DERS 1: ASP ĠLE PROGRAMLAMAYA GĠRĠġ Ders sonunda yapabilecekleriniz: -ASP teknolojisini tanıtmak. -Script yazma iģlemini tanıtmak. -ASP sayfası nasıl yaratıldığını ve çalıģtığını açıklamak. I. ASP NEDĠR? Geleneksel programcılık, genellikle tek bir bilgisayar üzerindeki veritabanı dosyalarına yazmak ve sorgulamak üzere yapılan bir programcılıktı. Yazılan program kodu derlenip.exe haline çevriliyordu. 1980'lerden günümüze network yapıları yaygınlaģtı ve istemci-sunucu (client/server) olarak adlandırılan bir programlama modeli ortaya çıktı. Bu modelde istemciler programın yalnızca ara yüzünü çalıģtırmaktaydı. Diğer taraftan server (sunucu) üzerinde ise programın ana kısmı ve veritabanı yer almaktaydı. Bir dönem daha geldi ve Web programcılığı adı verilen bir dönem baģladı. ĠĢte ASP bu iģi yapmak için geliģtirilmiģ diğr bir çözüm ya da teknoloji. Ancak daha çok Web programcılığı diye anılıyor. NOT: Derslerimde verdiğim fırın örneğini anımsayın :)) ASP ile program çözümünde, istemcinin karģısına bir Web sayfası konur. Bu sayfa HTML kodu ile üretilir. Bu anlamda istemcilerin uygulaması bir Web sayfasını görüntülemek için kullandıkları Internet Explorer'dır. Sunucu tarafında ise bir Web Server vardır. ASP sayfası yazılarak bu sunucunun belli bir dizini üzerine konur. ASP neye çözümdür diye sararsanız da; Ģirketlerin kendi iç çözümlerini gerçekleģtikleri Intranet uygulamaları ya da Ģirketlerin Internet üzerinden sipariģlerin girilmesi, ürünleri satın alması gibi ticari iģlemleri çok sayıda kullanıcının dünyanın her yerinde bağlanarak yapabilecekleri "elektronik ticaret" siteleri tasarlamak gibi konular olabilir.
A. SCRĠPTĠNG (KOMUT DOSYASI YAZMAK) ASP programcılığında, iģin programcılık tarafı VBScript ya da JavaScript dili kullanarak script yazmaya dayanır. Scripting (komut dosyası yazmak, betiklemek de deniyor) terimi, ASP ya da HTM dosyalar içinde düğmeye tıklamak gibi olaylara dayalı yazılan kodlamadır. ASP programlamasında iki tür script iģi karģımıza çıkar. Birincisi istemci tarafında etkileģimi sağlayacak program parçaları yazmak, ikincisi ASP kodu olarak belirlediğimiz alanda script yazarak özellikle sunucu üzerindeki iģlemleri yönetmeyi sağlar. Ġstemci tarafında yazacağımız scriptler tarayıcı (browser) olarak adlandırılan Microsoft Internet Explorer ve Netscape gibi programlar tarafından iģletilir. Diğer bir deyiģle tarayıcı, script komutlarını anlar ve yerine getirir. Özellikle ziyaretçi ile etkileģimde (bir düğmeye tıklanması gibi) bu tür scripting iģlemi kullanılır. 1. Client Side Scripting (Ġstemci Taraflı Script Yazmak) HTM ve ASP dosyaları içine yazılır. Bu bölüm SCRIPT etiketiyle belirtilir. Daha çok kullanıcı etkileģimini kontrol etmek için kullanılır. Örnek: <script language = "VBScript"> sub al() document.tatil.tarih.value = date() End sub Function tatil_onsubmit()
Tatil_Onsubmit = false Sonuc= InStr ((document.tatil.sure.value),"@") If Sonuc = "0" Then MsgBox "e-mailiniz yanlıģ ", vbcritical, "GiriĢ Gerekiyor." tatil.sure.focus Else Tatil_Onsubmit = True End If End Function </script> Örneğin Submit (gönder) düğmesine tıklaması gibi belli bir olayı yorumlar. Internet Explorer üzerinde iģletilen scriptler bu alana girer. VBScript ve JavaScript istemci taraflı script yazmak için kullanılan dillerdir. Ġstemci taraflı kodların çalıģması, tarayıcının çalıģtığı bilgisayarın iģlemcisini kullanır. 2. Server Side Scripting (Sunucu Taraflı Script Yazmak) Kod satırları sunucu (server) üzerinde çalıģtırılır. ASP sayfaları bu alana girer. Yazılan ASP sayfası Web server üzerindeki yayınlama dizine (\inetpup\wwwroot dizinine) konur. Örnek: Veritabanına kayıt
<% ' ADO değiģkenleri Set ocon = Server.CreateObject("ADODB.connection") Set ors = Server.CreateObject("ADODB.recordset") 'veritabanını ve tabloyu aç ocon.open="provider=microsoft.jet.oledb.4.0 ; Data Source=c:\sil\omer.mdb" ors.open "tbltatil", ocon, adopenkeyset, adlockoptimistic ors.addnew 'yeni kayıt eklemek ors.fields("tarih") = Request.Form ("tarih") ors.fields("otel") = Request.Form ("otel") ors.fields("sure") = Request.Form ("sure") ors.update Response.Write "tatil bilgileriniz kaydedildi..." ors.close %> B. ASP SAYFALARININ ÖZELLĠKLERĠ ASP sayfaları, bir HTML belgesi olarak hazırlanmıģ bir metin dosyadır. ASP sayfaları.asp uzantısıyla kaydedilir ve Web sunucusunda inetpub\wwwroot dizinine konur.
Aynı HTML belgelerinde olduğu gibi, ASP sayfalarında da tarayıcının yorumlayacağı bir takım görsel öğeler ve metinler yine HTML etiketleri (tag) aracılığıyla yazılır. Bu bileģenler Web tarayıcısı tarafından yorumlanır ve gösterilir. Bu nedenle HTML dosyasına koyabileceğiniz scriptler, yanıp sönen metinler, istemci taraflı scriptler ve ActiveX denetimleri ASP dosyalarına da konabilir. ASP sayfalarında yer alan ASP scriptleri ise <% ile %> iģaretleri arasına konur. <% %> arasında yazılan ASP kodları sunucu tarafından çalıģtırılır. Bu iģlem sunucu üzerinde yer alan ve Web hizmetinin bir parçası olan Asp.dll adlı özel bir program tarafından sağlanır. C. ASP SAYFALARI NASIL ĠġLĠYOR? ASP sayfaları sunucu tarafında çalıģacak kodlar içerir. Sunucu taraflı bu dosyalar dinamik içerikli Web sayfaları yaratmayı sağlar. Örneğin Web sitesi üzerinde sipariģ vermek gibi. Ayrıca ASP sayfalarında çok sayıda yerleģik nesne olabilir. Bu nesneler ASP dosyalarının script olarak programlanmasını sağlar. Örneğin Request nesnesi kullanılarak kullanıcıdan bilgi alınır, Response nesnesiyle de kullanıcıya bilgi gösterilir: <% Response.Write("ne haber") %> ASP sayfaları ayrıca birtakım bileģenlerle zenginleģtirilebilir. Sunucu taraflı ActiveX bileģenleri veritabanlarıyla çalıģmayı, elektronik posta göndermeyi ya da dosya sistemine eriģmeyi sağlar. Bu anlamda ASP sayfalarıyla yapılabileceklerin sınırı yoktur. ASP sayfalarının iģleyiģini HTML belgelerinin iģleyiģiyle karģılaģtırarak Ģu Ģekilde açıklayabiliriz: -Kullanıcı bir Internet adresinin URL adresini Internet Explorer ın adres çubuğuna yazar. Bu sunucunu adı ve ASP dosyasını adı (http://localhost/default.asp) yazılır.
-Web sunucusu bu adrese karģılık gelen dizindeki varsayılan ana dosyayı (bu bir HTML dosya ya da ASP sayfası olabilir) tarayıcıya gönderir. ASP dosyasını iģler ve sonuçlarını tarayıcıya gönderir. Bu süreç içinde sayfada yer alan ASP kodları iģlenir. Sonuçları HTML olarak tarayıcıya gönderilir. -Tarayıcı HTML etiketlerini yorumlayarak içeriği görüntüler. D. ASP SAYFALARINI ÇALIġTIRMAK ASP dosyaları bir öndeki konuda adı geçen ortamlarda hazırlandıktan sonra herhangi bir derleme iģlemi olmadan doğrudan çalıģtırılırlar. Eğer hata varsa bu çalıģtırma sürecinde ortaya çıkar. ASP dosyasını adı Internet Explorer ya da diğer bir tarayıcı program aracılığıyla belirtilir ve dosyaya eriģim sağlanır. Örnek çağırmalar: http://localhost/test.asp http://localhost/default.asp ASP dosyası bir alt dizinde olabilir: http://localhost/altdizin/test.asp Uzak bir sunucudaki sayfaya eriģim: http://serverxyz/default.asp Hazırlanan ASP dosyalarının uzantısı.asp dir. Bu dosyayı çalıģtırmak için Web sunucusu üzerinde wwwroot dizinine konması gerekir. Bunun dıģında Internet Information Server ın WWW hizmetinin çalıģması ya da PWS hizmetinin çalıģması gerekir. Asp dosyalarını çalıģtırmak için önce dosya inetpub\wwwroot dizinine kopyalanır ardından Internet Explorer adres çubuğunda http://localhost/ornek.asp Ģeklinde yazılarak çalıģtırılır.
NOT: Bu dokümanlar Faruk Çubukçu tarafından hazırlanmıģtır. Burada adı geçen ticari ünvanlar ve markalar bilgi amaçlı kullanılmıģlardır ve kendi imtiyazlarına sahiptirler. Bu dokümanlar ticari amaçlı olarak kullanılmaz. Daha fazla bilgi için www.farukcubukcu.com adresine bakınız. Örnek: <HTML> <HEAD> <TITLE> örnek </TITLE> </HEAD> <BODY> <% dim tarih tarih = day(date)& " " & monthname(month(date)) &" "& year(date)&" <br>"&weekdayname(weekday(date))& " "&time response.write tarih %> </BODY > </HTML> Örnek:Bilgi GiriĢi tatilbilgisigir.asp <HTML>
<HEAD> <TITLE> ÖRNEK FORM </TITLE> </HEAD> <script language = "VBScript"> sub al() document.tatil.tarih.value = date() End sub Function tatil_onsubmit() Tatil_Onsubmit = false Sonuc= InStr ((document.tatil.sure.value),"@") If Sonuc = "0" Then MsgBox "e-mailiniz yanlıģ ", vbcritical, "GiriĢ Gerekiyor." tatil.sure.focus Else Tatil_Onsubmit = True End If End Function </script>
<body onload=al()> <form name=tatil action=tatilkayit.asp method=post> Tarih: <input type=text Name= "tarih"> <br> Otel: <input type=text Name= "otel"> <br> Sure: <input type=text Name= "sure"> <br> <input type=submit Name= "kaydet" value="kaydet"> </form> </body> </HTML>
Örnek: tatilkayit.asp <!--#include file="adovbs.inc"--> <% ' ADO değiģkenleri Set ocon = Server.CreateObject("ADODB.connection") Set ors = Server.CreateObject("ADODB.recordset") 'veritabanını ve tabloyu aç ocon.open="provider=microsoft.jet.oledb.4.0 ; Data Source=c:\sil\omer.mdb" ors.open "tbltatil", ocon, adopenkeyset, adlockoptimistic ors.addnew 'yeni kayıt eklemek ors.fields("tarih") = Request.Form ("tarih") ors.fields("otel") = Request.Form ("otel") ors.fields("sure") = Request.Form ("sure") ors.update Response.Write "tatil bilgileriniz kaydedildi..." ors.close %>
II. Gözden Geçirme 1. ASP Nedir? Ne iģe yarar? 2. Bir ASP sayfasının uzantısı nedir? 3. ASP sayfasının çalıģtırılması için gerekli olan Ģeyler nelerdir? 4. Web Server nedir? 5. Ġstemci ve sunucu script yazmanın anlamı nedir? III. KAYNAKLAR Dokümanlar, ürün tanıtım kitaplarından, Faruk Çubukçu nun kendi kitaplarından ve Internet üzerindeki kaynardan yararlanarak hazırlanmıģtır. Bu konuda ve bilgisayar ile ilgili diğer konularında kitaplar için: www.alfakitap.com Microsoft Pres kitapları için: www.arkadas.com.tr Kurslar, kitaplar ve diğer Internet siteleri gibi kaynaklar için sitedeki Linkler kısmına bakınız. DERS 2: HTML BELGESĠ YARATMAK Ders sonunda yapabilecekleriniz: -HTML Belgelerinin yapısı ve özelliklerini açıklamak. -Tarayıcıları (Browser) tanımlamak. -Bağlantıları (Hyperlinks) kullanmak -HTML etiketlerini kullanmak. -Tablo ve Form kullanımını açıklamak.
I. BĠR HTML BELGESĠNĠN YAPISI HTML belgesi (document), bir Web sayfası tasarımında gerekli görsel öğeleri göstermek için HTML etiketleriyle oluģturulan bir HTML dosyasıdır. Bir HTML belgesinin ana etiketleri vardır. Onlar belgenin belli kısımlarını belirtir. Örneğin HTML belgelerinin <HTML> etiketiyle baģlaması gibi. Bunun dıģında özellikler biçimleme etiketleri belgenin görünümünü düzenler. Bir HTML Belgesinin Yapısı: <HTML> BaĢlangıç etiketi. <HEAD> Bu alana, normal olarak Web sayfasında görüntülenmeyen bilgiler yazılır. Bunlar; sayfa baģlığı, anahtar kelime tanımlamaları ve sayfa içeriğinde kullanılan karakter bilgisidir (dil, code page vb). </HEAD> Sayfa genelinde öncelikle yüklenmesi istenen JavaScript, VBScript kodları da bu alana yazılabilir. Kodlama için <SCRIPT> etiketi kullanılır. <BODY> Bu alana, doğrudan Web sayfasında görüntülenecek metinler ve diğer biçimleme etiketleri yer alır. ASP kodları burada da yazılabilir.
</BODY> </HTML> Örnek : Ġlk HTML Belgesi <HTML> <HEAD> <TITLE> ÖRNEK WEB SAYFASI </TITLE> </HEAD> <body> <H1> Bizim ġirket </H1> <br> Faaliyetlerimiz: <br> Ürünlerimiz: <br> ġubelerimiz: <br> Diğer Faaliyetlerimiz: <br> </body> </HTML> NOT: <br> etiketi bir satır boģluk vermek için kullanılır. Diğer etiketler gibi eģ olarak kullanılmaz.
A. BAĞLANTI (HYPERLĠNK) YAPMAK HTML dosyalarının en önemli özelliklerinden birisi; bir dosyadan diğerine geçiģ yapmayı sağlayan bağlantılardır (links). Bir HTML dosyada istediğiniz kadar bağlantıya yer verebilirsiniz. Bağlantılar <A> etiketi ile yapılır. Anchor (çapa) anlamında gelen bu bağlantı etiketi değiģik özellikler alarak kullanıcının bağlantı (link) yapmasını sağlar. Örnek: <A HREF="URL"http://www.farukcubukcu.com"> Eğitim Sitesi </A> Örnek : Bağlantıların Kullanılması <HTML> <HEAD> </HEAD> <BODY> Örnek SAyfa <p><a href="http://www.farukcubukcu.com">http://www.farukcubukcu.com</a></p> Bana yazmak için: <a href="mailto:farukcubukcu@hotmail.com">mailto:farukcubukcu@hotmail.com</a> adresini tiklayin
</BODY> </HTML> Tarayıcıdaki görünümü: Bana e-posta göndermek için tıklayın. Bağlantılar sadece Internet adreslerine bağlanmayı değil, ayrıca metin ve grafik dosyalara bağlanmayı da sağlar. Örneğin.txt ya da gif, jpeg, gibi dosyalara bağlanmak ya da onları görüntülemek için bağlantılardan yararlanılabilir: <A HREF="resim.gif"> Resmi görmek için tıklayın </A> NOT: Bu dokümanlar Faruk Çubukçu tarafından hazırlanmıģtır. Ticari amaçlı olarak kullanılmaz. Daha fazla bilgi için www.farukcubukcu.com adresine bakınız. B. HTML ETĠKETLERĠ HTML belgeleri orijinal metin ve özel HTML etiketlerinden oluģur. Bu etiketler < > ile </ > iģaretleri arasında yer alır. Örneğin bir paragrafın tarayıcıda tam olarak görünmesini sağlamak için <P> etiketinin kullanılması gerekir. Bu etiketi kullanmazsanız cümlenin gösteriminde parçalanma olabilir. Örnek Yapı: <P> cümle </P> Etiketlerin Genel Biçimi:
<etiket adı> değer ya da metin </etiket adı > Örnek: <B> Bizim ġirket </B> Etiket adları genellikle büyük harfle yazılır. HTML sayfalarını biçimlemek için kullanabileceğiniz yüzlerce etiket vardır. Örneğin <BR> etiketi yeni bir satıra geçiģ yapmak, <B> etiketi ise koyu yazmayı sağlar. C. ANA ETĠKETLER Bir HTML belgesi içinde mutlaka olması gereken asıl çatıyı oluģturan üç tane temel etiket (eleman) vardır. Bu üç eleman, standardı oluģturabilmek için gerekli olan tek HTML elemanları durumundadırlar. <HTML>... </HTML> <HEAD>... </HEAD> <BODY>... </BODY> Bu etiketlere tanımlayıcı etiketler denir. Bu etiketler HTML belgesinin türünü belirler. Bu etiketler HTML DTD (Document Type Definition) olarak da adlandırılırlar. D. BĠÇĠMLEME ETĠKETLERĠ HTML belgeleri içindeki, harflerin tek baģına değil de bir blok olarak biçimlenmesi için kullanılır. Kullanıldıklarında, <BODY> elemanının içinde olmalıdırlar. Blok biçimleme etiketleri Ģunlardan oluģur: <ADDRESS>...</ADDRESS> Adres bölümünü biçimler.
<H1>...</H1> <HR> <BR> <P>...</P> <B>...</B> <PRE>...</PRE> Altı baģlık düzeyini biçimler. Boyutlanabilen, yatay bir çizgi atar. BReak (yeni satıra geçiģ). Metnin bir paragraf olduğunu ve yaslı olduğu tarafı belirtir. Metnin koyu görüneceğini belirtir. Daha önceden biçimlenmiģ bir metni kullanmayı sağlar. <BLOCKQUOTE>...</BLOCKQUOTE> Diğer bir kaynaktan metin alır. <CENTER>...</CENTER> Metni sayfanın ortasına getirir. <NOBR> <WBR> Kelimelerin kesilmeyeceğini belirtir. Eğer gerekirse kelimenin kesilebileceğini anlatır. <BASEFONT SIZE=...> Belge için varsayılan yazı tipini belirler. <FONT >...</FONT> Yazı tipini, büyüklüğünü ve rengini tanımlar. <DIV>...</DIV> <MARQUEE> <DFN>...</DFN> Metnin ortalanmasını, sağa ya da sola yaslanmasını sağlar. Kayan yazı sağlar. Tanım yerleģtirir. <XMP>...</XMP> Metin biçimleme. <LISTING>...</LISTING> Metin biçimleme. <COMMENT>...</COMMENT> Metne açıklama ekler. <PLAINTEXT> Metin biçimleme. NOT: Bu dokümanlar Faruk Çubukçu tarafından hazırlanmıģtır. Ticari amaçlı olarak kullanılmaz. Daha fazla bilgi için www.farukcubukcu.com adresine bakınız. E. RESĠMLERĠ KULLANMAK HTML sayfalarında resim (image) kullanmak oldukça etkilidir. Bu iģlem için iki etiket kullanılır: <img> ve <a>.
Resimler genellikle bir dosya olarak sistemde durur. HTML belgesi içinde onların bağlantıları yapılır: <img src="c:\resim\araba.jpg"> Bunun dıģında Internet üzerindeki bir adresten de resimler alınabilir: <img src="http://www.farukcubukcu.com/calisma/resimler/araba.jpg"> Resmin Boyutunu Ayarlamak <img> etiketiyle bir resmin geniģliğini ve yüksekliğini ayarlamak için bir çift özellik kullanmak gerekir: Bunlar: width ve height. II. FORM KULLANMAK ASP'de HTML formları yaratmak ve kullanmak önemlidir. Çünkü bütün veri giriģi ekranları birer HTML formu olarak tasarlanır. Form üzerinde bilgi giriģi için metin alanlar (text box), onay kutuları (check box) gibi kontroller kullanılır. Diğer bir deyiģle veri giriģi ve görüntülenmesi için kullanıcı arabirimi yaratmada en çok kullanılan Ģek form yaratmaktır. Formlar metin kuruları, onay kutuları, seçim kutuları gibi kontrollerin kullanımına olanak tanırlar. Örnek:
<HTML> <HEAD> <TITLE> ÖRNEK FORM </TITLE> </HEAD> <body> <form name=tatil action=tatilkayit.asp method=post> Tarih: <input type=text Name= "tarih"> <br> Otel: <input type=text Name= "otel"> <br> Sure: <input type=text Name= "sure"> <br> <input type=submit Name= "kaydet" value="kaydet"> </form> </body> </HTML> A. FORM YARATMAK Formlar, ziyaretçiden alınacak alanların HTML belgesi içinde tanımlanmasıyla yaratılır. Ana form etiketi <FORM > dır. Genel Yapısı:
<FORM> Form alanları: </FORM> Örnek: Form ile bilgi almak. <HTML> <BODY> Adınızı girin: <BR> <FORM ACTION="kayit.asp" METHOD="POST"> Adı Soyadı: <INPUT TYPE="Text" NAME="Adisoyadi"><BR> Adresi: <INPUT TYPE="Text" NAME="Adresi"><BR> Mesleği: <INPUT TYPE="Text" NAME="Meslegi"><BR> Açıklama: <TEXTAREA NAME="mesaj" ><BR> <INPUT TYPE="Submit" NAME="Dugme" VALUE="Gönder"> </BODY> </HTML> ĠPUCU: HTML alanlarının alınmasında tablo yapısı kullanılır. Böylece alanların form üzerinde dağılımı kontrol edilebilir.
Yukarıdaki örnekte; adı soyadı bilgisinin giriģi için bir metin alanı yaratmak için Ģu satır kullanılmıģtır: Adı Soyadı: <INPUT TYPE="Text" NAME="Adisoyadi"> B. TEXT BOX KULLANIMI Text Box (metin kutusu), HTML üzerinde bilgi girilen kutuların yaratılmasını sağlar. Projemizde yer alan adı, adresi, borcu vb gibi alanların giriģi için birer metin kutusu tasarlanır. Genel yapısı: <INPUT TYPE="TEXT" NAME="ADI" SIZE="10"> HTML form üzerinde istenildiği kadar metin kutusu yaratılabilir. Ancak bu kutuların ve adlarının form üzerinde daha iyi bir Ģekilde görünmesi için tablo kullanılır. C. TEXTAREA KULLANIMI TextArea alanı metin kutusuna göre daha geniģ bir alana metin giriliģi yapılır. Projelerimizde, görüģleriniz, açıklama gibi metin kutusuna göre daha geniģ alana olan ihtiyacımızı metin alanı yaratarak giderebiliriz. Bu alanın geniģliği belirtilen satır ve sütun sayısına göre ayarlanır: Genel Yapısı: <TEXTAREA NAME="GORUS" ROWS="5" COLS="30">
Örnekte, ziyaretçinin görüģlerinin yazılacağı bir metin alanı tasarlanmaktadır. Sütun sayısı kutusunun uzunluğunu, satır sayısı ise kaç satır olacağını belirtir. D. RADYO DÜĞMELERĠ Seçenek düğmeleri (radio buttons) form üzerinde birden çok seçenekten yalnız birini seçmek için kullanılan bir denetimdir. Örneğin müģterinin grubunun seçimi: <input type="radio" name="tur" value="peģin" checked> PeĢin <input type="radio" name="tur" value="vadeli"> Vadeli <input type="radio" name="tur" value="toptan"> Toptan E. ONAY KUTULARI Radyo düğmelerine benzer. Ancak onay kutuları birden çok sayıda iģaretlenebilir. Örneğin bildiğiniz diller? gibi bir soruya yanıt olarak birden çok seçeneğin seçilmesi beklenebilir. Bu durumda radyo düğmeleri yerine onay kutuları (check boxes) kullanılır. Onay kutuları (check boxes), yine form üzerinde birden çok seçeneği değerlendirmek için kullanılan bir denetimdir. Örneğin müģterinin hangi bölge ya da bölgelerde faaliyet gösterdiğinin seçimi gibi: <input type="checkbox" name="bolge" value="ege" > EGE BÖLGESĠ <input type="checkbox" name="bolge" value="marmara"> MARMARA BÖLGESĠ <input type="checkbox" name="bolge" value="akdenġz"> AKDENĠZ BÖLGESĠ <input type="checkbox" name="bolge" value="ġç"> ĠÇ ANADOLU BÖLGESĠ
F. LĠSTE KUTULARI Liste kutuları (list boxes), yine form üzerinde birden çok seçeneği değerlendirmek için kullanılan bir denetimdir. Liste kutularında seçenekleri listenin açılmasıyla görüntülenir ve listede yer alan bir elemanın seçilmesi sağlanır. Örneğin müģterinin faaliyet türünün seçilmesi: <SELECT NAME = "tur"> <OPTION SELECTED VALUE = "pesin" > PEġĠN </OPTION> <OPTION VALUE = "vadeli" > VADELĠ </OPTION> <OPTION VALUE = "toptan" > TOPTAN </OPTION> III. UYGULAMA ġirketimiz Web sayfasını için aģağıdaki alanları olan bir anket formu tasarlayın: ġirketimiz Hakkındaki GörüĢleriniz: ADI SOYADI: MESLEĞĠ: ADRESĠ: ĠLĠ: ġġkayetġ:
TARĠH: VARSA EK BĠLGĠLER: IV. GÖZDEN GEÇĠRME 1. Form kullanımıyla oluģan kullanıcı arabirimi kontrollerini sayınız? 2. Onay kutusu kullanımına örnek verin? 3. Radyo düğmesi kullanımına örnek verin? 4. Her HTML belgesinde bulunan ana etiketler nelerdir? 5. HTML sayfasının ülke kodunu (dilini) düzenlemek için hangi etiketler kullanılır? 6. Diğer bir URL'e bağlantı nasıl sağlanır. 7. Resimlerle çalıģmak için hangi etiketleri kullanırız? 8. Resimlerimizi istediğimiz boyutta görüntülemek için ne yapabiliriz? V. KAYNAKLAR Dokümanlar, ürün tanıtım kitaplarından, Faruk Çubukçu nun kendi kitaplarından ve Internet üzerindeki kaynardan yararlanarak hazırlanmıģtır. Bu konuda ve bilgisayar ile ilgili diğer konularında kitaplar için: www.alfakitap.com Microsoft Pres kitapları için: www.arkadas.com.tr Kurslar, kitaplar ve diğer Internet siteleri gibi kaynaklar için sitedeki Linkler kısmına bakınız. DERSĠMĠZE KATILDIĞINIZ ĠÇĠN TEġEKKÜR EDERĠZ! DERS 3: VBSCRĠPT VE JAVASCRĠPT TEMELLERĠ
Dersin sonunda yapabilecekleriniz: -VBScript dilini tanımlamak. -VBScript ile programlamanın temellerini açıklamak. -JavaScript dilini tanımlamak. -Olayları açıklamak. I. VBSCRĠPT DĠLĠ VBScript, Visual Basic programlama dillerinin yeni bir üyesidir. Özellikle Web sayfaları için dinamik içerik yaratmak için geliģtirilmiģtir. Microsoft Internet Explorer 3.0 den itibaren tarayıcılar, HTML belgelerindeki VBScript kodlarını yorumlarlar. VBScript kullanarak, form verilerini kontrol edebilir ya da özel sayfalar geliģtirebilirsiniz. Visual Basic ya da Visual Basic for Applications dillerini de biliyorsanız, VBScript size çok kolay gelecektir. VBScript, istemci ve sunucu taraflı script yazmak için kullanılmaktadır. Sunucu taraflı script yazma iģleminde yazılan kod sunucuda çalıģır. ASP programlamasında özellikle kullanıcı arabirimini etkin hale getirmek için ve HTML'nin kısıtlamalarından kurtulup etkileģimli kontroller yaratabilmek için istemci taraflı script yazmak için VBScript kullanılır. Örnek : Düğme Kullanımı AĢağıdaki VBScript kodu sayfa üzerindeki düğmeye tıklanarak bir mesaj kutusu ekrana çıkarılır. Script kodunun HTML belgesi içinde ayrı bir yere yazıldığına dikkat ediniz. <HTML> <HEAD> <TITLE> Örnek Script </TITLE> <SCRIPT LANGUAGE="VBScript"> <!-- düğme tıklayınca çalıģacak yordam
Sub Button1_OnClick MsgBox "Ne haber" End Sub --> </SCRIPT> </HEAD> <BODY> <FORM> <INPUT NAME="Button1" TYPE="BUTTON" VALUE="Tıklayın..."> </FORM> </BODY> </HTML> A. ASP ĠÇĠNDE VBSCRĠPT KULLANMAK ASP kodlaması içinde VBScript kodlaması <SCRIPT> etiketleri arasında yapılır. Bu blok kod genellikle HTML içinde ve baģlık kısmında olur. Script bloğu içinde özellikle HTML formu üzerindeki kullanıcı etkileģimi sağlanır. Örneğin bir metin kutusuna girilen alanın değerinin kontrolü gibi. AĢağıdaki örnekte ekrandan alınan bilgilerin kontrolünü yapmak için bir VBScript kodu yazılmıģtır. Burada kontrol edilen olay submit olayıdır. Submit olayı, ziyaretçinin Submit düğmesine basarak formu göndermesi iģlemidir. Bu iģlem de <FORM ACTION ="kayit.asp" METHOD=POST NAME=ariza> gibi satırlarda belirtilir. Örnek: Veri giriģinin kontrolü için script yazmak:
<HTML> <HEAD> <TITLE> ARIZA FORMU </TITLE> </HEAD> <SCRIPT LANGUAGE="VBSCRIPT"> Function Frmariza_OnSubmit() '--- forma alanlari tamamlanincaya kadar izin verme Frmariza_OnSubmit = False Set theform = Document.Frmariza If Not IsDate(theForm.txttarih.Value) Then MsgBox "Lütfen tarihi anlamli girin", vbcritical, "Giris Gerekiyor." theform.txttarih.focus Else '--- adi alanini kontrol et. If Trim(theForm.txtadi.Value) = "" Then MsgBox "adini girin.", vbcritical, "Giris Gerekiyor" theform.txtadi.focus Else If Trim(theForm.txtadres.Value) = "" Then MsgBox "Adres girin.", vbcritical, "Giris Gerekiyor" theform.txtadres.focus Else
If Trim(theForm.txttelefon.Value) = "" Then MsgBox "telefon girin.", vbcritical, "Giris Gerekiyor" theform.txttelefon.focus Else If Trim(theForm.Chktur.Value) = 0 Then MsgBox "Ariza türünü girin", vbcritical, "Giris Gerekiyor" theform.chktur.focus Else '--- son olarak gönderme Frmariza_OnSubmit = True End If End If End If End If End IF End Function Sub cmdkontrol_onclick Msgbox "deneme",3,32 End Sub Function tarihgetir() Document.Frmariza.txttarih.value = date() & time() Msgbox str(hour) End Function
</SCRIPT> <BODY BGCOLOR="#00F0AF"> <CENTER><H1> Ariza Takip Formu </H1></CENTER> <FORM ACTION ="arizakayit.asp" METHOD=POST NAME=frmariza> <TABLE BORDER=1> <TR bgcolor="#eebbcc"> <TD> <font color=#ss00cc> TARIH: </font></td> <TD><input type=text name =txttarih size=20</td> </TR> <TR bgcolor="#eebbcc"> <TD> ARIZAYI BILDIREN: </TD> <TD><input type=text name =txtbildiren size=30 maxlength = 20</TD> </TR> <TR bgcolor="#eebbcc"> <TD> ARIZA TÜRÜ: </TD> <TD> <Input type=checkbox Name="Chktur" VALUE="0" Checked> TEKNIK <Input type=checkbox Name="Chktur" VALUE="1"> YAZILIM <Input type=checkbox Name="Chktur" VALUE="2"> DONANIM <Input type=checkbox Name="Chktur" VALUE="3"> M-MEDYA <Input type=checkbox Name="Chktur" VALUE="4"> NETWORK
<Input type=checkbox Name="Chktur" VALUE="5"> DIGER </TD> </TR> <TR bgcolor="#eebbcc"> <TD> AÇIKLAMA </TD> <TD><textarea name =txtaciklama COLS=50 ROWS=5></textarea> </TD> </TR> <TR bgcolor="#eebbcc"> <TD> ACILIYET DURUMU: </TD> <TD> <SELECT name =cmbaciliyet size="1" STYLE="width:155px"> <OPTION SELECTED VALUE="0">NORMAL</OPTION> <OPTION VALUE="1">ACIL </OPTION> <OPTION VALUE="2">ÇOK ACIL </OPTION> </SELECT> </TD> </TR> <TR bgcolor="#eebbcc"> <TD> ISTENDIGI YER </TD> <TD> <Input type=radio Name="RdYer" VALUE="0" Checked> Kendi Yerinde
<Input type=radio Name="RdYEr" VALUE="1"> Serviste </TD> <TR bgcolor="#eebbcc"> <TD> ADRES: </TD> <TD><input type=text name =txtadres size=30</td> </TR> <TR bgcolor="#eebbcc"> <TD> TELEFON: </TD> <TD><input type=text name =txttelefon size=30</td> </TR> </TABLE> <BR> <BR> <BR> <CENTER> <INPUT TYPE="SUBMIT" VALUE ="KAYDET">  <INPUT TYPE="BUTTON" NAME ="cmdkontrol" VALUE ="KOTROL" >  <INPUT TYPE="SUBMIT" VALUE ="RESET"> </CENTER> </FORM> </BODY>
</HTML> II. JAVASCRĠPT DĠLĠ Ġstemci taraflı script yazmak için kullanılan diğer bir dil ise JavaScript dilidir. JavaScript özellikle bütün tarayıcılar tarafından desteklendiği için tercih edilir. A. OLAYLAR JavaScript ve VBScript programlamasında olaylar çok önemlidir. Çünkü script kullanıcıyla etkileģim için yazılır. Örneğin ziyaretçinin faresiyle bir düğmeye tıklaması Click olayının oluģmasına neden olur. Bir olay, bir olay tutucuyu tetikler. Yani dugme1 adlı bir düğmeye tıklandığında dugme1_onclick olay tutucusu tetiklenir. Tablo : Olaylar ve oluģtukları yer Olay Açıklama HTML elemanı onblur Odaklanmanın kaybedilmesi durumunda oluģur. <BUTTON>, <INPUT>, <LABEL>, <SELECT>, <TEXTAREA> onchange Ġçindeki değerin değiģtirilmesi durumunda ya da onclick Tıklandığında oluģur. Birçok eleman için geçerli. odaklamanın kaybedilmesi durumunda oluģur. <INPUT>, <SELECT>, <TEXTAREA> ondblclick Çift tıklanıldığında oluģur. Birçok eleman için geçerli. onfocus Odaklanıldığında. Alanın aktifleģtirilmesi gibi. <BUTTON>, <INPUT>, <LABEL>,
<SELECT>, <TEXTAREA> onkeydown Bir tuģa basıldığında. Birçok eleman için geçerli. onkeypress Bir tuģa basıldığında ve bırakıldığında. Birçok eleman için geçerli. onkeyup Bir tuģun bırakılması durumunda. Birçok eleman için geçerli. onload Pencerenin ya da dokümanın yüklemesi durumunda. <BODY>, <FRAMESET> onmousedown Bir fare düğmesine tıklanması durumunda. Birçok eleman için geçerli. onmousemove Farenin hareket ettirilmesi durumunda. Birçok eleman için geçerli. onmouseout Farenin odaklandığı elemandan ayrılması. Birçok eleman için geçerli. onmouseover Farenin bir eleman üzerine odaklanması. Birçok eleman için geçerli. onmouseup Bir fare düğmesinin bırakılması durumunda. Birçok eleman için geçerli. onreset RESET düğmesine tıklanarak form alanlarının temizlenmesi durumunda. <FORM> onselect Metinin seçilmesi durumunda. <INPUT>, <TEXTAREA> onsubmit SUBMIT düğmesine tıklanarak formun sunucuya gönderilmesi durumunda. <FORM> Onunload Tarayıcının var olan dokümanı ya da penceresi serbest bırakması durumunda. <BODY>, <FRAMESET> Örnek: Alan Kontrolü.
<INPUT TYPE = "TEXT" SIZE = 20 NAME="adi" ONCHANGE="alankontrol()" > Yukarıdaki satırda, ziyaretçi metin alanına veri girdiğinde alankontrol() adlı fonksiyon çalıģtırılır. <HEAD> <SCRIPT LANGUAGE="JavaScript"> function alankontrol() { alert ("alan değeri geçersiz") } </script> </HEAD> <BODY> <form> <INPUT TYPE = "TEXT" SIZE = 20 NAME="adi" ONCHANGE="alankontrol()" > </form> OnClick Olayı Ziyaretçinin tarayıcı üzerindeki bir düğmeyi tıklaması durumunda Click olayı oluģur. Örnek 20: Olaya Göre Fonksiyonun Çağırmak <HEAD>
<SCRIPT LANGUAGE="JavaScript"> function mesaj() { alert ("mesaj") } </script> </HEAD> <BODY> <form> <INPUT TYPE = "button" NAME="Dugme1" VALUE="Düğme1" ONCLICK="mesaj()" > </form> </BODY> OnSubmit Olayı Submit olayı yine bir düğme türünden ortaya çıkar ve istemci bilgilerini sunucuya gönderir. Submit olayını kontrol etmek için bir form yapısı gerekiyor. Ve genellikle istemci tarafında çalıģan bir bilgi formunun ardından, sunucu tarafında çalıģan bir karģılık formunu iģleme sokan Submit düğmesi kullanılır. Örnek : Submit Olayı Submit sırasında alanların kontrolü OnSubmit="return (alankontrol())"
<FORM Method= "Post" Action=" " Name = Frm1 OnSubmit="return (alankontrol()=;" > Yukarıdaki örnekte formun Submit edilmesiyle birlikte alankontrol fonksiyonu devreye girer. Örnek: <HTML> <HEAD> <TITLE>JavaScript ornegi </TITLE> <SCRIPT LANGUAGE="JavaScript"> <!-- function testadi(form) { if (form.adi.value == "") { alert("adinizi girmediniz"); return false; } else return true; } function testemail(form) { if (form.email.value == ""
form.email.value.indexof('@',0) == -1) { alert("e-mail yanlis"); return false; } else return true; } function testalanlar(form) { if (testadi(form) && testemail(form)) form.submit(); else return false; } // --> </SCRIPT> </HEAD> <BODY> <CENTER> <H1>JavaScript Form Alan Kontrolü </H1> </CENTER> <FORM NAME="test" METHOD="POST" ACTION=" "> Name: <INPUT TYPE="TEXT" NAME="adi"><BR>
E-mail: <INPUT TYPE="TEXT" NAME="email"><BR> <BR> <INPUT TYPE="SUBMIT" NAME="Send" VALUE="Gönder" onclick="testalanlar(test)"> </FORM> </BODY> </HTML> OnReset Olayı Reset olayı ise formdaki bütün bilgilerin silinmesini sağlar. Bu iģlem genellikle bilgi giriģi sırasında yapılan yanlıģlardan dolayı form üzerindeki alanları silinmesini sağlar. NOT: Bu dokümanlar Faruk Çubukçu tarafından hazırlanmıģtır. Burada adı geçen ticari ünvanlar ve markalar bilgi amaçlı kullanılmıģlardır ve kendi imtiyazlarına sahiptirler. Bu dokümanlar ticari amaçlı olarak kullanılmaz. Daha fazla bilgi için www.farukcubukcu.com adresine bakınız. Örnek : OnReset Oayı <HEAD> <SCRIPT LANGUAGE="JavaScript"> function kontrol() { return confirm ('silmek istiyormusunuz?') } </script> </HEAD>
<BODY> <form ACTION="javascript5.htm" METHOD = "POST" ONRESET = "return kontrol()"> <INPUT TYPE = "RESET" NAME="Dugme1" VALUE="Dügme1" > </form> </BODY> III. UYGULAMALAR ġirketimiz Web sayfasını için aģağıdaki alanları olan bir anket formu tasarlayın: Ardından alanlara giriģleri kontrol edecek bir script yazın. Alanlar boģ geçilmesin, geçildiğin de uyarılsın. Form yapısı: ġirketimiz Hakkındaki GörüĢleriniz: ADI SOYADI: MESLEĞĠ: ADRESĠ: ĠLĠ: ġġkayetġ: TARĠH: VARSA EK BĠLGĠLER:
IV. GÖZDEN GEÇĠRME 1. HTML belgesi içinde Script yazmanın yararı nedir? 2. Hangi Script dillerini kullanabiliriz? 3. Form validation nedir? Nasıl yapılır? 4. Olay (event) nedir? Tarayıcı üzerindeki olayları açıklayın. V. KAYNAKLAR Dokümanlar, ürün tanıtım kitaplarından, Faruk Çubukçu nun kendi kitaplarından ve Internet üzerindeki kaynardan yararlanarak hazırlanmıģtır. Bu konuda ve bilgisayar ile ilgili diğer konularında kitaplar için: www.alfakitap.com Microsoft Pres kitapları için: www.arkadas.com.tr Kurslar, kitaplar ve diğer Internet siteleri gibi kaynaklar için sitedeki Linkler kısmına bakınız. DERSĠMĠZE KATILDIĞINIZ ĠÇĠN TEġEKKÜR EDERĠZ! DERS 4: WĠNDOWS ĠġLETĠM SĠSTEMLERĠNDE WEB HĠZMETLERĠNĠ YAPILANDIRMAK Ders sonunda yapabilecekleriniz: -Web hizmetlerini tanımlamak. -IIS ve PWS'i kurmak. I. ASP ĠÇĠN SUNUCU DESTEĞĠ
ASP uygulamaları bir Web programıdır. Bu nedenle kodların bir Web Server üzerinde çalıģması gerekir. ASP kodları, PWS, Windows NT IIS ve Windows 2000 IIS üzerinde çalıģır. Genellikle Windows NT 4.0 ya da Windows 2000 Server üzerinde IIS ile sağlanan Web server hizmeti Windows 9x iģletim sistemi tarafından da belli ölçüde karģılanır. Ancak PWS üzerindeki çalıģmasını, geliģtirme ve test etme amaçlı olacak Ģekilde sınırlamak daha anlamlı olacaktır. Veritabanı uygulamalarınızda kullanılacak ADO Desteği, Web sunucuları tarafından karģılanır. Bunun dıģında ADO 2.1, SQL Server 7.0 ya da Service Pack 5a for SQL Server 6.5 ile mümkündür. Bunun dıģında Microsoft.com sitesinden MDAC (Microsoft Data Access Components) indirilerek de ADO desteği sağlanabilir. DĠKKAT: Bir ASP sayfası dosyasını sabit diske kopyalayıp, tarayıcı ile açarak çalıģtıramazsınız. ASP dosyası mutlaka bir Web sunucusunun wwwroot dizinine kopyalanarak ve localhost ya da Web sunucusu ile belirtilerek çalıģtırılır. http://localhost/test.asp gibi. Bir ASP sayfasını çalıģtırmak: http://localhost/default.asp A. WEB HĠZMETLERĠNĠ YAPILANDIRMAK Web hizmetleri, Windows 2000 Server ve Windows NT Server kurulumunda varsayım olarak kurulur. Daha sonra kurmak için Add/Remove Programs bölümü kullanılır. ASP uygulamalarını çalıģtırabilecek uygun iģletim sistemleri: Microsoft Windows 95 + PWS Microsoft Windows 98 + PWS
Microsoft Windows Me + PWS Microsoft Windows NT Workstation 4.0 + PWS Microsoft Windows Server 4.0 + IIS Microsoft Windows 2000 Professional + PWS/IIS Microsoft Windows 2000 Server + IIS NOT: Bu dokümanlar Faruk Çubukçu tarafından hazırlanmıģtır. Burada adı geçen ticari ünvanlar ve markalar bilgi amaçlı kullanılmıģlardır ve kendi imtiyazlarına sahiptirler. Bu dokümanlar ticari amaçlı olarak kullanılmaz. Daha fazla bilgi için www.farukcubukcu.com adresine bakınız. B. WEB HĠZMETLERĠNĠN WĠNDOWS 9X ÜZERĠNE KURULUMU Microsoft Personal Web Server ın Windows 9x üzerinde kurulması için Control Panel ya da Run iletiģim kutusu kullanılabilir. 1. Windows 98 CD-ROM sürücüye takılır. 2. Start düğmesine tıklanır. Ardından Run komutuna tıklanır. x:\add-ons\pws\pwssetup.exe yazılır. 3. OK.düğmesine tıklanarak kuruluģ tamamlanır. ĠPUCU: Web servisinin yüklenmesinin ardından Windows 98 iģletim sistemi üzerinde inetpub\wwwroot dizinleri yaratılır. Bu dizin Web sayfalarının ya da ASP sayfalarının yayınlanacağı yerdir. II. UYGULAMALAR 1. Windows 9x ve Windows Me üzerinde PWS servisini kurun. 2. Windows NT 4.0 Server ve Windows 2000 Server üzerinde Internet Information Services servisini kontrol edin. Versiyonu, çalıģıp çalıģmadığı gibi bilgiler.
III. GÖZDEN GEÇĠRME 1. PWS'nin amacı nedir? 2. PWS, Windows 98 CD'sinde nerede durur? 3. Kök dizin neresidir? IV. KAYNAKLAR Dokümanlar, ürün tanıtım kitaplarından, Faruk Çubukçu nun kendi kitaplarından ve Internet üzerindeki kaynardan yararlanarak hazırlanmıģtır. Bu konuda ve bilgisayar ile ilgili diğer konularında kitaplar için: www.alfakitap.com Microsoft Pres kitapları için: www.arkadas.com.tr Kurslar, kitaplar ve diğer Internet siteleri gibi kaynaklar için sitedeki Linkler kısmına bakınız. DERS 5: ASP NESNELERĠNĠ VE BĠLEġENLERĠNĠ KULLANMAK Ders sonunda yapabilecekleriniz: -ASP Nesnelerini tanımak. I. ASP NESNELERĠ ASP kodu yazmanın bildiğimiz script yazmaktan farkı, ASP nesnelerini kullanarak program yazmaktır. Bu nesneler bir Web uygulamasının özelliklerini uygulamamıza kazandıracaktır. Örneğin kullanıcının oturumunu takip edecektir ya da bir cookie bilgisi okuyabilecektir. Altı tane temel ASP nesnesi vardır: Application, Session, Request, Response, Server ve ObjectContext. Temel nesneler diyorum. Çünkü yüklenen yazılımlarla ASP nesnelerinin sayısı artabilir. Bu yazılımlar yeni sürüm ASP.DLL, Exchange Server 2000, Commerce
Server 2000 gibi yazılımlardır. Örneğin Exchange 2000'in yüklenmesiyle geliģmiģ bir CDO nesnesini IIS ile kullanıp e-mail göndermek konusunda iģlemler yapılabilir. Application Nesnesi: Uygulamanın kullanıcıları arasında bilgi saklamak ve bilgilere eriģmek için kullanılır. Bütün uygulama için geçerli bilgi saklar. Farklı oturumlar arasında bilgi alıģveriģini sağlamak için kullanılır. Session Nesnesi: Kullanıcının açtığı değiģik oturumlar hakkında bilgi saklamak için kullanılır. Örneğin kullanıcının Web sitesini ziyaret etmesi durumunda cookie gibi bilgileri saklamak için bu nesne kullanılır. Application nesnesi bir ASP uygulamasının tamamını, Session ise her ziyaretçinin uygulamadan istediği sayfaları ifade eder. Request Nesnesi: Tarayıcıdan sunucuya gönderilen verilere eriģmek için kullanılır. Request nesnesi bir HTML formunda kullanıcının girdiği bilgiyi almak için kullanılır. <% = Request.Form( adisoyadi ) %> <% IPadresi = Request.ServerVariables ( REMOTE ADDR ) %> Response Nesnesi: Bilgiyi tarayıcıya geri göndermek için kullanılır. Response nesnesi sayesinde script kullanılarak tarayıcıya bilgi aktarılır. Bu nesne hemen hemen bütün uygulamalarda kullanılır. Response.Write "ne haber" Response.Write (Request.Form( adisoyadi )) Server Nesnesi: Sunucu üzerindeki değiģik yardımcı fonksiyonlara ulaģmak için kullanılır. Server nesnesi ayrıca diğer nesnelerin kopyasını çıkarmak için kullanılır. ActiveX nesnelerin bir kopyasını çıkarmak için kullanılır.
ObjectContext Nesnesi: Microsoft Transaction Server tarafından yapılan ASP iģlem bilgilerini yönetmek için kullanılır. NOT: Bu dokümanlar Faruk Çubukçu tarafından hazırlanmıģtır. Burada adı geçen ticari ünvanlar ve markalar bilgi amaçlı kullanılmıģlardır ve kendi imtiyazlarına sahiptirler. Bu dokümanlar ticari amaçlı olarak kullanılmaz. Daha fazla bilgi için www.farukcubukcu.com adresine bakınız. A. SESSĠON NESNESĠ Her ziyaretçinin sunucuya (siteye) bağlanmasıyla bir oturum (session) baģlar. Bütün sayfalarda geçerli olacak değiģkenlerin tanımlanması ve uygulamanın yönetilmesi açısından Session nesnesi kullanılır. Bir ziyaretçinin Web sitenize bağlanıp, ayrılıncaya kadar geçen süre Session nesnesiyle kontrol edilen oturumu oluģturur. Örneğin bir alıģveriģ sitesinde değiģik sayfalardan yapılan değiģik iģlemler ya da koy sepete türündeki iģlemler bir ASP oturum boyunca kontrol edilir. Örnekte olduğu gibi, ziyaretçi oturumu baģlattıktan sonra yaptığı bütün iģlemler, onun için tutulan bir Session nesnesiyle takip edilir. Örneğin aģağıdaki kod parçası, Session nesnesi içinde değiģkenlerin nasıl saklandığını göstermektedir: Örnek: Session nesnesine değerler vererek onları oturum boyunca saklamak. <% Session ("Adi") = "ayģe" Session ("Sinifi") = 5 Session ("toplamtutar")= 2500... %>
Örnek : Session Nesnesini Kullanmak AĢağıdaki örnekte, birinci sayfada saklanan oturum bilgisi diğer sayfaya geçildiğinde görüntülenmektedir. <HTML> <% Session ("adi") = "ahmet" %> <BODY> <A HREF="diger.asp"> linkiyle diğer sayfaya geçirilen oturum değiģkeni </A> </BODY> </HTML> diger. asp dosyası: <HTML> Adınız: <% Response.Write(Session ("adi"))%> <BODY> </BODY> </HTML> B. TANIMLAMA BĠLGĠLERĠ (COOKĠES) Kurabiye ya da çerez olarak da adlandırılan tanımlama bilgileri, ziyaretçinin bilgisayarında saklanan küçük bilgi dosyalarıdır. Tarayıcılar varsayılan ayarlamalarıyla bu bilgilerin yaratılmasına izin verirler. Bir siteyi ikinci defa ziyaret ettiğinizde, site sizin kendisini daha önce ziyaret ettiğiniz bilir. ĠĢte bu bilgiler tanımlama bilgileri aracılığıyla öğrenilir.
Örneğin daha önce alınan mal ya da yapılan bir seçim, kullanıcının bir sonraki ziyaretinde seçili olarak gelmesi bir kolaylıktır. Bu olanak tanımlama bilgileriyle sağlanır. Diğer bir örnek olarak da bazı mail sitelerinde "bu bilgisayar için parolanız hatırlanılsın mı?" gibi sorulardır. Bu soruya Evet yanıtını verirseniz, girdiğiniz parola cookie olarak bilgisayara kaydedilir ve siteye bir sonraki eriģiminizde kullanılır. Tanımlama Bilgilerini Düzenlemek Bir tanımlama bilgisi sunucu tarafından yaratılır ve istemciye (istekte bulunduğunda) gönderilir. Bir tanımlama bilgisini düzenlemek için Response nesnesi kullanılır: Response.Cookies ( adi ) = ayģe Yukarıdaki tanımlamaların ardından iki tane tanımlama bilgisi (cookie) yaratılır. Daha sonra bu bilgiler diğer bir sayfa tarafından çağırılabilir: Response.Write Request.Cookies("adi") Yazmak: Response.Cookies ( bilgi ) = Benim Bilgim Response.Cookies ( bilgi ).Expires = date + 365 Okumak: Dim VarBilgi VarBilgi = Request.Cookies("bilgi") Response.Write VarBilgi Tanımlayıcı bilgilerin amacı kullanıcılar hakkında bilgi elde etmektir. Ġstendiğinde bu bilgiler Ģu Ģekilde ele geçirilir:
Response.Write Request.Cookies("adi") Tanımlama Bilgisini Kaydetmek: <% @Language = VBScript Codepage= 1254 %> <HTML> <!-- çerez bilgisini almak --> <HEAD> <meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=iso-8859-9"> <meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=windows-1254"> <!-- yukaridaki iki satir türkçe çikti saglamak için --> </HEAD> <BODY> <% VarSecim=Request.QueryString("optSecim") Response.Write "Seçiminiz:" & VarSecim Response.Cookies("OptSecim")=varSecim Response.Cookies("OptSecim").Expires = date + 365 %>
</BODY> </HTML> Tanımlama Bilgisini Okumak: <% @Language = VBScript Codepage= 1254 %> <HTML> <!-- tanımlama bilgisini almak --> <HEAD> <meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=iso-8859-9"> <meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=windows-1254"> <!-- yukaridaki iki satir türkçe çikti saglamak için --> </HEAD> <BODY> <% VarBilgi= Request.Cookies("OptSecim") Response.Write "Seçiminiz:" & VarBilgi %> </BODY> </HTML> C. SERVER NESNESĠ
Sunucu nesnelerinin baģında Server nesnesi gelir. Bu nesnelerin görevi Web sunucusu üzerindeki sitenin yönetilmesine yardımcı olarak bir takım genel düzenlemeleri yapmaktır. CreateObject Metodu Çok yaygın kullanılan CreateObject metodu, nesnelerin yaratılmasını sağlar. Hemen her ASP scriptinde görebileceğimiz bir metottur. Örnek: <% Set Cnn = Server.CreateObject ("ADODB.Connection") %> AĢağıdaki örnekte, hemen her ASP sayfasında kullanılan ADO bağlantıları yer almaktadır. Daha geniģ bilgi için Bölüm 7: ASP ve ADO'ya bakınız. Örnek: ADO bağlantı ve kayıt kümesi nesnelerini yaratmak. <% Set Con = Server.CreateObject("ADODB.connection") Set Rs = Server.CreateObject("ADODB.recordset") con.open "Provider=SQLOLEDB;Data Source=toshiba-i;Database=siparisyonetim;User Id=sa;Password=sa;" Rs.Open "STOK", Con Response.Write "<TABLE BORDER= '1'>" Response.Write "<TR> <TD>" & "<B>" & "TARIH" & "</B>" & "</TD> <TD>" & "FIS NO" & "</TD> </TR>" Do While Not Rs.Eof Response.Write "<TR> <TD>" & Rs("SKODU") & "</TD> <TD>" & Rs("SADI") & <img src= & Rs("SRESMI") width="400" height="120"> & "</TD> </TR>
Rs.MoveNext Loop Response.Write "</TABLE>" Rs.Close %> D. RESPONSE NESNESĠ Response nesnesi sunucudan istemciye çıktı göndermeyi sağlar. En yaygın kullanım Ģekli Response.Write Ģeklide olan kullanımdır: Örnek: Response.Write "ne haber" ASP ortamında kullanıcıya çıktı göndermek için Response nesnesi kullanılır. Bunun anlamı sunucuda yapılan hesaplamaların ya da elde edilen verilerin istemcideki HTML sayfasına gönderilmesidir. AĢağıdaki tablodaki Response nesnesinin özellikleri: Tablo: Response nesnesinin özellikleri: Özellik Buffer Flush Clear Expires ĠĢlevi Sayfayı tampon bir alanda bekletir. Sayfanın hemen görünmesini sağlar. Tampon alanı temizler. Sayfayı önbellekte saklar.
ASP dosyası aracılığıyla gönderilecek sayfanın düz yazı ya da baģka bir uygulama tabanlı olarak gönderebilirsiniz. Bunun için Response nesnesinin ContentType özelliği kullanılır. Örnek: <%@ LANGUAGE= VBScript %> <% Response.ContentType = "text/plain" Response.Expires= 0 %> Bu yazılar düz yazı olarak gösterilecektir. Normalde ASP sayfalarında ContentType belirtilmez. Bu durumda ContentType özelliği "text/html" olarak kullanılır. Response.Write Sunucu üzerinde çalıģan ASP sayfasının kullanıcıya mesaj iletmesini sağlar. Response.Write kullanımının biçimi Ģu Ģekildedir: Response.Write "sabit" Response.Write değiģken
E. REQUEST NESNESĠ Ziyaretçinin sunucudan bilgi almasını sağlar. Özellikle formlar arasında veri alıģveriģinde değerin elde edilmesini sağlar. Request.Form Request.Form, bir HTML formundan gelen değeri almayı sağlar. HTML formunda ACTION özelliğiyle belirtilen karģılık formuna gönderilir. Request.Form, POST metoduyla kullanılır. Request.Form ile Gönderme ve Almak Bir HTML form üzerindeki alanlardan bilgi alınır. Submit düğmesiyle bu alanları kaydedecek bir ASP dosyası çağırılır. AĢağıdaki örnekte bu iģleyiģ yer almaktadır: Göndermek: <FORM ACTION ="kayit.asp" METHOD=POST NAME=PersonelFormu> <INPUT TYPE=TEXT NAME =TXTADI SIZE=20> <INPUT TYPE="SUBMIT" VALUE ="KAYDET"> </FORM> Almak: kayit.asp dosyası: <% Set Con = Server.CreateObject("ADODB.connection") Set Rs = Server.CreateObject("ADODB.recordset") Con.Open="Provider=Microsoft.Jet.OLEDB.4.0 ; Data Source=c:\data\personel.mdb" Rs.Open "SELECT * FROM Personelbilgisi", Con, adopenkeyset, adlockoptimistic
Rs.AddNew ' alanı HTML formdan almak ve veritabanına göndermek Rs.Fields("adi") = Request.Form ("TXTADI") ' kaydetmek Rs.Update Response.Write "Kullanici bilgileriniz kaydedildi..." Rs.Close %> Yukarıdaki örnekte TXTADI adlı alan birinci dosyada HTML alan olarak alınır ve ikinci dosyaya Request.Form ile geçirilir. Yaygın kullanılan bu iģleyiģin dıģında GET ve POST yöntemleri ve QueryString özelliğiyle yapılan gönderme ve alma iģlemleri vardır. ġimdi onlara bakalım: POST metoduyla yapılan gönderme ve istek: <HTML> <TITLE> isteyen sayfa </TITLE> <% @LANGUAGE=VBScript CODEPAGE=1254 %> <form action="musteri.asp" method="post"> Adınızı girin: <input type="text" name="adi"> </form> </HTML>
musteri.asp dosyası: <HTML> <TITLE> istenen sayfa </TITLE> <% @LANGUAGE=VBScript CODEPAGE=1254 %> HoĢgeldiniz: <% =Request.QueryString("adi") %> </HTML> II. UYGULAMALAR 1. Kullanıcı bilgilerini ve belli konulardaki seçimini bir formdan alıp onu cookie olarak saklayın. Ardından diğer bir forma girdiğinde bu bilgileri ekrana getirin. Örneğin: Adı soyadı ve müzik seçimi: Türk, Klasik, Pop, Arabesk. 2. Bir form üzerinde kullanıcıdan bir değer alın ve onu Session nesnesine atayın. Ardından yeni bir forma geçin ve Sessin nesnesine atadığınız değeri okuyup forma getirin. III. GÖZDEN GEÇĠRME 1. Bir cookie'nin içeriğini almak için hangi nesne kullanılır? 2. Hangi durumlarda cookie kullanmanın yararı olmayabilir? Açıklayın.
3. Hangi durumlarda session nesnesinin değerleri kullanılabilir? IV. KAYNAKLAR Dokümanlar, ürün tanıtım kitaplarından, Faruk Çubukçu nun kendi kitaplarından ve Internet üzerindeki kaynardan yararlanarak hazırlanmıģtır. Bu konuda ve bilgisayar ile ilgili diğer konularında kitaplar için: www.alfakitap.com Microsoft Pres kitapları için: www.arkadas.com.tr Kurslar, kitaplar ve diğer Internet siteleri gibi kaynaklar için sitedeki Linkler kısmına bakınız. DERSĠMĠZE KATILDIĞINIZ ĠÇĠN TEġEKKÜR EDERĠZ! DERS 6: ASP ve ADO BĠRLĠKTELĠĞĠ Ders sonunda yapabilecekleriniz: -ASP sayfalarında ADO nesnelerini kullanmayı açıklamak. I. ADO NESNELERĠ Microsoft ActiveX Data Objects (ADO), Visual Basic ya da bir ASP kodu aracılığıyla veritabanlarına bağlantı kurmak ve veriler üzerinde iģlem yapmak için geliģtirilmiģ bir arabirimdir. ASP uygulamalarının çoğunun amacı veritabanlarına eriģmek ya da veritabanı üzerinde iģlem yapmaktır. ADO, bir veri sağlayıcı (data provider-ole DB) aracılığıyla yerel ya da uzak veritabanlarına eriģmeyi sağlayan bir veri eriģim yöntemidir. ADO hiyerarģik olmayan ve
bağımsız olarak kullanılan nesneleriyle verilere kolayca ulaģmayı sağlar. ADO'nun bellek gereksinimi daha azdır. Hızlı bir biçimde çalıģarak veritabanı uygulamalarının daha etkin bir biçimde veritabanlarına eriģim yapmasına olanak sağlar. DAO ve RDO veri eriģim yöntemlerinin yerine geçen geliģmiģ bir teknoloji olan ADO, daha kolay ve anlaģılabilir nesnelerle veritabanı iģlemlerini sadeleģtirir: A. ADO'YU YÜKLEMEK ADO, tek baģına satılan ve yüklenen bir yardımcı program değildir. ADO, Microsoft Data Access Components (MDAC) adı verilen program grubunun bir parçasıdır. Bilgisayara IIS gibi Web server yazılımı yüklendiğinde ADO'da yüklenmiģ olur. Bunun dıģında veritabanı uygulamaları ve programlama dillerinin yüklenmesi ADO'yu yükler ya da var olan bileģenleri güncelleģtirir. ĠPUCU: MDAC'ın en güncel Ģeklini indirmek için www.microsoft.com/data adresinden yararlanabilir. B. ADO NESNE MODELĠ ADO veri eriģim sistemi oldukça basit bir nesne modeline sahiptir. Bu modelde birçok nesne seçimli olarak (birlikte) ya da bağımsız olarak kullanılabilir. ADO nesneleri RDO nesnelerine benzer ancak oldukça farklıdır. Yalnızca nesne olarak üç nesneye sahip olan nesne modelinde tam olarak yedi nesne ve collection (koleksiyon, topluluk) vardır. En üst düzey ADO nesnesi Connection'dır. Bu nesne veri kaynağıyla ilgili her türlü iletiģimi yerine getirir. Bağlantı nesnesi olan Connection, diğer nesnelerde de olduğu gibi önce tanımlanır ve ardından açılarak kullanılır. Tablo: ADO modelinde yer alan nesneler Nesne Command Connection Amacı Bir veri kaynağı üzerinde bir query ya da deyimi iģletir. Bir veri kaynağına doğrudan bağlantı yaratır.
Error Field Parameter Recordset Veri kaynağından bir hatayı döndürür. Bir kayıt içindeki bir alan (kolon). Bir komut için parametre tutar. Bir komut tarafından üretilen (dönen) verileri içerir. C. ADO SABĠTLERĠ ADO nesne modelindeki nesneleri kullanmak için bazı sabitlerin kullanılması gerekir. Bu sabitler her seferinde tanımlanmaktansa kodun içinde tanımlanarak var olan bir dosyadan yüklenir. Bu sabitler connection, recordset, adopendynamic gibi ADO nesnelerinin ve bileģenlerinin tanımladır. NOT: Bu dokümanlar Faruk Çubukçu tarafından hazırlanmıģtır. Burada adı geçen ticari ünvanlar ve markalar bilgi amaçlı kullanılmıģlardır ve kendi imtiyazlarına sahiptirler. Bu dokümanlar ticari amaçlı olarak kullanılmaz. Daha fazla bilgi için www.farukcubukcu.com adresine bakınız. ASP kodlarında yer alan ADO sabitleri, ADOvbs.inc gibi bir dosyanın ASP sayfalarına eklenmesiyle sağlanır. <!--#include file="adovbs.inc"--> Örnek: ASP'de ADO sabitlerinin yüklenmesi. <% @Language = VBScript Codepage= 1254 %> <HTML> <!-- Kirtasiye Istek formu doldurmak ve veritabanina yazmak--> <HEAD>