E YÖH YÖH HE YÖH YÖNETİCİ E YÖ HE Y YÖ YÖ YÖH E YÖ YÖ YÖ YÖ HEMŞİRELER YÖ YÖ YÖ E YÖH YÖ YÖ Y EERNEĞİ YÖ YÖH Y BÜLTEN Haziran 2013 www.yohed.org YÖNETİCİ HEMŞİRELER
İÇİNEKİLER 3-4 Editör oç. r. Ülkü BAYKAL Yönetim Kurulu Başkanı 6-9 Türkiye de Hemşirelik ve Liderlik Prof. r. Sevgi OKTAY Kurucu Başkanı FNHYO Mezunlar erneği Başkanı 10-11 Kamu Hastanelerinde Yönetici Hemşirelerin Yaşadığı Sorunlar Sevgi EMİRAY İstanbul İli Beyoğlu Bölgesi Kamu Hastaneler Birliği Okmeydanı Eğitim ve Araştırma Hastanesi Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürü 12-13 Özel Hastanelerde Liderlik Sorunları Uzm. Hemş. Azime USLU Özel Medipol Üniversitesi Hastanesi Hemşirelik Hizmetleri Müdürü 14-16 Hemşirelik ve Mesleki Örgütlenme Uzm. Hemş. Ayşen AKSOY Özel Pendik Bölge Hastanesi Hemşirelik Hizmetleri Müdürü Yönetim Kurulu Üyesi 18-19 Mevcut Sağlık Politikaları ile Açığı Kapatmak Mümkün Mü? Yard. oç.r. Arzu Kader HARMANCI SEREN İ.Ü. Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi Hemşirelikte Yönetim Anabilim alı Öğretim Üyesi 20-22 4. Koç Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Öğrenci Etkinliği Gerçekleştirildi 23 Röportaj Saliha KOÇ Acıbadem Sağlık Grubu Hemşirelik Hizmetleri irektörü 24 Bizden Haberler 25 Yönetici Hemşireler erneği () Kurs Programı 26 Yönetici Hemşireler erneği () Üyelik Başvuru Formu SAHİBİ Yönetici Hemşireler erneği EİTÖRÜ oç.r. Ülkü Baykal YAYIN KURULU oç.r. Ülkü Baykal Ayşe Abdullahoğulları Uzm.Hemş. Ayşen Aksoy Uzm.Hemş. evrim Eren Tekin r. Nilgün Göktepe Uzm.Hemş Azime Uslu Uzm.Hemş. Nihal Ünaldı Türkkan Uzm.Hemş. Hanife Şen Uzm.Hemş. Sevim Şen REKLAM SORUMLUSU oç.r. Ülkü Baykal BASKI Armoninuans Görsel Sanatlar A.Ş. GRAFİK - TASARIM Barış Adsız İLETİŞİM İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi Hemşirelikte Yönetim Anabilim alı Abide-i Hürriyet Cad. 34381 Şişli-İstanbul yoneticihemsirelerdernegi@gmail.com
EİTÖR oç. r. Ülkü BAYKAL Yönetim Kurulu Başkanı ulkubay@yahoo.com eğerli Meslektaşımız, İlk sayısını Ocak 2013 tarihinde bastığımız Yönetici Hemşireler erneği Bülteni nin ikinci sayısının basım çalışmalarını tamamlamış bulunmaktayız. Bu sayıda altı aylık süreçte dernek olarak yaptığımız ve çalışmalarını sürdürdüğümüz etkinliklere değineceğiz. Türkiye genelinde farklı üniversitelerin hemşirelik lisans programlarında görev yapan ve derneğimizin üyesi olan yaklaşık 15 akademisyen arkadaşımızın katkısıyla yazımına başlanan HEMŞİRELİKTE YÖNETİM KİTABI nın tamamlanan bölümleri, yazarlar tarafından gönderilerek, gerekli değerlendirmelerden sonra yayınevine gönderilmeye başlanmıştır. Kitabımızı, Eylül ayında 2013-2014 eğitim-öğretim dönemine yetiştirmeye çalışıyoruz. Üyelerimizle buluşmayı sağlamak ve onların mesleki gelişimlerine destek vermek üzere, sempozyum bitiminden sonra yarım günlük kurslar (YÖNETİCİ GELİŞTİRME KURSLARI) planlanmıştır. Bu kurslarla ilgili bilgilere bültenimizin daha sonra belirtilen Kurs Programı sayfasından ulaşabilirsiniz. Bu çalışmalar sürdürülürken, 11 Mayıs 2013 tarihinde Ankara da yapılan Türk Hemşireler erneği nin düzenlediği ana sloganı Halkımıza hak ettiği hemşirelik bakımını veremiyorum. Engeller var. Engeller Kaldırılsın olan Toplumumuzun Sağlığı ve Mesleğimizin Geleceği konulu yürüyüşe, öğrencilerimizin katılımını sağlamak üzere finansal destek sağlamanın yanı sıra bazı üyelerimizle katılmış bulunmaktayız. erneğimizin, Hakemli Bilimsel e-ergi çıkarmasıyla ilgili çalışmaları sürerken, belirlediğimiz bir firmanın desteğinde SAĞLIK ve HEMŞİRELİK YÖNETİMİ ERGİSİ ismiyle, web sayfası tasarımı yapılmaktadır. Yılda üç sayı şeklinde çıkarmayı planladığımız dergimizin ilk sayısı Ocak 2014 te elektronik ortamda yayına sunulacaktır. ernek olarak sempozyum hazırlıklarına başlamakla birlikte, bu sempozyumun derneğimizin finansal durumu dikkate alındığında daha sonraki yıllara aktarılmasının uygun olacağı kararı verilmiştir. Ancak, başladığımız çalışmanın İ.Ü. Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi, Hemşirelikte Yönetim Anabilim alı sorumluluğunda sürdürülerek, Florence Nightingale Hemşire Mektepleri ve Hastahaneleri Vakfı nın finansal desteğiyle, ücretsiz olarak yapılması sağlanmıştır. Bu doğrultuda, 1.ULUSAL HEMŞİRELİKTE YÖNETİM SEMPOZYUMU 5-6 Aralık 2013 tarihleri arasında İstanbul da gerçekleştirilecektir. Tüm üyelerimizin, ücretsiz olarak düzenlenen bu sempozyuma katılımını bekliyoruz. Mayıs ayı içerisinde, yeni açılan özel bir hastaneyle yaptığımız panelde, liderlik konusu ele alınarak ayrıntılı şekilde tartışılmıştır. Bu toplantıda Ülkemizde Hemşirelik ve Liderlik ile 3 www.yohed.org
Özel ve Kamu Hastanelerinde Hemşire Liderlerin Sorunları başlıklı iki panel düzenlenmiştir. Birinci panelin başkanlığını Prof.r. Aytolan Yıldırım yapmış ve Prof.r. Sevgi Oktay, Uzm.Hemş. Ayşen Aksoy (Konuşmaları bu sayıda verilmektedir.) ve Marziye İlhan konuşmacı olarak katılmıştır. İkinci panelde ise panel başkanlığını Marziye İlhan yapmış ve Uzm.Hemş. Azime Uslu, Sevgi emiray (Konuşmaları bu sayıda verilmektedir.) ve oç.r. Ülkü Baykal konuşmacı olarak katılmıştır. Ayrıca derneğimize yeni üyeler kazandırmak amacıyla; sempozyumda derneğimizin standı kurulacaktır. 2013 yılında derneğimize yeni üye olan yönetici arkadaşlarımızla birlikte daha da güçlendiğimizi belirtmek isterim. Eski üyelerimizden 2013 aidatlarını ödeyenlere de ayrıca teşekkür ediyor, aidatlarını geciktiren arkadaşlarımızın banka hesap numaramız değiştiğinden yeni numaramıza yatırma konusunda duyarlı davranacaklarını umuyorum. Yeni banka hesap numaramız; Türkiye İş Bankası Borsa Şubesi Hesap No: 1125-142228 IBAN No: TR91 0006 4000 0011 1250 1422 28 şeklinde değişmiştir. Lütfen ödemelerinizde bunu dikkate alınız. yönetim kurulu olarak, yaptığımız ve yapmayı planladığımız tüm etkinliklerde sizin bize vereceğiniz güç ve desteği beklemekteyiz. YÖNETİCİ HEMŞİRELER ERNEĞİNE ÜYELİK KOŞULLARI erneğin web sayfasında yer alan tüzük incelendiğinde görülebileceği gibi, 3. maddede üye olma hakkı ve üyelik işlemleri ayrıntılı ele alınmıştır. Üyelik koşullarımız; Hemşirelik fakültesi, sağlık bilimleri fakültesi hemşirelik bölümü, hemşirelik yüksekokulu ve sağlık yüksek okullarının hemşirelikte yönetim programlarında görev alan veya almış hemşire öğretim elemanı olmak, Hemşirelikte lisans mezunu ve 2 yıl hemşirelik hizmetlerinde yöneticilik yapmış olmak, Hemşirelikte yönetim lisansüstü eğitim programlarından (yüksek lisans/ doktora) mezun olmak, Hemşirelik lisans programlarından mezun olup, yönetimle ilgili diğer alanlarda (Hastane ve Sağlık Kuruluşları Yönetimi, İşletme vb) lisansüstü eğitim yapmış olmak. Yukarıdaki koşulları sağlayan meslektaşlarımızın, arkada verilen üyelik formunu ve gerekli evrakları tamamlayıp göndermeleri gerekmektedir. erneğe başvuru sürecinde üyelik harcı ve yıllık aidat olmak üzere toplan 100 TL, daha sonrada yıllık aidat olarak 50 TL dernek hesabına yatırması gerekmektedir. erneğimizin bülteninin basımında, katkı sağlayan Koç Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu, Semahat Arsel Hemşirelik Eğitim ve Araştırma Merkezi ne, ME&SALUS Evde Bakım ve Sağlık Hizmetleri ve 3M Sağlık Ürünleri ne yönetim kurulu adına teşekkür ederim. Yönetim Kurulu Üyeleri adına Yönetim Kurulu Başkanı oç.r. Ülkü Baykal www.yohed.org 4
TÜRKİYE E HEMŞİRELİK ve LİERLİK Prof r. Sevgi OKTAY Yönetici Hemşireler erneği Kurucu Başkanı FNHYO Mezunlar erneği Başkanı sevgioktay@yahoo.com eğerli Meslektaşlarım, Bizi liderliğe yönlendiren, hazırlayan Türkiye hemşireliğinde bir öncü olan Hocamız, Florence Nightingale Hemşirelik Yüksekokulu Kurucu Müdürü olan Sayın Prof.r. Perihan Velioğlu nun adıyla başlayalım; bizim kuşaktan bugüne hemşirelikte liderlik rolüne hazırlık, liderlik fırsatları, engellerimiz, halen yapılması gerekenler üstüne düşünelim, tartışalım. Liderliğe Hazır Olma Bizim 1966-70 Hemşirelik Yüksek öğretimi döneminde yönlendirilmemiz, verilen telkin: Siz, öncelikle iyi bir hemşire olacaksınız (bilgi, benzeşim gücü); hemşirelik hizmetleri yöneticisi, eğitimcisi olmak için lisansüstü eğitim almanız gerekir, ama bu yıllarda, bizde bu gibi programlar olmadığından ve hemşire yetiştiren okullar lise düzeyinde olduğundan, size yönetici ve eğitici kadrolarda da ihtiyaç var idi. Bunun için, son sınıfta hemşirelikte yönetim, hemşirelikte öğretim, halk sağlığı hemşireliği derslerinin kuramsal ve uygulamalı öğretimine geniş yer verilmişti; hocamız ve asistanları bize birer ders kitabı hazırlamak için yoğun çaba harcadılar; basılı ders notlarından iki yayın çıkardılar (P. Velioğlu: Hemşirelikte Yönetim Kitabı,1970, 1982; Çev.;P.Velioğlu: Hemşirelik Okullarında Öğretim ve Öğrenim: İlke ve Yöntemler,1973) ; ama staj alanlarında, onların telkin ettiği rol modelleri ( doğru işleri yapan, yaptıran) pek yoktu! Hem, plan/ program yapma, karar alma, iletişim teknikleri, yönlendirme, uyumlaştırma, kontrol, değerlendirme vb hakkında yönetici hemşirelerin donanımı çok yetersizdi; hem de liderlik, lider yöneticilik nedir, nasıl olur (vizyon oluşturma, benimsetme, değişimi başlatma ) tartışması yapılmıyordu! Gördüğüm birkaç başhemşire bakımın yönetimine değil, ev idaresi hizmetleri yönetimine angaje olmuştu. Benim dönem arkadaşlarımın hemen hepsi, Sağlık Bakanlığında veya Üniversitelerde hemşirelik yöneticisi veya eğitimcisi olarak atandı. O yıllarda bizim mezunlarımızın hemşire olmak istemedikleri (haksız) eleştirisi vardı; oysa, ben ve 1970 sınıf birincisi arkadaşım Semra Erdoğan (bugün Halk Sağlığı Hemşireliği Profesörü, İÜFNHF senatörü) birlikte, mecburi hizmetimizi, yetkin bir başhemşire olan Adviye Hanım ın yönetiminde, Haydarpaşa Göğüs Cerrahisi Hastanesi nde (07.00-19.00; 19.00-07.00) yatak başı hemşiresi olarak yapmak için başvurduk. Bakanlık o yıl bizim isteğimizi değil Türkiye nin ihtiyacını gözeterek, bizi isteyen, bekleyen Sağlık Bakanlığı Hastanelerinin başhemşirelik pozisyonunda çalışmamızı uygun görünce, biz bunu da reddedip, tazminatımızı da ödeyerek, birlikte bir özel hastanenin iki ayrı servisinde hemşire olarak görev aldık. Yükseköğretimde bize benimsetilen (hemşirelik uygulamasının dokümantasyonu, asepsi- antisepsi kurallarına- tekniklerine uyum, doğru ilaç uygulamaları, lavman dahil doğrudan hastaya uygulanan bakım- tanıtedavi girişimlerini sadece hemşirelerin yapmasına model olma, hastaya uygun işbölümü, kendi özel yaşamını iyi yöneterek güven verme gibi) hassasiyetlerimiz, bizi doğal lider konumuna getirdi, ikimize birden başhemşire unvanı verildi. Hemşirelik Hizmetleri Yönetimine dair diğer yayınlar, bizim artık üniversitede öğretim elemanı olduğumuz ve Türkiye de hemşirelikte uzaktan eğitim (açık öğretim) yıllarına rastlar. İ.Ü.FNHYO nun İç Hastalıkları Hemşireliği öğretim kadrosunda görev alıp (1978), doktora çalışmalarımı İ.Ü. S.B.Enstitüsü İç Hastalıkları Anabilim alında tamamladıktan (1981-84) sonra, fark ettim ki hemşirelik hizmetleri yönetiminin bilinmemesi, bizim özenle yetiştirip mezun ettiğimiz yükseköğrenimli hemşirelerimizin alanda heba edilmesine yol açıyor; Hocam ve Müdürüm P.Velioğlu nun Kardiyoloji Enstitüsü Başhemşiresine www.yohed.org 6
danışman olma görevini de vermesiyle bakımın yönetimi bilgi ve becerimi geliştirmem vacip oldu. Bulduğum sürekli eğitim fırsatlarını (İstanbul da İ.Ü.İşletme İktisadı Enst. Seminerleri ; Ankara da S.B.- SÖ Hemşirelik Hizmetleri Yönetimi Çalıştayları 1987-88; Şikago da 1987 de Rush Üniversitesi Tıp Merkezinde Hemşirelik Eğitim ve Uygulamasında Birleşik Model in komponentlerinin incelenmesini) takiben, yabancı dildeki kitapları da arşivime katarak ilerledim, Hocamın öngörüsü ile Yüksekokulumuzun Hemşirelikte Yönetim ersine görevlendirildim(1988). Hocamla birlikte A.Ü. A.Ö. Ön Lisans Hemşirelik Programına Sağlık Kurumları Yönetimi kitabını.(p.v.,s.o.,1993, 1996 ) hazırladık, senaryoları yazıp, ekrandan, Türkiye Hemşirelerinin tümüne ve halka açık uzaktan öğretim programında sunduk. Aynı yıllarda Hacettepe Üniversitesi Öğretim Üyesi Sayın Gülten Uyer in Hemşirelik ve Yönetim (G.Uyer, 1993) kitabı da yayımlandı. V.KOÇ VAKFI Hemşirelik Fonu Başkanı Sayın Semahat ARSEL in teşviki ile başlatılan (1972) YAYINLAR dan Hemşirelik Hizmetleri Yönetimi El Kitabı, 1996 eğitime ve uygulamaya kazandırıldı. Yükseköğrenimli Hemşirelerin öğrenimleri sırasında, önce zarar vermemeye dikkat et!, bakım verilen insan eşsizdir, yaşamı değerlidir uyarısı sıkça yapılırdı. Üstelik adayların hepsi KAINdı ve kadın rolüne bağlanmıştı (bkz.kul Benlik*). O yıllarda (ve halen) adayların benlik saygısının yeterince beslenmediği; tersine (okullarda ve staj alanlarında ) erozyona uğratıldığı gözlenebilirdi! Bu tür öğretilerin ve tutumların, onların deneyimsiz oldukları yıllarda çekingenliğe neden olduğuna inandığımdan yönetim dersi içeriğine atılganlık, girişkenlik nedir, nasıl olunur? konusunda farkındalık yaratmayı uygun gördüm; sonra Liderlik ve Assertivite konusunda seçmeli dersler açtık. Hemşirelik Bakımında Liderlik İçin: Hemşirelik Kavram ve Kuramları, Hemşirelik Modelleri hemşirelerimizce bilinmiyordu (bkz. L.Birol: Hemşirelik Süreci ; P. Velioğlu: Hemşirelikte Kavram ve Kuramlar ); SÖ Avrupa Ebelik-Hemşirelik Bürosunun yayını olan Hemşirelikte Etkinliğe oğru Eylem in (1993) sunuş yazısında ilk kez, hemşireler, halkın temel sağlık bakımında halka liderlik etmeye davet ediliyordu; ama, bu mesaj ve kitap hemşirelere ulaşmadı! Hemşirelik Süreci / Bakım Problemlerini çözme yöntemi (okullar dışında) SB HHY Çalıştayı 1987 ye kadar pek bilinmiyordu; T.C. Hasta dosyalarına hemşirelik kayıtları çok yetersizdi: Hemşirelik Anamnezi / Ön değerlendirme, Bakım Planı, Hemşirelik Raporu vb (Hemşirelik Yönetmeliği ne kadar) yoktu ya da zorunlu değildi. (Şimdi var ama gereği gibi kullanılmıyor) Hemşireler, Nursing Assesment/Hasta-Sağlam Bireyin Sağlık eğerlendirmesi- Semiyoloji/ Fizik muayene bilmiyordu ki nasıl sorun saptayacaklardı? T.C.Hemşirelikte Lisansüstü Eğitim, ilk Hacettepe Ü. nde (1968) başladı; İşletme Fakültesinde. Sağlık Kurumları Yönetimi oktora Programı nın başlaması ve yüksek lisanslı hemşirelerin katılımı (1987-88 ) bence önemli bir adımdır. Hemşirelik Yüksekokullarımızda Hemşirelikte Yönetim Anabilim alı( 1990) kuruldu; Hemşirelikte Açık Öğretim de Sağlık Kurumları Yönetimi ersi (1993) kapsamında hemşirelerimiz ilk kez yaygın olarak Liderlik konusunda bilgilendirildi. Sağlık Kurumlarında, Standart Bakım Planları, Rehberler yoktu; buna yönelik bir yayın, Tıbbi-Cerrahi 7 www.yohed.org
Hastalıklarda Bakım Kitabı (Çev. Ed. E.Kum,1970) bize öğrenciliğimizde ulaştı ama uygulama alanındaki hemşirelere ulaşamadı. Hemşirelikte Temel İlkeler, VKV Yayını -2 (Çev.Ed: G. Çeviker, 1977 ) Türkçeye çevrilmiş nadir kitaplardan biriydi. Mezuniyet sonrası kurs, sertifika, HİE programları yoktu ya da çok nadirdi; İstanbul Tıp (Uygulama- Eğitim-Araştırma) Hastanesinin yönetici-eğitici hemşirelerine, Hizmet içi Eğitiminin Yönetimi Kursu açtığımızı hatırlıyorum. Sağlık Bakanlığı Hemşirelik airesi nin SÖ Avrupa Bölgesi danışmanlarını davet ettiği, SB Hastanelerinin Yönetici Hemşirelerinin katıldığı, üç yüksekokulun yönetim dersi öğretim elemanlarından oluşan, önce gözlemci, sonra danışman- eğitimci grubunda, 5.5 gün süren SB Hemşirelik Hizmetleri Yönetimi Çalıştayı nda,1987 ve 88 de iki kez çalıştık ve bölgemizde, Yüksekokulumuzda da benzer çalıştayları düzenledik. Mezuniyet sonrası, yönetici hemşirelerin tazelenme fırsatı buldukları, Yönetim nedir?, Liderlik nedir?, kaynakların yönetimi, değişimin yönetimi, hemşirelik süreci ve yönetimi, sağlık mevzuatımız, görev analizi ve görev tanımları, performans değerlendirme, iletişimin yönetimi, hizmet içi eğitimin yönetimi, eylem planı yapma vb. tartışmalarının yapıldığı nadir, kapsamlı bir programdı. İsrail İstanbul Başkonsolosluğu nun desteğinde, İsrailli uzman yöneticilerle, üç kez, yönetici hemşirelere (1992, 2004-) İ.Ü.FNHYO nda Liderlik ve Afet Yönetimi kursları düzenledik. 1993 de Ankara da, SB Hemşirelik airesinin yönetiminde, Sağlık Bakanlığı, Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü nün Hizmet İçi Eğitim Koordinatörlerini Yetiştirme Projesi başlatıldı. İlk kez, SB hastanelerinde başhemşireliğe bağlı HİE koordinatörlerinin görevlendirilmesine başlandı. Hacettepe Üniversitesi HYO, Uluslararası Hemşirelikte Yönetim Kongrelerini başlattı (2001) ve sürdürdü (5.si 2011). Koç Üniversitesi HYO bünyesindeki Semahat Arsel Hemşirelik Eğitim- Araştırma merkezi (SANERC) Hemşirelik Hizmetlerinde Yönetici Geliştirme (62 saat ) ve Hemşirelik Hizmetleri Kalite Yönetimi (3 gün,24 saat) kurslarını başlattı ve sürdürdü. Hemşirelerin Mezuniyet Sonrası, özel alanlarda ve kademelerde göreve hazırlanması, yetkilendirilmesi için TH nin bir yönetmelik taslağı hazırlayıp teklif etmesine rağmen, yenilenen Hemşirelik Kanundaki hükme dayanarak SB ınca Hemşirelik Özel Alanlarında Yetkilendirme, Sertifikasyon(2012) konusunda bir yönetmelik yayımlandı; Sağlık Bakanlığı Merkez Teşkilatı bunu üstlenecek organizasyonlarla protokol imzaladı. S.B. Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü nün Görev, Yetki, Sorumlulukları: Sağlık meslek mensuplarının uyum, hizmet içi eğitim, sertifikalı eğitim, görevde yükselme ve unvan değişikliği eğitimleri ve benzeri eğitimleri ile ilgili düzenlemeleri yapmak, koordine etmek, kredilendirme, izleme ve denetimini sağlamak olarak belirlendi. Lider Yöneticilik Fırsatı? 6283 Hemşirelik Kanunu (1955) ile HYO mezununun Yönetici olmada rüçhan hakkı var dı; ama çalışma ortamında liderliğe geçit yoktu (Boyalı Kuş un kaderine benzer). SÖ,(Viyana Hemşirelik Konferansı ve eklerasyonu 1988) hemşirelere Herkese Sağlık Hedefleri ne ulaşmada, topluma ÖNERLİK edin, YOLU AÇIN diyordu ama kim duyuyordu? (örn. ICN in Çağrısı 2009 ) ICN in temaları, bakımda yeniliklere öncü olun çağırısı hemşirelere ulaştı mı? SB ne yaptı? SB www.yohed.org 8
bürokrasisi 1992 den 2007 ye Hemşirelik Kanunu nu değiştirtmeyerek, Hemşire Odaları Birliği Kanunu nu TBMM ne göndertmeyip bekleterek, Hemşirelik Fakültelerinin kuruluşunu desteklemeyerek, SML hemşirelik programlarını sürdürüp mezunlarını, ebeleri ve ATTleri, hemşire kadrosunda sayarak, T.C. Hemşireliğinin MUHALİFLERİ arasında yer aldı. Yasal - idari bağnazlık/ taassup yanı sıra; zaman zaman Sağlık Eğitim Enstitülerinin mezunlarının HYO mezunlarıyla rekabet etmesi; hekimlerin her konuda tek söz sahibi olmayı isteme eğilimleri ve farklı eğitimden geçmiş hemşirelerin aynı dilden konuşamaması, kol kola girememesi bizim belli başlı handikaplarımızdı. Hemşirelikte Liderlik Açığı WHO- Europa: 20. ve 21.yy da herkese sağlık hedefleri ne ulaşmak için SÖ nün çağırısı: Ulusalbölgesel sağlık hedeflerimize ulaşmak için: Hasta ve sağlam birey ve ailesine doğrudan bakım verin; tıbbi kadroya değil, hastaya yardımcı olun der. Hemşirelere: Temel Sağlık Hizmetlerinde Önderlik edin / Yolu açın / Savunun çağırıları, ÖNEMLİ BİR FIRSATTI: (Hemşirelik te etkinliğe doğru Eylem/ Nursing in Action- 1994): SÖ Avrupa Bölgesi ne göre Hemşirelikte: cinsiyet sorunu, (Hemşire /S.Memuru ayırımı!), yetkisizlik sorunu (Sağlık Mevzuatının yetersizliği ); liderlik / temsil ve lider açığı sorunu vardı; Karar mekanizmalarına katılma fırsatı olmalıydı; oysa SB Hemşirelik anışma Kurulu bile uzun yıllardır toplanmadı; Türk Hemşireler Birliği/ Konseyi kurulmadı; Sağlık Şurasına katılım izni verilmedi; TH ve Özel al erneklerinin Ortaklığı kurulamadı! Yöneticilik Bugüne, Liderlik Geleceğe Yönelik 1981 de yayınlanan standartlar hemşirelerle paylaşılamadı; halen yenilenmedi!; Hemşirelik Yönetmeliğinin revizyonu gerekiyor. Bilimselleşme, Kanıt Oluşturma Hemşirelik Kongreleri (1985 den beri) esas işlevini görmüyor; deklerasyon, yol haritası yok; Hemşirelik Yönetimi Kongreleri (Uluslar arası katılımlı, İngilizce) 5. Uluslararası Hemşirelik Yönetimi Kongresi, 17-19 Kasım 2011, teması Yenileşime Liderlik Eden Hemşireler idi; (11.11. 2011 tarihinde kuruldu) ergisi, Kongreleri olacaktır. Yeterince Organize Olmamış Toplumlarda Kahraman Arayışı! Karar veren, vizyon oluşturan, benimseten, insanı tanıyan-ilişki kuran, heyecan yaratan, etkileyen, yönlendirebilen, risk alabilen, üstün performanslı, sebatkar olanlar/sonuca ulaşanlar, değişim yönetimini bilen, değişim stratejilerini belirleyebilen, başa çıkabilenler mi ödüllendiriliyor? Eğitim sistemimiz buna yönelik mi? Liderleri Beslemek/Büyütmek? Bana benzemiyorsan, yok ol! (Bana yakın ve benzer olan lider yönetici olsun) demek yerine, liderliğe geçit verilmesi; bürokratik engeller olmaması (Ben yapamıyorsam sen yapabilirsin) denmesi; gerçek liderlerin iyi tanınıp desteklenmesi, umudumuz; Bugüne kadar ne yapılmamışsa, artık 365 gün 24 saat sürekli onu yapalım. ----------------------------------------------------------- (*)Orhan Öztürk: Özerk Benlik, Kul Benlik, 2012 T.C. Hemşireliği nin bir stratejik planı yok; sosyal politika bildirimi (Social Policy Statement) yok; 9 www.yohed.org
KAMU HASTANELERİNE YÖNETİCİ HEMŞİRELERİN YAŞAIĞI SORUNLAR Sevgi EMİRAY İstanbul İli Beyoğlu Bölgesi Kamu Hastaneler Birliği Okmeydanı Eğitim ve Araştırma Hastanesi Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürü MAKALE Yönetim, belli bir amacı gerçekleştirebilmek için işletme faaliyetlerinin planlanması, örgütlenmesi, yönlendirilmesi, eşgüdümlenmesi ve kontrol edilmesidir. Yoğun rekabet ortamında çalışan organizasyonlar, etkin ve verimli olabilmek, gerek ulusal gerekse uluslararası piyasalarda diğer organizasyonlarla yarışabilmek için modern ve profesyonel yönetim anlayışlarını etkin olarak sergilemek zorundadır. Ancak bazı faktörler yönetici hemşirelerin görevlerini olumsuz yönde etkilemektedir. Bu bağlamda yönetici hemşirelerin sorunları aşağıdaki gibi sıralanabilir. Yasa ve Yönetmelik ile İlgili Sorunlar: 25.4.2007 tarihli 6283 Sayılı Hemşirelik Kanunu nda eğişiklik Yapılmasına air Kanun 663 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumunun isiplin Yönetmeliği (23.11.2012 tarihli 28476 sayılı) Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği (05.05.2005 tarih ve 25806 sayılı değişiklik ) Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürü, İdari ve Mali Hizmetler Müdürü ve Başhekim eşit statüde doğrudan hastane yöneticisine bağlanmış olması ise hemşirelik hizmeti için olumlu bir gelişme olarak değerlendirilebilir. Hasta Hizmetleri ve Sağlık Otelciliği Müdürlüklerinin kurulması da, Bakım Hizmetleri Müdürlerinin hasta bakımı, rehabilitasyon ve eğitime daha fazla yoğunlaşmaları açısından önemli bir gelişmedir. Hemşire İstihdamı İle İlgili Sorunlar: Hemşire atamalarının gereksinime uygun yapılmaması, Hemşire devir hızının yüksek olması, Uzman hemşirelerin sayısının yetersiz olması, Hemşire eğitim düzeylerindeki farklılıklar (Lise, Önlisans, Lisans), 657 Sayılı evlet Memurları Kanunu Adı geçen mevzuatların bir kısmının yenilenmemiş olması yönetimde yaşanan en önemli sorunlardan biridir. İlgili Yönetmelikler sonucu Sağlık Bakım Hizmeti Müdürleri çoğunlukla hemşirelerden oluşmakla beraber, hemşire olmayan müdürlerde bu görevlere atanmış bulunmaktadır. Görev, Yetki ve Sorumluluklarla İlgili Çerçevelerin Belirsizliği: Kamudaki yeni yönetim anlayışıyla beraber Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürleri nin farklı mesleklerden seçilebiliyor olunması da hemşirelik hizmetleri adına kaygı vericidir. Hemşirelerin kariyer planlama yapamamaları, Motivasyon ve iş doyumunun düşük olmasından kaynaklanan kuruma bağlılığın azalması, Risk altında ve uzun saatlerle çalışma, Görev dışındaki işlerde çalışılması da yönetici hemşirelerin yönetim fonksiyonlarını olumsuz etkilemektedir. Hastanenin Fiziki Yapısı ve İç onanımı: Kamu Hastanelerinin fiziki yapılarının eski olması, yeni hizmet anlayışı, kalite standartları ve uygun çalışma koşulları ile örtüşmemektedir. www.yohed.org 10
Malzeme, Araç ve Gereç: Maliyet nedeniyle düşük kalitede araç, gereç ile hizmet verilmek zorunda kalınması hem hizmet alanlar hem de hizmet verenlerden açısından olumsuz geribildirimlere neden olmaktadır. Hasta ve Yakınları İle İlgili Sorunlar: Son günlerde gittikçe artış gösteren sağlık çalışanlarına yönelik şiddet olaylarıyla birlikte sağlık çalışanlarının güvenlik kaygılarındaki artış, Hasta yakınlarının, hastane kurallarına uymaması sonucu çalışanların etkin hizmet sunamaması nitelik ve nicelik olarak yöneticilerin etkin insan kaynağı planlaması yapabilmesini ve yönetim fonksiyonlarını olumsuz yönde etkilemektedir. KAYNAKLAR: Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği, 17927 Sayılı Resmi Gazete, 13.1.1983. Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu Taşra Teşkilatı Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönerge. Sağlık Bakanlığı Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu Resmi İnternet Sitesi http://www.tkhk.gov.tr/eklenti/453,turkiyekamu-hastaneleri-kurumu-tasra-teskilaticalisma-.pdf?0 Ünal, A., Seren Ş. Hastanelerde Çalışan Hemşirelerin Hemşirelik ışı Birimlerde İstihdamı ve Nedenlerinin İncelenmesi. okuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik ergisi 2010, 3 (1), 23-29 http://www. deuhyoedergi.org Oktay, S. İki İleri Bir Geri. Yönetici Hemşireler erneği Bülteni. Ocak 2013 www. yohed.org Baykal, Ü. Hizmetleri Yönetimini İlgilendiren Yasal üzenlemeler. Yönetici Hemşireler erneği Bülteni. Ocak 2013. www. yohed.org uygulu S., Korkmaz F. Hemşirelerin Örgüte Bağlılığı, İş oyumları ve İşten Ayrılma Nedenleri. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu ergisi. 2008 12(2) Aslankoç R., Öztürk M., Yıldırım N.G. Ebe ve Hemşirelerin Mesleki Sorunları ve Anksiyete İle İlişkisi. Süleyman emirel Üniversitesi Tıp Fakültesi ergisi 2001; 8(2): 12-20 Bilen Acarer E., Beydağ K..,Yönetici Hemşirelerin Yaşadıkları Sorunlar ve Bunları Etkileyen Faktörler. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri ergisi / Gümüşhane University Journal of Health Sciences: 2013;2(1) Erigüç G., Akyürek, Ç.E., Uğurluoğlu E. Hacettepe Üniversitesi Hastanelerinde İdari Birim Yöneticilerinin Yönetsel Başarı üzeyleri Üzerine Bir Araştırma. Hacettepe Sağlık İdaresi ergisi, Cilt:11, Sayı:1 (2008) 11 www.yohed.org
ÖZEL HASTANELERE LİERLİK SORUNLARI Uzm. Hemş. Azime USLU Özel Medipol Üniversitesi Hastanesi Hemşirelik Hizmetleri Müdürü Özel hastanelerde hemşire liderlerin sıklıkla karşılaştığı sorunların başında insan kaynakları yönetimi ile ilgili zorluklar gelmektedir. Özel sektörde devir hızının yüksek olması, sayı ve nitelik olarak yetersiz hemşireler ile hizmet verilmesine neden olmaktadır. Özellikle 2003 yılından bu yana artarak devam eden bu sorunun yaşanmasının nedeni olarak özel sektör yöneticilerinin; devleti hemşire insangücü kaynağının kullanımında rakip olarak kabul etmemeleri söylenebilir. Yöneticiler, özel sektörün hemşireler için hiçbir zaman, koşullar ne olursa olsun cazip olarak görülemeyeceğini düşündüler ve maliyetleri kontrol altında tutmaya çalıştılar. Buna rağmen ücretler son on yılda 2,5 kattan daha fazla artış gösterdi. Hemşireler sayıca az olmayı avantaj olarak gördüler, kendilerini geliştirmek için gerektiği kadar çaba harcamadılar. Motivasyon eksikliği, görev tanımlarının net olmaması, çalışma saatlerinin uzun olması, vardiya sayısının fazla olması, kendilerinden sürekli yüksek performans beklenmesi, beklentileri karşılayacak bilgi ve beceriye sahip olmamaları ve en önemliside kendilerini güvende hissetmemeleri devir hızının genellikle yüksek seyretmesine neden oldu. En iyi bilinen sağlık kuruluşlarının bir çoğu da dahil olmak üzere hemşirelerin özel sağlık kurumlarında ortalama çalışma süresinin altı ay olduğu bilinmektedir. Bu durum yönetici hemşirelerin; işe alım, yerleştirme, performans değerlendirme ve çalışanın geliştirilmesinde sorun yaşamalarına neden olmaktadır. Özel hastanelerin geleneksel yönetim modeli ile yönetiliyor olması sektörde yaşanan diğer sorunlardan sayılabilir. Henüz hemşirelik hizmetleri yöneticilerinin performansını gösteren ölçülebilir kriterlerin belirlenmemiş veya benimsenmemiş olması yönetici hemşireleri oldukça zorlamaktadır. Üst düzey yöneticilerin işletme veya tıp kökenli olmaları hemşirelik hizmetleri yöneticilerinden beklentileri etkilemektedir. Niteliksiz hatta meslek mensubu olmayan sağlık çalışanları ile uluslararası standartları sağlamaya çalışan hemşire yöneticiler oldukça güç koşullarda ve stres altında çalışmaktadır. Gerek hizmet kalite standartları, gerekse JCI akreditasyon standartları gereği hemşirelerin yoğun bir hizmet-içi eğitimden geçmesi gerekmektedir. Hemşire kadrosunda çalışan acil tıp teknikerleri (ATT) ve ebelerin özellikle hemşirelik sürecini anlamaları ve bakımda kullanmaları oldukça güç olmaktadır. Özel hastanelerde hasta odaklı hizmet anlayışının gelişmesi ve hastalarda kaliteli hizmet bilincinin artmasıyla bu sorunlar daha kolay yönetilebilir hale gelecektir. Yeni fikirlerin, malların ve hizmetlerin geliştirilmesi sürecinde yönetici hemşirelerin katkıları oldukça önemlidir. İlaç ve malzeme yönetim modellerinde son on yılda yaşanan gelişme, hemşirelik hizmetleri yönetiminde yeni raporlamaların hazırlanmasına olanak tanımıştır. Bugün sahip olunan teknoloji ile birçok özel hastanede tüm hemşirelik süreçleri denetlenebilir duruma gelmiştir. Hangi hemşirelerin hasta çağrılarına ne kadar sürede cevap verdiğini, hangi hasta için order edilen ilacın uygulanmadığını izleme ve raporlama olanağı gibi pek çok gösterge bulunmaktadır. Elde edilen raporların sonuçları doğrultusunda iyileştirme çalışmaları yapılmasına karşın, bu durum bazı çalışanlar için süreçten uzaklaşma nedeni ve bir baskı unsuru olabilmektedir. Birçok çalışan bilgi ve deneyim yetersizliği nedeniyle süreçten uzaklaşmaktadır. Sağlık sektörü içinde fikri alınmayan, yeterli bilgilendirilmeyen hasta ve hasta yakınları gerek kamuda gerek özel sektörde son on yılda çok daha fazla söz sahibi olmuştur. Bireylerin haklarını öğrenmeleri, sağlık sistemi içinde merkezde yer almaları çok olumlu bir gelişmedir. Hizmet alıcılarının sağlıkla ilgili beklentilerinin artması hem sağlık çalışanlarının hem www.yohed.org 12
de kurumların kendilerini geliştirme gereğini ortaya koymuştur. Tüm bu olumlu gelişmelerle birlikte sağlık çalışanlarının da hakları olduğunu zaman zaman unutulmaktadır. Özel sektörde kamudan farklı olarak otelcilik hizmetleriyle ilgili beklentiler ön plana çıkmaktadır. Hasta odasını beğenmemekte veya özel sektörde hizmet aldığı için hemşirenin sadece kendisine hizmet etmek için var olduğu fikrine kapılabilmektedir. Yatan hasta birimlerinde birçok hemşire bu süreci yönetmekte güçlük çekmekte ve hasta ve yakınlarıyla başedememe durumunda alandan uzaklaşmayı tercih etmektedir. Sağlık hizmeti sunumunda kullanılan teknolojideki sürekli değişim ve gelişim, sarf malzeme, ilaç ve personel maliyetlerindeki artış ve zorlayan rekabet koşulları maliyetlerin kontrolünü gerektirmektedir. Hastanelerde prensip olarak hiçbir hastanın kaybedilmemesi, hizmet almak için gelen kişilerin geri çevrilmemesi genel prensip olarak kabul edilir.bu nedenle klinikler arasında kesin ayrımlar bulunmamaktadır.özel hastaneler yatak kapasitesi olarak kamu hastanelerine göre daha küçük ölçekli olduklarından her branş için ayrı klinikler bulunmamaktadır. Bu nedenle kadın doğum cerrahi, dahiliye, çocuk gibi ana branşlarda ayrımlar yapılmaktadır. Boş yatak olduğu sürece hasta kabulü devam ettiğinden hemşire her branştan hastaya hizmet vermek durumunda kalabilmektedir. Bu nedenle hemşirelikte branşlaşma güçleşmektedir. Teorik ve pratik olarak bazen hastaya yetememe durumu söz konusu olabilmekte bu durum; hem hasta hem de çalışan açısından risk oluşturabilmektedir. Ekonomik kriz ile ilgili endişeler, ülkenin sağlık politikaları özel sağlık kuruluşlarını etkilemektedir. Geçmişte Sosyal Güvenlik Kurumu ile branş bazlı yapılan anlaşmaların kaldırılması, tam gün yasa yasası ile ilgili düzenlemeler özel hastanelerin politikalarını da etkilemektedir. 13 www.yohed.org
HEMŞİRELİK VE MESLEKİ ÖRGÜTLENME Uzm. Hemş. Ayşen AKSOY Özel Pendik Bölge Hastanesi Hemşirelik Hizmetleri Müdürü Yönetim Kurulu Üyesi Hemşirelik sağlık meslekleri içinde önemli bir yere sahiptir. Gerek sayısal gücü gerekse topluma yakın hizmet etme özelliği ve dinamik duruşu ile büyük bir potansiyeli içinde taşımaktadır. Ancak yıllardır çeşitli söylemlerle ortaya konulduğu gibi hemşirelik, meslekleşme ve mesleki örgütlenme sürecini istendik düzeyde tamamlayamamıştır. Bu makalede, mesleki örgütlere ilişkin kavramsal çerçeve ortaya konurken, mesleki örgütlenmede hemşireliğin son durumu da tartışılmıştır. Meslek: Bir kimsenin geçimini sağlamak için sürekli yaptığı; bilgi, eğitim veya yaratıcı güç gerektiren etkinlik. Örgüt: Ortak bir amacı veya işi gerçekleştirmek için bir araya gelmiş kurumların veya kişilerin oluşturduğu birlik, teşkilat. Meslekleşme Ölçütleri: Bir işin meslek olabilmesi için birtakım ölçütleri gerçekleştirmesi gerekmektedir. Bunlar: Standart bir eğitim; etik ilkeler; otonomi; hizmetin toplumsal çıkarlar gözetilerek sunulması; işle ilgili standartlara, kurallara uyulma zorunluluğu; bilimsel tekniklerle sürekli gelişim sağlama ve mesleki örgütlenme şeklinde belirtilmektedir. Görüldüğü gibi meslekleşme sürecinin önemli basamaklarında biri mesleki örgütlenme olarak karşımıza çıkmaktadır. Mesleki Örgütlenme Meslek örgütleri (dernek, sendika, oda..) hukuki bir çerçevesi ve ekonomik yapısı olan, kar amaçsız örgütler olup yarattığı katma değeri tekrar mesleğin ve meslektaşların gelişimine harcayan, bu anlamda sosyal fayda yaratan kurumlardır. Meslek örgütünde çalışan meslek mensupları, zamanını, bilgi, deneyim ve birikimlerini, gönüllü bir şekilde paylaşmakta, kişisel çıkar gözetmeksizin, karşılıksız hizmet vermeyi ilke edinmiş bulunmaktadır. Mesleki örgütler, bürokratik örgüt modeline karşı ortaya çıkan yapılardır. Bu modelde, merkezkaç bir yapı ile gevşek rollere sahip belirli mesleklerde uzmanlaşmış insanlar bulunmaktadır. Amaç, örgütsel sorunları çözmek ve ileriye ait yenilikçi kararları bu uzman grubuna verdirmektedir. Çeşitli meslek ve sanat dallarında faaliyet gösterenler her zaman aralarında birleşerek cemiyet ya da dernek niteliğinde bir takım topluluklar oluşturmak yoluna gitmişlerdir. Esnaf loncaları ve ahilik teşkilatı bunun eski örnekleridir. Çağdaş anlamda meslek kuruluşları XIX. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkmıştır. Mesleki örgütler; birer sivil toplum kuruluşudur, kâr amacı gütmez, resmi kurumlardan bağımsız olarak çalışır, üyelerini ve çalışanlarını gönüllülük yoluyla seçer, politik, sosyal, kültürel, hukuki ve çevresel amaçları doğrultusunda lobi çalışmaları, ikna ve eylem çalışmaları yapar, gelirlerini bağışlar ve/veya üyelik ödemeleri ile sağlarlar. Mesleki Örgüt İşlevleri; meslek ilkelerini belirlemek, mesleki uygulamaları denetlemek, meslektaşlarının haklarını ve sorumluluklarını tanımlamak, meslektaşlarının haklarını savunmak, meslek eğitimine yön vermek ve meslek içi eğitimi düzenlemek, meslektaşlar arasında dayanışma sağlamak, mesleğin icrasına yönelik sosyal alanlarda üyelerine belirli hizmetler sunmak,ilgili meslek grubunu dışarıya karşı temsil etmek ve mesleği tanıtmak, özlük haklarını korumak ve geliştirmek şeklinde belirtilmektedir. Meslek örgütlerinin yararları: Meslek üyelerine; eğitim, kongre gibi bilimsel etkinlikler yapma, sertifikasyon sağlama, meslek üyelerinin birbirleriyle bağlantı kurmalarını sağlama, üyelerinin kariyer planlamasına destek olma, üyeler arasında dayanışmayı artırma gibi yararlar sağlamaktadır. Mesleki Örgütler: Sendika, dernek, kamu kurumu niteliğindeki meslek örgütleri (Oda, Birlik), federasyon, konfederasyon şeklinde oluşturulmaktadır. Sendika: İşçilerin veya işverenlerin çalışma ilişkilerinde, ortak ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için meydana getirdikleri tüzel www.yohed.org 14
kişiliğe sahip kuruluşlara denilir. İşçi sendikaları ve işveren sendikaları vardır. Konfederasyon: eğişik işkollarında en az beş sendikanın bir araya gelmesi suretiyle meydana getirdikleri tüzel kişiliğe sahip üst kuruluşlara denilir. ernek: Kazanç paylaşma dışında, kanunlarla yasaklanmamış belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, en az yedi gerçek veya tüzel kişinin, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kişi toplulukları. Federasyon: Kuruluş amaçları aynı olan en az 5 derneğin bir araya gelerek kurdukları üst dernek, yani üyeleri dernekler olan bir dernektir. İl bazında, bölge bazında federasyonlar olabilir. Geliri federasyon üyesi derneklerden alacağı aidatlardır. ernekler arasında koordinasyon, haberleşme ve yardımlaşma sağlar. Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Örgütleri: Belli bir mesleğe mensup olanların ortak gereksinimlerini karşılamak, mesleki faaliyetlerini kolaylaştırmak, mesleğin gelişmesini sağlamak, mesleki disiplini ve ahlakı korumak amacıyla kurulmuş olan sivil toplum örgütleridir. Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Örgütleri; bunlar Oda ve Birlik adını alırlar, kamu kurumu niteliğinde oldukları için kamu hukukundan doğan hakları vardır, kurulması ilgili bakanlığın iznine bağlıdır, bir kısım kamu görevlerini yerine getiren, üyeleri üzerinde kamu hukukundan doğan bazı yetkilere sahiptirler, üyeliği gönüllü değil zorunludur. (Mesleki derneklerle arasındaki en önemli fark budur), her meslek üyesinin çalışmasını sürdürebilmek için meslek kolu itibariyle, faaliyet bölgesi içindeki ilgili odaya, aynı meslek kolundan odalar da üst kuruluşları olan ilgili birliğe kaydolmak zorundadır, odaların üstünde birlikler vardır, iç denetim yanında bakanlıkça da denetlenir, dernekler ve sendikalar gibi gönüllülük ve bağımsızlık özellikleri yok. Bu durum zaman zaman kamu kuruluşu gibi, tek elden yönetim modeline uyabilir. Hemşirelik Örgütlerinin Gelişimi Hemşirelik mesleği ile ilgili ilk bulgular ortaçağdaki bazı iş loncalarının tabelalarında izlenmektedir. Amerika da ilk yerel dernekler oluşmaya başlarken Amerikalı, Kanadalı ve İngiliz hemşireler 1893 yılında Chicago da bir araya gelerek hemşirelik eğitimi veren okullarla ilgili bir dernek kurmuşlardır. Bu dernek Amerikan Hemşireler erneği (ANA) nin temeli olmuş ve 1897 yılında ANA kurulmuştur. 1899 da Uluslararası Hemşireler Konseyi (ICN) kurulmuştur. Halen Amerika genelinde hemşireliğe ait 107 mesleki örgüt vardır. Eyaletlerin kendine özel örgütleri buna dahil değildir (Nursing Organization Link 2011). Ülkemizde 23 Ağustos 1933 de Türk Hastabakıcılar Cemiyeti ile başlayan dernekleşme süreci 3 Temmuz 1943 de Türk Hemşireler erneği adının alınması ile devam etmiştir. Hemşirelik, mesleki örgütlenme anlamında ülkemizde dernekler düzeyinde temsil edilmektedir. Halen otuzun üzerinde hemşirelik derneği varlığını sürdürmektedir. ernek düzeyinde temsiliyet mesleki örgüt gücünün sınırlı kalmasına neden olmaktadır. Sağlık sistemi içinde hemşireliğin göz ardı edilemez yeri düşünüldüğünde temsil açısından bu örgütlenmenin yetersiz kaldığı söylenebilir. Hemşireliğin de artık, diğer sağlık meslekleri gibi oda ve birlik düzeyinde temsili, hem mesleğin gücünü yansıtması ve hem de hakların elde edilmesi açısından zorunluluk göstermektedir. Bunun desteklemek üzere meslek üyelerinin daha çok bir araya gelmesi, mesleki örgüt ağlarını güçlendirmesi gerekmektedir. 15 www.yohed.org
Ancak ülkemizde yapılan çeşitli çalışmalarda, hemşirelerin mesleki örgütlenmelerinin düşük olduğu belirlenmiştir. Yapılan bir çalışma, hemşirelerin %75,4 ünün mesleki bir örgüte üye olmadığını, %66,7 sinin ise hiçbir örgüte üye olmayı düşünmediğini göstermiştir. (Hyta ve ark.ları 2009). Türkiye de yapılan çalışmalarda, hemşirelerin yaklaşık %5 inin TH ye üye olduğunu, hemşirelerin %76,2 sinin mesleki bir derneğe üye olmadığını göstermiştir (Korkmaz 2002). Veriler, hemşirelerin mesleki örgütlerine yeterince ilgi duymadığını göstermektedir. Genel olarak özel hastanelerde çalışan hemşirelerin mesleki örgütleri ile ilgili profesyonellik düzeyleri devlet hastanesindekilerden anlamlı ölçüde yüksek bulunmuştur. 26-30 yaş grubundaki hemşirelerde ise, mesleki örgütlerle ilgili profesyonellik düzeyi yüksek bulunmuştur (O.Adıgüzel, H.Tanrıverdi,. Sönmez 2011). Hemşireliğin Gizli Gücü Hemşirelik henüz gün yüzüne çıkamamış gizli bir gücü içinde taşıyan bir meslektir. Halen ülkemizde 150 bin civarında hemşire görev yapmaktadır. Bu sayı aileleri ile birlikte düşünüldüğünde hemşireler toplumun önemli bir kesimini oluşturmaktadır. Hemşireler aynı zamanda değişimlere hızlı uyum sağlayan dinamik bir gruptur. Sunduğu hizmetin niteliği ile topluma yakın, 24 saat kesintisiz hizmet sunmaktadır. Bununla birlikte, hemşireliğin geleneksel yardımcı rolü, mesleki güven eksikliği, eğitimin yıllarca düşük seviyede kalması, mesleğe özgü bilginin gelişiminde gecikme ve güç birliği ve mesleki örgütlenmenin sağlanamamış olması hemşireliğin taşıdığı gizli gücün ortaya çıkışına engel olmaktadır. Yıllarca mesleki anlamda yol alamamanın ve haklarını savunamamanın verdiği yılgınlıkla birlikte bu gücün birikmiş bir gizli güç olduğu söylenebilir. Bugün artık hemşirelik için gizlenmiş olan bu gizli gücün harekete geçirilme zamanıdır. Hemşireliğin gizli gücünü kullanmak üzere öncelikle meslekleşme sürecini tamamlaması gerekmektedir. Meslekleşmenin gerçekleşmesi tüm hemşirelerin bu sürece aktif katılımıyla gerçekleşebilir. Bireyler mesleklerini güçlendirmek için kendi başlarına çok az şey yapabilir. Bununla birlikte ortak çalışırlarsa mesleğe katkıları çok daha fazla olmaktadır. Hemşireliğin çözmesi gereken pek çok sorun olmasına karşın, çok az sayıda hemşire bu sorunları çözmek için uğraşmaktadır. Oysa mesleklerin sorunları ancak meslek örgütleri tarafından çözülebilir. Meslek örgütlerine üye olmamakla, aidatlarını ödememekle, meslek örgütlerinin gücünü ve etkinliğini artırmak için çalışmamakla, hemşireler aslında kendileri için hiçbir şey yapmamaktadır. Hemşirelerin her alanda güç kazanmasının yolu, belirli amaçlara ulaşmak için birlikte hareket edebilmeleridir. Hemşireler birlik içinde olmalı, bir araya gelmeli, mesleki örgütler kurmalıdır. Meslek üyeleri örgüt içinde yer almalı, örgütün taşıdığı sorumluluğu paylaşmalıdır. Hemşireler Okullarda mesleki örgütlenme konusunda eğitilmeli, hemşirelik dernekleri okullarda tanıtım etkinlikleri yapmalıdır. Kaynaklar A.Ünsal, T. Yıldırım,N.Aymelek, Öğrencilere Verilen Eğitimin Hemşirelik erneklerine İlişkin Bilgi üzeylerine Etkisi, 26 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı ergisi, Cilt:3,Sayı:2. 2010 C. Sungur, Meslek ernekleri, 05.12.2012, TH Web Sitesi F.Korkmaz, Meslekleşme ve Ülkemizde Hemşirelik, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik ergisi, Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik ergisi (2011) 59-67 O.Adıgüzel, H.Tanrıverdi,.S.Özkan, Mesleki Profesyonellik ve Bir Meslek Mensupları Olarak Hemşireler Örneği, Yönetim Bilimleri ergisi (9: 2) 2011 Journal of Administrative Sciences S.Kiper,N.Koştu, enizli Sağlık Yüksekokulu Son Sınıf Öğrencilerinin Mesleki Örgütlenme Konusundaki Görüşleri,Fırat Sağlık Hizmetleri ergisi, Cilt:5, Sayı:14 (2010) www.yohed.org 16
MEVCUT SAĞLIK POLİTİKALARI İLE AÇIĞI KAPATMAK MÜMKÜN MÜ? Yard. oç.r. Arzu Kader HARMANCI SEREN İ.Ü. Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi Hemşirelikte Yönetim Anabilim alı Öğretim Üyesi arzukader@gmail.com Hemşirelik haftası geçtiğimiz mayıs ayında her yıl olduğu gibi tüm Türkiye de ve ünya da kutlandı. Türk Hemşireler erneği tarafından, önceki yıllardan farklı olarak Ankara da, Toplumumuzun Sağlığı ve Mesleğimizin Geleceği konulu bir miting düzenlendi. Bu yıl düzenlenen pek çok kutlama etkinliğinde Uluslararası Hemşireler Konseyi nin (ICN) 2013 yılı temasına değinildi. ICN 2013 yılı temasını Açığı Kapama: Milenyum Kalkınma Hedefeleri 8,7,6,5,4,3,2,1 olarak belirlemiştir. Milenyum Kalkınma Hedefleri (MKH) bundan 13 yıl önce 2000 yılında Birleşmiş Milletler (BM) tarafından gündeme getirilmiştir. BM nin kendi kuruluş amaçları ile uyumlu olarak daha barışçıl, eşitlikçi ve sürdürülebilir çevreye sahip bir dünya sağlamak üzere yayınladığı Milenyum eklarasyonu nun üçüncü bölümü Kalkınma ve Yoksulluğun Ortadan Kaldırılması başlığını taşımaktaydı. Bu bölümden yola çıkılarak sekiz kalkınma hedefi belirlenerek 2001 yılının Eylül ayında BM Genel Kurulu na sunularak onaylanmıştır. MKH toplam 8 genel hedefi ve bunların altında da 18 alt hedefi içermektedir. Bu sekiz hedef şöyledir (ICN,2013): Tablo: EFLER Hedef-1 Aşırı yoksulluk ve açlığın ortadan kaldırılması Hedef-2 Evrensel ölçekte ilköğretimin gerçekleştirilmesi Hedef-3 Cinsiyet eşitliğinin desteklenmesi ve kadınların güçlendirilmesi Hedef-4 Çocuk ölümlerinin azaltılması Hedef-5 Anne sağlığının iyileştirilmesi Hedef-6 HIV / AIS, sıtma ve diğer hastalıklarla mücadele Hedef-7 Çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması Hedef-8 Kalkınma için küresel bir ortaklığın geliştirilmesi ICN, bu yıl yayınladığı tema metninde; özellikle 4., 5. ve 6. hedeflerle ilgili olarak, 2015 yılı için konan hedeflere ulaşılabilmesinde hemşireliğe ve hemşirelere düşen rolleri ve hemşirelerin bu hedeflerin gerçekleştirilmesinde yapabilecekleri üzerinde durmaktadır. Bu yazıda ise bu çabalara saygı duyulmakla birlikte, içinde bulunulan ülkü koşulları ile izlenen sağlık politikaları düşünüldüğünde bu hedeflerin gerçekleşebilirliği sorgulanmaya çalışılacaktır. Nasıl Bir ünyada Neyi Hedefliyoruz? Bugün tüm dünyada, içinde bulunduğumuz koşulların belirleyicisi olan ülkeler ve hükümetler 1970 lerde baş gösteren ekonomik kriz sonucunda izledikleri neoliberal başa çıkma mekanizmalarını aynı şiddettle sahiplenmektedir. Avrupa da 2008 yılı sonunda başlayan ekonomik krizler, hükümetleri bu anlamda daha ciddi adımlar atmaya yönlendirmekte, hemen her ülkede krize yanıt olarak bütçeden sağlığa ayrılan kamu paylarının azaltılması ve cepten ödemelerin artırılmasına yönelik politikalar hayata geçirilmektedir. Türkiye de de bu doğrultuda ekonomik ve politik adımların atıldığı ve son on beş yılda bunun tüm alanları etkilediği görülmektedir. Gelinen noktada sağlık hizmetlerinin; her geçen gün toplum temelli bir hizmet olmaktan, birey temelli bir hizmet olmaya dönüştürüldüğünü, herkese gereksinim duyduğu kadar sunulan bir hizmet olmak yerine, talep edene, bedelini ödeyebildiği kadar sunulan bir hizmet olma yolunda hızla değişim gösterdiğine değinilmektedir (Belek 2010, Lister 2008). Bu uygulamaların yanı sıra özellikle gelişmekte olan ülkelerde, toplumdaki bireyler sağlık hizmetlerinden yararlanan birer müşteriye dönüşürken, sağlık bakımına gereksinim duyanların ne kadarının bu hizmetlere gereksinimleri ölçüsünde ulaşabildiği tartışmalı bir durum haline gelmiştir. Öyle ki gelişmiş ülkeler bile bu tablodan son derece olumsuz etkilenmektedir. En gelişmiş ekonomiler olarak gösterilen G-8 ülkelerinden biri olan Japonya da, bir anne ve kız bebeği, yataklarında açlıktan ölmüş olarak ölümlerinin üzerinden birkaç ay geçtikten sonra bulunabilmektedir (Milliyet, 28 Mayıs 2013). www.yohed.org 18
Günümüzde pek çok ülkede sağlık hizmeti sunumu kamunun üzerinde bir yük gibi görüldüğünden sağlık hizmetleri özelleştirilmekte ve sağlık politikaları uzun dönemde kamunun hizmet sunumundan tamamen çekilerek, sağlık hizmetlerinin düzenleyicisi konumuna getirilmesini hedefleyen bir yapıya kavuşturulmaktadır. Kamunun sağlık sistemindeki konumuyla ilgili bu düzenleyici rol, ilgili ülkelerde özellikle dezavantajlı kesimlerin (çocuklar, yaşlılar, engelliler, yoksullar vb.) sağlık hizmetlerine ulaşımını güçleştirmektedir. Türkiye örneğinde düşünüldüğünde hastanelerde yapılan muayene ve ameliyat sayıları artmakta ancak, toplumun sağlık düzeyinde iyileşme yaşandığına yönelik göstergeler bulunmamaktadır. Koruyucu veya birinci basamak sağlık hizmetleri, aile hekimliği modeli ile tedaviye odaklandırılmış olduğundan, pek çok bölgede aile hekimleri ilaç yazan ve rapor veren birimlere dönüşmektedir. Özetle ICN nin ulaşılmasında hemşirelere de önemli roller düştüğünü belirttiği Hedef 4, Hedef 5 ve Hedef 6 ya ulaşabilmede, toplumun tüm diğer kesimlerinin yapması gerektiği gibi hemşirelerin de işe uygulanan sağlık politikalarını sorgulayarak başlamaları önemli bir adım olarak görülmektedir. Sağlıkla ilgili belirlenen hedeflere ulaşabilmenin önündeki en temel engelin, ülkelerde uygulanan ekonomik politikalar ile birey merkezli ve piyasa ekonomisi odaklı sağlık politikaları olduğu unutulmamalıdır. Kaynaklar 1-Belek, İ. (2010). Sağlıkta önüşüm. İstanbul. Yazılama Yayınevi. 2-Lister, J. (2008). Sağık Politikası Reformu, Yanlış Yolda mı Gidiyoruz? Küresel Sağlık Reform u Endüstrisinin Eleştirel Klavuzu. Çev: M. İnan, A. Kılıçaslan, N. Erten ve ark. İstanbul: İnsev, Forart Basımevi. 3-Milliyet (28.05.2013). Açlıktan ölen anne kızın cesedi aylar sonra bulundu. Erişim 12.06.2013, http://dunya. milliyet.com.tr/acliktan-olen-anne-kizin-cesedi/ dunya/detay/1715076/default.htm 19 www.yohed.org
4. KOÇ ÜNİVERSİTESİ HEMŞİRELİK YÜKSEKOKULU ÖĞRENCİ ETKİNLİĞİ GERÇEKLEŞTİRİLİ Koç Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu (KUHYO) öğrencilerinin, öğretim elemanları danışmanlığında, İstanbul da bulunan diğer hemşirelik öğrencileri ve Türkiye genelinden bir misafir Hemşirelik okulunun da katılımıyla 4 yıldır geleneksel olarak yaptığı Koç Üniversitesi Hemşirelik Öğrencileri Etkinliği bu yıl 29-30 Mart 2013 tarihleri arasında Nişantaşı Kampüsü nde gerçekleştirildi. Etkinliğe İstanbul Üniversitesi, Marmara Üniversitesi, İstanbul Bilgi Üniversitesi, İstanbul Bilim Üniversitesi, Acıbadem Üniversitesi, Maltepe Üniversitesi, Okan Üniversitesi, Yeditepe Üniversitesi, İstanbul Arel Üniversitesi, Haliç Üniversitesi ve Sakarya İstanbul TH Şubesi Başkanı ve İ.Ü. Hemşirelik Fakültesi Hemşirelikte Yönetim AB Başkanı Prof. r. Aytolan Yıldırım idi. Prof. Yıldırım Hemşirelikte Güç ve Güçlendirme konusunda yaptığı konuşmada kendi deneyimlerini aktardı; hemşirelerin, hemşire öğrencilerin ve hemşireliğin güçlendirilmesi için hem sosyal hem de politik anlamda neler yapılması gerektiği üzerinde durdu. Mesleki otonomiyi kazanmada en önemli anahtarın 2007 yılında yenilen Hemşirelik Kanunu ve 2010-2011 yılında yayınlanan Hemşirelik Yönetmeliğine sahip çıkmak olduğunu vurguladı. Bu bağlamda hemşirelerin yenilenen yasal düzenlemeleri iyi okuyarak bağımsız Üniversitesi den toplam 200 öğrenci katıldı. Her yıl farklı temaların ele alındığı bilimsel etkinliğin bu yılki başlığı GÜÇLÜ OL, PROAKTİF OL LİER OL idi. Bilimsel etkinliğin açılış konuşmalarını Vehbi Koç Vakfı Başkanı ve Koç Üniversitesi HYO nun kurucusu Sayın Semahat Arsel ve okul müdürü Prof. r. Lale Ayşegül Büyükgönenç yaptı. Etkinliğin davetli konuşmacısı, rollerini geliştirmesi, bunları bakımda bizzat kullanması ve kullandırması gerektiğini belirtti. Etkinlikte yer alan bizzat öğrenciler tarafından gerçekleştirilen panellerde, ilk gün hemşirelikte güç ve güçlendirme, proaktif olma konuları detaylı biçimde tartışıldı. Özellikle hemşirelik mesleği ve hizmetin yönetimi birçok açıdan irdelendi. Öğrenciler, yakında www.yohed.org 20