ULUSLARARASI KATILIMLI BÖLGESEL İŞBİRLİĞİ VE KALKINMA SEMPOZYUMU Ekim 2012, Erzurum

ULUSLARARASI KATILIMLI BÖLGESEL İŞBİRLİĞİ VE KALKINMA SEMPOZYUMU 17-20 Ekim 2012, Erzurum INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON REGIONAL COOPERATION AND DEVELOPMENT 17-20 October 2012, Erzurum BİLDİRİLER KİTABI / BOOK OF PROCEEDINGS Düzenleyen Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi ERZURUM, 2012

Her hakkı saklıdır. Bu yayının tümü veya hiçbir bölümü önceden izin alınmaksızın çoğaltılamaz, basılıp yayınlanamaz, kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz. Bu yayında yer alan yazılarda öne sürülen görüşler yazarların kişisel görüşleridir; yazılarla ilgili her türlü sorumluluk yazarlara aittir. Editörler Doç. Dr. Vedat KAYA Yrd. Doç. Dr. Elif ÇOLAKOĞLU Yrd. Doç. Dr. Gülşen AYDIN Dizgi-İletişim Arş. Gör Ali Kemal ÇELİK akemal.celik@atauni.edu.tr 0 442 231 21 65 Kapak Tasarımı Arş. Gör. Gökhan ERKAL

SEMPOZYUM ONURSAL BAŞKANI / HONORARY PRESIDENT Prof. Dr. Hikmet KOÇAK, Atatürk Üniversitesi Rektörü SEMPOZYUM BAŞKANI / PRESIDENT OF THE SYMPOSIUM Prof. Dr. M. Suphi ORHAN, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dekanı SEMPOZYUM GENEL KOORDİNATÖRÜ / GENERAL COORDINATOR Doç. Dr. Vedat KAYA, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dekan Yardımcısı SEMPOZYUM SEKRETARYASI / SYMPOSIUM SECRETARIAT Yrd. Doç. Dr. Elif ÇOLAKOĞLU, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Kamu Yönetimi Bölümü SEMPOZYUM DÜZENLEME KURULU / ORGANIZATION COMMITTEE Prof. Dr. Alaattin KIZILTAN, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat Bölümü (Düzenleme Kurulu Başkanı) Yrd. Doç. Dr. Gülşen AYDIN, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Yrd. Doç. Dr. Hayati AKSU, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat Bölümü Arş. Gör. Ahmet İlker AKBABA, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü Arş. Gör. Ahmet Kamil KABAKUŞ, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü Arş. Gör. Ali Kemal ÇELİK, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü Arş. Gör. Cemil Doğaç İPEK, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Arş. Gör. Çağrı Emin DEMİRBAŞ, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Arş. Gör. Ensar AĞIRMAN, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü Arş. Gör. Fatih ÇAKMAK, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Ekonometri Bölümü Arş. Gör. Gökhan ERKAL, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Ekonometri Bölümü Arş. Gör. İ. Sezin Çakır, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü Arş. Gör. Kübra AKYOL, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü Arş. Gör. Merter AKINCI, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat Bölümü Arş. Gör. Murat KURUN, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Arş. Gör. Murat SERÇEMELİ, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü

Arş. Gör. Ömer ESEN, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat Bölümü Arş. Gör. Ziya Çağlar YURTTANÇIKMAZ, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat Bölümü BİLİM VE DANIŞMA KURULU / SCIENTIFIC AND ADVISORY BOARD 1 Prof. Dr. Ali Yılmaz GÜNDÜZ, Bingöl Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Prof. Dr. Alikram ADULLAYEV, Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığına Bağlı Kamu Yönetimi Akademisi'nin I. Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Allahyar MURADOV, Azerbaycan Milli İlimler Akademisi, İktisat Enstitüsü Müdür Yardımcısı Prof. Dr. Aykut Namık ÇOBAN, Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi Prof. Dr. Aysel ERCİŞ, Atatürk Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Prof. Dr. Ayşegül MENGİ, Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi Prof. Dr. Berrin CEYLAN ATAMAN, Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi Prof. Dr. Cefer CEFEROV, Azerbaycan Turizm Enstitüsü Rektörü Prof. Dr. Cevat GERNİ, Beykent Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Cihan BULUT, Azerbaycan Qafqaz Üniversitesi, Eğitimden Sorumlu Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Erdal ÜNSAL, Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi Prof. Dr. Erkan OKTAY, Atatürk Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Prof. Dr. Ertuğrul DELİKTAŞ, Ege Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Prof. Dr. Evez BAYRAMOV, Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi, Eğitimden Sorumlu Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Fahri YAVUZ, Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Prof. Dr. Ghia NODIA, Ilia Devlet Üniversitesi, Uluslararası Kafkasya Çalışmaları Enstitüsü Müdürü, Gürcistan Eski Milli Eğitim Bakanı Prof. Dr. Gulnara MENDİKULOVA, Diaspora Çalışmaları Merkezi Prof. Dr. Hasan ÖZYURT, Karadeniz Teknik Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Prof. Dr. Hüseyin BAĞCI, Orta doğu Teknik Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Prof. Dr. Hüseyin ÖZER, Atatürk Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Prof. Dr. Isa ALİYEV, Azerbaycan Milli İlimler Akademisi, İktisat Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Kamer KASIM, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Prof. Dr. Kenan ÇELİK, Karadeniz Teknik Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Prof. Dr. Kerem KARABULUT, Atatürk Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Prof. Dr. M. Akif ÇUKURÇAYIR, Selçuk Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Prof. Dr. Mansour Khalili ARAGHI, Tahran Üniversitesi, İktisat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Metin KARADAĞ, Ege Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Prof. Dr. Muammer YAYLALI, Erzurum Teknik Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Mustafa AYDIN, Kadir Has Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Nesrin ALGAN, Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi Prof. Dr. Nurinisa ESENBUĞA, Atatürk Üniversitesi, Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu Müdürü Prof. Dr. Osman DEMİRDÖĞEN, Atatürk Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Prof. Dr. Ömer Selçuk EMSEN, Atatürk Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Prof. Dr. Önder BARLI, Atatürk Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Prof. Dr. Özlem ÖNDER, Ege Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Prof. Dr. Resul BALAYEV, Azerbaycan Tarım Bakanlığı, Tarım Ekonomisi Enstitüsü Müdür Yardımcısı Prof. Dr. Rıfat YILDIZ, Erciyes Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Prof. Dr. Ruşen KELEŞ, Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi 1 İsme göre alfabetik sıralanmıştır.

Prof. Dr. Sinan TEMURLENK, Atatürk Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Prof. Dr. Terbiz ALİYEV, Azerbaycan Milli İlimler Akademisi İlmi İnnovasiyalar Mrk. İlmi İşl. Sorumlu Müdür Yardımcısı Prof. Dr. Uğur GÜLLÜLÜ, Atatürk Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Prof. Dr. Vladimer PAPAVA, Gürcü Stratejik ve Uluslararası Çalışmalar Vakfı, Gürcistan Eski Ekonomi Bakanı Prof. Dr. Vilayat VALİYEV, Azerbaycan İktisadi Kalkınma Bakanlığı, Iqtisadi Islahatlar İlmi- Araş. Ens. Müdürü Prof. Dr. Yusuf ŞAHİN, Karadeniz Teknik Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Prof. Dr. Zerrin TOPRAK, Dokuz Eylül Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Doç. Dr. Nika CHİTADZE, Karadeniz Uluslararası Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Doç. Dr. Oktay F. TANRISEVER, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Doç. Dr. Farhad ATAI, Tahran Üniversitesi, Hukuk ve Siyasal Bilimler Fakültesi, Doç. Dr. Mohammad Hassan-KHANİ, Imam Sadiq Üniversitesi, Siyasal Bilimler ve İslami Çalışmalar Fakültesi

DESTEKLEYEN KURUMLAR

ÖNSÖZ Uluslararası Katılımlı Bölgesel İşbirliği ve Kalkınma Sempozyumu, 17-20 Ekim 2012 tarihleri arasında İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi tarafından Üniversitemizce gerçekleştirilmektedir. Bölgesel işbirliği ve bu çerçevede bölgesel kalkınmayla ilgili sorunların ve çözüm önerilerinin karşılıklı olarak dile getirildiği bu Sempozyum un, önemli ve yararlı olacağı inancındayım. Anadolu nun en eski kentlerinden biri olan Erzurum, sahip olduğu coğrafi konum ve avantajlardan dolayı bulunduğu bölge itibariyle ekonomik, ulaşım ve kültürel yönlerden önemli bir merkezdir. Kuruluşu nun 55. yılını kutladığımız Atatürk Üniversitesi nde İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi nin bu etkinliğinin bölgeden gelen araştırmacıların fikir alışverişinde bulunmasına zemin hazırlayacak olmasıyla, bölgede barışa, güvenliğe ve ekonomik kalkınmaya büyük katkıları olacaktır. Bu Sempozyum un Üniversitemizde düzenlenmesi gerek Üniversitemiz, gerekse İl imiz için bir kazançtır. Ekonomik işbirliği, bölgesel ticari ilişkiler, bölgesel entegrasyonlar ve sürdürülebilir kalkınma için bölgesel işbirliği gibi konuların ele alındığı bu tür sempozyumlar, bölgesel işbirliği ve kalkınma için yeni fikir ve çözüm önerilerini de beraberinde getirecektir. Erzurum a ve Atatürk Üniversitesi ne yakışan bu Sempozyum u onurlandıran değerli katılımcılara katkılarından dolayı teşekkürlerimi sunuyorum. Sempozyumun düzenlenmesinde çalışmalarından dolayı başta Doç. Dr. Vedat KAYA olmak üzere Düzenleme Kurulu üyelerini gönülden kutluyorum. Üniversitemizin gerçekleştirdiği bilimsel faaliyet ve organizasyonlar zincirine eklenen Uluslararası Katılımlı Bölgesel İşbirliği ve Kalkınma Sempozyumu nun bilim dünyasına hayırlı olmasını diler, saygılar sunarım. Prof. Dr. M. Suphi ORHAN Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dekanı

İÇİNDEKİLER Türkiye nin Önderlik Ettiği Ekonomik İşbirliği Anlaşmalarının Uluslararası Ticaret Üzerine Etkilerinin Analizi... 1 Fahri YAVUZ, Mustafa TERİN, İrfan Okan GÜLER Azerbaycan ve Türkiye Arasında Bölgesel Ticarette Ulusal Paraların Kullanılması... 13 Berrin BÖLEK Küresel Pazarda Türkiye nin Ticari Gücü: D8 Ülkeleri Örneği... 23 Ali Rıza SANDALCILAR, Alaattin KIZILTAN 4.Bölgedeki İllerin Ekonomik Etkinliklerinin DEA Yöntemi İle Belirlenmesi ve Tobit Model Uygulaması... 35 Ümran ŞENGÜL, Seyedhadi Eslamian, Miraç EREN Bölgesel Kalkınma ve TRA1 (Erzurum, Erzincan, Bayburt) Bölgesinin Durum Analizi... 53 Ş. Mustafa ERSUNGUR, Ziya Çağlar YURTTANÇIKMAZ Azerbaycan Ekonomisinin Gelişiminde Türkiye nin Yeri ve Rolü... 67 Terbiz ALİYEV Bağımsızlık Sonrası Azerbaycan Türkiye Ekonomik İlişkilerinin Sektörel Değerlendirilmesi...79 Osman Nuri ARAS, Elçin SÜLEYMANOV Azerbaycan ın Hollanda Hastalığı Problemini Önleme Stratejilerinde Türkiye İle Yapılan Ekonomik İlişkilerin Önemi... 99 Cihan BULUT, Elçin SÜLEYMANOV Türkiye ile İran Arasındaki Ticari İlişkileri Etkileyen İktisadi ve Psikolojik Faktörler... 117 Kerem KARABULUT, Ali SHAHINPOUR Investigation of Economic Convergence Between Iran And Turkey in the Presence of Structural Breaks (1965-2009)... 133 Hassan HEIDARI, Davoud HAMIDI Uluslararası Ortaklıklarla Gerçekleşen Avrupa Birliği Hibe Programlarının Türkiye deki Bölgesel Kalkınma Girişimlerine Etkileri.155 Hakan ERYÜZLÜ Effect of Financial Development on Economic Growth in Turkey on the Road to Becoming a Regional Power... 165 Ensar AĞIRMAN, Muhammet ÖZCAN, Ömer ESEN Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi İnovasyona Dayalı Turizm Stratejisi Bağlamında Uzundere Vadisine Bakış... 183 Faris KARAHAN, Tuba ORHAN, Egemen ÇAKIR

The Survey of Affecting Factors Market Orientation on Tourism Performance (Case Study: Travel and Tourist Agencies in East Azerbaijan Province in Iran)... 199 Hossein GHAREHBIGLO, Behnam SHADIDIZAJI Türkiye ve Azerbaycan da Bilim Ekonomisinin Oluşumu ve Gelişimi... 215 İsa ALİYEV, Allahyar MURADOV Bölgesel Sermaye Hareketlerinin Geliştirilmesi Amacıyla Türk Cumhuriyetlerindeki Üniversiteler Arasında Bilgi Bankası Oluşturulmasının Gereği ve Önemi... 235 Uğur Arif BÖLEK Azerbaycan da Hayvancılık ve Türkiye İle İşbirliği... 247 Atilla TAŞKIN, İsfendiyar AZATXANLI, Ahmet ŞAHİN Kentsel Yenilenme ve Bölgesel Kalkınma Sürecinde Spor Organizasyonlarının Rolünü Tartışmak... 257 Derya TELLAN Bölgesel Kalkınmada Üniversitelerin Rolü-Atatürk Üniversitesi Öğrencilerinin Üniversiteyi Tercih Nedenleri, Şehirden ve Üniversiteden Beklentilerinin Karşılanma Düzeyi... 273 Abdullah NARALAN, Ahmet İlker AKBABA, Ali Kemal ÇELİK, Sıtkı AYDIN

SEMPOZYUM PROGRAMI SYMPOSIUM PROGRAM 17 EKİM 2012, ÇARŞAMBA OCTOBER 17, 2012 WEDNESDAY Karşılama ve Konaklama Yerlerine Gidiş Arrival of Participants in Erzurum and Accomodations Açılış Yemeği Welcome Dinner Otelden Çıkış Transfer from Hotel Kısa Şehir Turu Visit to Erzurum Yemek Arası Lunch Break Kayıt Kabul Registration Açılış Konuşmaları ve Plaket Takdimi Opening Speeches and Plaque Presentation Bildiri Sunumları Presentations of Submissions 19 00-22 00 Atatürk Üniversitesi Konukevi II 18 EKİM 2012, PERŞEMBE OCTOBER 18, 2012 THURSDAY I. OTURUM Oturum Başkanı: Doç. Dr. Ömer YILMAZ 1 st SESSION Moderator: Associate Professor Ömer YILMAZ 08 30 09 00 09 00 12 00 12 15 13 00 Atatürk Üniversitesi Konukevi II 13 00 13 50 Atatürk Üniversitesi Kültür ve Gösteri Merkezi 14 00 15 00 Atatürk Üniversitesi Kültür ve Gösteri Merkezi 15 00 17 15 Atatürk Üniversitesi Kültür ve Gösteri Merkezi

Türkiye nin Önderlik Ettiği Ekonomik İşbirliği Anlaşmalarının Uluslararası Ticaret Üzerine Etkilerinin Analizi Prof. Dr. Fahri YAVUZ Arş. Gör. Mustafa TERİN Arş. Gör. İrfan Okan GÜLER Azerbaycan ve Türkiye Arasında Bölgesel Ticarette Ulusal Paraların Kullanılması Öğr. Gör. Berrin BÖLEK Küresel Pazarda Türkiye nin Ticari Gücü: D8 Ülkeleri Örneği Yrd. Doç. Dr. Ali Rıza SANDALCILAR Prof. Dr. Alaattin KIZILTAN II. OTURUM Oturum Başkanı: Prof. Dr. Zerrin TOPRAK KARAMAN 2 nd SESSION Moderator: Professor Zerrin TOPRAK KARAMAN 4.Bölgedeki İllerin Ekonomik Etkinliklerinin DEA Yöntemi İle Belirlenmesi ve Tobit Model Uygulaması Yrd. Doç. Dr. Ümran ŞENGÜL Öğr. Gör. Seyedhadi ESLAMIAN Arş. Gör. Miraç EREN Bölgesel Kalkınma ve TRA1 (Erzurum, Erzincan, Bayburt) Bölgesinin Durum Analizi Yrd. Doç. Dr. Ş. Mustafa ERSUNGUR Arş. Gör. Ziya Çağlar YURTTANÇIKMAZ Otelden Çıkış Transfer from Hotel Bildiri Sunumları Presentations of Submissions 19 EKİM 2012 CUMA OCTOBER 19, 2012 FRIDAY 08 30 09 00 09 00 10 00 Atatürk Üniversitesi Kültür ve Gösteri Merkezi III. OTURUM Oturum Başkanı: Doç. Dr. Vedat KAYA 3 rd SESSION Moderator: Associate Professor Vedat KAYA

Azerbaycan Ekonomisinin Gelişiminde Türkiye nin Yeri ve Rolü Prof. Dr. Terbiz ALİYEV Bağımsızlık Sonrası Azerbaycan Türkiye Ekonomik İlişkilerinin Sektörel Değerlendirilmesi Doç. Dr. Osman Nuri ARAS Öğr. Gör. Elçin SÜLEYMANOV Azerbaycan ın Hollanda Hastalığı Problemini Önleme Stratejilerinde Türkiye İle Yapılan Ekonomik İlişkilerin Önemi Prof. Dr. Cihan BULUT Öğr. Gör. Elçin SÜLEYMANOV Kahve Arası 10 00 10 15 Coffee Break Bildiri Sunumları Presentations of Submissions 10 15 12 00 Atatürk Üniversitesi Kültür ve Gösteri Merkezi IV. OTURUM Oturum Başkanı: Prof. Dr. Hüseyin ÖZER 4 th SESSION Moderator: Professor Hüseyin ÖZER Türkiye ile İran Arasındaki Ticari İlişkileri Etkileyen İktisadi ve Psikolojik Faktörler Prof. Dr. Kerem KARABULUT Ali SHAHINPOUR Investigation of Economic Convergence Between Iran And Turkey in the Presence of Structural Breaks (1965-2009) Prof. Dr. Hassan HEIDARI Davoud HAMIDI Uluslararası Ortaklıklarla Gerçekleşen Avrupa Birliği Hibe Programlarının Türkiye deki Bölgesel Kalkınma Girişimlerine Etkileri Öğr. Gör. Hakan ERYÜZLÜ Effect of Financial Development on Economic Growth in Turkey on the Road to Becoming a Regional Power Arş. Gör. Ensar AĞIRMAN Arş. Gör. Muhammet ÖZCAN Arş. Gör. Ömer ESEN Yemek Arası 12 30 13 15 Atatürk Üniversitesi Lunch Break Konukevi II Bildiri Sunumları 13 30 15 00 Atatürk Üniversitesi

Presentations of Submissions Kültür ve Gösteri Merkezi V. OTURUM Oturum Başkanı: Prof. Dr. Nurinisa ESENBOĞA 5 th SESSION Moderator: Professor Nurinisa ESENBOĞA Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi İnovasyona Dayalı Turizm Stratejisi Bağlamında Uzundere Vadisine Bakış Prof. Dr. Faris KARAHAN Tuba ORHAN Egemen ÇAKIR The Survey of Affecting Factors Market Orientation on Tourism Performance (Case Study: Travel and Tourist Agencies in East Azerbaijan Province in Iran) Assistant Professor Hossein GHAREHBIGLO Behnam SHADIDIZAJI Kahve Arası 15 00 15 15 Coffee Break Bildiri Sunumları Presentations of Submissions 15 15 16 15 Atatürk Üniversitesi Kültür ve Gösteri Merkezi VI. OTURUM Oturum Başkanı: Prof. Dr. Alaattin KIZILTAN 6 th SESSION Moderator: Professor Alaattin KIZILTAN Türkiye ve Azerbaycan da Bilim Ekonomisinin Oluşumu ve Gelişimi Prof. Dr. İsa ALİYEV Prof. Dr. Allahyar MURADOV Bölgesel Sermaye Hareketlerinin Geliştirilmesi Amacıyla Türk Cumhuriyetlerindeki Üniversiteler Arasında Bilgi Bankası Oluşturulmasının Gereği ve Önemi Öğr. Gör. Uğur Arif BÖLEK Kahve Arası 16 30 17 00 Coffee Break Bildiri Sunumları Presentations of Submissions 17 00 18 00 Atatürk Üniversitesi Kültür ve Gösteri Merkezi VI. OTURUM Oturum Başkanı: Prof. Dr. Fahri YAVUZ

7 th SESSION Moderator: Professor Fahri YAVUZ Azerbaycan da Hayvancılık ve Türkiye İle İşbirliği Yrd. Doç. Dr. Atilla TAŞKIN İsfendiyar AZATXANLI Prof. Dr. Ahmet ŞAHİN Kentsel Yenilenme ve Bölgesel Kalkınma Sürecinde Spor Organizasyonlarının Rolünü Tartışmak Doç. Dr. Derya TELLAN Bölgesel Kalkınmada Üniversitelerin Rolü-Atatürk Üniversitesi Öğrencilerinin Üniversiteyi Tercih Nedenleri, Şehirden ve Üniversiteden Beklentilerinin Karşılanma Düzeyi Doç. Dr. Abdullah NARALAN Arş. Gör. Ahmet İlker AKBABA Arş. Gör. Ali Kemal ÇELİK Sıtkı AYDIN Kapanış Töreni Closing Ceremony KAPANIŞ KONUŞMALARI 18 00 18 30 Prof. Dr. Hassan HEIDARI Urmiye Üniversitesi Rektör Yardımcısı, İran Prof. Dr. Cihan BULUT Qafqaz Üniversitesi Eğitimden Sorumlu Rektör Rektör Yardımcısı, Azerbaycan Prof. Dr. Alikram ADULAYEV Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığına Bağlı Kamu Yönetimi Akademisi I. Rektör Yardımcısı, Azerbaycan Kapanış Yemeği Farewell Dinner 19 00 22 00

Uluslararası Katılımlı Bölgesel İşbirliği ve Kalkınma Sempozyumu, 17-20 Ekim 2012, Erzurum 273 BÖLGESEL KALKINMADA ÜNİVERSİTELERİN ROLÜ-ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ ÖĞRENCİLERİNİN ÜNİVERSİTEYİ TERCİH NEDENLERİ, ŞEHİRDEN VE ÜNİVERSİTEDEN BEKLENTİLERİNİN KARŞILANMA DÜZEYİ Özet Abdullah NARALAN 1 Ahmet İlker AKBABA 2 Ali Kemal ÇELİK 3 Sıtkı AYDIN 4 Sağladıkları yetişmiş insan gücü ve bilgi birikimi sayesinde ülkemizin gelişiminde ve refah seviyesinin yükselmesinde temel bir rol oynayan Üniversiteler, giderek bölgesel kalkınmanın da en önemli dinamiklerinden biri haline gelmiştir. Üniversiteler, kuruldukları bölgelerin kalkınmalarını gerçekleştirmede itici güç olma misyonunu üstlenmelerinin yanı sıra, evrensel amaçları doğrultusunda sadece bulundukları yörede yaşayanlara hitap etmemekte, ülkenin dört bir yanından, hatta yurt dışından gelenlere de kucak açmaktadırlar. Bu durum ülkemizde bölgeler arası öğrenci hareketliliğinde yüksek bir mobilite ortaya çıkarmış ve öğrencilerin farklı bölgelerdeki üniversiteleri tercih nedenleri araştırmaya değer bir konu halini almıştır. Bu kapsamda yapılan çalışmada Atatürk Üniversitesi nde okumakta olan öğrencilerin, sosyo-ekonomik durumlarının yanı sıra bu üniversiteyi tercih nedenleriyle Üniversiteden ve şehirden beklentilerinin karşılanma düzeyleri analiz edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Atatürk Üniversitesi, Öğrenci Beklentileri, Bölgesel Kalkınma, Erzurum. 1 Doç. Dr., Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yönetim Bilişim Sistemleri Bölümü, anaralan@atauni.edu.tr 2 Arş. Gör., Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü, ahmet.akbaba@atauni.edu.tr 3 Arş. Gör., Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü, akemal.celik@atauni.edu.tr 4 Kredi Yurtlar Kurumu, Erzurum Bölge Müdürlüğü

Abdullah NARALAN, Ahmet İlker AKBABA, Ali Kemal ÇELİK, Sıtkı AYDIN 274 THE ROLE OF UNIVERSITIES ON REGIONAL DEVELOPMENT- THE REASONS OF THE STUDENTS TO CHOOSE THE ATATURK UNIVERSITY AND THE LEVEL TO MEET THEIR EXPECTATIONS FROM CITY AND UNIVERSITY Abstract The universities, which provide qualified manpower and know-how and play a fundamental role in the increase of prosperity and development of our country, has increasingly become one of the most important dynamics in regional development. The universities undertake the mission to be the driving force in realizing the development of the regions as well as not only address those living in the region and but also welcome to people from around the country even coming from abroad. This situation has revealed a high mobility about the interregional mobility of students and the reasons of the students to choose in different regions universities has become a worthy subject for investigating. In this study, Ataturk University students socio-economic conditions as well as the reasons to choose the Ataturk University and the level to meet their expectations from city and university have been analyzed. Keywords: Atatürk University, Student Expectations, Regional Development, Erzurum.

Uluslararası Katılımlı Bölgesel İşbirliği ve Kalkınma Sempozyumu, 17-20 Ekim 2012, Erzurum 275 I. GİRİŞ Klasik anlamda üniversiteler toplumun sosyal ve kültürel gelişimini destekleyen, entelektüel birikimin oluşmasını sağlayan eğitim kurumlarıdır. Bunun yanında üniversitelerin zaman içinde ulusal ve bölgesel anlamda ekonomik kalkınmalarının gerçekleştirilmesinde de önemli katkıları olduğu görülmüştür. Günümüz üniversiteleri giderek klasik görünümlerinden uzaklaşmış, sadece araştırma yapan bir kurumdan çok, girişken ve girişimci yapılar haline gelmeye başlamışlardır. Bu bağlamda üniversitelerin yeni rolleri ulusal ve bölgesel kalkınma ve refahı sağlamak olarak ifade edilmektedir. Bazı üniversiteler artık girişimcilik yönleriyle ön plana çıkmakta ve girişimci üniversiteler olarak adlandırılmakta ve bölgesel kalkınmada güç haline gelmektedirler. Üniversiteler gerek sanayiye ve girişimcilere verdiği destek ile gerekse öğrencilerin ve üniversite çalışanlarının yaşantılarını devam ettirmek için temel ihtiyaçları olan barınma, yiyecek, giyecek ve diğer sosyal ihtiyaçlarının karşılanması için yaptıkları harcamalar ile de bulundukları bölgede ve şehirde ekonomik faaliyetlerin artmasına neden olmaktadır. Öğrenci sayısı ile orantılı olarak ticari canlılık göreceli olarak şehir ve bölgelere göre değişmektedir. Özellikle sanayisi ve endüstrisi olmayan bölgelerde üniversiteler bulundukları şehrin temel ticari canlılığını oluşturmaktadır. Bu çalışmada üniversitelerin girişimci yapıları üzerinde durulmayarak sadece öğrencilerin üniversite ve dolayısıyla birkaç yıl boyunca yaşayacakları bir şehri seçmede önemsedikleri faktörler ile üniversiteden ve şehirden beklentileri ve bunların karşılanma düzeyleri Atatürk Üniversitesi ve Erzurum ili bazında incelenmiştir. II. ÜNİVERSİTELER VE BÖLGESEL KALKINMA Kalkınma bir toplumun sosyal, ekonomik ve kültürel bakımdan gelişmesi olarak adlandırılabilir. Ülkelerin tüm bölgelerinin coğrafi, ekonomik ve kültürel açıdan homojen olmaması bölgesel kalkınma kavramının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu bağlamda bölgesel kalkınma ifadesi, kalkınma çabalarının bölgesel olarak ele alınması ve değerlendirilmesi anlamına gelmektedir. Üniversiteler de bölgesel kalkınmayı destekleyen en önemli unsurlardan biridir. Sürekliliği olan kurumlar olması açısından üniversiteler, sürdürülebilir bölgesel kalkınmada, faaliyet süresi belirsiz olan ticari işletmelerden daha önemlidir. Üniversitelerin bulundukları ülkelerin sosyal ve altyapı olarak gelişmiş bölgelerinde kurulmuş olmaları tesadüf değildir. Geçmişte, üniversite görevini gören ve değişik isimlerle adlandırılan eğitim ve öğretim kurumlarının, ülkenin ekonomik cazibe merkezleri ve siyasal başkentleri veya yakınlarında bulundukları bilinmektedir. 2000 yılından önce ve Türkiye deki ilk kurulan

Abdullah NARALAN, Ahmet İlker AKBABA, Ali Kemal ÇELİK, Sıtkı AYDIN 276 üniversitelerin kuruldukları illere bakıldığında daha çok büyük iller olduğu görülmektedir. Ancak nüfus ve coğrafyası ne olursa olsun tüm illerde bir ve bazılarında birden fazla üniversite kurulması sadece yükseköğretime olan talebin artması ile açıklanamaz. Etken olan faktörlerden birisi de üniversitelerin bulundukları ilin ve bölgenin sosyal ve ekonomik gelişmesine katkıda bulunmasını sağlamaktır. Bu anlamda üniversitelerin bölgeye ve şehre olan etkisi hem bilimsel hem de ekonomik anlamdadır. Üniversitelerin bölgesel kalkınma üzerine etkilerinin çalışıldığı çok sayıda çalışma bulunmaktadır. Bleaney ve arkadaşları Nottingham üniversitesi verilerini kullanarak üniversitenin yerel gelir ve istihdam çarpan etkilerini araştırmışlardır (Bleaney, 1992: 305-311). Bir diğer çalışmada 1990 larda başlayan uluslararası işbirliği çalışmalarının, üniversitelerin sadece bir gelir kaynağı olmadığı, aynı zamanda dışa açılan bir kapı görevi gördüğü, yeni akademik programların ve faaliyetlerin gelişmesini sağladığı, gelecekteki gelişme için bir kriter ve dönüm noktası olabileceği, binlerce mezun ve genç bilim insanının uluslararası işbirliği kültürünü, bilim ve eğitimi fiziksel sınırlara bağlı kalmaksızın yayacağı belirtilmiştir (Shattock, 2004: 159). Üniversitelerin toplumun sosyal ve ekonomik gelişmesine olan katkıları Avrupa Birliği tarafından desteklenen Üniversiteler ve Bölgesel Kalkınma projesi ile araştırılmış ve bir rapor halinde yayımlanmıştır (Charles, 2001: 9). Üniversitelerin bilimsel araştırmaları ve bölgesel kalkınma faaliyetlerini gerçekleştirebilmesi için değişik fonlara ve çeşitli finansal kaynaklara gereksinimi vardır. Avrupa ülkelerinde devlet destekli kaynakların yarı yarıya azaldığı, bu durumda üniversitelerin kendi kaynaklarını yaratmaya yöneldikleri çeşitli çalışmalarda belirtilmektedir (Mautner, 2004: 1-45). Türkiye için yapılan bölgesel kalkınmada üniversitelerin rolü konulu değişik çalışmalar da bulunmaktadır. Erciyes Üniversitesi nin bölge ekonomisine olan katkısını araştırdığı bir çalışmada, üniversitelerin sağlamış olduğu katkıları dolaylı, dolaysız ve uyarılmış olmak üzere üç farklı grupta değerlendirmiş ve üniversitenin üç farklı yerleşkesinde istihdama ve ekonomiye önemli katkı sağladığı sonucuna ulaşmıştır (Atik, 1999: 99-109). Benzer bir çalışma 2000 yılında Sivas Cumhuriyet Üniversitesi nde gerçekleştirilmiştir. Çalışmada üniversitelerin ekonomiye olan katkıları statik ve dinamik olarak iki grupta değerlendirilmiş ve çalışma sonucunda 1998 yılı itibarı ile Sivas Cumhuriyet Üniversitesi nin bölgede istihdama ve ekonomiye önemli kaynaklar sağladığı sonucuna ulaşılmıştır (Erkekoğlu, 2000: 211-229). Yine benzer konulu bir çalışma Afyon Kocatepe Üniversitesi Bolvadin Meslek Yüksekokulu için yapılmış ve bölgeye olan katkıları sosyokültürel ve ekonomik açıdan araştırılmıştır (Ergün, 2003:63-78). 2006 yılında yapılan ve Türkiye deki tüm üniversiteleri kapsayan Üniversite Gençliğinin Gelir-Harcama Kalıpları Araştırması adlı çalışmada öğrencilerin değişik harcama kalemlerine göre toplam harcamaları belirlenmiş,

Uluslararası Katılımlı Bölgesel İşbirliği ve Kalkınma Sempozyumu, 17-20 Ekim 2012, Erzurum 277 üniversitelere ve bölgelere göre gelirleri ve harcamaları araştırılmıştır (Yaylalı, 2006). Bu araştırma bu güne kadar yapılan en kapsamlı araştırma özelliğini taşımaktadır. A. Üniversitelerin İstihdama Katkısı Üniversitelerin temel görevi, eğitim ve araştırma olmakla birlikte, içinde bulundukları şehirlerin büyüklüğüne ve diğer fonksiyonların düzeyine bağlı olarak, şehrin gelişmesine çok büyük katkılar yapabilir. Bugün üniversiteler tarafından yürütülen faaliyetler, onun temel misyonunun çok ötesine geçmiş; çok geniş alanlar kaplamaları, büyük istihdam yaratmaları ve oldukça geniş bütçe harcamaları ile son derece karmaşık bir yapıya bürünmüşlerdir (Felsentein, 1996: 1565-1580). Üniversiteler çalıştırdıkları akademik ve idari personel ile doğrudan istihdam sağlayan kurumlardır. Ayrıca dolaylı olarak öğrencilerin temel gereksinimlerinin sağlanması için faaliyette bulunan işyerleri de istihdam sağlamaktadır. Dolaylı olarak öğrenci ve çalışan sayıları ile ailelerin istihdamı arttıracağı söylenebilir. Sağlanan bu istihdam çoğunlukla yerel veya bölgesel olmaktadır. Üniversitelerin, bulundukları şehirlere pek çok açıdan etkileri olmaktadır. Bu etkiler; şehirlerin nüfuslarında ve nüfus yapısındaki değişimler, şehir alanının büyümesi, birçok yeni istihdam alanlarının yaratılması, emlak ve konut piyasasının canlanması, kentsel alan kullanımında önemli değişimlere neden olması gibi etkilerdir. Ancak yeni kurulan üniversitelerin bu değişmelerdeki etkisi ve bu etkinin boyutu, küçük bir şehirde çok daha rahat görülebilirken, büyük kentlerde bunu belirlemek daha zordur. B. Üniversitelerin Harcama Üzerine Etkisi Üniversitelerin zamanla büyümeleri, öğrenci ve öğretim elemanı sayılarının hızla yükselmesi; üniversitelerin bulunduğu şehirlerde birçok değişimlere neden olmaktadır. Üniversitelerin bulundukları şehir üzerinde yarattığı değişimler sadece nüfus ve istihdam ile sınırlı kalmamaktadır. Üniversitelerin kurulması ve sürdürülmesi ile doğrudan veya dolaylı olarak yaratılan istihdam ve bunun beraberinde getirdiği gerek kurumsal, gerek çalışanların ve ailelerinin gerekse öğrencilerin yaptığı harcamalar şehrin ekonomik yapısında büyük canlılık meydana getirmektedir. Öğrenciler şehirler için büyük ve genç bir nüfus kitlesi oluşturmakta, bulundukları şehrin neredeyse tüm tüketim kalıplarını değiştirmekte ve daha önce olmayan birçok ekonomik faaliyet ve iş kolu yaratırken, mevcut iş kollarının da gelişmesine katkıda bulunmaktadır. Şehirlerin kısa zamanda artan nüfusları, yoğun bir barınma talebi yaratmakta ve bu durum şehirlerin büyümesini de hızlandırmaktadır. Böylece, üniversite kurulan özellikle küçük ve orta büyüklükteki şehirler hızlı bir büyüme sürecine girebilmektedir. Son yıllarda pek çok il ve hatta ilçede yeni üniversite ve fakülteler kurulması isteğinin altında harcamalara bağlı bir ekonomik büyüme gerçeği yatmaktadır.

Abdullah NARALAN, Ahmet İlker AKBABA, Ali Kemal ÇELİK, Sıtkı AYDIN 278 C. Girişimci Üniversiteler Yüksek eğitim kurumlarının, özellikle de üniversitelerin organizasyon yapısı, rolleri ve fonksiyonları üzerinde etkili olabilecek önemli gelişmeler söz konusudur. Bunları; Küreselleşme ve rekabetin hızla artması, Devlet desteğinin giderek zayıflaması nedeniyle finansal sıkıntıların doğması, Piyasalarda meydana gelen değişimler olarak ele almak mümkündür. Küreselleşme; sermaye, teknoloji ve bilginin ulusal sınırları aşarak entegre olması nedeniyle tüm ülkeler, firmalar ve üniversiteler üzerinde doğrudan etkili bir süreçtir. Günümüzde ekonomik kalkınma, bir ülkenin teknik ve sosyo-ekonomik bilgiyi elde etme ve uygulama yeteneği ile doğrudan ilişkilidir. Küreselleşme, bu eğilimi hızlandırır. Ayrıca, bu süreçte rekabetçi avantaj, teknik yenilikler ve bilginin rekabetçi kullanımından kaynaklanmaktadır. Bilginin yaratılması ve yayılımı sürecinde yaşanan hızlı gelişmeler, üniversiteler arasında ve üniversiteler ile diğer kurumlar arasında rekabeti hızlandırmakta, üniversiteler üzerinde bir baskı oluşturmaktadır. Devletlerin yüksek eğitim için uygun fonlar sağlayamaması giderek uluslararası bir olgu haline dönüşmektedir. Üniversiteler devletten ekonomik ve sosyal problemleri çözme konusunda bir beklenti içinde olduğu gibi, devlet de üniversitelerden daha iyi ve kaliteli bir yüksek eğitim konusunda bir beklentiye sahiptir. Daha az kaynakla mümkün olabilecek en iyi performansı sergileme durumu, üniversiteleri, temel işletme/finans prensipleri ile yönetilmek zorunda bırakmaktadır. Ekonomi ve toplumda bilgi odaklı girişimler sürekli büyüyen ve değişen işgücü piyasası yaratmakta, üniversitelerden bu piyasalara yetenekli öğrenciler sağlaması beklenmektedir. Üniversitelerin temel hedefi, iş mekânları ve toplumda yüksek değere sahip bilgi, yetenek, tavır ve davranışları öğrencilerine kazandırmaktır. Bu yeni öğretimin temel sürükleyici güçleri söz konusudur. Yeni bilginin üretilmesiyle birlikte bilgiye olan gereksinimin giderek artması, yüksek eğitime olan talebin artması demektir. Bu durum, uygun piyasalara yeni girişler için önemli fırsatlar yaratabilir. Böylece, üniversiteler bu yeni piyasalar ile ilişkilerini artırma eğilimi sergileyebilirler (Çetin, 2007: 217-238). 2001 yılında çıkartılan 4691 sayılı Teknoloji Bölgeleri Geliştirme Kanunu ile üniversitelerin, çeşitli araştırma kurum ve kuruluşları ile üretim sektörlerinin işbirliği sağlanarak, uluslararası rekabet edebilir ve ihracata yönelik bir yapıya kavuşturulması maksadıyla teknolojik bilgi üretmek, yenilik geliştirmek, ürün kalitesini veya standardını yükseltmek, verimliliği artırmak, üretim maliyetlerini düşürmek, teknolojik bilgiyi ticarileştirmek, girişimciliği

Uluslararası Katılımlı Bölgesel İşbirliği ve Kalkınma Sempozyumu, 17-20 Ekim 2012, Erzurum 279 desteklemek, küçük ve orta ölçekli işletmelerin yeni ve ileri teknolojilere uyumunu sağlamak amaçlanmaktadır. Üniversiteler de bu bağlamda girişimci yönlerini daha çok kurdukları endüstri parkları, Ar-Ge amaçlı teknokentler ile teknoloji geliştirme ve uygulamaya koyma şeklinde ortaya çıkarmaktadırlar. ABD deki silikon vadisi benzeri yapılanmalar ile üniversite sanayi işbirliği projeleri, AB hibe ve destek programları kapsamında girişimci görünümünde olan üniversiteler günümüzde ülkemizde de giderek artmaktadır. Ülkemizde bu gün itibariyle çeşitli üniversite ve enstitülerin kurduğu 17 adet teknokent bulunmaktadır. Teknokentlerde faaliyet gösteren kuruluşlar belirli oranlarda teşvik ve vergi indirimlerinden yararlandırılmak suretiyle de özendirilmektedirler. III. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ VE ERZURUM 17 Kasım 1958 tarihinde bir ortaokul binasında Ziraat ve Fen - Edebiyat Fakülteleri ile öğretime başlamıştır. İki fakültede 135 öğrenci ile öğretime başlayan Atatürk Üniversitesi, 2011-2012 öğretim yılı itibariyle 44.284 lisans, 6.605 lisansüstü öğrencisine eğitim veren 390 ı profesör olmak üzere 2.500 seçkin öğretim elemanı ile ülkemizin gözde bir kampüs üniversitesidir. 21 fakülte, 3 yüksekokul, 12 meslek yüksekokulu, 7 enstitü, 17 uygulama ve araştırma merkezi ile 44.284 örgün, 26.834 uzaktan olmak üzere 70 bini aşkın öğrenciye 109 önlisans, 149 lisans, 152 yüksek lisans, 126 doktora olmak üzere toplam 538 programla eğitim veren modern bir eğitim kurumudur (www.atauni.edu.tr). Şuan Türkiye'deki en büyük ikinci kampüse sahiptir. 2011-2012 yılı yerleştirme kontenjanlarına göre öğrenci alımında; 8.360 örgün öğretim, 4.200 önlisans ve 51.000 açık öğretim lisans ve önlisans olmak üzere toplamda 63.560 öğrenci alımı ile Anadolu üniversitesinden sonra ikinci sıradadır. Erzurum, 360.000 nüfusu ile Doğu Anadolu Bölgesi nin önde gelen kayak merkezine sahip denizden yaklaşık 2000 metre yükseklikte bir şehirdir. Günümüzde bu şehir turistler için kayak ve kış sporları için popüler bir yerdir. Palandöken dağı şehrin hemen yakınında olup Türkiye'deki en iyi kış eğlence aktiviteleri sunmaktadır. Erzurum'un tarihi 4000 M.Ö. ye kadar uzanmaktadır. Şehirdeki kazılar, Urartular, Kimerler, İskitler, Medler, Persler, Partlar, Romalılar, Bizanslılar, Sasaniler, Araplar, Selçuklular, Moğollar, İlhanlılar ve Safaviler gibi birçok tarihi medeniyetlerin bu bölgede bulunduğunu göstermektedir. Türk İstiklâl Harbi, Milli Mücadele, Millî Birlik ve Bağımsızlık Hareketinin temeli 23 Temmuz 1919 'da Erzurum'da toplanan Erzurum Kongresi ile atılmıştır. İstiklâl Harbi sürecinde Erzurum'un tarihi yeri ve önemi çok büyüktür. Milli Mücadele, Misak-ı Milli Beyannamesi ile fiilen ve hukuken Erzurum'da başlatılmıştır. Erzurum'un, çevresi dağlarla çevrilidir. Erzurum yüksek bir yaylanın güney batı bölümünde yer alır. Şehir merkezi Palandöken dağlarının Batı ve

Abdullah NARALAN, Ahmet İlker AKBABA, Ali Kemal ÇELİK, Sıtkı AYDIN 280 Güney kısım eteğinde kuruludur. Şehrin Batısı ve Kuzeyi açık, ova görünümündedir. Erzurum İl geneli ise dağlarla çevrilidir. Erzurum yüzölçümünün; %64'ü dağlık, %20'si plato ve %12'si yaylalardan oluşmaktadır. Erzurum ilinin bir bölümü Karadeniz Bölgesi ndedir. Diğer bir bölümü ise Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer almaktadır. Türkiye'nin en yüksek ve en soğuk illerinden biri olan Erzurum'da sert kara iklimi hüküm sürmektedir. Genel olarak kışlar çok soğuk ve karlı; yazlar ise sıcak ve kurak geçer. Hemen hemen yılın yarı süresince bölge karla örtüdür. Yağış miktarı m 2 ye 460 mm dir. Bölgede eriyen karlarla akarsular beslenir (http://tr.wikipedia.org/wiki/erzurum). IV. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ VE BÖLGESEL KALKINMA 50 yıldan fazla süredir Erzurum da hizmet veren Üniversite, bölgenin ekonomik ve kültürel kalkınmasında çok önemli faktörlerden birisidir. Gerek sağladığı istihdam gerekse öğrenci ve çalışan harcamaları ile şehirdeki ticari canlılığın temelini oluşturmaktadır. Şehrin ekonomik olarak sanayi bölgesi olmaması ve iklim şartlarından dolayı kısıtlı tarım yapılabilmesi, Üniversitenin ekonomik katkısını çok daha önemli kılmaktadır. 2005 yılında kurulan Ata Teknokent ile girişimci üniversiteler arasına giren Atatürk Üniversitesi sanayi işbirliği çalışmaları ile de bölgeye katkı sağlamaya çalışmaktadır. Atatürk Üniversitesi ni tercih eden öğrencilerin sosyo-ekonomik durumları, tercih nedenleri, üniversiteden ve şehirden beklentileri bölgesel kalkınmada oldukça etkilidir. Düşük gelirli öğrencilerin veya isteksizce üniversitede bulunan öğrencilerin kente ve bölgeye olan katkısı, yüksek gelirli ve üniversiteden ve şehirden oldukça memnun öğrencilerin kente ve bölgeye olan katkısından daha azdır. Bu bağlamda bu çalışmada üniversitenin girişimcilik ve harcama çarpanları üzerinde durulmamış sadece Atatürk Üniversitesi ni tercih eden öğrencilerin ekonomik durumları ve üniversiteden ve şehirden beklentilerinin karşılanma düzeyleri ölçülmeye çalışılmıştır. V. ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNİN ŞEHİRDEN VE ÜNİVERSİTEDEN BEKLENTİLERİ ARAŞTIRMASI Bu kapsamda yapılan çalışmada Atatürk Üniversitesi nde okumakta olan öğrencilerin, sosyo-ekonomik durumlarının yanı sıra bu üniversiteyi tercih nedenleriyle Üniversiteden ve şehirden beklentilerinin karşılanma düzeyleri analiz edilmektedir. Analizlerde kullanılan veriler, yatay kesit veriler olup, 2010-2011 öğretim yılında üniversitede öğrenim gören öğrenciler üzerine uygulanan anketten sağlanmıştır. Ana kütleyi (yaklaşık 50 bin) temsilen %5 önem düzeyinde ve en çok %5 hata payıyla minimum örnek büyüklüğü 383 olarak saptanmıştır. Anket formlarından bir kısmının değerlendirilemeyeceği göz

Uluslararası Katılımlı Bölgesel İşbirliği ve Kalkınma Sempozyumu, 17-20 Ekim 2012, Erzurum 281 önünde tutularak anket sayısı 410 olarak belirlenmiştir. Anketin temsil yeteneğini yüksek tutmak ve orantılı bir dağılım sağlamak amacıyla belirlenen sayı, tabakalı örnekleme tekniği uygulanarak, okuyan öğrenci sayılarına göre fakülteler arsında dağıtılmıştır. Bu fakültelerde okuyan öğrenciler arasından tesadüfi örnekleme yöntemi ile seçilen katılımcılarla yüz yüze görüşülerek, önceden yazılı olarak hazırlanmış anket formunun soruları cevaplandırılmış ve 404 anket formu değerlendirmeye uygun bulunmuştur. A. Demografik ve Üniversiteye İlişkin Bulgular Ankette öğrencilere hem üniversite hem de şehir ile ilgili sorular yöneltilmiştir. Bu başlıklar altında sorulan sorulara verilen cevaplar ilgili başlıklar altında verilmektedir. 1. Anketlerin Fakültelere Göre Dağılımı Ana kütleyi doğru olarak temsil edebilmesi için anketler üniversitedeki fakültelerin toplam içindeki ağırlıklarına göre dağıtılmaya çalışılmış ve geri dönen anketlerin fakültelere göre dağılım Tablo 1 deki gibi olmuştur. Tablo 2. Anketlerin Fakültelere Göre Dağılımı Fakülte Frekans Yüzde Fakülte Frekans Yüzde K. K. Eğitim Diş Hekimliği 114 28,29 Fak. Fak 16 3,97 Edebiyat Fak. 78 19,35 Tıp Fak. 14 3,47 Mühendislik Sağlık Bilimler 44 10,92 Fak. Fak. 12 2,98 İ.İ.B.Fak. 32 7,94 Hukuk Fak. 5 1,24 Mimarlık ve Fen Fak. 23 5,71 Tasarım Fak 4 0,99 İletişim Fak. 19 Güzel Sanatlar 4,71 Fak. 2 0,50 Ziraat Fak. 19 4,71 İlahiyat Fak. 2 0,50 Eczacılık Fak. 17 4,22 Veteriner Fak. 2 0,50 Toplam 403 100,00 2. Ailelerin Gelir Düzeyleri Ankete cevap veren öğrencilerin ailelerinin ekonomik durumları ile ilgili olarak aylık gelirleri sorulmuştur. Verilen cevaplardan ailelerin büyük çoğunluğunun orta ve alt düzey sayılabilecek gelir düzeyinde oldukları görülmüştür.

Abdullah NARALAN, Ahmet İlker AKBABA, Ali Kemal ÇELİK, Sıtkı AYDIN 282 Tablo 3. Ailelerin Gelir Düzeyi Ailenin Gelir Düzeyi Frekans Yüzde 1-1500 TL arası 323 80,15 1501-2000 TL arası 42 10,42 2001-2500 TL arası 17 4,22 2501 TL ve üstü 21 5,21 Toplam 403 100,00 3. Aile Reislerinin Eğitim Durumu Çalışmaya katılan öğrencilerin aile reislerinin eğitim durumları incelendiğinde büyük oranda ilkokul ve lise eğitimine sahip oldukları görülmektedir. Tablo 4. Aile Reisinin Eğitim Durumu Aile Reisinin Frekans Yüzde Eğitimi İlkokul 144 35,73 Lise 88 21,84 Ortaokul 76 18,86 Üniversite 68 16,87 Okuryazar 14 3,47 Okuryazar değil 8 1,99 Lisansüstü 5 1,24 Toplam 403 100,00 4. Öğrencilerin Geldikleri Bölgeler Ankete cevap veren öğrencilerin büyük çoğunluğunun Doğu Anadolu ve Karadeniz Bölgesi nden geldikleri görülmüştür. Atatürk Üniversitesi ne en az öğrenci gönderen bölge Güneydoğu Anadolu Bölgesi olmuştur. Tablo 5. Öğrencilerin Geldikleri Bölge Öğrencilerin Geldikleri Frekans Yüzde Bölge Doğu Anadolu 93 23,19 Karadeniz 69 17,21 İç Anadolu 59 14,71 Akdeniz 58 14,46 Marmara 57 14,21 Ege 35 8,73 Güneydoğu Anadolu 30 7,48 Toplam 401 100,00

Uluslararası Katılımlı Bölgesel İşbirliği ve Kalkınma Sempozyumu, 17-20 Ekim 2012, Erzurum 283 5. Atatürk Üniversitesi ni Tercih Etmede En Güçlü Neden Ankete katılan öğrencilerin Atatürk Üniversitesi ni tercih etmede ileri sürdükleri en güçlü neden, üniversite yerleştirme sınavında aldıkları puanın Atatürk Üniversitesi ni tercih edecek düzeyde olması şeklinde ortaya çıkmıştır. Diğer güçlü nedenler ise, aileye yakın olma ve Erzurum da okuma isteği olarak sıralanmıştır. Diğer nedenler ve oranları Tablo 5 te gösterilmiştir. Tablo 6. Atatürk Üniversitesi ni Tercih Etmede Nedenler Atatürk Üniversitesi ni Tercih Frekans Yüzde Etme Nedeni Puanım buraya yetti 253 62,94 Aileme yakın bir şehirde 40 9,95 Erzurum'da okumak istedim 38 9,45 Güçlü akademik kadro 31 7,71 Ailem Erzurum'da yaşıyor 20 4,98 Bir yakınım burada yaşıyor 9 2,24 Yurt imkânlarının iyi olması 8 1,99 Erzurum'da hayatın kolay olması 3 0,75 Toplam 402 100,00 i. Atatürk Üniversitesi nin Beklentileri Karşılama Düzeyi Üniversiteden beklentilerinin karşılandığını düşünen öğrencilerin oranı karşılanmadığını düşünenlerden daha fazladır. Bunun yanında kararsızların oranının da çok yüksek olduğu görülmektedir. Tablo 7. Üniversiteden Beklentilerin Karşılanma Düzeyi Üniversitenin Beklentileri Karşılama Frekans Yüzde Düzeyi Kesinlikle Evet 34 8,44 Evet 117 29,03 Emin değilim 134 33,25 Hayır 71 17,62 Kesinlikle Hayır 47 11,66 Toplam 403 100,00 ii. Tekrar Sınava Girilecek Olsa Erzurum un Tercih Edilmesi Şu anda Atatürk Üniversitesi nde okuyan ancak bir daha sınava girecek olsa tercihini değiştirmeyecek olan öğrenci oranı yaklaşık %37 dir. Erzurum u tekrar tercih etmeyecek olanların oranı yaklaşık %40, kararsızların oranı ise %23 düzeyindedir.

Abdullah NARALAN, Ahmet İlker AKBABA, Ali Kemal ÇELİK, Sıtkı AYDIN 284 Tablo 8. Erzurum un Tekrar Tercih Edilme Düzeyi Tekrar Şans Verilse Erzurum Tercih Frekans Yüzde Edilmesi Kesinlikle Evet 45 11,17 Evet 99 24,57 Emin değilim 94 23,33 Hayır 86 21,34 Kesinlikle Hayır 79 19,60 Toplam 403 100,00 iii. Atatürk Üniversitesi Öğrencisi Olmak Ankete cevap veren öğrencilerin %42 si, Atatürk Üniversitesi öğrencisi olmaktan mutlu olduğunu ifade ederken, %13 ü keşke bu üniversitede olmasaydım şeklinde görüşlerini belirtmişlerdir. Atatürk Üniversitesi öğrencisi olmayı önemsemeyenlerin oranı ise yaklaşık %37 olmuştur. Tablo 9. Atatürk Üniversitesi Öğrenci Olma Duygusu Atatürk Üniversitesi Öğrencisi Frekans Yüzde Olmak Çok Güzel Bir Duygu 170 42,18 Önemsemiyorum 149 36,97 Güzel bir Duygu Değil 30 7,44 Keşke Bu Üniversitede Öğrencisi Olmasaydım 54 13,40 Toplam 403 100,00 iv. Üniversite Kampüsü Değerlendirmesi Öğrencilerin üniversite kampüsü ile ilgili görüşleri sorulmuş ve %86 oranında çok güzel veya güzel cevabı verilmiştir. Kampüsten memnun olmayan öğrenci oranı ise sadece %2,74 tür. Tablo 10. Kampüs Değerlendirmesi Genel Olarak Kampusu Frekans Yüzde Değerlendirmesi Çok güzel 181 45,02 Güzel 167 41,54 Kararsızım 24 5,97 Güzel değil 19 4,73 Çok kötü 11 2,74 Toplam 402 100,00

Uluslararası Katılımlı Bölgesel İşbirliği ve Kalkınma Sempozyumu, 17-20 Ekim 2012, Erzurum 285 B. Erzurum Şehri ile İlgili Bulgular Atatürk Üniversitesi nin yerleşik bulunduğu Erzurum şehri ile ilgili olarak öğrencilere yöneltilen sorular bu başlık altında verilmiştir. 1. Erzurum da Öğrenci Olmak Öğrencilere sorulan bir diğer soru da Erzurum da olmak nasıl bir duygu? olmuştur. Bu soruya cevap veren öğrencilerin %28 i çok güzel bir duygu seçeneğini işaretlerken, %22 si Erzurum da olmaktan mutlu olmadıklarını ifade etmişlerdir. Kararsızların oranı ise % 35 tir. Tablo 11. Erzurum da Öğrenci Olmak Duygusu Erzurum da Olmak Frekans Yüzde Çok Güzel Bir Duygu 114 28,29 Önemsemiyorum 143 35,48 Güzel bir Duygu Değil 56 13,90 Keşke Bu Şehirde Olmasaydım 90 22,33 Toplam 403 100,00 2. Erzurum da Hayat Pahalılığı Öğrencilerin %79 gibi çok büyük bir oranının Erzurum da hayat pahalılığından şikâyet ettikleri görülmüştür. Hayat pahalılığından şikâyet etmeyen öğrencilerin oranı ise %8,7 olmuştur. Kararsızların oranı ise yaklaşık %12 dir. Tablo 12. Erzurum da Hayat Pahalılığı Erzurum da Hayat Pahalılığı Frekans Yüzde Vardır Kesinlikle Katılmıyorum 190 47,26 Katılmıyorum 129 32,09 Kararsızım 48 11,94 Katılıyorum 26 6,47 Kesinlikle Katılıyorum 9 2,24 Toplam 402 100,00 3. Erzurum da Ulaşım Problemi Erzurum da ulaşım problemi olmadığını düşünen öğrencilerin oranı yaklaşık %44 olurken, ulaşım problemi olduğunu düşünenlerin oranı %40 olmuştur. Kararsızların oranı ise %16 dolayındadır.

Abdullah NARALAN, Ahmet İlker AKBABA, Ali Kemal ÇELİK, Sıtkı AYDIN 286 Tablo 13. Erzurum da Ulaşım Problemi Erzurum da Ulaşım Problemi Yoktur Frekans Yüzde Kesinlikle Katılmıyorum 79 19,70 Katılmıyorum 81 20,20 Kararsızım 64 15,96 Katılıyorum 119 29,68 Kesinlikle Katılıyorum 58 14,46 Toplam 401 100,00 4. Erzurum da Güvenlik Şehrin güvenli olduğunu düşünen ile güvensiz olduğunu düşünen Atatürk Üniversitesi öğrencilerinin oranı yaklaşık %38 ile neredeyse aynı çıkmıştır. Şehrin güvenli mi güvensiz mi olduğuna karar veremeyenlerin oranı yaklaşık %24 olmuştur. Tablo 14. Erzurum Güvenliği Erzurum Güvenli Bir Şehirdir. Frekans Yüzde Kesinlikle Katılmıyorum 70 17,41 Katılmıyorum 84 20,90 Kararsızım 95 23,63 Katılıyorum 109 27,11 Kesinlikle Katılıyorum 44 10,95 Toplam 402 100,00 5. Erzurum İkliminin Öğrencilere Etkisi Öğrencilerin %66 gibi büyük bir çoğunluğu Erzurum un soğuk ikliminin bir dezavantaj olduğunu düşünmektedir. İklimin avantaj olduğunu düşünenler ise % 21 dir. Tablo 15. Erzurum un İklimi Erzurum İklimi Öğrenciler İçin Bir Avantajdır Frekans Yüzde Kesinlikle Katılmıyorum 171 42,54 Katılmıyorum 96 23,88 Kararsızım 51 12,69 Katılıyorum 52 12,94 Kesinlikle Katılıyorum 32 7,96 Toplam 402 100,00

Uluslararası Katılımlı Bölgesel İşbirliği ve Kalkınma Sempozyumu, 17-20 Ekim 2012, Erzurum 287 6. Erzurum da Öğrenci İhtiyaçlarının Karşılanması İstediklerini bulabildiğini belirten öğrencilerin oranı yaklaşık %22 iken, %60 oranında öğrenci ihtiyaçlarını karşılamada şehrin yetersiz olduğunu belirtmiştir. Kararsızların oranı ise %18 dolayındadır. Tablo 16. Erzurum da İhtiyaçların Karşılanması Erzurum da Her Şey Bulunabilir Frekans Yüzde Kesinlikle Katılmıyorum 103 25,62 Katılmıyorum 137 34,08 Kararsızım 73 18,16 Katılıyorum 68 16,92 Kesinlikle Katılıyorum 21 5,22 Toplam 402 100,00 7. Erzurum da Öğrencilerin Barınması Ankete katılan öğrencilerin yaklaşık %39 u öğrencilerin barınma sorunu olmadığını düşünürken %43 ü öğrenciler için barınma sorunu olduğu konusunda görüş bildirmişlerdir. Kararsız olanların oranı %17,41 dir. Tablo 17. Erzurum da Öğrencilerin Barınma Sorunu Öğrencilerin Barınma Problemi Frekans Yüzde Yoktur 95 Kesinlikle Katılmıyorum 23,63 Katılmıyorum 79 19,65 Kararsızım 70 17,41 Katılıyorum 100 24,88 Kesinlikle Katılıyorum 58 14,43 Toplam 402 100,00 8. Öğrenciler İçin Kampüs Güvenliği Atatürk Üniversitesi öğrencilerinin büyük bir kısmı kampüsü şehirden daha güvenli görmektedir. Kampusun güvensiz olduğunu düşünenlerin oranı %14, güvenli olduğunu düşünenlerin oranı ise %69 dur.

Abdullah NARALAN, Ahmet İlker AKBABA, Ali Kemal ÇELİK, Sıtkı AYDIN 288 Tablo 18. Kampüs Güvenliği Kampüs Şehirden Daha Frekans Yüzde Güvenlidir. Kesinlikle Katılmıyorum 28 6,98 Katılmıyorum 29 7,23 Kararsızım 67 16,71 Katılıyorum 118 29,43 Kesinlikle Katılıyorum 159 39,65 Toplam 401 100,00 VI. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Üniversitelerin şehre ve bölgeye ekonomik ve sosyal katkısı göz ardı edilemez. Gerek çalışanları ve gerekse öğrencileri ile üniversiteler ekonomide itici bir güçtür. Üniversitelerin bölgesel etkilerinin sayısal olarak ölçüldüğü çalışmalar vardır. Bu çalışmada ise sadece Atatürk Üniversitesi öğrencilerinin üniversiteden ve şehirden beklentileri ve bulundukları durumdan ne ölçüde tatmin oldukları ile ilgili bulgulara yer verilmiştir. Bir üniversitenin bölgeye ve şehre olan katkısı öğrencilerinin ve çalışanlarının sayısı ile doğru orantılı olması yanında öğrencilerin ekonomik durumu, şehrin ve üniversitenin cazibesi, beklentilerin karşılanma düzeyi, geldikleri bölge gibi faktörler ile de ilişkilidir. Bu bağlamda yapılan çalışmada öğrencilere belirtilen konularla ilgili sorular yöneltilmiş, elde edilen cevaplar üniversite ve şehir açısından değerlendirilmiştir. Gelir seviyesi yüksek, bölgeye ve üniversiteye isteyerek gelen, üniversiteden ve şehirden beklentileri en üst düzeyde karşılanmış, bölgede ve üniversitede olmaktan büyük bir mutluluk duyan bir öğrenci profilinin şehre ve dolayısıyla bölgesel kalkınmaya olan katkısı doğal olarak yüksek olacaktır. Atatürk Üniversitesi öğrencileri genellikle Doğu Anadolu Bölgesi nden veya bölgeye yakın olan diğer şehirlerden ve gelir seviyesi alt-orta sayılabilecek bir kesimden gelmektedirler. Kısa vadede değiştirilmesi imkânsız olan bu Atatürk Üniversitesi öğrenci profilinin üniversitenin şehre olan katkısının çok yüksek olduğunu söylemek bazı olumsuzluklar nedeniyle mümkün değildir. Bu olumsuzluklar; üniversiteye ve şehre gelen öğrencilerin isteyerek değil puanları yettiği için gelmeleri, alt gelir düzeyli ailelerden olmaları, iklim şartlarının sert olması gibi durumlardır. Ayrıca öğrencilerin Erzurum daki hayat pahalılığından şikâyet etmeleri, neredeyse üçte birinin şehirde bulunmaktan dolayı mutsuz oldukları, halkın kendilerine bakış açılarının iyi olmadığını düşünmeleri, ihtiyaç duydukları bir takım gereksinimleri karşılayamamaları ve tekrar şansları olsa bu şehri seçmeyeceklerini bildirmeleri dikkate değer bulunmuştur. Çalışmaya katılanların olumlu olarak bildirdikleri konular ise; kampüsün güzel, güvenli ve