TÜRKİYE DE ve DÜNYA DA HAYVANSAL ÜRETİM Prof. Dr. Numan AKMAN A.Ü. Ziraat Fakültesi
TARIM ZİRAAT_1 Tarım. İng. Agriculture Büyük Türkçe Sözlük: Bitkisel ve hayvansal ürünlerin üretilmesi, kalite ve verimlerinin yükseltilmesi, uygun koşullarda korunması, işlenip değerlendirilmesi ve pazarlanması, ziraat İktisat Terimleri Sözlüğü: Toprak, deniz, göl, akarsu gibi doğal kaynaklara dayanan ve temel özelliği bitki ve hayvan üretimi olan iktisadi etkinlik Coğrafya Terimleri Sözlüğü: Topraktan çeşitli ürünler elde etmeye ve geniş anlamıyla hayvancılığa da 2 dayanan yaşamsal etkinlik
Mühendis Mühendis Ar. muhendis a. Güncel Türkçe Sözlük: İnsanların her türlü ihtiyacını karşılamaya dayalı yol, köprü, bina gibi bayındırlık; tarım, beslenme gibi gıda; fizik, kimya, biyoloji, elektrik, elektronik gibi fen; uçak, otomobil, motor, iş makineleri gibi teknik ve sosyal alanlarda uzmanlaşmış, belli bir eğitim görmüş kimse. Mühendis: Temel bilgiyi teknolojiye dönüştürerek veya mevcut teknolojileri değiştirerek-geliştirerek çeşitli alanlarda karar alma ve üretim süreçlerine katmak üzere belirli bir eğitim almış kimse. 14.3.2016 Prof. Dr. Numan AKMAN 3
Ziraat Mühendisi Ziraat Mühendisi, İng: Agricultural Engineer Temel bilgiyi teknolojiye dönüştürerek veya mevcut teknolojileri değiştirerek-geliştirerek; bitkisel ve hayvansal ürünlerin üretilmesi, kalite ve verimlerinin yükseltilmesi, uygun koşullarda korunması, işlenip değerlendirilmesi ve pazarlanması, süreçlerinde kullanmak üzere belirli bir eğitim almış kimse 4
ZOOTEKNİ zootekni Fr. Zootechnie, İng. zootechny Güncel Türkçe Sözlük: Evcil hayvanları üretme ve yetiştirme bilimi. 4631 sayılı Hayvan Islahı Kanununda; ( Kanun 2010 yılında yürürlükten kaldırıldı): hayvan yetiştirmesi, ıslahı, bakımı-beslenmesi, yem üretimi ve hastalıklardan koruma gibi hususları düzenleyerek, hayvanlardan daha yüksek ve ekonomik verim elde etmeyi sağlayacak teknoloji ve uygulamaları ifade eder 5
ZOOTEKNİ Zootekni: Tarım işletmelerinde hayvancılık faaliyetlerini işletme karını yükseltecek şekilde düzenlemek ve yürütmek için yapılacak işler bütünüdür şeklinde tanımlanabilir veya Hayvan Yetiştirme Teknolojisi olarak da isimlendirilebilir. 6
Veteriner Hekim Güncel Türkçe Sözlük a. Hayvan hastalıklarını tedavi eden uzman, veteriner, baytar. Veteriner Hekimliği Terimleri Sözlüğü : İng. veterinarian, veterinary doctor; Veterinarian: a person who is trained to give medical care and treatment to animals: an animal doctor, (Hayvanların tıbbi bakım ve tedavisi için eğitilmiş kimse, Hayvan doktoru, http://www.merriam-webster.com/ dictionary/ veterinary) Veterinary (doctor) : relating to the medical care and treatment of animals (Hayvanların tıbbi bakım ve tedavisiyle ilişkili olan)(doktor) 14.3.2016 Prof. Dr. Numan AKMAN 7
Veteriner Hekimliği Terimleri Sözlüğü nde Zootekni: Hayvanlardan daha fazla verim elde etmek ve böylece verimli ve kârlı bir hayvancılık yapmak için gerekli olan, hayvanların yetiştirilmesi, çoğaltılması, bakımı, beslenmesi ve ıslahıyla ilgili bilgileri veren ve yeni bilgiler ve teknikler geliştirmeye çalışan bir bilim alanı Veteriner Hekim Hayvan hastalıklarının tanı ve tedavisi, hayvanların ıslah ve üretimi, üretiminden tüketimine kadar olan tüm aşamalarda hayvansal ürünlerin halk sağlığı açısından muayene ve denetimi işlevlerinden sorumlu hekim, veteriner, baytar 14.3.2016 Prof. Dr. Numan AKMAN 8
1 1000 1500 1650 1804 1850 1900 1927 1950 1960 1970 1975 1987 1999 2011 2020 8 7 6 5 4 3 2 1 0 DÜNYA NÜFUSU, milyar kişi y = 0.2831-0.0393x + 0.0315x 2. R² = 0.9975 0,2 0,275 0.45 0,7 1 1,2 1,6 2 2,55 3 3,7 4 5 6 7 7,7 Dönem Süre, yıl Nüsus artış hızı, Onbinde MÖ8000-MS1000 9000 4 MS1000-MS1800 800 30 MS 1800-2000 200 90 SON 10 YIL ÜLKELERE GÖRE 0-250 http://www.worldometers.info/world-population/ 9
14.3.2016 Prof. Dr. Numan AKMAN 10 <5 <5-14.9 <15-24.9 <25-34.9 >35 VY
Dünyada açlığın bölgelere dağılımı 14.3.2016 Prof. Dr. Numan AKMAN 11
Tarım _açlık vb konularda istatistikler için bilgi sağlanabilecek sitelerden bazıları http://www.tuik.gov.tr http://faostat.fao.org http://www.worldometers.info/tr/ http://cdn.wfp.org/hungermap/ 14.3.2016 Prof. Dr. Numan AKMAN 12
Fiyat İndeksi (2002-2004=100) ENFLASYONDAN ARINDIRILMIŞ Yıllar Gıda Et Süt Hububat Yağ Şeker 2002 96,2 96,6 86,9 100,6 93,9 105,0 2003 98,1 96,3 96,0 99,6 101,0 101,0 2004 105,0 106,4 115,1 99,8 104,4 94,8 2005 106,8 112,0 122,5 91,7 92,9 127,1 2006 112,7 107,1 114,9 105,4 99,9 185,7 2007 134,6 109,1 182,7 136,3 143,4 119,3 2008 155,7 124,2 172,5 179,5 175,6 140,4 2009 132,8 117,0 123,1 141,0 126,6 213,1 2010 150,7 126,9 165,6 143,7 158,3 242,1 2011 169,1 134,8 168,7 177,2 187,1 271,3 2012 158,8 135,5 144,2 175,8 166,7 227,6 2013 158,5 139,0 183,4 165,6 145,8 189,6 2014 152,0 149,4 168,8 144,6 136,4 181,7 2015 123,2 126,3 120,4 122,0 110,4 143,3 2016 111,4 109,8 107,4 110,4 103,0 147,6 14.3.2016 Prof. Dr. Numan AKMAN 13 http://www.fao.org/worldfoodsituation/foodpricesindex/en/
Yıllık eşdeğer hanehalkı kullanılabilir gelirin %20 lik gruplara dağılımı http://www.tuik.gov.tr/prehaberbultenleri.do?id=16083 2006 2007 2008 2010 2012 2013 2014 İlk % 20 5,1 5,8 5,8 5,8 5,9 6,1 6,2 İkinci %20 9,9 10,6 10,4 10,6 10,6 10,7 10,9 Üçüncü %20 14,8 15,2 15,2 15,3 15,3 15,2 15,3 Dördüncü %20 21,9 21,5 21,9 21,9 21,7 21,4 21,7 Son %20 48,4 46,9 46,7 46,4 46,6 46,6 45,9 Son %10, %31.3 14.3.2016 Prof. Dr. Numan AKMAN 14
Yaşam koşulları göstergeleri.. 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Nüfus 67631 68484 69231 70542 71343 72377 73604 74933 75693 Borç ve taksit ödemesi olanlar (Konut alımı ve konut masrafları dışında) İki günde bir et tavuk ya da balık içeren yemek yiyemeyenler 53.3 55.5 57.6 59.3 61.4 61.8 61.2 65.4 66.4 64.1 61 58.7 60.5 63.3 60.2 56.1 46.1 33.6 Geliri Medyan gelirin %60'ının altında olanlar Nüfus 17165 16054 16714 17123 16963 16569 16741 16706 16501 Borç ve taksit ödemesi olanlar (Konut alımı ve konut masrafları dışında) İki günde bir et tavuk yada balık içeren yemek masrafını karşılayamayanlar (yiyemeyenler ) 14.3.2016 http://www.tuik.gov.tr/veribilgi.do?alt_id=24 43.2 47.6 48.0 48.8 52.2 50.9 48.1 53.6 53.9 89.5 87.3 85.4 84.5 85.9 86.4 83.0 82.2 66.6 Prof. Dr. Numan AKMAN 15
PISA 2003-PISA 2012 sonuçları ve Türkiye'nin durumu, (AKMAN, N.2015. Hayvansal Protein Üretimi ve Başarı) Alanlar Matematik Okuma Fen Dönemler Türkiye nin sırası/ Katılan ülke sayısı PISA ya katılan ülkelerin ortalaması Türkiye nin Ortalaması Türkiye nin sırası/pisa 2003 e katılan ülke sayısı PISA 2003 e katılan ülkelerin ortalaması Türkiye'nin sıralama değeri 8 2003 28/34 480.3 423 28/34 480.3 18.2 2006 35/46 470.4 424 30/35 481.5 24.4 2009 33/45 471.6 445 28/34 482.2 27.3 2012 34/53 464.8 448 29/35 481.3 36.5 2003 29/35 479.6 441 29/35 479.6 17.6 2006 31/45 466.1 447 27/34 476.3 31.8 2009 32/45 470.2 464 27/34 483.1 29.5 2012 33/53 468.7 475 28/35 485.2 38.5 2003 30/35 486.1 434 30/35 486.1 14.7 2006 37/46 477.5 424 30/35 485.4 20.0 2009 33/45 480.4 454 28/34 488.6 27.3 2012 34/53 473.4 463 29/35 486.7 36.5 14.3.2016 Prof. Dr. Numan AKMAN 16 http://www.sutdunyasi.com/haber/1106-hayvansal-protein-uretimi-ve-basari.html
PISA 2003-PISA 2012 puanları ile değişik dönemlerin ortalama kişi başına günlük hayvansal protein üretimleri (g/kişi/gün) arasındaki korelasyon (r), regresyon (b YX ) ve belirleme (R 2 ) katsayıları ((AKMAN, N.2015. Hayvansal Protein Üretimi ve Başarı) PISA YILI 2003 2006 2009 2012 Dönemler Matematik Okuma Fen r b YX R 2, % r b YX R 2, % r b YX R 2, % 1987-1994 0.73 2.26 53.8 0.75 1.83 55.8 0.69 1.70 47.2 1995-2002 0.66 2.07 44.1 0.70 1.72 48.4 0.61 1.53 37.3 1987-2002 0.70 2.20 49.4 0.73 1.80 52.8 0.65 1.64 42.6 1990-1997 0.65 2.04 42.7 0.57 1.66 33.0 0.64 1.82 40.6 1998-2005 0.60 1.82 35.6 0.54 1.52 28.9 0.58 1.62 34.0 1990-2005 0.63 1.96 39.7 0.56 1.62 31.4 0.62 1.75 37.8 1993-2000 0.63 1.86 40.1 0.62 1.45 38.2 0.60 1.61 35.7 2001-2008 0.62 1.78 38.0 0.62 1.43 38.1 0.59 1.57 34.6 1993-2008 0.63 1.86 40.0 0.63 1.48 39.1 0.60 1.63 36.0 1996-2003 0.62 1.81 38.1 0.61 1.63 37.1 0.60 1.72 36.3 2004-2011 0.61 1.85 37.4 0.59 1.62 34.3 0.59 1.75 34.9 1996-2011 0.62 1.89 39.0 0.61 1.68 36.9 0.61 1.79 36.8 14.3.2016 Prof. Dr. Numan AKMAN 17 http://www.sutdunyasi.com/haber/1106-hayvansal-protein-uretimi-ve-basari.html
Türkiye de hayvansal protein kaynakları ve toplamda payı FAO_2011 Deniz Ürünleri 6.6% Kanatlı eti 19.6% Koyun keçi eti 4.2% 32.8 gram kişi/gün Sığır eti 14.5% Yumurta 6.4% Süt 47.2% 14.3.2016 Prof. Dr. Numan AKMAN 18
HAYVANSAL ÜRETİM Evcil, denetlenebilir ve av hayvanlarından ürün elde etme ve yarar sağlama amacına yönelik eylemlerin tamamı hayvansal üretim kapsamında değerlendirilebilir. 14.3.2016 Prof. Dr. Numan AKMAN 19
HAYVANSAL ÜRETİM in bazı özellikleri hayvancılık tüm teknolojik gelişmelere rağmen insan işgücüne yoğun ihtiyaç duymaktadır... çalışma koşulları oldukça zordur sektörde kar marjı yüksek değildir. son yıllarda ürünlere olan güveni artırmak için yürütülen denetim amaçlı çalışmaların yarattığı baskı ve masraf artmaktadır... hayvansal üretimin bazı biçimleri çevreyi olumsuz etkileyebilmektedir. SEKTÖRDE NÜFUS TUTMAK ZORLAŞMAKTADIR 14.3.2016 Prof. Dr. Numan AKMAN 20
HAYVANSAL ÜRETİM in besin maddeleri süt et yumurta ve bal lifler sağlayabildikleri yapağı, tiftik, kaşmir, kıl, ipek yan ürünler gübre, tüy, deri, kan, vb 14.3.2016 çeki gücü ve müsabakaya Prof. Dr. Numan AKMAN dayalı yararlar 21