göreantalya, Gaziantep ve Konya'da bulunmuştur. II.Alt Cins: Pullus Mulsant. Tür: Scymnus araraticus Khnzorian Habitat: Elma. Yayılış alanı: Merkez. TUrkiye' deki yayılış alanı: Adana, Ankara ve Kahramanmaraş (Uygun, 1981; Düzgüneş et ai., 1982). Tür: Scymnus subvillosus (Goeze) Habitat: Armut, Erik. Yayılış alanı: Merkez, Mollakasım. Türkiye' deki yayılış alaru: Ankara, İçel, İzmir, (Soydanbay, 1976; Düzgüneş et al., 1982; Zeren ve Düzgüneş, 1983; Erkin, 1983) ve aynea Öneüer (1991)'inAnonymous (1971) ve Özkan (1986)'dan kaydettiğine göre Antalya, Aydın'da bulunmuştur. 451

Cins: Srethorus Ws. Tür: Srethorus punctillum Weise Habitat: Karaağaç. Yayılış alanı: Merkez. Türkiye' deki yayılış alan~ Adana, Ankara, Isparta, İzmir, Kahramanmaraş (Uygun, 1981) ve aynea Öneüer (1991)'in Göksu (1957),Giray (1970), Yiğit ve Uygun (1982), Zeren ve Düzgüneş (1984) ve Özkan (1986)'dan kaydettiğine göre Antalya, Balıkesir, Bilecik, Bursa, Çanakkale, İçel, İstanbul ve Kocaeli'de bulunmuştur. Cins: Synhannonia Gglb. Tür: Synhannonia conglobata (L.) Habitat: Elma, Ceviz. Yayılış alanı: Merkez, Edremit, Gevaş. Türkiye' deki yayılış alanı:ankara, Antalya, İzmir (Uygun, 1981 ; Düzgüneş et al., 1982; Soydanbay, 1976; Erkin, 1983). Cins: Semiadalia Crotch Tür: Semiadalia undecimnotata Schneider Habitat: Şeftali. Yayılış alanı: Merkez. Türkiye' deki yayılış alanı : Ankarada Düzgüneş et al., (1982); Tuatay ve ark., (1972), Mogan gölü, Erciyes ve Edirnede Günther (1958). Tartışma Vangölü havzasının büyük bölümünü kapsayan çalışma alanında saptanan tür sayısı şüphesiz yapılacak daha kapsamlı çalışmalarla artabilecektir. Saptanan türler arasında bazı zararlılar üstünde yoğuıılukla rastlanan türler (ör; S. conglobata, H. variegata, Scymnus spp. Exochonıus spp. vs.) ile ileride yapılacak araştırmalarla buıılar arasında ümitvar olanlar ortaya çıkarılabilecektir Bu çalışmada CoccineIlidae türlerinin saptanmasıyla yörede ileride yapılabilecek biyolojik savaşım çalışmalarma ışık tutacağı ümit edilmektedir Özet 1996-1997 yıllarında Van ili ve ilçelerinde yürütülen bu çal ı şmada kultur bitkileri ve yabancı otlar Uı.erindeki Arthropod'larla beslenen ve biyolojik mücadelede önemli avcı türlerin bulunduğu Coccinellidae familyasına ba!llı 15 cinse ait 23 tur saptanmıştır 452

Teşekkür Bu çalışmada elde edilen Coccinellidae türlerinin tanısını yapan Sayın Prof. Dt Nedim UYGUN'a ve projenin gerçekleşmesinde maddi katkılanndan dolayıyüzüncü Yıl Üniversitesi Araştırma Fonuna teşekkür ederiz. Literatür Düzgüneş, Z., S. Toros, N. Kılınçer ve B. Kovancı, 1982. Ankara Ilinde Bulunan Aphidoidea Türlerinin Parazit ve Predatörleri. Zir. Müc. ve Karan. Gn. Md. Ankara, 251 s. Erkin, E., 1983. Investigations on the hosts distribution and efficiency of the natural enemies of the family Aphididae (Homoptera) harınrul to pome and stone fruit trees in İzmir province of Agean Region. Türk. Bit, Kor. Derg., 1 (1) : 29-49. Erol, T., ve B. Yaşar, 1994. Van ili elma ağaçlarında bulunan zararlı ve yararlı böcek türleri ile önemlilerinin populsyon yoğunlukları üzerinde araştırmalar TOAG Proje No: 769, Van, 86 s. Öncüer, C., 1974. Ege Bölgesinde Turunçgil Bahçelerinde Zararlı Coccus (Homoptera: Coccidae) Türlerinin Tanınması, Yayılışı ve Doğal Düşmanları Üzerinde Araştırmalar. Bit. Kor. Bül/., 1974 Ek yayın ı, 59 s. Öncüer, c., 1991. Türkiye Bitki Zararlısı Böceklerinin?arazit ve Predatör Kataloğu. 1. Basım. Ege Ün. Zir. Fak. Yay., No: 505. ızmir, 354 s. Önder, E. P., 1982. İzmir ve Çevresinde Turunçgillerde Zararlı Olan Aonidielkı (Homoptera: Diaspididae) Türlerinin Biyolojileri, Konukçuları, Zararları Mevsimlere Göre Populasyon Dalgalanmalarma Etki Eden Faktörler Üzerinde Araştırmalar. ızmir Bölge Zir. Müc. Araşt. Enst. Md. Araştırma Eserleri Serisi No: 43, 172 s. Özgökçe, M.s., ı 995. Van ili meyve ağaçlarında zarar yapan eoeeoidea (Homoptera) list familyasma bağlı türler, yayılışları ve önemli olanların m populasyon dalgalanmaları üzerine araştırınalar Yüksek Lisans Tezi (YaYlIllanmamış), Van,36 s. Soydanbay, M., 1976. Türkiye' de bitki 7ararlısı bazı böceklerin doğal düşman listesi. Kısım i. Bit. Kor, Bül/., 12 (l) : 32-46. Soylu, O. Z., N. Ürel, 1977. Güney Anadolu Bölgesi turunçgillerinde zararlı böceklerin parazit ve predatörlerinin tesbiti üzerinde araştırınalar Bit. Kor. Bül/., 17 (2-4) : 77-112. ve 453

Toros, S., 1982. Perip1ıiUus hirlicorni. (Walker) ve kısa biyolojisi Uzerinde araştınualar TIlrk. Bil, Kor. Derg., ll. (4) : 223-247. Toros, S., B. Yaşar, M.S. Özgökçe ve i. Kasap, 19%. Van Ilinde Apiıidoitiea (Homoptera) Ost Familyasına Ba~ITürler Ozerinde Çalışmalar. TUrkiye III. EnlOmoloji Kongresi Bildirileri, Ankara, 549-557. Tuaıay, N., A. Kalkandelelen ve N. Aysev, 1972. Nebat Koruma Müzesi Böcek Katalo~ Yaşar, (1961-1971). T. C. Tarım Bakanlıgı, Zirai MUcadele ve Zirai Kaıantina Genel MUdürlUgu Yayınlan, Ankara, 119. Mesleki Kitaplar Serisi, YenigUn Matbaası B., M.S. Özgökçe, i. Kasap, 1995. Van ili ve çevresindeki eoeeoitiea Ust familyas ı na baj!lı törteı; i. Bölüm (Diaspididae). Uygun, N., 1981. Türkiye Coccinellidae (Coleoptera) Faunası Ozerinde Taksonomik Araştırmalar. Ç.O. Zir. Fak. Yay., No. 157, Bilimsel Arşı' ve Ine. Tezleri: 48, Adana, 110 s. Zeren, O. ve Z. Düzgüneş, 1983. Çukurova bölgesinde sebzelerde zararlı olan Aphidoidea türlerinin doj!ai düşmanlan üzerinde araştırmalar. TIlrk. Bit. Kor. Derg., 7 (3) : 199-211. 454