KÜR SICAKLIĞI VE SÜRESİNİN JEOPOLİMERİK HAMUR VE HARÇLARIN MEKANİK ÖZELLİKLERİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

KÜR SICAKLIĞI VE SÜRESİNİN JEOPOLİMERİK HAMUR VE HARÇLARIN MEKANİK ÖZELLİKLERİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ THE EFFECT OF CURING TEMPERATURE AND TIME ON THE MECHANICAL PROPERTIES OF GEOPOLYMERIC PASTE AND MORTARS Ömer ARIÖZ 1, Mustafa TUNCAN 1, Kadir KILINÇ 1, Ahmet TUNCAN 1, Bekir KARASU 2, Evren ARIÖZ 3 1 Anadolu Üniversitesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Eskişehir 2 Anadolu Üniversitesi, Malzeme Bilimi ve Mühendisliği Bölümü, Eskişehir 3 Anadolu Üniversitesi, Kimya Mühendisliği Bölümü, Eskişehir ÖZET İki farklı uçucu kül, sodyum hidroksit çözeltisi, sodyum silikat çözeltisi ve kırmataş agregası kullanılarak jeopolimerik hamur ve harçlar üretilmiştir. Numuneler oda sıcaklığının yanı sıra 40, 60, 80, 100, 160 ve 165 C de 1, 2, 4, 6, 14 ve 18 saat kür edilmiş, 24, 48 ve 96 saat yaşlarında yoğunluk, basınç dayanımı ve sesüstü atım hızı testlerine tabi tutulmuşlardır. Sonuçlar kür sıcaklığı ve süresi arttığında jeopolimerik harçların basınç dayanımının arttığını, yoğunluğunun ise azaldığını göstermektedir. Yoğunluk ve basınç dayanımı jeopolimerik harcın yaşıyla birlikte artmıştır. Kür süresinin artması sesüstü atım hızı değerlerini artırmıştır. Anahtar Kelimeler: Jeopolimerik harç, jeopolimer hamuru, kür süresi, kür sıcaklığı, basınç dayanımı, sesüstü atım hızı, yoğunluk. ABSTRACT Jeopolymeric pastes and mortars were produced by using two different fly ashes, sodium hydroxide solution, Na-silicate solution and crushed stone aggregate. The samples were cured at room temperatures and at 40, 60, 80, 100, 160 and 165 C for 1, 2, 4, 6, 14 and 18 hours. The density, compressive strength and ultrasonic pulse velocity tests were conducted on the samples at the ages of 24, 48 and 96 hours. Results showed that the compressive strength of geopolymeric mortars increased and the density of mortars decreased with the increase in curing temperature and time. Both 636

density and compressive strength of mortars increased with the age of mortar. Results also revealed that the increase in curing time increased ultrasonic pulse velocity values. Keywords: Geopolymeric mortar, geopolymeric paste, curing time, curing temperature, compressive strength, ultrasonic pulse velocity, density. 1. GİRİŞ Jeopolimer hamuru, uçucu kül, kaolen ve metakaolen gibi puzolanik bağlayıcıların sodyum silikat, sodyum hidroksit ve potasyum hidroksit çözeltileri gibi aktifleştiricilerle karılmasından elde edilir. Jeopolimerlerin üretiminde kullanılan puzolanik malzemelere kaynak malzemesi dendiği de olur. Bunlar alkali çözeltilerin kombinasyonu ile aktifleştirilir. Tek bir malzeme olabileceği gibi birkaç farklı malzemenin kombinasyonundan da meydana gelebilirler. Jeopolimerler kimyasal bileşim açısından zeolite çok benzerken aynı zamanda amorf bir yapıya sahiptir [1]. SiO 4 ve AlO 4 bileşiklerinden oluşan polimerik Si-O-Al-O kafesi içerirler. Bahsedilen bu bileşikler bütün oksijen atomlarını paylaşır. Alüminyumun valans değerinin +3 olması AlO 4 grubunun -1 valansına yol açar. Bundan dolayı K +, Na + ve Ca +2 gibi katyonların varlığı matristeki dengeyi sağlamak için gereklidir [2]. Jeopolimerlerin sentezi (jeopolimerizasyon) sırasında, alkali çözeltili puzolanik malzeme ile polisilikat çözeltileri etkileşirler. Bu, polimerik Si-O-Al-O bağları içeren Al-Si minerallerinin yüksek alkali ortamlarda kimyasal reaksiyonu sonucunda ortaya çıkar. Jeopolimerleşme süreci egzotermiktir [1]. Jeopolimerik malzemelerin dayanımı kendisini oluşturan malzemelerin özelliklerine ve kür koşullarına doğrudan bağlıdır. Metakaolen, uçucu kül, cüruf gibi bileşenlerden elde edilen jeopolimerlerin basınç dayanımı, kaolen gibilerden elde edilenlerin basınç dayanımından daha yüksektir. Karışım bileşenlerinin özellikleri, alkali aktifleştirici-uçucu kül oranı, kür sıcaklığı ve süresi jeopolimerik malzemelerin özelliklerini etkileyen başlıca etmenlerdir [3]. Sıcaklık, olası reaksiyonları hızlandırdığından jeopolimerik malzemeler yeteri kadar yüksek sıcaklıklarda kürlenmelidir. Ancak, bu durumda su kaybının da minimum olmasına dikkat edilmelidir. Bazı araştırmalara göre ise metakaolen gibi malzemelerden elde edilen jeopolimerlerin oda sıcaklığında kürlenmesiyle uygun özellikte malzemeler elde edildiği belirtilmiştir [3]. 2. DENEYSEL ÇALIŞMA Bu çalışmada, uçucu kül, sodyum hidroksit çözeltisi ve sodyum silikat çözeltisi kullanılarak jeopolimer hamuru, ilgili hamura ince agrega eklenerek de jeopolimerik harçlar üretilmiştir. İki farklı uçucu kül kullanılmıştır. Seyitömer uçucu külünün kimyasal bileşimi Çizelge 1 de, uçucu külünün ise Çizelge 2 de gösterilmiştir. 637

Çizelge 1. Seyitömer uçucu külünün oksit bileşimi (ağırlıkça %) Table 1. Oxide composition of Seyitömer fly ash (wt. %) Bileşen (%) TS EN 197-1 Standard Limit Belirleme Yöntemi SiO 2 57,48 - XRF Al 2 O 3 21,83 - XRF Fe 2 O 3 9,90 - XRF CaO 5,20 - XRF MgO 5,29 - XRF SO 3 1,45 Maks. 3 TS EN 196-2:2002 Na 2 O 0,40 - XRF K 2 O 2,75 - XRF Cl 0,007 Maks. 0,1 TS EN 196-21:2002 Kızdırma Kaybı 1,65 Maks. 5 TS EN 196-2:2002 Serbest CaO 0,11 Maks. 1 TS EN 196-2:2002 Çizelge 2. uçucu külünün oksit bileşimi (ağırlıkça %) Table 2. Oxide composition of fly ash (wt. %) Bileşen (%) TS 839 Standard TS-EN 450 Limit Standard Limit SiO 2 +Al 2 O 3 +Fe 2 O 3 84,36 Min. 70 - MgO 1,12 Maks. 6 - SO 3 0,58 Maks. 6 Maks. 3 Cl 0,018 - Maks. 0,1 Kızdırma Kaybı 0,98 Maks. 10 Maks. 5 Serbest CaO 0,15 - Maks. 1 Karışım suyundaki bilinmeyen yabancı maddelerin etkisinden kaçınmak için sodyum hidroksit damıtılmış suda çözündürülmüştür. Taze jeopolimerik harcın işlenebilirliğini artırmak için ayrıca bir süper akışkanlaştırıcı kullanılmıştır. 1 m 3 jeopolimer hamuru ve harcı üretmek için gerekli olan malzeme miktarları Çizelge 3 de verilmiştir. Çizelge 3. Jeopolimerik hamur ve harçların karışım oranları ve bazı özellikleri Table 3. Mixture amounts and some properties of geopolymeric pastes and mortars Karışım Uçucu Kül Sodyum Silikat Çözeltisi Malzeme Miktarları (kg/m 3 ) Sodyum Hidroksit Çözeltisi Süper Akışkanlaştırıcı Kum Kül Tipi Bazı Özellikleri Aktifleştirici Çözelti/Uçucu Kül Hamur 647 434 217 5,7-1,01 Harç A 388 191 96 3,9 1288 Seyitömer 0,74 Harç B 388 191 96 3,9 1288 0,74 Jeopolimer harçları ile 100x100x100 mm küp numuneler elde edilip değişik sıcaklık ve sürelerde kür işlemine tabi tutulmuşlardır (Çizelge 4). Kür işlemleri sonucunda numuneler test edilinceye kadar laboratuarda havada kürlenmişlerdir. Jeopolimerik 638

hamur karışımları ise 70x70x70 mm küp kalıplara yerleştirilmiştir. Şekil 1 de 18 saat oda sıcaklığı + 1 saat 160 C de kürlenen numuneler görülmektedir. Çizelge 4. Karışımlara uygulanan kür işlemleri Table 4. Curing process of the mixtures Karışım Hamur Harç A Harç B Uygulanan İlk Kür Son Kür Kür Tipi Süre (Saat) Sıcaklık ( C) Süre (Saat) Sıcaklık ( C) 1 14 40 6 100 2 14 Oda sıcaklığı 1 165 3 14 40 2 100 4 14 40 4 100 5 14 40 6 100 6 14 40 6 60 7 14 40 6 80 8 18 Oda sıcaklığı 1 160 Şekil 1. 18 saat oda sıcaklığı ve 1 saat 160 C de kürlenen jeopolimerik numuneler. Figure 1. Geopolymeric samples cured at the room temperature for 18 h. and then cured at 160 C for 1 h. 3. BULGULAR VE TARTIŞMA 3.1. Jeopolimerik Hamurların Yoğunluk ve Basınç Dayanımları Jeopolimerik hamurların yoğunluk testleri TS EN 12390-7 standardına göre, basınç dayanımı testleri ise TS 3114 ve TS EN 12390-1-4 standartlarına göre yapılmıştır [4-9]. Yoğunluk değerleri sertleşmiş numunelerin kuru ağırlıklarının hacimlerine bölünmesiyle elde edilmiştir. Küp numuneler, basınç dayanımı testi esnasında döküm yönüne dik olan kenarları deney makinesinin plakalarına temas edecek şekilde yerleştirilmiş, yük numuneye 0,25 MPa/s hızında uygulanmıştır. Basınç dayanımı değeri, kırılma yükünün, numunenin kesit alanına bölünmesiyle elde edilmiştir. Jeopolimerik hamurların yoğunluk ve basınç dayanımı değerleri Çizelge 5 de sunulmaktadır. 639

Çizelge 5. Üretilen jeopolimerik hamurların 48 saatlik yoğunluk ve basınç dayanımı değerleri Table 5. Density and compressive strength values of geopolymeric pastes for 48 h Karışım Hamur Uygulanan Kür Tipi Yoğunluk (g/cm 3 ) Basınç Dayanımı (MPa) 1 1,480 16,10 2 1,033 1,43 14 saat oda sıcaklığı ve 1 saat 165 C de kür durumunda jeopolimerik hamurlar şişmiş (Şekil 2) ve basınç dayanımı değerleri çok düşük çıkmıştır. 14 saat 40 C ve 6 saat 100 C de kür durumunda ise basınç dayanımı değerinin 16,10 MPa olduğu görülmüştür. Bu değer, BS 20 olarak bilinen ve silindir numunesi cinsinden 28 günlük potansiyel basınç dayanımı 20 MPa olan bir beton ile kıyaslandığında iyi bir dayanım değeri olarak göze çarpmaktadır. Şekil 2. 14 saat oda sıcaklığı ve 1 saat 165 C de kür edilen jeopolimerik hamurun görüntüsü. Figure 2. Geopolymeric paste cured at the room temperature for 14 h and then cured at 165 C for 1 h. 3.2. Kür Sıcaklığının Jeopolimerik Harçların Yoğunluk, Sesüstü Atım Hızı ve Basınç Dayanımı Üzerindeki Etkisi Jeopolimerik harçların yoğunluk testleri TS EN 12390-7 standardına, sesüstü atım hızı testleri ASTM C597-83 (Reapproved 1991) ve BS 1881: Part 203: 1986 standartlarına, basınç dayanımı testleri ise TS 3114 ve TS EN 12390-1-4 standartlarına göre yapılmıştır [4-11]. Türk standartlarında sesüstü atım hızı yöntemi tarif edilmemiştir. Yoğunluk değerleri sertleşmiş numunelerin ağırlıklarının hacimlerine bölünmesiyle elde edilmiştir. Sesüstü atım hızı yönteminde (UPV-Ultrasonic Pulse Velocity), bir cihaz yardımıyla test edilmek istenen betonun bir yüzüne sesüstü atım uygulanarak, beton içerisinde basınç dalgaları oluşturulur. Beton içerisinde ilerleyen dalgalar, betonun diğer yüzüne konulan bir alıcı sayesinde toplanır. Sesüstü atım hızı yönteminde kullanılan test 640

cihazı, sesüstü dalgaların, gönderilen yüzey ile alındığı yüzey arasındaki mesafeyi ne kadar sürede katettiğini ölçmektedir. Böylece, sesüstü dalgaların beton numune içerisinden geçiş hızı hesaplanabilmekte ve buradan da beton dayanımı ve bazı diğer özellikleri hakkında yorum yapılabilmektedir. Küp numuneler, basınç dayanımı testi esnasında döküm yönüne dik olan kenarları deney makinesinin plakalarına temas edecek şekilde yerleştirilmiştir. Basınç dayanımı testinde yük, numuneye 0,25 MPa/s lik hızda uygulanmıştır. Basınç dayanımı da, kırılma yükünün, numunenin kesit alanına bölünmesiyle elde edilmiştir. Farklı sıcaklıklarda kürlenen jeopolimerik harçların 24 saat sonraki yoğunluk değerleri Şekil 3 de verilmiştir. 2.10 Yoğunluk (g/cm 3 ) 2.08 2.06 2.04 2.02 6 saat 60 o C 6 saat 80 o C 6 saat 100 o C 18 saat oda sıcaklığı 1 saat 160 o C Şekil 3. Kür sıcaklığının jeopolimerik harçların yoğunluğu üzerindeki etkisi. Figure 3. The effect of curing temperature on the density of geopolymeric mortars. Kür sıcaklığı artırıldığında 24 saatlik yoğunluk değerinde düşme gözlenmektedir. Bunun bünyeden suyun uzaklaşması ve yerine hava girmesiyle numune ağırlıklarının azalmasından kaynaklandığı söylenebilir. Değişik sıcaklıklarda kürlenen numunelerin yoğunlukları 2,03 ile 2,09 g/cm 3 arasında değişmekte olup fark çok büyük değildir. Değişik sıcaklıklarda kürlenen jeopolimerik harçların 24 saat sonraki sesüstü atım hızı değerleri Şekil 4 de görülmektedir. Değerler 2,16 km/s ile 2,70 km/s arasında değişmektedir. Yüksek sesüstü atım hızı değerlerine sahip olan numunelerin yoğunluğunun da yüksek olması beklenirken öyle çıkmamıştır. Bunun kür sıcaklığı artışıyla birlikte jeopolimerlerin mikroyapısal değişikliklere maruz kalabilmesinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Beton için yoğunluk ile sesüstü atım hızı arasında doğrusal bir ilişki kurabilmek mümkündür. Bu ilişkide betonun yoğunluğu arttığında aynı beton için sesüstü atım hızı değerleri de artmaktadır. Sebep, daha yoğun bir malzeme içerisinden sesin daha hızlı bir şekilde yayılmasıdır. Yoğunluğun azalmasıyla sesüstü atım hızı değerlerinin artmasının ısıl işlem sonucunda ortaya yeni bir mikroyapının çıkmasından kaynaklanabileceği açıklamasını yapmak mümkündür. Zira, bu yeni oluşum ile basınç dayanımlarında da ısıl işlemle birlikte bir artış gözlenmiştir. Ancak, detaylı mikroyapı çalışmalarıyla bu yaklaşımın desteklenmesi gerekmektedir. 641

Sesüstü atım hızı ile basınç dayanımı arasındaki ilişki literatürde bulunan beton için kurulan ilişkilere benzer bir ilişkidir. Ancak, sesüstü atım hızı değerleri betonda ölçülen sesüstü atım hızı değerlerine göre oldukça düşük bulunmuştur [12]. Bunun nedenlerinden biri jeopolimerik harçta iri agreganın bulunmaması ve bağlayıcı malzemesinin çimento hamuruna nazaran daha gözenekli bir yapı sergilemesi olabilir. 2.8 Sesüstü atım hızı (km/sn) 2.6 2.4 2.2 2.0 6 saat 60 o C 6 saat 80 o C 6 saat 100 o C 18 saat oda sıcaklığı 1 saat 160 o C Şekil 4. Kür sıcaklığının jeopolimerik harçların sesüstü atım hızı üzerindeki etkisi. Figure 4. The effect of curing temperature on the ultrasonic pulse velocity of geopolymeric mortars. Farklı sıcaklıklarda kürlenen jeopolimerik harçların 24 saat sonraki basınç dayanımı değerleri Şekil 5 dedir. Basınç dayanımı (MPa) 18 16 14 12 10 8 6 4 6 saat 60 o C 6 saat 80 o C 6 saat 100 o C 18 saat oda sıcaklığı 1 saat 160 o C Şekil 5. Kür sıcaklığının jeopolimerik harçların basınç dayanımı üzerindeki etkisi. Figure 5. The effect of curing temperature on the compressive strength of geopolymeric mortars. 642

Kür sıcaklığının yükselmesiyle jeopolimerik harcın basınç dayanımında bir artma meydana gelmiştir. Son kür sıcaklığı 60 C olan jeopolimerik harçların 24 saatlik basınç dayanımı yaklaşık olarak 5 MPa iken, son kür sıcaklığı 80 C ye yükseldiğinde bu değer yaklaşık olarak iki katına çıkmıştır. Son kür sıcaklığı 100 C ye çıktığında ise numunelerin 24 saatlik basınç dayanımı 16 MPa civarındadır. Hardjito v.d. [3, 13-14], yaptıkları çalışmalar sonucunda 60 C den fazla kür sıcaklığı uygulandığında basınç dayanımındaki artışın çok önemli olmadığını görmüşlerdir. Palomo v.d. ise basınç dayanımını etkileyen önemli faktörlerin kür sıcaklığı, kür süresi ve alkali aktifleştirici tipi olduğunu belirtmişlerdir [15]. 3.3. Kür Süresinin Jeopolimerik Harçların Yoğunluk, Sesüstü Atım Hızı ve Basınç Dayanımı Üzerindeki Etkisi Farklı sürelerde kürlenen jeopolimerik harçların 24 saatlik yoğunluk değerleri Şekil 6 da görülmektedir. 2.06 Yoğunluk (g/cm 3 ) 2.04 2.02 Seyitömer 2 saat 100 o C Seyitömer 4 saat 100 o C 6 saat 100 o C Şekil 6. Kür süresinin jeopolimerik harçların yoğunluğu üzerindeki etkisi. Figure 6. The effect of curing time on the density of geopolymeric mortars. Kür süreleri artırıldığında yoğunluk değerleri düşmektedir. Farklı sürelerde kürlenen jeopolimerik harçların 24 saatlik sesüstü atım hızı değerleri Şekil 7 de sunulmuştur. Kür süresi arttığında sesüstü atım hızı değerleri de artmaktadır. Bunun nedeni kür süresi artışıyla meydana gelebilecek reaksiyonlar yüzünden mikroyapının değişmesi olabilir. 643

2.7 Sesüstü atım hızı (km/sn) 2.6 2.5 2.4 Seyitömer 2 saat 100 o C Seyitömer 4 saat 100 o C 6 saat 100 o C Şekil 7. Kür süresinin jeopolimerik harçların sesüstü atım hızı üzerindeki etkisi. Figure 7. The effect of curing time on the ultrasonic pulse velocity of geopolymeric mortars. Farklı sürelerde kürlenen jeopolimerik harçların 24 saat sonraki basınç dayanımı değerleri Şekil 8 de gösterilmektedir. 18 Basınç dayanımı (MPa) 16 14 12 Seyitömer 2 saat 100 o C Seyitömer 4 saat 100 o C 6 saat 100 o C Şekil 8. Kür süresinin jeopolimerik harçların basınç dayanımı üzerindeki etkisi. Figure 8. The effect of curing time on the compressive strength of geopolymeric mortars. 644

Kür süreleri artırıldığında 24 saatlik basınç dayanımı değerleri de artmıştır. Bu artışlar sesüstü atım hızı değerleri ile uyumlu görünmektedir. Son kür süresi 2 saat olan numunelerin basınç dayanımı 12,5 MPa dolaylarındayken son kür süresi 6 saat olduğunda basınç dayanımı 16,5 MPa civarındadır. Hardjito v.d nin yaptıkları çalışmada 48 saat kür süresine kadar basınç dayanımı değerlerinde ciddi artışlar gözlenmiştir. Ancak, 60 C den fazla kür sıcaklığı ve 48 saatten fazla kür süresi uygulandığında basınç dayanımındaki artışın çok önemli olmadığı görülmüştür. 60 C de 24 saat kürlenen uçucu küllü jeopolimerik betonun basınç dayanımı yaşla değişmemiştir. Hızlı polimerleşme reaksiyonundan dolayı basınç dayanımı yaklaşık 60 MPa sabit değerinde kalmıştır [13-14]. Kür sıcaklığı ve kür süresinin sadece kimyasal reaksiyonu hızlandırıcı olarak önemli bir rol oynamadığı, aynı zamanda reaksiyon miktarını belirlediği vurgulanmıştır. Van Jaarsveld v.d. [16] ise uzun süre yüksek sıcaklıklarda kürlenen jeopolimerlerin yapısının daha zayıf olabileceğini bulmuşlardır. 3.3. Numune Test Yaşının Jeopolimerik Harçların Yoğunluk, Sesüstü Atım Hızı ve Basınç Dayanımı Üzerindeki Etkisi Aynı sıcaklık ve sürelerde kürlenen jeopolimerik harçların 24, 48 ve 96 saat sonrası yoğunluk değerleri Şekil 9 da görülmektedir. Belirtilen grafikte doğrusal olarak bir eğilim çizgisi çizildiğinde numune yoğunluğunun test yaşı ile arttığı görülmektedir. R 2 determinasyon katsayısı olup regresyon bağıntısının anlamlılığının bir ölçüsüdür ve değeri 1 e yaklaştıkça regresyonun anlamlılığı giderek artar [17]. 0,1361 olarak hesaplanan R 2 ye göre regresyon pekte anlamlı değildir. 2.20 Yoğunluk (g/cm 3 ) 2.15 2.10 2.05 y = 0.0007x + 2.06 R 2 = 0.1361 2.00 0 24 48 72 96 120 Numune test yaşı (saat) Şekil 9. Numune test yaşının jeopolimerik harçların yoğunluğu üzerindeki etkisi. Figure 9. The effect of sample test age on the density of geopolymeric mortars. Sesüstü atım hızı ile numune test yaşı arasındaki ilişki Şekil 10 da verilmiştir. Sesüstü atım hızı değerleri için çizilen doğrusal eğilim çizgisi yoğunluk ile uyumsuz bir davranış sergilemektedir. Yani, Şekil 9 da ki yoğunluk değerleri artarken Şekil 10 daki sesüstü atım hızı değerleri azalmaktadır. Bunun nedeninin yaşlanma ile birlikte gelişmesi olası reaksiyonlar sonucu mikroyapının değişimi olduğu düşünülmektedir. 645

Sesüstü atım hızı (km/sn) 2.8 2.6 2.4 2.2 y = -0.0015x + 2.63 R 2 = 0.2361 0 24 48 72 96 120 Numune test yaşı (saat) Şekil 10. Numune test yaşının jeopolimerik harçların sesüstü atım hızı üzerindeki etkisi. Figure 10. The effect of sample test age on the ultrasonic pulse velocity of geopolymeric mortars. Basınç dayanımı değerlerinin test yaşı ile değişimini gösteren grafik Şekil 11 de verilmiştir. Basınç dayanımı değerleri için doğrusal bir eğilim çizgisi çizildiğinde, değerlerin test yaşı ile arttığı gözlenmektedir. Bu da test yaşı ile birlikte birtakım reaksiyonların meydana geldiğini ve dayanım kazandıran jellerin oluştuğunu kanıtlar niteliktedir. 20 Basınç dayanımı (MPa) 18 16 14 12 10 y = 0.0836x + 10.26 R 2 = 0.6602 0 24 48 72 96 120 Numune test yaşı (saat) Şekil 11. Numune test yaşının jeopolimerik harçların basınç dayanımı üzerindeki etkisi. Figure 11. The effect of sample test age on the compressive strength of geopolymeric mortars. 646

4. GENEL SONUÇLAR Jeopolimerik hamur ve harçların üzerinde gerçekleştirilen deneyler sonucu aşağıdaki bulgulara ulaşılmıştır; 1. Kür sıcaklığı ve süresi arttığında jeopolimerik harçların yoğunluğu azalmaktadır. 2. Kür sıcaklığı ve süresindeki artış jeopolimerik harçların basınç dayanımının da artmasına yol açmaktadır. 3. Yoğunluk ve basınç dayanımı jeopolimerik harcın yaşıyla birlikte artmaktadır. 4. Kür süresinin artışıyla jeopolimerik harcın sesüstü atım hızı değerleri artmaktadır. 5. KAYNAKÇA [1] Hardjito, D., Wallah, S. E., Sumajouw, D. M. J., Rangan, B.V., Brief Review of Development of Geopolymer Concrete, Invited paper, George Hoff Symposium, American Concrete Institute, Los Vegas, USA, 2004. [2] Swanepoel, J. C. and Strydom, C. A., Utilisation of Fly Ash in A Geopolymeric Material, Applied Geochemistry, 17(8): pp. 1143-1148, 2002. [3] Hardjito, D., Wallah, S. E., Sumajouw, D. M. J., Rangan, B.V., Fly Ash-Based Geopolymer Concrete, Construction Material for Sustainable Development, Invited paper, Concrete World: Engineering & Materials, American Concrete Institute, India Chapter, Mumbai, India, 2004. [4] TS EN 12390-7, Beton-Sertleşmiş Beton Deneyleri-Bölüm 7: Sertleşmiş Betonun Yoğunluğunun Tayini, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara, 2002. [5] TS 3114, Beton Basınç Mukavemet Tayini, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara, 1990. [6] TS EN 12390-1, Beton-Sertleşmiş Beton Deneyleri-Bölüm 1: Deney Numunesi ve Kalıplarının Şekil, Boyut ve Diğer Özellikleri, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara, 2002. [7] TS EN 12390-2, Beton-Sertleşmiş Beton Deneyleri-Bölüm 2: Dayanım Deneylerinde Kullanılacak Deney Numunelerinin Hazırlanması ve Kürlenmesi, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara, 2002. [8] TS EN 12390-3, Beton-Sertleşmiş Beton Deneyleri-Bölüm 3: Deney Numunelerinde Basınç Dayanımının Tayini, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara, 2003. [9] TS EN 12390-4, Beton-Sertleşmiş Beton Deneyleri-Bölüm 4: Basınç Dayanımı- Deney Makinelerinin Özellikleri, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara, 2002. [10] ASTM C 597-83, Standard Test Method for Pulse Velocity through Concrete, Annual Book of ASTM Standards, 1994. [11] BS 1881: Part 203: 1986, Rocommendations for Measurement of Velocity of Ultrasonic Pulses in Concrete, British Standards, 1986. [12] Neville, A. M., Properties of Concrete, 3 rd Edition, The English Language Book Society and Pitman Publishing, London, England, 1981. [13] Hardjito, D., Wallah, S. E. and Rangan, B.V., Study on Engineering Properties of Fly Ash-Based Geopolymer Concrete, Journal of the Australasian Ceramic Society, 38(1): pp. 44-47, 2002. [14] Hardjito, D., Wallah, S. E., Sumajouw, D. M. J. and Rangan, B.V., Geopolymer Concrete: Turn Waste into Environmentally Friendly Concrete, in International Conference on Recent Trends in Concrete Technology and Structures (INCONTEST), Coimbatore, India: KCT, 2003. 647

[15] Palomo, A., Grutzeck, M. W. and Blanco, M. T., Alkali-Activated Fly Ashes, A Cement for the Future, Cement and Concrete Research, 29(8): pp. 1323-1329, 1999. [16] Van Jaarsveld, J. G. S., Van Deventer, J. S. J. and Lukey, G. C., The Effect of Composition and Temperature on the Properties of Fly Ash and Kaolinite-based Geopolymers, Chemical Engineering Journal, 89(1-3): pp. 63-73, 2002. [17] Bayazıt, M., İnşaat Mühendisliğinde Olasılık Yöntemleri, İstanbul Teknik Üniversitesi, sayfa 41, 1996. 648