www.teknolojikarastirmalar.com ISSN:XXX-XXX Tekstil Teknolojileri Elektronik Dergisi 2008 (3) 31-43 TEKNOLOJĐK ARAŞTIRMALAR Kısa Makale Özgün CAN Süleyman Demirel Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Tekstil Tasarım Bölümü, Isparta ÖZET Teknik tekstiller denildiği zaman; kendisinden görünüş ve estetiğinden daha çok hem fonksiyonellik hem de teknik performans gibi birtakım özellikler istenen, üretiminde yoğun olarak know-how ile ar-ge isteyen, disiplinler arası çalışmanın gerektiği genellikle endüstriyel, askeri, tıbbi, koruyucu, inşaat ve daha birçok alanda kullanılan tekstil ürünleri anlaşılmaktadır. Teknik tekstiller geleneksel üretim metotlarıyla yani dokuma, örme, dokusuz yüzey (non-woven) teknikleriyle üretilebilmektedir. Üretiminde polyester, polipropilen, naylon, viskoz, pamuk, cam veya aramid lifleri ile yüksek performanslı lifler de kullanılabilmektedir. Bu araştırmanın genel amacı, şu an dünyada mevcut bulunan ve özellikle endüstride kullanılan teknik tekstillerin üretimi, üretilen ürünler ve bu alandaki gelişmeler hakkında kısa bilgiler vermektir. Özellikle zaman zaman ortaya çıkan ekonomik krizler ve ihracattaki yaşanan sorunlarla boğuşmak zorunda kalan sektör temsilcileri için muazzam bir çıkış yolu olarak, teknik tekstillerin önemi gün geçtikçe artmaktadır. Anahtar Kelimeler: Teknik Tekstiller, Endüstriyel Tekstiller 1. GĐRĐŞ Tekstil denildiği zaman genelde ya kumaş ya da giysiler gibi konvansiyonel (geleneksel) tekstiller anlaşılmaktadır. Fakat günümüzde tekstil çok çeşitli ve birbirinden farklı alanlarda kullanılmaktadır. Son yıllarda yaşanan teknolojik gelişmeler tekstilin de kendi içersinde gelişmesine sebep olmuştur. Tekstilin temel fonksiyonu olan örtünme ve dış etkenlerden korunmanın dışında günümüzde gelişmiş ülkelerde tedavi amaçlı yara iyileştiren, kullanan hakkında bilgi veren, su geçirmeyip nefes alabilen, anti bakteriyel, kimyasal ve biyolojik savaştan koruyan, depreme betondan 10 kat daha dayanıklı binalar vb., fonksiyonlara sahip sağlık, güvenlik ve enformasyon alanlarında geniş olarak kullanılabilecek tekstiller istenmekte ve üretilmek için Ar-Ge çalışmaları yapılmaktadır. Teknolojinin takibi ve yeni rekabet edebilir ürünlerin yapılabilmesi için bu ileri teknolojilerin takibi önem taşımaktadır. Yeni fonksiyonel özelliklerin elde edilebilmesi, kompozit materyaller ve malzeme bilimi, polimer bilimi ve elektronik bilim alanlarını da kapsayan bir çalışmayı gerektirmektedir.. 2. TEKNĐK TEKSTĐLLERE GENEL BAKIŞ Teknik tekstiller; estetik ve görünüş özelliklerinden daha çok, öncelikli olarak fonksiyonel özellikleri ve teknik performansları için üretilen tekstil malzemeleri ve ürünleri anlaşılmaktadır. Teknik tekstiller
Teknolojik Araştırmalar : TTED 2008 (3) 31-43 pahalı, katma değeri yani getirisi oldukça yüksek ürünlerdir. Kimyasallara, olumsuz hava şartlarına, mikroorganizmalara dayanıklı, yüksek mukavemet ve yanmazlık gibi üstün fiziksel ve performans özelliklerine sahip ürünlerdir. Teknik tekstillerin üretiminde polyester, polipropilen, naylon, viskoz, pamuk, cam ve aramid gibi sentetik ve doğal lifler kullanılmaktadır. Teknik tekstiller, geniş ve dar dokuma, atkılı ve çözgülü örme, dokusuz yüzey, halat ve eğrilmemiş lifler olarak değişik formlarda bulunabilirler. Bu formlardan en çok dokusuz yüzey (non-woven) lar büyük gelişme göstermektedir. Teknik tekstiller; mukavemetin gerekli olduğu emniyet kemeri, hava yastığı, balistik yelek gibi ürünlerde, takviyelendirmenin gerektirdiği helikopter pervaneleri, kayak, uçak kanadı gibi malzemelerde, katı-gaz, sıvı-sıvı ve katı-sıvı ayrımında kullanılan filtrelerde kullanılmaktadır. Ayrıca yoğun ve yüksek gözenekli yapısı sayesinde filtrasyon ve erozyon kontrolünde yani drenajda, ısıl, mekaniksel, kimyasal, elektriksel, radyasyon ve elektro-manyetik alanlar gibi etkilerden korunma amacıyla, insan sağlığı açısından son derece önemli olan ameliyat ipliklerinden, yapay kemik ve vücuda uyumlu yapay kan damarlarında kadar birçok alanda da kullanılmaktadır. Dünya teknik tekstil üretiminde ABD, Hindistan, Çin, Japonya, Đngiltere, Almanya, Fransa ve Đtalya önde gelen ülkelerdir. ABD ve Japonya ile rekabette bir parça geride kalan Avrupa Birliği 2010 yılında dünyanın en rekabetçi bilgi temelli ekonomisi haline gelmek üzere çerçeve programlar yapmaktadır. 2002 2006 yılları için hazırlanan 6. çerçeve programın bütçesi 17,5 milyar euro olarak belirlenmiştir ki; bu rakamın 2006 2010 döneminde 35 milyar euro olarak tayin edileceği tahmin edilmektedir. AB 6. çerçeve programı kapsamında tanımlanmış olan 7 tematik öncelikli alan arasında nanoteknoloji, çok fonksiyonlu malzemeler, yeni üretim süreçleri ve araçları gibi teknik tekstil konuları da yer almaktadır. Bu konuda yapılacak projelere 1,429 milyar euro tahsis edilmiştir. [1]. Đngiltere de teknik tekstil sektöründeki teknolojik gelişmelerin desteklenmesine büyük önem verilmektedir. Teknik tekstiller, tasarım ve markalaşma, eğitim ve geliştirme, e-ticaret ve ihracat konularında hükümet kaynaklarından destekler de verilmektedir. Fransa da ise teknik tekstiller toplam tekstil sanayinin %17,5 gibi azımsanamayacak bir kısmını temsil etmektedir [1]. Euratex (European Textile and Apparel Organization) Genel Müdürü Bay Lakin de 15 Aralık 2004 tarihinde tekstil komitesine yaptığı bir sunuşta dünya çapında rekabet ortamında özellikle de kotasız süreçte bir kaç adım önde kalabilmek için, devamlı surette yenilik yapmaya, nanoteknoloji, çevre dostu kaplamaların yeni formları gibi daha fazla fonksiyonel materyallere yönelmeye gereksinim olduğunu vurgulamıştır ki; buradan AB nin teknik tekstillere verdiği önem bir kere daha anlaşılmaktadır [1]. Teknik tekstiller kullanım alanlarına göre şöyle sınıflandırılabilir: 1) Zirai tekstiller (agrotech): Tarım, ormancılık ve su ürünlerinde kullanılan tekstiller 2) Đnşaat tekstilleri (buildtech): Bina ve inşaatlarda kullanılan tekstiller 3) Teknik giysiler ( clothtech): Giysi ve ayakkabıların astar ve benzeri teknik bileşenleri 4) Jeolojik tekstiller (geotech): Jeolojik tekstiller ile inşaat mühendisliği malzemeleri 5) Ev tekstilleri ( hometech): Mobilya, ev tekstili ve yer kaplamalarının teknik bileşenleri 6) Endüstriyel tekstiller (indutech): Filtrasyon, nakil, temizleme vb. sanayi tipi uygulamalar için tekstiller 7) Tıbbi tekstiller (medtech): Hijyenik ve tıbbi ürünler için tekstiller 8) Taşıt araçları için tekstiller (mobiltech): Otomotiv, gemi, tren ve hava taşıtları için tekstiller 9) Ekolojik tekstiller ( oekotech): Çevre koruma amaçlı tekstiller 10) Ambalaj tekstilleri (packtech): Ambalaj malzemeleri 11) Koruyucu tekstiller ( protech):kişisel ve mülki koruma için tekstiller 12) Sportif tekstiller (sportech): Spor ve serbest (gündelik) giysiler için tekstiller [1]. 32
Can, Ö. Teknolojik Araştırmalar : TTED 2008 (3) 31-43 3. ENDÜSTRĐDE KULLANILAN TEKNĐK TEKSTĐLLER Endüstriyel tekstiller, inşaat ve yapılarda, filtrelerde, taşıma bantları ve aşındırma bantlarında, jeo-tekstil olarak drenaj ve yollarda, baskılı devre plaketlerinde, tarım ve ekolojik tekstil olarak birçok endüstri uygulamasında kullanılmaktadır. 3.1 Đnşaat ve Yapılarda Kullanılan Teknik Tekstiller Tekstil malzemeleri yıllardır binalarda kullanılmaktadır. Bu malzemelerin kullanımı sentetik liflerin kullanımı ile birlikte artmıştır. Günümüzde hava alanları, stadyumlar, spor salonları, fuar ve gösteri salonları, askeri ve endüstriyel depolar gibi yerlerde bu malzemeler oldukça sık kullanılmaktadır. Bu kumaşların binalarda kullanılmasının çok sayıda avantajı bulunmaktadır. Bir kumaş kılıfının ağırlığı tuğla çelik veya betonun ağırlığının 1/30 u kadardır. Bu sayede hem maliyet azalmakta hem de daha az takviye gerektirmektedir. Tekstiller fuar veya spor faaliyetlerinde kullanılabilecek engelsiz açıklıklar (tekstille örtülen) sağlar. Oldukça kolay kurulup oldukça kolay sökülürler. Kolay zarar görmez ve çabuk tamir edilirler. Deprem v.b. afetlere oldukça dayanaklıdırlar. Membran yapılar da binalarda kullanılmaktadır. Sentetikle kaplanmış veya lamine edilmiş kumaşlar mukavemeti ve çevresel dayanımı artırmaktadır [2]. Çadırlar, tenteler ve güneşlikler gibi geçici yapılar tekstillerin en görünür ve belirli uygulamalarından bazılarıdır. Bunlar, önceleri ağır pamuklulardan yapılırlarken, şimdi ise daha hafif, mukavemetli, çürümeye, güneş ışıklarına ve hava etkilerine (sıkça ateşe) dayanıklı sentetik malzeme çeşitlerine artan bir şekilde ihtiyaç duymaktadır. Oldukça yeni bir kategori sayılan mimari membranlar spor stadyumları, fuar merkezleri (örneğin Greenwich Millenium Dome) ve diğer modern binalar gibi yarı saydam yapıların inşasında göze çarpmaya başlamıştır. Đnşaat sektöründe tekstiller için potansiyel kullanım alanları hemen hemen sınırsızdır [3]. Bazı tekstiller, duvarları rutubete karşı korumak için nefes alabilen membranlar olarak kullanılırken; nonwoven cam ve polyester kumaşlar, halihazırda, çatı kaplama uygulamaları için büyük ölçüde kullanılmaktadır. Lifler ve tekstiller bina ve ekipman yalıtımında da önemli bir rol oynamaktadır. Cam lifleri şu anda tüm dünyada asbest liflerinin yerine kullanılmaktadır [3]. Son yıllarda Amerikan DuPont firması, inşaat ve binaların kullanımları esnasında ortaya çıkabilecek sorunları önlemek amacıyla Tyvek adı altında su yalıtım örtülerini piyasaya sürmüştür. Tyvek örtüler, nemin atmosfere serbestçe ve güvenli bir şekilde çıkışını sağlarken aynı zamanda hava girişini kısıtlayıp su girişini engeller ve böylece binaların dış cephelerini korur. Tyvek, nefes alan su yalıtım örtüleri genel olarak esnek, yüksek yoğunluklu polimerden mamul dokunmamış elyaf malzemeleridir [2]. Tekstil malzemeleri hafif olmalarından dolayı açık alanların üzerlerinin kapatılması maksadıyla gün geçtikçe daha fazla kullanılmaktadır. Diyafram veya çadır bezi olarak niteleyebileceğimiz bu teknik dokumalar farklı yapılarda, estetik amaçlı veya işlevsel amaçlı kullanılmaktadır [2]. 3.1.1 Đnşaat tekstillerine örnekler a) INVERSAbrane, çift taraflı inşaat membranı Binanın dış cephesi dışarıdaki ortamla sürekli ilişki halinde bulunduğu için binanın korunmasında son derece önemlidir. Ayşe Sulan Kolatan ve Bill McDonald`ın 2005 yılında tasarladığı INVERSAbrane, 33
Teknolojik Araştırmalar : TTED 2008 (3) 31-43 hem yeni hem de önceden yapılmış binalarda kullanımına uygundur. Tasarımlarında çift taraflı membran kullanmışlardır. Çift taraflı membran, koruduğu yapıyla bina strüktürü arasında bir nevi bariyer görevi yapmaktadır. INVERSAbrane ın olağanüstü yüzeyi, yapının dış ortamla olan irtibatını mümkün olduğu kadar artırarak binanın çevresiyle arasındaki eko-sisteme bağlı değişime ayak uydurmasını kolaylaştırmaktadır. [3] Şekil 1. INVERSAbrane, SAFE: Design Takes On Risk sergisinden bir görüntü [4] Şekil 2. INVERSAbrane ın yakından görüntüsü [5] b) Greenwich Millennium Dome (Milenyum Kubbesi) Yeni bin yılın başladığı nokta olan Đngiltere nin Greenwich inde 1 Ocak 2001 tarihinde dünyanın en büyük kilisesi ve kubbesi, Greenwich teki 0 meridyen çizgisine inşa edilmiştir. Bu kubbenin inşasında teknik tekstil kaplamaları yani membran kullanılmıştır. Đnşasında kullanılan PVC, halkın büyük tepkisini çekmiş ve kubbeyi inşa eden mimar ve mühendisler binanın çatısında cam fiber yapılı membran kullanmak zorunda kalmışlardır. 34
Can, Ö. Teknolojik Araştırmalar : TTED 2008 (3) 31-43 Şekil 3. Greenwich Milenyum Kubbesi ne ait bir görüntü [6] Şekil 4. Greenwich Milenyum Kubbesi ne ait başka bir görüntü [7] c) Selle mücadelede tüplü sistem Đsviçreli tasarımcılardan oluşan bir ekibin geliştirdiği bu sistem, sel sırasında etkili koruma sağlayarak zaman kazandırdığı için piyasaya sunulmuştur. Takviyeyle güçlendirilmiş plastik tüpler, havayla doldurularak şişirilip zincirleme olarak birbirine bağlanmaktadır. Sistemin yerleştirilmesi için biraz zaman ve insan gücü gerekmektedir. Tüplerin yanına bariyerin sel olan kısmına doğru serilen kenarlık (koruyucu tabaka) üzerindeki suyun ağırlığından yararlanarak tüplere sağlam şekilde tutunmaktadır.[3] Şekil 5. 1997 yılında geliştirilen sistem, kauçuk ve polipropilenden üretilmiştir [8] d) Karbon lif takviyeli kule prototipi Bu ofis binası prototipi karbon fiber ve kompozit malzemelerden inşa edilmiştir. Geleneksel inşaat tekniklerindeki gibi birbirinden ayrı parçaları monte etmekten ziyade, binanın temel strüktürü (esas 35
Teknolojik Araştırmalar : TTED 2008 (3) 31-43 yapısı) birlikte dokunmuştur ayrıca çift yüzlü transparan ve yarısaydam membranlardan oluşmaktadır. Binanın strüktürü, silindirik hacminin çevresinde her iki yönde de sarılmış, karbon fiberden yapılmış yüzlerce fit uzunluğundaki 40 tane sarmal banttan oluşmaktadır. Bükülmez dahili bir çekirdeğe ve sağlamlık için kullanılan kolon serilerine ihtiyaç duyulmadan, bu 30cm genişliğinde ve 1inç kalınlığındaki ince bantlar, binanın tabanından çatısına kadar aralıksız devam etmektedir. Böylece oluşacak dikey basınç ortadan kaldırılmaktadır. Gerçek bir boru, içteki çekirdeğin yüksekliği boyunca devam ederek havalandırma görevi de görmektedir [3]. Şekil 6. Karbon fiber (çift sarmal) ve karbon fiber takviyeli polimerden yapılan prototip [9] e) Diğer inşaat tekstilleri örnekleri Đnşaat alanında kullanılan teknik tekstiller çadır, çatı ve bina kaplamasında, stadyumlarda, kültür merkezlerinin yapısında, şişirebilen yapısıyla alışveriş merkezlerinde, açılabilir tavanlarda, inşaat bölgelerinde güvenlik amacıyla, yalıtım amacıyla izolasyonlarda, su ve yakıt tanklarında, gerilimleri iyi taşıyabilen özellikteki yüksek performanslı liflerle binanın kolonlarında da kullanılmaktadır. Şekil 7. Finlandiya uluslararası havalimanı[10] Şekil 8. San Diego Kültür Merkezi [10] 36
Can, Ö. Teknolojik Araştırmalar : TTED 2008 (3) 31-43 Şekil 9. Su veya petrol tankı yapısı[10] Şekil 10. Stadyum çatı kaplaması [10] 3.2 Filtrasyon Tekstilleri Şekil 11. Yük ve gerilim taşıyabilen inşaat tekstilleri örnekleri [10] Teknik tekstillerin en yaygın kullanım alanı, endüstriyel uygulamalardır. Fabrika içinde malzemenin bant ile aktarılmasında, ürünlerin boylarına göre ayrılmasında veya filtreleme işlemlerinde, temizleme ve perdahlama süreçlerinde özel dokulu teknik tekstiller her zaman aranmıştır. Yeni çevre yönetmelikleri, neredeyse sınırsız kullanıma sahip nonwoven filtreleri öne çıkarmıştır. Nonwovenlar, yalnızca toz değil, sıvı, gaz ve yağ filtrasyonuna da çözüm sunmaktadır [3]. Katı parçacıkların, tekstilden mamul filtre ortamında sıvılardan veya gazlardan ayrılması, sayısız endüstriyel işlem için ürünün saflığını artıran, enerji tasarrufu sağlayan, üretim verimliliğini yükselten, 37
Teknolojik Araştırmalar : TTED 2008 (3) 31-43 değerli maddelerin geri kazanılmasına olanak tanıyan ve kirlilik kontrolünde genel anlamda artış sağlayan en temel unsurlardan biridir. Filtre ortamının görevini tam olarak yerine getirirken genellikle son derece ağır fiziksel ve kimyasal koşullar altında oldukça uzun bir süre çalışması beklenebilmektedir. Bir operasyonun başarısı açısından performans son derece önemli olduğundan, kumaşın kullanım esnasında bozulmasının, ürün kaybı, bakım ve üretim maliyetleri kaybı ile çevre kirletme maliyeti gibi, çok ağır sonuçları olabilmektedir [2]. Filtrasyon kısaca bir maddenin diğerinden ayrılması olarak tanımlanabilir. Filtrasyonun temel amacı filtre edilen maddenin saflığını artırmaktır. Filtrasyon kumaşlar vakumlu temizleyiciler, enerji santralleri, petro-kimyasal fabrikalar, atık su kanalları, kimyasal ve kozmetik sektörlerinde ve yaygın olarak sigara filtrelerinde kullanılırlar. Filtrasyon kumaşlarının toz tutma kapasiteleri kumaş tipine bağlı olarak % 25 ile % 99,9 arasında değişir. Tıkanma süresi de filtrasyon için önemli bir parametredir [2]. Şekil 12. Filtrasyon mekanizması [10] Filtrasyon mekanizmasına göre filtrasyonda kullanılan lif üzerinde oluşturulan statik elektrik yardımıyla lifin çapından küçük olan partiküller life yapışmaktadır. Büyük olan parçalar ise kendi ağırlıkları ile ortamdan ayrılmaktadır. Böylece filtrasyon işlemi gerçekleştirilmektedir. Şekil 13. Sıvı filtresi örneği (3M) [10] Şekil 14. Benzin pompaları için filtreler [10] 38
Can, Ö. Teknolojik Araştırmalar : TTED 2008 (3) 31-43 3.3 GeoTekstiller (JeoTekstiller) Şekil 15. Çeşitli hava filtreleri [10] Jeo-tekstil yeryüzü-toprak anlamına gelen jeo kelimesi ile tekstil kelimelerinin birleşiminden meydana gelmiştir. Jeo-tekstiller sadece tekstil materyallerinden oluşmuş geçirgen bir jeo-sentetiktir. Jeo-tekstiller; binalarda temel malzemesi, toprak, kaya, yer ile, ya da insan ürünü projelerin, yapıların ve sistemlerin entegre bir parçası olarak ilgili maddelerle birlikte her hangi bir jeoteknik mühendisliğinde kullanılan tekstil ürünleridir [2]. Đnşaat mühendisliği alanında, toprak içerisinde veya toprakla temas halinde kullanılan membranlar, jeosentetikler olarak adlandırılmaktadır. Bu terim, jeotekstilleri, plastik ızgaraları ve geçirgen olmayan membranları kapsamaktadır. Jeosentetiklerin içinde en önemlilerinin, jeotekstiller olduğu kabul edilmektedir. Jeotekstiller, sonsuz veya kesik lifler şeklinde veya dokuma, örme ve nonwoven kumaşlar şeklinde olabilmektedir. Kullanım amacına göre, jeotekstillerin en önemli performans özellikleri çekme dayanımı, yırtılma dayanımı, delinme dayanımı, su geçirgenliği, hava geçirgenliği, yatay su geçirgenliği, ısı yalıtımı, gözenek boyutu, kalınlık, gramaj v.b., özelliklerdir [2]. Jeotekstillerin hammaddeleri poliolefin, polyester, poliamid ve polivinilklorür olmak üzere dört ana polimer sınıfından oluşur. Poliolefin de kendi içinde polipropilen ve polietilen olarak ikiye ayrılır. Jeotekstillerin yaklaşık ¾ ü polipropilen (PP); kalanı polyester, diğer polimerler ve doğal elyaflardan üretilir. Jeotekstillerin fonksiyonlarını sınırlı bir süre yerine getirmelerinin beklendiği uygulamalarda da keten, pamuk, jüt, sisal, abaka, kenaf, v.b. doğal lifler tercih edilmektedir. Jeotekstil alanında düşük maliyet, düşük özgül ağırlıkları ve mukavemet özellikleri nedeniyle, PP elyafları, en önemli hammadde niteliğini taşır. Ancak, yüksek mukavemet gerektiğinde polyester kullanımı da kaçınılmazdır. Maliyete karşı performans dengesinde polyester günümüzün en uygun hammaddesidir. Poliproplen ve polietilen ise, kimyasal açıdan en dirençli hammaddelerdir [2]. Dokuma, ısıyla birleştirilmiş, iğneleme ile sabitlenmiş, örme ve doğrudan toprak karıştırılmış elyaflar olmak üzere beş temel jeo-tekstil tipi vardır. Jeotekstillerin kullanım alanları; yol inşaatları, kalıcı ve geçici yollar, park alanları, yol genişletme, asfalt yenileme, hava alanları, demiryolları, bina inşaatları, temeller, taban betonları ses emme özelliği, teras çatılar, bahçe çatılar, zemin uygulamaları, borular ve kanalları, depolama alanları, spor sahaları, sevler, drenaj ve filtrasyon sistemleri, drenaj boruları, drenaj kanalları, yüzey drenajı, bina drenajları, hidrolik yapılar, kıyı koruma yapıları, barajlar, liman inşaatları, nehir yataklarının ve kanalların korunması, suni göletler, su rezervuarları, çöp ve atık depolama alanları olarak sıralanabilir [2]. Gelişmekte olan ülkelerin altyapı yatırımları, tahmin edilenin üzerinde bir geotekstil ihtiyacı getirmektedir. Bir tek proje için bile çok miktarda kumaş kullanıldığından maliyet önem taşımaktadır. Geotekstiller konusundaki araştırmaların çoğu toprak dolguları, zehirli atık siteleri gibi uzun yıllar 39
Teknolojik Araştırmalar : TTED 2008 (3) 31-43 gömülü kalacak dayanırlıkta ve performanslarının sürekli olmasını gerektiren tekstiller üzerine yapılmaktadır [3]. Her yıl artan geotekstil ihtiyacı, ülke içinde bölgesel çapta yerel üretimleri de mantıklı kılmaktadır. Son yıllarda özellikle karayolu ihaleleri şartnamelerinde geotekstil kullanımının zorunlu hale getirilmesi, bu pazardaki talebin katlanarak artacağının göstergesidir [11]. 3.3.1 Jeo-tekstil örnekleri a) Geonet (Geo-ag) ve geomesh (geo-file) örnekleri Tensar firmasının üretimi olan bu geotekstiller farklı amaçlar için kullanılmaktadır. Bu örneklerde ya toprak zemini güçlendirmek için ya da erozyon kontrolü için geliştirilmiş ızgara formundaki jeo-tekstil yapılarıdır. Şekil 16. Tensar firmasının üretimi olan jeotekstiller [3] Jeotekstiller özellikle yollarda kullanılmaktadır. Toprağın ince ve kalın katmanları arasında yerleştirilen jeotekstil yağmur durumda yolun çökmesini engellemektedir. Şekil 17. Jeo-tekstilin kullanım yerleri [10] 40
Can, Ö. Teknolojik Araştırmalar : TTED 2008 (3) 31-43 3.4 Tarım Tekstilleri (Agrotech) Tarım ve hayvancılık sektöründeki toplam üründe iklim koşulları önemli derecede etkili olmaktadır. Tarımsal ürünlerin üretilmesinde olumsuz doğa koşullarının etkisinin en aza indirilmesi için ürünlerin korunması, toplanması ve saklanması için tarım teknik tekstilleri kullanılmaya başlanmıştır. Tarımsal alanları dolu, rüzgâr, doğal afet gibi olumsuz hava koşullarından ve zararlı böceklerden korumak için nonwoven, örme ve dokuma konstrüksiyonlar önemli bir işlev yüklenmektedir [2]. Balıkçılıkta, tarımsal ürünlerin paketlenmesinde, bitkilerin büyüme sürecinin hızlandırılmasında, ürünlerin UV ışınlarından korunmasında, besicilikte hayvanların hava şartlarından korunmasında, tarımsal alanların ilaçlanmasında, yabani otların büyümesinin önlenmesinde, erozyon ve drenaj gibi birçok uygulamada tarım teknik tekstilleri kullanılmaktadır. Bu uygulamalara yönelik ürünlerin tarım sektöründe kullanımı son yıllarda yaygınlaşmıştır. Böylelikle, tarım teknik tekstilleri tarım ve hayvancılık sektöründeki bir çok ihtiyacı karşılamış ve bir çok yeni uygulamayla eski yapıların yerine kullanılır hale gelmiştir. Bu ürünlerin kullanımı tarım ve hayvancılık sektörlerindeki verimi, yıllık ürünü ve kaliteyi önemli ölçüde artırmaktadır [2]. Tarım, ağaçlandırma ve balıkçılık sektörlerinde koruma, toplama ve saklama için artık daha fazla teknik tekstil ürününe ihtiyaç duyulmaktadır. Tarım tekstilleri kategorisinde özellikle balık çiftliği malzemeleri ve tarım uygulamaları için geliştirilen nonwovenların tüketimi hızla artmaktadır. Hafif gramajlı spunbonded adı verilen nonwoven tülbentler simdi gölgelik, termal yalıtım malzemesi ve yabani ot önleyici olarak kullanılmaktadır. Ağır nonwoven, örme ve dokuma konstrüksiyonlar rüzgar ve doludan koruma amaçlı olarak görev yapmaktadır. Kılcal nonwoven hasırlar, nemin büyümekte olan bitkilere dağıtılması için bahçecilikte kullanılmaktadır [3]. Erozyon önleme ve ağaçlandırma çalışmalarında, bitkilerin toprağıyla birlikte taşınması da yine tarım tekstilleriyle yapılmaktadır. Sera kaplamalarında kullanılan plastik kaplamaların yerini, hızla, ortamın ısısını ayarlayan teknik tekstiller almaktadır [3]. Şekil 18. Toprak üzerine serilen tarım-tekstili örneği [9] 41
Teknolojik Araştırmalar : TTED 2008 (3) 31-43 Şekil 19. Tarım tekstili örneği [10] Şekil 20. Non-woven tarım tekstili [10] 4. SONUÇLAR Teknik tekstillerin artık insan yaşamında çok önemli ve vazgeçilmez bir yeri vardır. Teknik tekstiller, teknolojinin de gelişimine paralel olarak gelişmeye devam edecektir ve kendisine yeni çalışma alanları bulacaktır. Yeni fonksiyonel özelliklerin ve üstün teknik performansların elde edilebilmesi, tekstil biliminin yanında kompozit materyaller ve malzeme bilimi, polimer bilimi, elektronik, bilgisayar, inşaat, ziraat, makine ve birçok bilim dallarını da kapsayan bir çalışmayı gerektirmektedir. Ar-Ge ve Know- How a dayalı olan teknik tekstiller bu sayede katma değeri oldukça yüksek ürünler haline dönüşmektedir ve tekstil piyasasına hızla hakim olmaktadır. Kotaların kalktığı günümüzde oldukça zor rekabet şartlarında bulunan Türk Tekstili, hem güç koşullar altında elde ettiği dünya çapındaki ününü hem de varlığını sürdürebilmesi için teknik tekstillere gereken önemi vermelidir. Türk tekstilcisi, yatırımcısı, mühendisi, tasarımcısı, teknikeri, lokomotif sektörümüzün ABD, Japonya ve Avrupa Birliği Ülkelerinden geri kalmaması adına elinden geleni yapması, sanayi ve üniversite işbirliğine biran önce geçilmesi gerekmektedir. Teknik tekstiller yakın geleceğin tekstilleridir. Teknik tekstiller, sektör mensuplarımızın her kriz ortamından ve zor rekabet şartlarından rahatlıkla çıkmasını sağlayacak bir can simdi olacaktır. KAYNAKLAR 1. Teknik Tekstiller Üzerine Genel ve Güncel Bilgiler, ĐTKĐB Genel Sekreterliği AR&GE ve Mevzuat Şubesi, 10 Mart 2005. 2. http://www.tekstilteknik.com/referanslar/tekniktekstiller.asp 3. Uçar, S., 2006, Teknik/Akıllı Tekstiller ve Tasarımda Kullanımları, Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tekstil ve Moda Tasarımı Ana Sanat Dalı, Tekstil ve Moda Tasarımı Programı, s.168 184, Đstanbul. 4. www.arkitera.com 5. www.core77.com/materials 42
Can, Ö. Teknolojik Araştırmalar : TTED 2008 (3) 31-43 6. www.millennium-dome.co.uk 7. Sarah, B., Marie, O., 2006, Techno Textiles 2, p. 30,31,32 150, New York 8. www.moma.org/safe:designtakesonrisk 9. http://www.ndm.si.edu 10. Adanur, S., Technical Texiles, Auburn University Department of Textile Engineering Auburn, AL 36849 USA 11. www.hightex2005.com 43