KİTAP İNCELEMESİ: ADLİ BELGE İNCELEMESİ Aşıcıoğlu, Faruk (Editör) (2005), Adli Belge İncelemesi, İstanbul: Beta Yayınevi, ISBN: 975-295-485-5 Ferhat ERTUĞRUL * Dünya genelinde insanlar, beraber yaşamanın gereği olarak birbirleriyle sürekli iletişim ve etkileşim halindedir. Bunun neticesinde çoğu zaman kişiler arasında hukuki niteliğe haiz bir takım resmi işler gerçekleştirilir. Böylelikle kişiler değişik vasıtalar (özellikle imza) ile sorumluluk altına girebilmektedirler. Kötü niyetli kişilerin her zaman var olduğu gerçeği göz önünde bulundurulduğunda, büyük bir dikkat, özen ve ayrıca güven gerektiren bu tür işlemlerde sahtecilik, sürekli karşılaşılan ve mücadele edilmesi gereken bir mesele olmuştur. Bu itibarla, adli belge incelemeleri büyük önem arz etmektedir. Suçluların ortaya çıkarılması, masum kişilerin mağduriyetlerinin giderilmesi ve hiçbir kimsenin suçsuz yere yaptırıma uğramaması adli belge incelemelerin temel amaçlarındandır. Adli Belge İncelemesi isimli kitap, adli belge incelemeleri alanında devletin faaliyet gösteren üç kurumu olan Adli Tıp Kurumu, Kriminal Polis Laboratuvarı ve Jandarma Kriminal Laboratuvarında görev yapan ve bu işe hem teorik hem de pratik alanda yıllarını vermiş uzmanların katkıları neticesinde hazırlanmıştır. Özeleştiri yapmak gerekirse, diğer adli bilim dallarında olduğu gibi adli belge incelemeleri alanında da Yerli Kaynak eksikliği mevcuttur. Dünya genelinde bu konu ile alakalı yapılan çalışmalar neticesinde birçok kitap yazılmış ise de, ülkemizde durum pek iç açıcı değildir. Editör Aşıcıoğlu nun Bu kitap, 90 lı yıllarda tıp ve adli bilimler alanında eğitim gören bizlerin o yıllardaki temel başvuru kitap eksikliğini çok iyi bilmelerinin sonucu olarak ortaya çıkarılabilmiştir. sözleri bu hususta oldukça önemlidir. Adli belge inceleme alanındaki Türkçe yazılmış kaynak eksikliğin günümüzde de devam ettiği düşünüldüğünde, 2005 senesinde hazırlanan bu kitabın değeri daha iyi anlaşılacaktır. * Komiser Yrd., Ankara Kriminal Polis Laboratuvarı Müdürlüğü, Belge İnceleme Asistanı ferhatertugrul71@gmail.com PBD, 15 (4) 2013, ss.157-162.
158 Polis Bilimleri Dergisi 15 (4) 2013 Söz konusu kitabın bölüm kaynakçalarının oldukça geniş olması ve bu alandaki söz sahibi eserlerden oluşmuş olması gerçek manada sevindiricidir. Ayrıca okuyucunun sadece adli belge incelemeleri işini yapan kişiler olmayacağı göz önünde bulundurularak, kitabın genelinde mesleki terminoloji olabildiğince sadeleştirilmiş ve gerekli görülen durumlarda yazının bütünlüğünü bozmayacak ölçüde ifadeler parantez içerisinde kullanılmıştır. Eser, on iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm, Doç. Dr. İsmail Birincioğlu tarafından kaleme alınmıştır ve Adli Belge İncelemesinin Tarihçesi- Yazının Anatomo-Nöro-Fizyolojisi başlığını taşımaktadır. Bu bölümde, adli belge incelemeleri alanında dünya genelinde geçmişten günümüze yaşanan gelişmeler kronolojik olarak ortaya konulmuş, adli belge incelemesi ile adli belge inceleyiciliğinin yabancı ülkelerin hukuk teamülüne giriş süreci ve alınan kritik kararlar açıklanmıştır. Ülkemizde adli belge incelemesinin tarihçesi yine belli bir silsile ve düzen içerisinde sıralandıktan sonra adli belge incelemeleri alanında ülkemizde kurulan ve faaliyet gösteren devlet kurumları geniş bir şekilde tanıtılmıştır. Ayrıca, el yazısının anatomik, nörolojik ve fizyolojik yönleri bilimsel bir tarzda ele alınmıştır. İkinci bölüm, Belge inceleme uzmanı Jandarma Albay Salih Sala tarafından yazılan ve Yazı ve İmza Nedir? Çağdaş Anlamda El Yazısında Kullanılan Enstrümanlar Nelerdir? başlığını taşıyan bölümdür. Söz konusu bölümde, yazı, yazının tarihçesi ve alfabenin doğuşu konuları farklı coğrafyalara atıfta bulunarak irdelenmiş, adli belge incelemelerinde yazının öneminden bahsedilmiştir. Akabinde imza konusunda kısa bir giriş yapan yazar, imzanın hukuki niteliği ve nasıl atılması gerektiği hususlarını kanunlardan faydalanarak açıklamıştır. Ayrıca el yazısında kullanılan ekipman, araç ve gereçler konusu yazar tarafından detaylı olarak ele alınmıştır. Belgelerin Saklanması, Korunması ve Nakli başlıklı üçüncü bölüm, Doç. Dr. İsmail Birincioğlu tarafından kaleme alınmıştır. Bu bölümde delil güvenliği ilkesine vurgu yapılmıştır. Dava konusu olan belgelere nasıl el konulacağı, muhafaza edileceği ve ne şekilde ilgili yerlere ulaştırılması gerektiği detaylı bir şekilde izah edilmiştir. Söz konusu hususun hakkıyla yerine getirilmediği zamanlarda incelemenin bundan ne kadar olumsuz etkilendiğini yakinen müşahede ettiğim için, bu konuya ayrı bir bölüm halinde değinilmiş olmasının oldukça isabetli olduğu kanaatindeyim.
Turkish Journal of Police Studies 159 Adli Tıp Uzmanı olan Uz. Dr. Tuncay Çınar tarafından El Yazısı ve İmza İncelemeleri başlığıyla kaleme alınan dördüncü bölüm adli belge incelemelerinin önemli bir kısmını oluşturan konuyu ihtiva etmektedir. Yazar, belge inceleme uzmanlığından kısaca bahsettikten sonra imza incelemeleri konusuna geçiş yapmış ve imza sahtecilik yöntemlerini örnek resimler yardımıyla ayrıntılı olarak ele almıştır. Ardından el yazısı konusunda, el yazısının bireysellik ve karakteristikleri maddeler halinde sıralanmıştır. El yazısı ve imza incelemelerinin esasları, belgeye zarar veren/vermeyen inceleme vasıtaları açıklandıktan sonra imza ve yazı incelemelerinde yapılan yanlış tespitler dile getirilmiştir. Ayrıca, rapor yazma tekniklerinden de söz edilmesi işin sadece inceleme yapmaktan ibaret olmayıp rapor yönünün de bulunduğunun hatırlatılması açısından önemlidir. Karşılaştırma Belgeleri başlıklı beşinci bölümde Salih Sala, adli amaçlı yazı ve imza incelemelerinde mukayese yazı ve imzaların temini konusuna değinmiştir. Samimi mukayese örnekler ile huzurda alınan mukayese örnekler arasındaki fark açıklanarak bunların hangi belgelerden nasıl temin edilmesi gerektiği belirtilmiştir. Gerçekten de bu husus, yapılan incelemelerin sıhhatini önemli ölçüde etkilemektedir. Yanlış, eksik ve yetersiz bir şekilde temin edilen mukayese belgelere dayanarak sonuca ulaşmak mümkün olamamaktadır. Bu yüzden, olması gerektiği ölçüde temin edilmeyerek inceleme makamına gönderilen bu mukayeseler, genellikle geri gönderilmekte ve inceleme konusu belge/belgeler muhtevasına daha uygun bir şekilde yeniden temin edilmesi istenmektedir. Doç. Dr. Faruk Aşıcıoğlu tarafından kaleme alınan Yazı ve İmzayı Etkileyen Faktörler başlıklı altıncı bölümde el yazısı ve imzayı etkileyen faktörler yirmi alt başlık halinde incelenmiştir. Bunlar yazı sistemleri, fiziksel güçlükler, kan yakınlığı, cinsiyet, vücut yapısı-yaşam evresi, kullanılan el, sağlık durumu, yaşlılık-fiziksel bitkinlik, meslek, sinir sistemi hastalıkları, diğer hastalıklar, ilaç kullanımı, alkol kullanımı, yazarın psişik (ruhi) durumunun yazıya etkisi, civa zehirlenmesi, delirium, akıl hastalıklarının el yazısına etkisi, acele (telaş) ile yazılmış yazılar, zamanın el yazısına etkisi ve yatak başı yazısıdır. Yararlanılan kaynakların oldukça geniş ve kapsamlı tutulduğu bu bölümde, el yazısı ve imzayı etkileyen faktörlerin bazıları hakkında başlı başına bilimsel makaleler yazılabilecek bilgi ve kaynakça mevcuttur. Ancak alt başlıklar arasında standart bir başlıklandırma tarzının bulunmadığı hususu da müşahede edilmiştir.
160 Polis Bilimleri Dergisi 15 (4) 2013 Rastlantısal Bulgular başlıklı yine Doç. Dr. Faruk Aşıcıoğlu tarafından yazılmış olan bölümde, belgeler üzerinde genellikle gayri iradi olarak kalan veya bırakılan iz ve kalıntılar değerlendirilmiştir. Bu bulgular, baskı-yazı kalıntıları, mürekkep kalıntıları, yabancı madde kalıntıları, bası izi kalıntıları ve gizli parmak izi olmak üzere beş alt başlık halinde ele alınmıştır. Bazı delillerin, incelemenin sıhhatini olumlu manada ve önemli ölçüde etkileyebileceği göz önünde bulundurulduğunda, inceleme yapan kişilerin belge üzerindeki olası iz ve kalıntılara karşı sürekli müteyakkız olmaları gerektiği düşünülmektedir.. Belge Düzenleme Tarihi- Yazı Yaşı başlıklı dokuzuncu bölüm, Doç. Dr. Faruk Aşıcıoğlu ve Jandarma Albay Burhanettin Cihangiroğlu tarafından kaleme alınmıştır. Yazı yaşı tayini, tespiti için üzerinde çeşitli çalışmalar yürütülen ve gün geçtikçe daha da popüler olan bir araştırma alanıdır. Bölüm içerisinde fiziksel ve kimyasal alanda birçok terim bulunmasına rağmen, yazarlar tarafından olabildiğince anlaşılır ifade edilmeye çalışılmıştır. Kullanılan yöntemler, belgenin yazıldığı kağıdın incelenmesi ve mürekkep incelemesi olarak iki başlık halinde incelenmiş, mürekkep incelemesi de kendi içinde kimyasal yöntemler ve fiziksel yöntemler alt başlıklarıyla ele alınmıştır. Ayrıca daktilo cihazları, belge basım cihazları, kaşe-mühür-antet, yaşam dönemi-hastalıklar, rastlantısal bulgular ve ilave-tahrifat incelemeleri neticesinde yazı yaşı hususunda geniş bir zaman aralığı elde etme ve süre bazında çemberin daraltılmasının sağlanabileceği belirtilmiştir. Belge inceleme uzmanı Polis Başmüfettişi 1. Sınıf Emniyet Müdürü İsmail Özkan tarafından kaleme alınan Sahtecilik-İğfal Kabiliyeti başlıklı onuncu bölüm adli belge inceleme alanının önemli bir kısmını kapsamaktadır. Sahteciliğin tanımının ardından sahteciliği en çok yapılan belgeler başlığıyla nüfus cüzdanına giriş yapılmıştır. Nüfus cüzdanları üzerinde yapılan külli ve kısmı sahtecilikler ve bunların türleri, gerçek vakalardan yararlanarak resimler ile görselleştirilmiştir. Ardından sürücü belgeleri, motorlu araç trafik ve tescil belgeleri ve tescil plakalarının oluşturuluşu ile yapılan sahtecilikler üzerinde durulmuştur. Ayrıca kıymetli damgada sahtecilik, mühürde sahtecilik, resmi belgede sahtecilik ve özel belgede sahtecilik konuları, ilgili kanun maddelerinden istifade edilerek açıklanmıştır. Kredi kartı ve banknotların güvenlik özellikleri izah edilmiş akabinde gerçekleştirilen sahtecilikler yine görsel olarak sunulmuştur. Şu olumsuzluğu da belirtmek gerekir ki; banknotlar başlığı ve Dolar ve Euro alt başlıkları altında bu banknotların güvenlik özellikleri ile gerçekleştirilen sahtecilikler detaylı olarak incelenmiş fakat
Turkish Journal of Police Studies 161 Türk Lirası nın güvenlik özellikleri ve sahteciliklerine değinilmemiştir. Ancak bunun yerine TCK da Parada Sahtecilik maddesine devamında ise iğfal kabiliyetinin hukuki niteliğine atıfta bulunulmuştur. Parmak izi başlıklı on birinci bölümde Burhan Cihangiroğlu, parmak izinin tanımı, tarihçesi, oluşumu ve genel özellikleri ile ilgili faydalı bilgiler vermiştir. Ardından parmak izi sınıflandırma sistemleri, özellikle Otomatik Parmak izi Tanımlama Sistemi (AFİS) üzerinde durulmuştur. Parmak izi mukayese yöntemleri kısaca açıklandıktan sonra olay yerindeki parmak izlerini etkileyen faktörler incelenmiştir. Geliştirilmemiş parmak izlerinin yaş tayini başlığında çok değerli bilgiler ve tablolar mevcuttur. Son olarak parmak izi çalışması gerektirecek durumlarda nasıl hareket edilmesi gerektiği, delillerin toplanması, ambalajlanması ve sevk edilmesi hususları görüntülü olarak anlatılmıştır. Ancak, söz konusu kitabın Adli Belge İncelemeleri adını taşıdığı ve kitap muhtevasındaki tüm bölüm ve konuların adli belge incelemeleriyle alakalı olduğu göz önüne alınırsa, Parmak İzi başlıklı bölümün bu kitapta yer alması günümüz şartlarına göre pek isabetli olmamıştır. Zira parmak izi hususu, Olay Yeri İnceleme ve Kimlik Tespit Şubesi Müdürlüklerinin çalışma alanına girmektedir. Dolayısıyla, oldukça önemli ve değerli bir konu olan parmak izinin, içeriği daha farklı olan bu kitaba bölüm halinde eklenmiş olmasının, ilk nazarda yerinde olmadığı görüşü hasıl olmuştur. Fakat, düzenlenme olarak eski tarihli belgelerde, parmak izinin geçerli olduğu ve imza yerine parmak basıldığı bilinmektedir. Nitekim, Noterlik Kanunu 75. maddesinde İlgililerle tanık, tercüman ve bilirkişi imza atamadıkları ve imza yerine geçen bir el işareti kullanmadıkları takdirde, varsa mühür, yoksa sol elinin baş parmağı, bu da yoksa diğer parmaklarından biri bastırılır ve hangi parmağın bastırıldığı yazılır. belirtilerek ilgili kişilerin imza yerine parmak basabilecekleri açıklanmıştır. Özellikle kırsal kesimlerde ve okuma-yazma oranının düşük olduğu kesimlerde bu duruma sıklıkla rastlanılmaktadır. Bu bakımdan, bahse konu bölümün kitapta yer almasının, bilhassa kitabın basıldığı tarihin şartlarına göre normal ve yerinde olduğu değerlendirilmiştir. İsmail Birincioğlu tarafından kaleme alınan Kanunlar ve Yönetmelikler başlıklı on ikinci ve son bölümde adli belge incelemeleri alanını ilgilendiren konu ve hususların hukuksal tanım, dayanak, sorumluluk ve yaptırımları ortaya konulmuştur. Bu bağlamda, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu, 4814 sayılı
162 Polis Bilimleri Dergisi 15 (4) 2013 Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanun, 2659 sayılı Adli Tıp Kurumu Kanunu ile bu kanunun 31.07.2004 resmi gazete yayınlanma tarihli Uygulama Yönetmeliği, 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu, 1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu, 22 seri numaralı Değerli Kağıtlar Kanunu Genel Tebliği ve 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunundan o dönemin ilgili kanun ve yönetmelik maddeleri sunulmuştur. Adli belge incelemelerini yürütürken hukuki alt yapıya sahip olmak, neyin neden dolayı yapıldığını bilmek ve verilen rapor doğrultusunda kimlerin ne tür yaptırımlara maruz kalacağının bilincinde olmak incelemenin sıhhatini en baştan olumlu bir şekilde etkileyecek ve gerçekleştirilen incelemenin sağlıklı sonuçlar vermesine öncülük edecektir. Sonuç olarak Adli Belge İncelemeleri kitabı, bu alandaki Yerli Kaynak eksikliğinin giderilmesi açısından büyük bir öneme sahiptir. Adli belge inceleme alanında yazılı olan eserlerin çoğunun yabancı dilde bilhassa İngilizce yazılmış olduğu düşünüldüğünde, alanında uzman kişilerin değerli çalışmalarının bir araya getirilmesi kayda değerdir. Yukarıda belirttiğimiz bazı eksikliklerinin giderilmesi, yeni ve güncel bazı hususların da eklenmesi suretiyle kitabın çıkarılacak yeni bir baskısının çok daha faydalı ve kapsamlı olacağı düşünülmektedir. Ayrıca, bu kitabın adli belge alanında çalışan birçok kişiye yol gösterici olacağı ve ilerleyen dönemde bu konu ile alakalı kitap çalışmalarının hız kazanacağı ümit edilmektedir.