19. Yüzyıl Ortalarında Gevrek Köyü nün Sosyo-Ekonomik Yapısı (14652 Numaralı Temettuât Defterine Göre) Erdoğan Keleş 1 Özet 19. yüzyıl ortalarında vergi kaynaklarını yeniden tespit ederek halkın üzerindeki vergi yükünü hafifletmek, vergi adaletsizliğini önlemek amacıyla yapılan temettuât yazımları, pek çok şehir, kaza ve köyün sosyo-ekonomik ve demografik yapısını ortaya koymamızı sağlayacak önemli bilgiler içermektedir. Bugün Almus a bağlı olan Gevrek Köyü nde 1846 senesinde yapılan temettuât sayımı bu çalışmanın ana kaynağını teşkil etmektedir. Bu çerçevede Tanzimat ın ilk yıllarında adı geçen köyün demografik durumu ve sosyal yapısı ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Anahtar Kelimeler: Gevrek Köyü, Temettuât, sosyal, ekonomik, demografik. The Social and Economic Structure of the Village of Gevrek in the middle of the 19 th Century (According to the Temettuât Registers of number of 14652) Abstract The temettuat registers were made in order to prevent unjustness in taxation system by resetting the revenue sources during the middle of the 19th century. There are very important information about socio-economic and demographic structures of many cities, districts and villages in these temettuat records. The main source of this study is the Temettuat records of Gevrek Village which is in the borders of present Almus district, made in 1846. In this frame, demographic situation and social structure of the above mentioned village are examined at the beginning of the Tanzimat Era. Key Words: Village of Gevrek, Temettuât, social, economic, demograhic. GİRİŞ Tanzimat Fermanı nın ilanı ile birlikte ülke genelinde idari, adli ve mali reformlar yapılmaya başlandı. Bütün tebaanın kanun önünde eşitliği ilkesinden hareketle mali alanda yapılan reformun temelini, vergilerin herkesin gelirine göre tespit edilmesi ve dağıtılması prensibi oluşturdu. Karar gereğince vergi reformu yapılıyordu. Buna göre vergiye esas alınacak şekilde emlak ve nüfus sayımı yapılacak, çeşitli adlar altında alınan vergiler yerine herkes gelirine ve kudretine göre belirlenecek tek bir vergi ödeyecekti. Bunun için ilk adım olarak 1840 ta iltizam usulü kaldırılarak muhassıllık kurumu teşkil edildi. Muhassıllar ilan edilen nizamname (25 Ocak 1840) gereğince mal ve emlak sayımına başladılar. Fakat, sayım işinin uzun sürmesi, daha önce hiç vergi vermemiş kişilerin sorun çıkarmaları gibi nedenlerden dolayı vergilerin dağıtımı ve 1 Yrd. Doç. Dr. Muğla Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, ekeles2005@hotmail.com 1
toplanması hususunda istenilen başarı sağlanamadığı için hazine büyük sıkıntıya düştü. Bunun üzerine 1842 Mart ında muhassıllık kurumu kaldırıldı. Tekrar vergilerin iltizam usulünde mültezimler aracılığıyla toplanması ilkesine dönüldü 2. 1840 senesinde muhassıllar hemen emlak ve nüfus yazımına başlamışlardı. Yazımlarda muhassıllara defter nazırları, mukayyidler ve meclis üyeleri de yardım edeceklerdi. Ayrıca kadılar da yardım etmekle mükellef tutulmuşlardı. Herkes mahallerindeki isim ve şöhretiyle yazılarak, ne kadar emlak ve arazisi olduğu, tahminen ne kadar temettuâtının olacağı kayda geçirilecekti. Yazımlarda herkese eşit davranılacaktı 3. Muhassıllık kurumu kaldırıldıktan sonra maliye ve diğer mülkiye görevlilerinin yazım işlerindeki sorumlulukları devam etmiştir. Ülke genelinde 1844-1845 senelerinde yoğun bir tahrir işlemi yapılmıştır. Temettuât Defterleri adı altında toplanan bu yazımların asıl amacı devletin ekonomik potansiyelinin bilinmesi ve vergilerin toplanmasının sistematik hale getirilmesini temin etmektir. Bu sayımlar için merkezden görevliler gönderilmemiştir. Her köyün imamı, muhtarı veya gayri müslimler için papaz veya kocabaşılar marifetiyle ziraat müdürleri nezaretinde sayımlar yapılmıştır. Tahrir bittiğinde mühürlenmiş defterler tabi oldukları kaza müdürüne teslim edilecek ve gerekli kontrollerden sonra hızlı bir şekilde maliye hazinesine gönderilecektir 4. Kısaca izah ettiğimiz gerekçelerle 1844-1845 senesinde ülke genelinde emlak ve nüfus sayımı yapılarak mali reformun başarıya ulaşması amaçlanmıştır. Meydana gelen defterler ise Temettuât Defterleri adı altında toplanmıştır 5. 2 Musa Çadırcı, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri nin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, TTK, Ankara 1997, s.208-212; Muhassıllara verilen talimatname için bkz. Reşat Kaynar, Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat, TTK, Ankara 1985, s.237-245. 3 Nuri Adıyeke, Temettuât Sayımları ve Bu Sayımları Düzenleyen Nizamname Örnekleri, OTAM, Sayı: 11, s.770. 4 Said Öztürk, Temettuât Tahrirleri, Akademik Araştırmalar Dergisi, S.4-5, İstanbul 2000, s.556; Mübahat S. Kütükoğlu, Osmanlı Sosyal ve İktisâdî Tarihi Kaynaklarından Temettü Defterleri, Belleten, C. LIX, S.225, Ankara 1995, s.397-398. 5 Temettuât defterlerine ilişkin genel değerlendirmeler ve Temettuât defterlerine dayalı olarak pek çok yerin sosyo-ekonomik yapısını ortaya koyan çalışmalar yapılmıştır. Bkz. Mübahat S. Kütükoğlu, Osmanlı Sosyal ve İktisâdî Tarihi Kaynaklarından Temettü Defterleri, Belleten, C. LIX, S.225, Ankara 1995, s.395-413; Mübahat S. Kütükoğlu, İzmir Temettü Sayımları ve Yabancı Tebaa, Belleten, C. LXIII, S.238, Ankara 1999, s.755-782; Tevfik Güran, XIX. Yüzyıl Temettuât Tahrirleri, Osmanlı Devleti nde Bilgi ve İstatistik, (Derleyen: Halil İnalcık- Şevket Pamuk), Ankara 2000, s.73-94; Ertan Gökmen, Saruhan Sancağında Temettuât Tahriri, Bilig, Sayı: 45, (Bahar 2008), s.73-90; Ahmet Akgündüz-Said Öztürk, Yozgat Şehri Temettuâtı, Cilt:II, İstanbul 2000; Said Öztürk, Konya Temettuât Defterleri, Uluslararası Kuruluşunun 700. Yıldönümünde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi (Bildiriler 7-9 Nisan 1999), Konya 2000, s.533-540; Said Öztürk, Temettuât Tahrirleri, Akademik Araştırmalar Dergisi, S.4-5, İstanbul 2000, s.537-591; Haydar Çoruh, Temettuât Defterlerine Göre Erzurum Şehri (1260-1844), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1997; Yunus Özğer, Temettuât Defterleri Işığında Bayburt Kazası nın Sosyo-Ekonomik Durumu, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 24, Erzurum 2004, s.193 208; Abdülkadir Gül, Temettuât 2
Gevrek Köyü ne ait defter 18x51 cm. ebadında, ciltsiz, ebrusuz, sayfa usulünde düzenlenmiş ve toplam 12 sayfadır. Defterin 11-12. sayfaları boştur. Defterdeki bilgilere göre Gevrek, Tokat Kazası nın Komanat nahiyesine bağlı bir köydür. Köy halkının tamamı müslümandır. Defterin sonunda yer alan bilgiye göre temettuât yazımının bittiği tarih Gurre-i Ra 62 yani 27 Şubat 1846 dır. Deftere yazılan bilgilerin doğru olduğu köy halkı, Muhtar Halil ve imamın huzurunda kayda geçirilmiş ve ayrıca köy muhtarı tarafından mühürlenmiştir 6. Tokat Kazası bu tarihte Sivas Eyaleti ne bağlıdır. Sivas a ait 1.886 adet Temettuât Defteri vardır. Bu defterlerin H 1260-1261, M 1844-1845 tarihleri 7 arasında olduğu belirtilmiş olmasına rağmen bizim incelediğimiz defterin tarihi yukarıda da belirttiğimiz gibi 1846 dır. Dolayısıyla temettuât defterleri üzerinde yapılacak detaylı incelemeler sonunda bu sayımların 1846 senesine kadar devam ettiği ve tarihlendirmelerde birtakım değişikliklerin olabileceği ortaya çıkmaktadır. A-Günümüzde Gevrek Köyü Gevrek, günümüzde Tokat ın Almus İlçesi ne bağlı bir köydür. Tokat ın 30 km. kadar doğusunda olup, Almus ilçe merkezine ise 10 km mesafededir. Karadeniz iklimi ile karasal iklimin geçiş noktasında bulunması nedeniyle mevsimsel yağışları bol ve doğal bitki örtüsü zengin, bir Orta Karadeniz köyüdür. Köyün, kuzeyinde Bakımlı (eski adı Mamu) ve Serince (eski adı Kevahlık) köyleri, güneyinde Çevreli Kasabası (eski adı Muhat), batısında Ormandibi Kasabası (eski adı Fıradökse) ve doğusunda ise Almus ilçe merkezi yer almaktadır. Yukarı Gevrek, Aşağı Gevrek (Öküre), Şendere (Öküşmen) ile Kırık mezralarının birleşmesiyle meydana gelen köy Gevrek ismiyle anılmaktadır. Defterlerine Göre Pasinler in (Hasankale) Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Journal of Black Sea Studies (Karadeniz Araştırmaları), Cilt: 6, Sayı: 23, (Güz 2009), s.77-98; Havva Erdoğan, 820 Numaralı Temettuât Defterine Göre Tanzimat ın İlk Yıllarında Mucur ve Hacıbektaş ın Demografik Yapısı ve Sosyal Durumu, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi, Cilt: 6, Sayı: 1, Kırşehir 2005, s.95-102; Hüseyin Muşmal, XIX. Yüzyılın Ortalarında Çumra nın Sosyo-Ekonomik Görüntüsü (10353 Numaralı Temettuât Defterine Göre), Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 24, (Güz 2008), s.253-276; Mehmet Ali Gökaçtı, Maliye Nezareti Temettüat Defterlerine göre 1845 Yılında Selanik, Tarih ve Toplum, S.168, s.15-22; Zeynep Akbulut, Tanzimat Dönemindeki Temettuât Defterlerine Göre Akdağmadeni Kazası ve Köylerinin Sosyo-Ekonomik Yapısı (H/1260-1261), Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Tezi, Niğde 2002; Nuri Adıyeke, Temettuât Sayımları ve Bu Sayımları Düzenleyen Nizamname Örnekleri, OTAM, Sayı: 11, s.769-823. 6 Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.), Maliye Nezareti, Varidat Muhasebesi Temettuât Kalemi Defteri (ML. VRD. TMT. d.), no: 14652. 7 Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, İstanbul 2000, s.254; Osmanlı Arşivi nde bulunan Temettuât Defterleri nin bölgesel dağılımları ve tarihleri için bkz. Öztürk, Temettuât Tahrirleri, s.569-575. 3
Moğol baskısından kaçıp gelen Orta Asya Türkmen boyları Anadolu nun hemen hemen her yerinde iskan merkezleri tesis etmişlerdi. Bu yerleşimde Tokat ve çevresi de önemli merkezler arasında yer almıştır. Moğol göçü sırasında Anadolu ya gelen Oğuz boylarından 11 inin adına bu bölgede rastlanmaktadır 8. Gevrek Köyü nü oluşturan mezralardan birinin adının Kırık olması Oğuzların Kınık boyu ile benzerlik teşkil etmektedir. Gevrek, ismi XV- XVI. asırdan beri kullanılmakta olup, herhangi bir değişikliğe uğramadan günümüze ulaşmıştır 9. Dolayısıyla bu köy ve civarında Oğuzların Kınık boyuna mensup insanların yaşadığını ifade edebiliriz. Köy arazisi engebeli ve ormanlarla kaplı olması nedeniyle sulu tarıma pek elverişli değildir. Bunun yanında hayvancılık için son derece müsaittir. Geçmişte köy halkı tarım ve hayvancılıkla geçinmekteydi. Bunun yanında 1970 li yıllardan sonra başta İstanbul olmak üzere büyük şehirlere giden gençler inşaatlarda çalışmak suretiyle ailelerinin geçimlerine katkıda bulunuyorlardı. Köyün nüfusu 1990 lı yılların başında 2000 i geçmiş iken özellikle 1995 senesinden sonra Tokat, İstanbul, Tekirdağ, Çorlu, Çerkezköy gibi şehirlere yapılan yoğun göçler nedeniyle köyün nüfusu epeyce azalmıştır. 2007 senesine ait adrese dayalı nüfus kaydına göre köyde 277 si erkek, 284 ü kadın olmak üzere 561 kişi yaşamaktadır 10. Yaz mevsiminde köyün nüfusunda mevsimsel olarak bir miktar artış olmaktadır. Dışarıya göç eden köy halkının tamamına yakını inşaat sektöründe çalışmaktadır. Köyde oturan az sayıdaki insan ise hemen hemen yok olmak üzere olan tarım ve hayvancılıkla uğraşmaktadır. Köy halkı daha çok kendi ihtiyacını karşılamak üzere buğday, arpa, nohut ve hayvan yemi olarak kullanılan fiğ üretmektedir. Ticari amaçlı olarak Şendere mezrasında az miktarda şeker pancarı üretilmektedir. Hayvancılık için son derece müsait bir coğrafyaya sahip olan köyde daha çok büyükbaş hayvanlar beslenmektedir. Bu da halkın kendi ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla yaptıkları bir faaliyetten öteye geçememiştir. Ticari amaçlı olarak ise koyun beslenmektedir. 1990 lı yıllara kadar koyun beslemek amacıyla yaz mevsiminde yaylaya çıkma geleneğine köy halkının büyük bir kısmı iştirak ederken, günümüzde bu geleneği üç beş ailenin dışında kimse devam ettirmemektedir. Bitki örtüsü bakımından zengin olan Gevrek Köyü nde Pelit, Gürgen, Meşe ve Çam ormanları mevcuttur. Fakat, geçmişte hem ev yapımında hem de yakacak olarak ağaç-odun kullanılması nedeniyle ormanların büyük kısmı oldukça zarar görmüştür. Son yıllarda köy nüfusunun oldukça azalmış olması 8 Ahmet Şimşirgil, XV-XVI. Asırlarda Tokat Kazâsında Kır-İskan Merkezleri ve Bazı Hususiyetleri, Bir, Sayı: 3, (1995), s.109. 9 Şimşirgil, a.g.m., s.109, 114. 10 Türkiye İstatistik Kurumu, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Veri Tabanı (ADNKS). http://report.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2=&report=bucak_koy.rdf&p_il1=60&p_ ilce1=755&p_kod=2&p_yil=2007&p_dil=1&desformat=html&envid=adnksdb2env (26.03.2010 tarihli erişim). 4
ormanlara verilen zararı en aza indirmiş ve devlet eliyle yapılan planlı kesimler nedeniyle ormanların ıslahına gidilmiştir. Gevrek Köyü ne ilişkin günümüze dair verdiğimiz tarihi, coğrafi ve demografik bilgilerden sonra, Tanzimat sonrası başlatılan emlak, arazi ve hayvan gibi temettuâtlarının yazımı sonucu elde edilip, 14652 numara ile kaydedilen Temettuât Defteri ndeki bilgiler ışığında yapacağımız değerlendirmelerle köyün XIX. yüzyıl ortalarındaki durumunu ortaya koymaya çalışacağız. B-Temettuât Kayıtlarında Gevrek Köyü 1-Demografik Yapı ve Nüfus Temettuât defterine göre Gevrek Köyü nün tamamı ehl-i islâm yani müslümandır. Köy halkının mutavattın şeklinde ifade edilmiş olması yerleşik bir hayata sahip olduklarını göstermektedir 11. Temettuât sayımı sırasında Gevrek Köyü, 29 haneden ibarettir. Her bir haneye birden 29 a kadar sıra numarası verilmiştir. Nüfus hesaplamalarında her bir hanenin 5 kişiden ibaret olduğu 12 varsayımına dayalı olarak yapılan değerlendirmelere göre bu tarihte köyün nüfusu 145 kişi civarındadır. XV. ve XVI. yüzyıl Tahrir Defterleri ne göre yapılmış bir çalışmaya göre 1455 senesinde Gevrek Köyü nün nüfusu 12 hane yani yaklaşık 60 kişi, 1574 te ise 24 hane, 27 mücerred 13 yani yaklaşık 147 kişidir 14. Bu cümleden hareketle yaklaşık 3 asır sonra köyün nüfusunda bir değişme olmamış, aynı kalmıştır. Temettuât sayımında Gevrek Köyü, bir bütün olarak ele alınmış, herhangi bir mahalle veya mezra ayrımına gidilmemiştir. Köyü oluşturan 29 hane, 9 sülale tarafından meydana getirilmiştir. Tablo 1: 14652 no lu Temettuât Defterine göre Gevrek Köyü ndeki aile ve sülale isimleri Hane sayısı Hane no 15 Cin Ali oğlu 7 1, 9, 10,11, 15, 26, 27 Temürcü / Demirci oğlu 7 2, 3, 18, 19, 20, 24, 11 BOA., ML. VRD. TMT. d., no: 14652, s.2. 12 Bkz. Nejat Göyünç, Hane Deyimi Hakkında, İ.Ü.E.F. Tarih Dergisi, Sayı: 32, İstanbul 1979, s.334. 13 Çift vergisiyle mükellef olan kimse ile aynı evde oturan bekar oğullar mücerred tabiriyle adlandırılırdı. Hiç çifti çubuğu olmayan ve henüz evlenmemiş, bekar oğullardan eyalet kanunlarına göre bazı bölgelerde hiç vergi alınmazken, bazı yerlerde altışar akçe alınırdı. Ö. Lütfi Barkan, Çiftlik, İ.A., Cilt: III, s.393. 14 Ahmet Şimşirgil, Osmanlı Taşra Teşkilâtında Tokat (1455-1574), Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1990, s.191. 15 BOA., ML. VRD. TMT. d., no: 14652, s.2-10. 5
28 Molla İbrahim veya Molla oğlu 4 4, 16, 17,21 Halil oğlu 4 5, 6, 7, 8 Pehlivan oğlu 3 12, 13, 14 Deli Osman oğlu 1 22 Küçük Hüseyin oğlu 1 23 Kara Ali oğlu 1 25 Akdağlı oğlu 1 29 Toplam 29 Bu verilerden yola çıkarak eğer bir değerlendirme yaparsak köyün en kalabalık iki ailesi Cin Ali ve Demirci oğlu aileleridir. Bu iki ailenin yaklaşık nüfuslarının 70 kişi olduğu düşünülürse köyün yarısını bu iki aile meydana getirmektedir. Köy halkı sülale isimleri ile kaydedilmiştir. Bunun yanında Koca, Çil, Gök/Göğ, Molla ve Kizir lakaplarıyla anılan hane sahipleri mevcuttur. Ayrıca, meslekleri gereğince Sandıkçı ve Bekçi olarak adlandırılan 2 kişi olup, 24 kişinin ise rençber olduğu belirtilmiştir. Rençber, kelime anlamı olarak tarla, bağ, bahçe, yapı ve toprak gibi ağır işleri gören gündelikçi, ırgat demektir. Bu tarihte Gevrek Köyü ndeki hane sahiplerinin isimleri ve bunların kıllanılma sıklığı şöyle idi: Tablo II: 14652 no lu Temettuât Defterine göre Gevrek Köyü nde kullanılan aile reislerinin adı Kullanılan isim Adet Halil 1 Mehmet 3 Hüseyin 3 Ali 3 İsmail 1 İbrahim 5 Ahmet 1 Hasan 4 Süleyman 1 Salih 2 Mustafa 3 Derviş 1 Cuma 1 Tabloyu incelediğimizde hane reisleri içinde en çok kullanılan isim İbrahim dir (5 adet). Bu ismi Hasan (4 adet); Mehmet, Hüseyin, Ali, Mustafa 6
(3 er adet); Salih (2 adet) takip ederken, Halil, İsmail, Ahmet, Süleyman, Derviş ve Cuma ise birer defa kullanılmıştır. 2-Ekonomik Yapı a-ziraî Üretim XIX. yüzyıl ortalarında Gevrek Köyü nün ekonomik yapısını üç temel unsur oluşturmaktadır. Bunlar ziraî üretim, hayvancılık ve mesleki gelirlerdir. Köyün % 83 ü çiftçilikle uğraşmaktadır. Üretilen ürünlerin başında buğday (hınta), arpa (şair), keten (ketan) ve nohut gelmektedir. Köylülerin ziraî alandaki üretimlerinde buğday, toplam 70 kilelik 16 üretim ve her bir kilesi 4 kuruştan 280 kuruşluk bir paya sahiptir. Arpa ise 62 kilelik üretim ve her kilesinin 2 kuruş olduğu hesabından hareketle 124 kuruşluk değeriyle ziraî üretimde önemli bir yer tutmaktadır. Köyde ayrıca keten üretimi de yapılmaktadır. Ketenden öşr-i ketan 17 ismiyle vergi alınmakta olup, köylüye tarh edilen keten vergisi miktarı 8 kuruştur. Fakat köyde kile cinsinden ne kadar keten üretildiği belirtilmemiştir. Öşür vergisi 1/10 oranında alındığına göre köyde yaklaşık 80 kuruşluk keten üretiminin yapılmakta olduğu ileri sürülebilir. Nohut ise 6,5 kilelik üretimi ve 26 kuruşluk değeri ile köyde üretimi yapılan diğer bir ziraî üründür. b-köydeki Meslekler Gevrek Köyü nü teşkil eden 25 hane sahibi asıl olarak tarım ve hayvancılıkla uğraşmaktadır 18. Bu kişilerin tamamının ekili toprakları ve inek, koyun, keçi, camış (manda), öküz, tosun, kuzu, oğlak gibi çeşitli hayvanları vardır. Aynı zamanda bu 25 hane sahibinin 24 ünün rençber taifesinden oldukları ifade edilmiştir. Bu da demek oluyor ki insanlar hem tarım ve hayvancılık yaparken hem de başkasının işlerinde gündelikçilik yaparak geçinmektedir. Kısacası köy halkının % 83 ü hem ziraatçi hem de rençberdir. Köy ahalisine mensup 25 hane sahibi tarım, hayvancılık ve rençberliğin yanında aynı zamanda kömürcülük yapmaktadır. Gevrek Köyü nün pelit, meşe 16 Kile, hububat ölçeği olarak kullanılan bir tabirdir. Kullanıldığı mahalle göre farklı çeşitleri vardır. İstanbul kilesi veya İbrail kilesi gibi. Kilelerin miktarı birbirinden farklıdır. İstanbul kilesi zahirenin cinsine göre 18-20 okka yani 25 kg. iken İbrail kilesi 70-80 okka yani 100 kilo idi. Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih ve Deyimleri Sözlüğü, Cilt: II, İstanbul 1993, s.281. 17 Öşür, lugat manası itibariyle onda bir demektir. Osmanlı Devleti nde öşür veya aşar adıyla toplanmakta olan mahsul vergisi dini esaslardan ziyade, mahalli örf, adet, mali ve iktisadi şartlara göre belirlenmiştir. Bu verginin tayininde toprağın verimliliği, sulama şartları gibi bölgesel unsurlar göz önünde bulundurulmuştur. Dolayısıyla her kaza ve hatta her köy için farklı öşür vergisinin tespit edildiği bile görülmüştür. Tanzimat ın ilanı ile birlikte tebaanın kanun önünde eşitliği ilkesi ve verginin tüm halk için aynı olması gerektiği görüşünden hareketle öşür vergisinin oranı onda bir olarak kabul edilmiştir. Ö. Lütfi Barkan, Öşür, İ.A., Cilt: IX, s.485-487. 18 BOA., ML. VRD. TMT. d., no: 14652, hane: 1, s.2-9, (İlk 25 hane bu sayfalar arasındadır.) 7
ve gürgen ağaçlarını barındıran ormanlık alanlara yakınlığı nedeniyle halkın odun kömürü üreterek bunları satmak suretiyle gelir elde ettikleri anlaşılmaktadır. Çünkü, 25 hane sahibine kömürcülükten elde ettikleri gelirleri nedeniyle vergi tarh edilmiştir. Buna göre hane reislerinin % 87 si kömürcülük yapmaktadır. Bunun yanında Cin Ali oğlu Halil e ait bir asiyab yani değirmen olduğu ifade edilmiştir. Bu değirmenin köyün un ihtiyacı ile arpa ve fiğ gibi ziraat ürünlerinden hayvan yemi elde edilmesi için kullanıldığı anlaşılmaktadır 19. Yine köy ahalisinden bir kişinin bekçi olduğu ve herhangi bir gelirinin olmadığı ifade edilmiştir 20. Ayrıca bir kişinin de sandıkçı olduğu ve sandıkçılıktan elde ettiği gelir ile geçindiği belirtilmiştir 21. Diğer bir kişinin ise molla güruhundan olduğu ve herhangi bir gelirinin olmadığı şeklinde kayıt düşülmüştür 22. Köyün 29. hanesinde ikamet eden Kizir Mehmet in ise hiçbir mesleğinin ve gelirinin olmadığı belirtilmiştir 23. Osmanlı Devleti nde her mahalleden denenmiş ve iyi huylu, belli bir geliri olan 24 ; güzel konuşan, hatırı sayılır ve doğru kişiler arasından muhtar seçiliyordu 25. Muhtarlık teşkilatının Gevrek Köyü nde de ihdas edildiğini görüyoruz. Temettuât kayıtlarına göre köyün bir numaralı hanesinde kayıtlı olan Cin Ali oğlu Halil, köy muhtarıdır 26. Kayıtlı haneler içinde yapılan değerlendirmede Cin Ali oğlu Halil in bir önceki sene 188 kuruş vergi verdiği ve yıllık temettuâtının ise 851 kuruş olduğu düşünülürse muhtarlık için uygun aday olduğu ileri sürülebilir. Zaten temettuât defterinin sonunda bu durum Halil muhtar-ı karye-i mezbure şeklinde ifade edilmiş ve mührü basılmıştır 27. Köy imamı/köy hocasının kim olduğu temettuât yazımı sırasında açıkça belirtilmemiştir. Fakat defterin sonunda yer alan bölümde yazımın köy muhtarı, imamı ve ahali huzurunda kayda geçirildiği ifadesi yer almaktadır. Köy muhtarları ve imamlarının defterin ilk hanelerine yazıldıkları varsayımından 28 dolayı defterin sonunda ismi yer alan ve Mehmed, ahali-i karye-i mezbure ifadesinden hareketle köyün 2. hanesinde kayıtlı olan Temürcü / Demirci oğlu Koca Mehmed in imam/köy hocası olduğu düşünülebilir. 19 BOA., ML. VRD. TMT. d., no: 14652, s.2, hane:1. 20 BOA., ML. VRD. TMT. d., no: 14652, s.9, hane: 26. 21 BOA., ML. VRD. TMT. d., no: 14652, s.9, hane: 27. 22 BOA., ML. VRD. TMT. d., no: 14652, s.9, hane: 28. 23 BOA., ML. VRD. TMT. d., no: 14652, s.9. 24 Musa Çadırcı, Türkiye de Muhtarlık Teşkilatının Kurulması Üzerine Bir İnceleme, Tanzimat Sürecinde Türkiye: Ülke Yönetimi, (Derleyen: Tülay Erçoşkun), Ankara 2007, s.18. 25 Ali Akyıldız, Türkiye de Muhtarlık Teşkilâtının Kuruluşu ve Gelişimine Genel Bir Bakış, Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İstanbul 2006, s.198. 26 BOA., ML. VRD. TMT. d., no: 14652, s.2, hane: 1. 27 BOA., ML. VRD. TMT. d., no: 14652, s.10. 28 Bu ifade için bkz. Adıyeke, a.g.m., s.780. 8
c-vergi Gelirleri ve Türleri Tanzimat döneminde pek çok alanda olduğu gibi ekonomik alanda da önemli düzenlemelere gidildi. Özellikle vergiler konusunda değişiklikler yapıldı. Tanzimat dönemi vergi sistemi içerisinde, tarım ürünlerinden alınan 1/10 oranındaki öşür vergisinin yanı sıra, küçükbaş hayvanlardan alınan adet-i ağnam gibi örfi vergiler yerine bir bütün olarak alınmasına karar verilen vergiyi mahsusa vergisi alınmaya başlandı. Tanzimat idarecileri tarafından örfi vergiler yerine konulan ve an cemaatin vergi, vergü-yi mahsusa, vergü ve komşuca alınan vergü gibi değişik isimlerle adlandırılan bu vergi 1840 tarihinden itibaren uygulanmaya başlandı. Vergi-yi mahsusanın ne kadar olacağı liva bazında değerlendirilir ve bu miktar kazalar arasında paylaştırılırdı. Kaza yönetimi, müslüman mahallelerde imamlar ve gayr-i müslimlerin olduğu yerlerde papaz ve kocabaşlar ile birlikte köy ve kasabalara düşen vergi yükünü belirlerdi. Verginin tahsili 1845 tarihine kadar rûz-i hızır ve rûz-i kasım olarak iki taksitle yapılıyordu 29. Gevrek Köyü nün yıllık temettuât geliri 10.583,5 kuruştur 30. Bu gelir üzerinden tarh edilen vergi-yi mahsusa-ı sabıkı ise 2.405,5 kuruş olup yıllık temettuât gelirinin % 23 lük kısmını oluşturmaktadır. Hane başına düşen vergi miktarı ise 83,94 kuruştur. Gevrek Köyü nün bir yıllık temettuât gelirinin 6.972,5 kuruşluk kısmı ziraî ürünler ve hayvancılıktan, 3.511 kuruşluk kısmı ise kömürcülükten elde edilmektedir. Hatta bazı ailelerin yıllık gelirlerinin yarısından fazlasını kömürcülükten elde edilen gelir oluşturmaktadır. Özellikle 3. hanede kayıtlı Rençber Hüseyin in 31 295 kuruşluk gelirinin 150 kuruşluk kısmı, 13. hanede kayıtlı Rençber Salih in 343 kuruşluk 32 gelirinin 200 kuruşluk kısmı, 14. hanede kayıtlı Rençber Hasan ın 300 kuruşluk 33 gelirinin 160 kuruşluk kısmı, 20. hanede kayıtlı Demirci Hasan oğlu İbrahim in 287 kuruşluk gelirinin 146 kuruşluk 34 kısmı ve 22. hanede kayıtlı Rençber Derviş in 237 kuruşluk gelirinin 150 kuruşluk 35 kısmı kömürcülükten elde edilmektedir. Dolayısıyla kömürcülük köydeki en önemli gelir kaynaklarının başında gelmektedir. Demirci oğlu Hüseyin ise köyde sandıkçılık mesleğini sürdüren ve 100 kuruşluk yıllık gelirinin tamamını bu meslekten kazanan tek kişidir. Kazancının % 17 lik kısmını bir önceki yıl vergi olarak ödemiştir 36. 29 Gül, a.g.m., s.92. 30 Temettuât Defteri nde bu sehven 10873,5 kuruş şeklinde yazılmıştır. Fakat temettuât gelirlerini topladığımızda bizim verdiğimiz değer çıkmaktadır. BOA., ML. VRD. TMT. d., no: 14652, s.9-10. 31 BOA., ML. VRD. TMT. d., no: 14652, s.2. 32 BOA., ML. VRD. TMT. d., no: 14652, s.5. 33 BOA., ML. VRD. TMT. d., no: 14652, s.5. 34 BOA., ML. VRD. TMT. d., no: 14652, s.7. 35 BOA., ML. VRD. TMT. d., no: 14652, s.8. 36 BOA., ML. VRD. TMT. d., no: 14652, s.9. 9
Osmanlı Devleti nde Tanzimat ile birlikte arazi ürünlerinden alınan vergi 1/10 oranındaki öşür vergisidir. Sadece müslümanlardan alınan bir vergidir 37. Gevrek Köyü ne ait öşr-i kovan 38 ve ziraat ürünlerinden alınan öşür vergisinin toplam tutarı ise 428 kuruştur. Aynı şekilde koyun ve keçi gibi küçükbaş hayvanlardan adet-i ağnam adıyla vergi alınıyordu. Her baş için 10 para üzerinden alınan adet-i ağnam vergisinin toplam tutarı ise 24,8 kuruştur. Gevrek Köyü ne ait arazi, hayvan ve diğer gelirlerine ilişkin yazım yapılırken ev, ahır, samanlık gibi gayr-i menkullerle ilgili herhangi bir kayıt düşülmemiştir. Köydeki üç hane reisine ise herhangi bir gelirleri olmadığı ve başkasının yardımlarıyla geçindikleri için vergi tarh edilmemiştir. Bunların haricinde herhangi bir mesleği, görevi veya vazifesi nedeniyle vergiden muaf tutulan kimse de bulunmamaktadır. ç-köyde Kullanılan Ölçü Birimleri Gevrek Köyü ne ait temettuât kayıtlarını incelediğimizde kullanılan ölçü birimleri olarak şunlar karşımıza çıkmaktadır: Ekili araziler mezru şeklinde ve büyüklükleri ise dönüm olarak ifade edilmiştir. Yine ekili araziden elde edilecek ürün miktarı ile koyun, keçi, inek gibi hayvanlardan elde edilecek gelir hasılat olarak kaydedilmiştir. Ekili topraktan elde edilen ziraî ürünlerin miktarı ise kile olarak belirtilmiştir. Ziraî ürünlerin her bir kilesi için bir fiyat belirlenirken, toplam meblağ baha olarak ifade edilmiştir. Örneğin, Molla oğlu rençber Mustafa nın temettuâtları şöyle yazılmıştır: Tablo III-Molla oğlu rençber Mustafa nın emlak ve temettuât kaydı 39 Hane: 16 Mezru tarlası Dönüm 30 Hasılat 60-216 61-252 468 Hınta Kile 4,5 Fi 4 Baha 18 Molla oğlu rençber Mustafa nın emlak ve temettuâtı Herk tarlası Dönüm 35 Sağmal ağnam 5 Fi 4 Hasılat 100 Şair Kile 3 Fi 2 Baha 6 Kısır ağnam Re s 10 Fi 1,5 Hasılat 15 Koç Re s 4 Fi 1,5 Hasılat 6 37 Barkan, Öşür, s.485-488. 38 Arı kovanlarının mahsulünden alınan vergiye, öşr-i kovan, öşr-i asel, öşr-i petek, kovan resmi, resm-i kivare veya zenbur resmi denilirdi. Genellikle bölgelere göre farklı oranlarda alınan kovan resmi ortalama 1/10 oranında, harman vakti veya güzün alınırdı. Neşet Çağatay, Osmanlı İmparatorluğunda Reayadan Alınan Vergi ve Resimler, A.Ü., DTCF. Dergisi, Cilt: V, Sayı: 5, Ankara 1947, s.509. 39 BOA., ML. VRD. TMT. d., no: 14652, s.6. 10
Gevrek Köyü nde Cin Ali oğlu Halil adına kayıtlı ve köyde mevcut olan tek değirmen ise göz olarak ifade edilmiştir. Bir göz olan değirmenin yıllık hasılatı 150 kuruştur 40. 3-Tarım Toprakları Gevrek Köyü ne ait temettuât defteri kayıtlarında arazi ölçü birimi olarak dönüm kullanılmıştır. Hane reislerinin sahip olduğu toprak miktarı 406 dönümdür. Nadasa bırakılan topraklar ise bugün de köyde hala kullanılmakta olan herk ifadesi ile belirtilmiş olup, nadasa bırakılan toprak miktarı 430 dönümdür. Nadasa bırakılan topraklar ekili topraklardan biraz fazladır. Ekili ve nadasa bırakılan toprakların hepsinin tarıma uygun olduğu düşünülürse köyün tarım arazisinin 836 dönüm olduğu ortaya çıkmaktadır. Yine temettuât kayıtlarına göre halkın köydeki arazilerinin yanında Komanat nahiyesine bağlı Kevahlık (yeni adı Serince) ve Mamu (yeni adı Bakımlı) ile Kafirni nahiyesine bağlı Almus-ı Kebir (günümüzde Almus ilçe merkezi) köylerinde de arazileri vardır. Köyde oturan hane reislerinden ilk 25 hanede kayıtlı olanlar ziraat yapılan ve nadasa bırakılan toprakların tamamını tasarruf etmektedirler. Fakat 3 nolu hanede kayıtlı Temürcü / Demirci oğlu rençber Hüseyin in de sadece 3 dönüm herk yani nadasa bıraktığı toprağı vardır. Bunun dışında herhangi bir toprağı yoktur 41. 4-Hayvancılık Temettuât defterinde köyde hayvancılığa ait tafsilatlı bilgiler bulunmaktadır. Hayvanlar; balak (camış-manda yavrusu), camış balağı, beygir (bargir), buzağı, camış tosunu, döllü kısrak, düğe ve buzağı, merkeb / erkek merkeb (eşek), kara sığır ineği, kara sığır düğesi, kara sığır tosunu, katır, kısır ağnam, kısır keçi, kısır kara sığır ineği, kısır camış ineği, koç, koşu camışı, koşu öküzü, kuzu, oğlak, sağmal ağnam, sağmal camış, sağmal camış ineği, sağmal kara sığır ineği, sağmal keçi, teke, tosun ve buzağı, yaşar dana, yaşar camış, yaşar balak, yaşar camış tosunu ve arı kovanı şeklinde tasnif edilmiştir. Temettuât defterinde yazdığı şekliyle camus bugün camış/manda olarak bilinirken, camışın yavrusu olan balak terimi ise hâlâ köyde kullanılmaktadır. Köyde, büyükbaş ve küçükbaş hayvan sayısı toplamda 1099 adettir. Tablo IV-Gevrek Köyü nde hane reislerinin sahip olduğu hayvanların sayısal dağılımı Hayvan adı Adet / Re s Birim fiyatı/kuruş Toplam hasılat/kuruş Balak / Camış 9 40 BOA., ML. VRD. TMT. d., no: 14652, s.2. 41 BOA., ML. VRD. TMT. d., no: 14652, s.2. 11
balağı Bargir (beygir) 1 Buzağı 18 Boz ağnam 4 1,5 6 Camış tosunu 1 Döllü kısrak 1 Düğe ve buzağı 3 Erkek merkeb 21 /merkeb Kara sığır ineği 9 Kara sığır düğesi 6 Kara sığır tosunu 5 Katır 2 Kısır ağnam 135 1,5 202,5 (koyun) Kısır keçi 15 1 15 Kısır kara sığır 10 ineği Kısır camış ineği 2 Koç 30 1,5 45 Koşu camışı 16 Koşu öküzü 53 Kuzu ve oğlak 160 Kuzu 104 Oğlak 29 Sağmal ağnam 247 4 988 Sağmal camış 2 30 60 Sağmal camış 17 30 510 ineği Sağmal kara sığır 39 15 585 ineği Sağmal keçi 139 2,5 347,7 Teke 5 1 5 Tosun 1 Yaşar dana 12 Yaşar camış 1 Yaşar camış 1 tosunu Yaşar balak 1 Toplam 1099 12
Köyde bulunan hayvanların 868 adeti koyun, kuzu, koç, teke, keçi ve oğlak gibi küçükbaştır. İnek, camış, tosun, öküz, balak, buzağı ve dana gibi büyükbaş hayvanın adedi ise 206 dır. Merkeb (eşek), katır ve kısraktan oluşan binek hayvanı ise 25 adettir. Hane başına yapılan hesaba göre her haneye 29.9 adet küçükbaş; 7 adet büyükbaş ve 0.862 adet binek hayvanı düşmektedir. Köyde tarım topraklarının sürülmesi ve çiftçilik için beslenmekte olan koşu öküzü 53, koşu camışı (manda) ise 16 adettir. Çiftçilik ve toprak sürmekte kullanılan hayvan sayısının toplamı 69 olup hane başına ise ortalaması 2.37 adettir. 5-Arıcılık Temettuât kaydında arı kovanı olarak belirtilen arıcılık, dört aile tarafından yapılmaktadır. Bunların ise toplam kovan sayısı 9 dur. Molla İbrahim oğlu rençber Ali 42, Pehlivan oğlu rençber Süleyman 43, Cin Ali oğlu rençber İbrahim 44 ve Kara Ali oğlu rençber Mustafa 45 arıcılık yapan kişilerdir. Toplamda ise 36 kuruşluk bir gelire sahiptirler. Arıcılık faaliyetini ticari amaçlı değil sadece kendi ihtiyaçlarını karşılamak üzere yaptıkları görülmektedir. Öşr-i kovan adı altında 4,5 kuruş vergi tarh edilmiştir 46. Sonuç Gevrek Köyü ne ait Temettuât Defteri nde yer alan bilgiler ışığında yapılan değerlendirmeler sonunda 1846 da biten sayım sırasında köyün nüfusu 145 kişidir. 29 hane olan köy 9 aileye bölünmüştür. Köyün en kalabalık iki ailesi Cin Ali oğlu ve Demirci oğlu adıyla anılmaktadır. Köy halkı çiftçilik ve hayvancılıkla geçinmekte olup, aynı zamanda kömürcülük yapmaktadırlar. Bunun yanında önemli bir kısmı rençber olarak ırgatlık yapmaktadır. Tarım topraklarının yarısında ziraat yapılırken yarısı nadasa bırakılmıştır. Buğday, arpa, nohut ve keten üretilen ziraat ürünleridir. Ailelerin geçim kaynaklarının önemli bir kısmı hayvancılığa dayanmaktadır. Koyun, keçi, inek, camış, kuzu, oğlak, merkeb, katır ve kısrak gibi hayvanlar beslenmektedir. Ayrıca birkaç aile arıcılık yapmaktadır. Köy halkı yıllık gelirine göre öşür, adet-i ağnam veya vergi-yi mahsusa adı altında çeşitli vergiler ödemektedir. KAYNAKLAR Adıyeke, N., Temettuât Sayımları ve Bu Sayımları Düzenleyen Nizamname Örnekleri, OTAM, Sayı: 11, s.769-823. 42 BOA., ML. VRD. TMT. d., no: 14652, s.3. 43 BOA., ML. VRD. TMT. d., no: 14652, s.5. 44 BOA., ML. VRD. TMT. d., no: 14652, s.6. 45 BOA., ML. VRD. TMT. d., no: 14652, s.9. 46 Öşr-i kovan vergisi için bkz. Çağatay, a.g.m., 509. 13
Akbulut, Z., Tanzimat Dönemindeki Temettuât Defterlerine Göre Akdağmadeni Kazası ve Köylerinin Sosyo-Ekonomik Yapısı (H/1260-1261), Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Tezi, Niğde 2002. Akgündüz, A.-Öztürk, S., Yozgat Şehri Temettuâtı, Cilt:II, İstanbul 2000. Akyıldız, A., Türkiye de Muhtarlık Teşkilâtının Kuruluşu ve Gelişimine Genel Bir Bakış, Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İstanbul 2006, s.191-211. Barkan, Ö. L, Çiftlik, İ.A., Cilt: III, s.392-397. Barkan, Ö. L, Öşür, İ.A., Cilt: IX, s.485-488. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, İstanbul 2000. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.), Maliye Nezareti, Varidat Muhasebesi Temettuât Kalemi Defteri (ML. VRD. TMT. d.), no: 14652. Çadırcı, M., Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri nin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, TTK, Ankara 1997. Çadırcı, M., Türkiye de Muhtarlık Teşkilatının Kurulması Üzerine Bir İnceleme, Tanzimat Sürecinde Türkiye: Ülke Yönetimi, (Derleyen: Tülay Erçoşkun), Ankara 2007, s.13-27. Çağatay, N., Osmanlı İmparatorluğunda Reayadan Alınan Vergi ve Resimler, A.Ü., DTCF. Dergisi, Cilt: V, Sayı: 5, Ankara 1947, s.483 511. Çoruh, H., Temettuât Defterlerine Göre Erzurum Şehri (1260-1844), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1997. Erdoğan, H., 820 Numaralı Temettuât Defterine Göre Tanzimat ın İlk Yıllarında Mucur ve Hacıbektaş ın Demografik Yapısı ve Sosyal Durumu, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi, Cilt: 6, Sayı: 1, Kırşehir 2005, s.95-102. Gökaçtı, M. A., Maliye Nezareti Temettüat Defterlerine göre 1845 Yılında Selanik, Tarih ve Toplum, S.168, s.15-22. Gökmen, E., Saruhan Sancağında Temettuât Tahriri, Bilig, Sayı: 45, (Bahar 2008), s.73-90. Gül, A., Temettuât Defterlerine Göre Pasinler in (Hasankale) Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Journal of Black Sea Studies (Karadeniz Araştırmaları), Cilt: 6, Sayı: 23, (Güz 2009), s.77-98. Güran, T., XIX. Yüzyıl Temettuât Tahrirleri, Osmanlı Devleti nde Bilgi ve İstatistik, (Derleyen: Halil İnalcık-Şevket Pamuk), Ankara 2000, s.73-94. Kaynar, R., Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat, TTK, Ankara 1985. Kütükoğlu, Mübahat S., İzmir Temettü Sayımları ve Yabancı Tebaa, Belleten, C. LXIII, S.238, Ankara 1999, s.755-782. Kütükoğlu, M. S., Osmanlı Sosyal ve İktisâdî Tarihi Kaynaklarından Temettü Defterleri, Belleten, C. LIX, S.225, Ankara 1995, s.395-413. 14
Muşmal, H., XIX. Yüzyılın Ortalarında Çumra nın Sosyo-Ekonomik Görüntüsü (10353 Numaralı Temettuât Defterine Göre), Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 24, (Güz 2008), s.253-276. Nejat G., Hane Deyimi Hakkında, İ.Ü.E.F. Tarih Dergisi, Sayı: 32, İstanbul 1979, s.330-348. Özğer, Y., Temettuât Defterleri Işığında Bayburt Kazası nın Sosyo-Ekonomik Durumu, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 24, Erzurum 2004, s.193 208. Öztürk, S., Konya Temettuât Defterleri, Uluslararası Kuruluşunun 700. Yıldönümünde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi (Bildiriler 7-9 Nisan 1999), Konya 2000, s.533-539. Öztürk, S., Temettuât Tahrirleri, Akademik Araştırmalar Dergisi, S.4-5, İstanbul 2000, s.537-591. Pakalın, M. Z., Osmanlı Tarih ve Deyimleri Sözlüğü, Cilt: II, İstanbul 1993. Şimşirgil, A., Osmanlı Taşra Teşkilâtında Tokat (1455-1574), Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1990. Şimşirgil, A., XV-XVI. Asırlarda Tokat Kazâsında Kır-İskan Merkezleri ve Bazı Hususiyetleri, Bir, Sayı: 3, (1995), s.107-122. Türkiye İstatistik Kurumu, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Veri Tabanı. (ADNKS). http://report.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2=&report=bucak_koy.rdf&p_il1=6 0&p_ilce1=755&p_kod=2&p_yil=2007&p_dil=1&desformat=html&ENVID=adnksdb 2Env (26.03.2010 tarihli erişim). Ek: Gevrek Köyü ne ait Temettuât Defteri (s.2) Karye-i Gevrek der-nahiye-i Komanat tâbi -i Tokad 47 Tokad kazası muzâfâtından Komanat nahiyesine tâbi Gevrek karyesinde mutavâttın kâffe-i ehl-i islâmın emlâk ve arazi ve temettuâtlarını mübeyyin defterdir. Hane: 1 Mezru tarlası 48 Dönüm 25 Hasılâtı Karye-i mezbûre sakinlerinden Cin Ali oğlu rençber Halil in emlâk ve temettuâtı Herk tarlası Dönüm 25 Sağmal ağnam 0 Fi 4 Hasılât 80 Sağmal keçi Re s 30 Fi 2,5 Hasılât 75 Kısır ağnam Re s 10 Fi 1,5 Hasılât 15 47 Gevrek Köyü ne ait temettuât defterinde yer alan ilk üç haneye ilişkin veriler örnek olarak verilmiştir. BOA. ML. VRD. TMT. d. no: 14652, s.2. 15
60-279 61-315 594 Kısır keçi Re s 10 Fi 1 Hasılât 10 Sağmal kara sığır ineği Re s 3 Fi 15 Hasılât 45 Erkek merkeb Re s 1 Koç Re s 5 Fi 1,5 Hasılât 7,5 Kara sığır ineği ve buzağı Asiyab Göz 1 Hasılât 150 Teke Re s 5 Fi 1 Hasılât 5 Koşu camusu Kuzu ve oğlak Re s 45 Koşu öküzü Sağmal camus ineği Fi 30 Hasılât 60 Balak Sene-i sabıkada vergü-yi mahsûsadan bir senede vermiş olduğu 188 Tokad kazasına muzâf Komanat nahiyesine tabi Kevahlık ve Mamu karyelerinde dahi arazileri olduğu Aşar ve rüsûmu olarak sene-i sabıkada bir senede vermiş olduğu Hınta Kile 6 Fi 4 Baha 24 Şair Kile 3 Fi 2 Baha 6 Öşr-i Ketân 1 731 Mecmu undan bir senede temettuâtı 120 merkûmun kömürcülükden temettuâtı 851 31 cem ân 04 adet-i ağnam rüsûmu Re s 80, Fi 2 35 Hane: 2 Mezru tarlası Dönüm 15 Hasılâtı 60-117 61-220,5 337,5 Kuzu ve oğlak Re s 15 Re s 15 30 Karasığır düğesi Temürcü oğlu rençber Koca Mehmed in emlâk ve temettuâtı Herk tarlası Dönüm 25 Sağmal camus ineği Re s 3 Fi 30 Hasılât 90 Koşu öküzü Sağmal ağnam Re s 15 Fi 4 Hasılât 60 Sağmal karasığır ineği Fi 15 Hasılât 30 Erkek merkeb Re s 1 Sağmal keçi Re s 15 Fi 2,5 Hasılât 37,5 Camus balağı Kısır ağnam 5 Fi 1,5 Hasılât 37,5 Buzağı 48 Mezru tarlası başlığı altında yazılan bölümlerde yer alan 60 ifadesi sene 1260 (1844) ve 61 ifadesi ise sene 1261 (1845) i işaret etmektedir. 16
Vergü-yi seneviyesi 138 Tokad muzâfatından Kafirni nahiyesine tabi Almus-ı Kebir karyesinde dahi arazisi olduğu Aşar ve rüsûmu olarak bir senede vermiş olduğu Hınta Kile 3 Baha 12 Öşr-i ketân 1 372 Mecmû undan bir senede temettu 200 merkûmun bazen kömürcülükden temettu 572 Cem ân 13 2 30 adet-ı ağnam rüsûmu Re s 55, Fi 2 15 30 Hane: 3 Herk tarlası Dönüm 3 Sağmal camus ineği Re s 1 Fi 30 Hasılât 30 Temürcü oğlu rençber Hüseyin in emlâk ve temettuâtı Sağmal ağnam Sağmal keçi Kısır ağnam Re s 15 Re s 5 Re s 5 Fi 4 Fi 2,5 Fi 1,5 Hasılât 60 Hasılât 12,5 Hasılât 7,5 Kuzu ve oğlak Re s 15 Sağmal sığır ineği Fi 15 Hasılât 30 kara Buzağı Re s 1 Kısır keçi Re s 5 Fi 1 Hasılât 5 Erkek merkeb Re s 1 Vergü-yi seneviyesi 75 Tokad muzâfatından Komanat nahiyesine dahi Kevahlık ve Mamu karyelerinde dahi arazileri olduğu Adet-i ağnam Re s 35, Fi 2 Kuruş 1 Para 30 145 Mecmu undan bir senede temettuâtı 150 merkûmun bazen kömürcülükten temettuâtı 295 Bâdî-i terkim-i kelimât oldur ki 49 İmam ve muhtar ve ahalisi olduğu 2405,5 guruş virgü-yi seneviye-i sabıkı bulunan Tokad kazasına tâbi Gevrek karyesinin ziraât vesâire temettu ba-irâde-i seniyye beyne l-ahâli tahrir olunarak fukara vesaire 29 hane ve 10873,5 (10.583,5 kuruş olmalı) guruş temettuâta iblağ olmuş ve temettuât-ı meblağ-ı mezkûr hilâfından âri 49 Gevrek Köyü ne ait temettuât defterinin son sayfası. Bkz. BOA. ML. VRD. TMT. d. no: 14652, s.10. 17
olarak işbû mahalle şerh ve tahrire ibtidar kılınmışdır. Gurre-i Ra [12]62 / 27 Şubat 1846 Bende Halil muhtar-ı karye-i mezbûre (Mühür) Bende Mehmed ahâli-i karye-i mezbûre 18