HAYVANSAL ÜRETİM. TÜRKİYE DE ve DÜNYA DA. Prof. Dr. Numan AKMAN A.Ü. Ziraat Fakültesi

Transkript

1 TÜRKİYE DE ve DÜNYA DA HAYVANSAL ÜRETİM Prof. Dr. Numan AKMAN A.Ü. Ziraat Fakültesi A.Ü. Ziraat Fakültesi 3. ve 4. yarıyıl öğrencilerine verilen Hayvan Yetiştirme ve Besleme dersinin ilk haftası için Ders Notları nda yeterince yer almayan hususları içermesine çaba harcanarak hazırlanmıştır

2 TARIM ZİRAAT_1 Tarım. İng. Agriculture Güncel Türkçe Sözlük : Bitkisel ve hayvansal ürünlerin üretilmesi, kalite ve verimlerinin yükseltilmesi, uygun koşullarda korunması, işlenip değerlendirilmesi ve pazarlanması, ziraat İktisat Terimleri Sözlüğü: Toprak, deniz, göl, akarsu gibi doğal kaynaklara dayanan ve temel özelliği bitki ve hayvan üretimi olan iktisadi etkinlik Coğrafya Terimleri Sözlüğü: Topraktan çeşitli ürünler elde etmeye ve geniş anlamıyla hayvancılığa da dayanan yaşamsal etkinlik TDK: Büyük Türkçe Sözlük 2

3 Mühendis Mühendis Ar. muhendis a. Güncel Türkçe Sözlük: İnsanların her türlü ihtiyacını karşılamaya dayalı yol, köprü, bina gibi bayındırlık; tarım, beslenme gibi gıda; fizik, kimya, biyoloji, elektrik, elektronik gibi fen; uçak, otomobil, motor, iş makineleri gibi teknik ve sosyal alanlarda uzmanlaşmış, belli bir eğitim görmüş kimse. Mühendis: Temel bilgiyi teknolojiye dönüştürerek veya mevcut teknolojileri değiştirerek-geliştirerek çeşitli alanlarda karar alma ve üretim süreçlerine katmak üzere belirli bir eğitim almış kimse Prof. Dr. Numan AKMAN 3

4 Ziraat Mühendisi_1 Ziraat Mühendisi, İng: Agricultural Engineer Temel bilgiyi teknolojiye dönüştürerek veya mevcut teknolojileri değiştirerek-geliştirerek; bitkisel ve hayvansal ürünlerin üretilmesi, kalite ve verimlerinin yükseltilmesi, uygun koşullarda korunması, işlenip değerlendirilmesi ve pazarlanması, süreçlerinde kullanmak üzere belirli bir eğitim almış kimse 4

5 Ziraat Mühendisi_2 mühendislik bilimi ve teknolojisini tarımsal üretimin gerçekleştirilmesi ve doğal kaynakların yönetilmesinde kullanmak üzere eğitim görmüş ve uzmanlaşmış kimse Prof. Dr. Numan AKMAN 5

6 ZOOTEKNİ zootekni Fr. Zootechnie, İng. zootechny Güncel Türkçe Sözlük: Evcil hayvanları üretme ve yetiştirme bilimi sayılı Hayvan Islahı Kanununda; ( Kanun 2010 yılında yürürlükten kaldırıldı): hayvan yetiştirmesi, ıslahı, bakımı-beslenmesi, yem üretimi ve hastalıklardan koruma gibi hususları düzenleyerek, hayvanlardan daha yüksek ve ekonomik verim elde etmeyi sağlayacak teknoloji ve uygulamaları ifade eder 6

7 Zooteknist:Toplumun ihtiyacı ve ihracat potansiyeli olan hayvansal ürünler üretmek üzere çiftlik hayvanlarının yetiştirilmesi, çoğaltılması, bakımbeslenmesi, yem sanayi ve hayvan ıslahı konularında araştırma ve çalışmalar yapma bilgi ve becerisine sahip nitelikli kişidir Veteriner hekim:hayvanların hastalık, sakatlık ve yaralarını teşhis eden, gerekli tedavi ve ameliyatlarını yapan kişidir Prof. Dr. Numan AKMAN 7

8 ZOOTEKNİ Zootekni: Tarım işletmelerinde hayvancılık faaliyetlerini işletme karını yükseltecek şekilde düzenlemek ve yürütmek için yapılacak işler bütünüdür şeklinde tanımlanabilir veya Hayvan Yetiştirme Teknolojisi olarak da isimlendirilebilir. 8

9 Veteriner Hekim Güncel Türkçe Sözlük a. Hayvan hastalıklarını tedavi eden uzman, veteriner, baytar. Veteriner Hekimliği Terimleri Sözlüğü : İng. veterinarian, veterinary doctor; Veterinarian: a person who is trained to give medical care and treatment to animals: an animal doctor, (Hayvanların tıbbi bakım ve tedavisi için eğitilmiş kimse, Hayvan doktoru, dictionary/ veterinary) Veterinary (doctor) : relating to the medical care and treatment of animals (Hayvanların tıbbi bakım ve tedavisiyle ilişkili olan)(doktor) Prof. Dr. Numan AKMAN 9

10 Veteriner Hekimliği Terimleri Sözlüğü nde Zootekni: Hayvanlardan daha fazla verim elde etmek ve böylece verimli ve kârlı bir hayvancılık yapmak için gerekli olan, hayvanların yetiştirilmesi, çoğaltılması, bakımı, beslenmesi ve ıslahıyla ilgili bilgileri veren ve yeni bilgiler ve teknikler geliştirmeye çalışan bir bilim alanı Veteriner Hekim Hayvan hastalıklarının tanı ve tedavisi, hayvanların ıslah ve üretimi, üretiminden tüketimine kadar olan tüm aşamalarda hayvansal ürünlerin halk sağlığı açısından muayene ve denetimi işlevlerinden sorumlu hekim, veteriner, baytar Prof. Dr. Numan AKMAN 10

11 TARIMSAL ÜRETİM Beslenme ihtiyacı + Besin güvenliğini sağlama çabası + Doğanın katkısı TARIM DEVRİMİ İNSAN EKONOMİSİNİ DÖNÜŞTÜREN İLK DEVRİMDİR TOPLAYICILIK (Avcı-Toplayıcı Toplum) TARIMSAL ÜRETİM Tarım Toplumu yıl Prof. Dr. Numan AKMAN 11

12 bilginin artması + sanayinin katkısının çoğalması + tarım dışı işlerden daha hızlı ve daha kolay zenginlik yaratılabilmesi TARIMSAL ÜRETİMİN şeklini hacmini yaygınlığını ETKİLEMİŞTİR Tarım Toplumu Sanayi Toplumu Bilgi Toplumu Prof. Dr. Numan AKMAN 12

13 Tarım dışı alanlarda canlanan ekonomik gelişme; ÇİFTÇİLERİN SAYISINI AZALTMIŞ Azalan üretici Artan nüfus +beslenmenin öneminin kavranması ; DAHA FAZLA ve NİTELİKLİ BESİN ÜRETİMİNİ ZORLAMIŞ Artan tüketici ve besin maddesi ihtiyacı Daha fazla üretim birimini VE/VEYA üretim birimi başına daha fazla üretimi GEREKLİ KILMIŞTIR Prof. Dr. Numan AKMAN 13

14 DÜNYA NÜFUSU, milyar kişi y = x x 2. R² = ,2 0, ,7 1 1, , ,55 3 3, Dönem Süre, yıl Nüsus artış hızı, Onbinde MÖ8000-MS MS1000-MS MS SON 10 YIL ÜLKELERE GÖRE ,

15 Günümüze kadar gerçekleştirilenler Üretim birimi başına verim artışı Yılda 10 ton süt verebilen sığır sürüleri, Altı haftada kg canlı ağırlığa ulaşan tavuk ton karpuz/da Ever-Green- View My ET İnek 365 günde kg süt, Topraksız bitkisel üretim 1265 kg yağ, 972 kg protein mevsime bağlılığın kırılması vb Prof. Dr. Numan AKMAN 15 Üretim ünitesi artışı Sığır, tavuk, keçi, domuz vb sayısı Ekim alanları artışı Yeni ürünler ve üretim tarzları

16 Bütün gelişmelere ve başarılara rağmen; Dünyanın değişik bölgelerinde 800 milyona yakın insan (dünya nüfusunun %11 i) yetersiz beslenmektedir Dünyada her beş saniyede 5 yaşından küçük bir çocuk ölüyor. Bu ölümlerin yaklaşık yarısının nedeni açlık ve açlıkla ilgili olumsuzluklar. Yetersiz ve kötü beslenme çocuklarda zihinsel ve bedensel gelişme geriliğine yol açıyor ve dünyada beş yaşın altında 200 milyon çocuğun vücut ağırlığı beklenenden düşüktür Prof. Dr. Numan AKMAN 16

17 Dünyada aç insan sayısı Dünyada aşırı kilolu insan sayısı Dünyadaki obez insan sayısı Bir günde açlıktan ölen insan sayısı kişi İçecek suya erişimi olmayan insan sayısı Bu yıl çölleşen toprak (hektar) yaşın altında ölen çocuk sayısı: Hangileri Ziraat Mühendisliği ile ilgili değil? Ziraat Mühendisi Yaşamdan mı sorumlu? Prof. Dr. Numan AKMAN 17

18 Prof. Dr. Numan AKMAN 18

19 Prof. Dr. Numan AKMAN 19 <5 < < < >35 VY

20 Prof. Dr. Numan AKMAN 20

21 Tarım _açlık vb konularda istatistikler için bilgi sağlanabilecek sitelerden bazıları Prof. Dr. Numan AKMAN 21

22 Neden Tarım Tarım = Yaşam = Özellikle İnsanlar İçin Canlılığın Devamı Dünya da 800 milyona yakın insan, her 9-10 kişiden biri, açlık tehdidi altındadır. Açlığın etkilediği nüfus beklenildiği hızda azalmamakta, hatta dönem dönem artmaktadır. Açlığın bu boyutlarda devam etmesi insanlık için utanç verici bir durum olarak değerlendirilmelidir Prof. Dr. Numan AKMAN 22 22

23 HEDEF; tarımsal faaliyetlerin devamlılığı, üretimin güvenilirliği ve yeterliliği, üretimin sürdürülebilirliği, gıdanın bütün insanlara ulaştırılması OLMALIDIR Prof. Dr. Numan AKMAN 23

24 AÇLIK VAR!! Neden? Besin üretimi yetersiz Dağıtım adil değil Ürün fiyatları yüksek Düşük gelirli insan sayısı çok fazla Doğal koşullar üretime izin vermiyor Bazı ülkeler çok fakir Vs, vs, vs, vs Prof. Dr. Numan AKMAN A.Ü.Z.F Zootekni Bölümü 24

25 Fiyat İndeksi ( =100) ENFLASYONDAN ARINDIRILMIŞ Yıllar Gıda Et Süt Hububat Yağ Şeker ,2 96,6 86,9 100,6 93,9 105, ,1 96,3 96,0 99,6 101,0 101, ,0 106,4 115,1 99,8 104,4 94, ,8 112,0 122,5 91,7 92,9 127, ,7 107,1 114,9 105,4 99,9 185, ,6 109,1 182,7 136,3 143,4 119, ,7 124,2 172,5 179,5 175,6 140, ,8 117,0 123,1 141,0 126,6 213, ,7 126,9 165,6 143,7 158,3 242, ,1 134,8 168,7 177,2 187,1 271, ,8 135,5 144,2 175,8 166,7 227, ,5 139,0 183,4 165,6 145,8 189, ,0 149,4 168,8 144,6 136,4 181, ,2 126,3 120,4 122,0 110,4 143, ,5 115,7 113,9 108,7 121,3 189, ,1 124,9 148,0 111,9 124,9 176,1

26 Fiyat İndeksi ( =100) ENFLASYON VAR Yıllar Gıda Et Süt Hububat Yağ Şeker ,6 89,9 80,9 93,7 87,4 97, ,7 95,9 95,6 99,2 100,6 100, ,7 114,2 123,5 107,1 111,9 101, ,0 123,7 135,2 101,3 102,7 140, ,2 120,9 129,7 118,9 112,7 209, ,4 130,8 219,1 163,4 172,0 143, ,4 160,7 223,1 232,1 227,1 181, ,3 141,3 148,6 170,2 152,8 257, ,0 158,3 206,6 179,2 197,4 302, ,9 183,3 229,5 240,9 254,5 368, ,3 182,0 193,6 236,1 223,9 305, ,8 184,1 242,7 219,3 193,0 251, ,8 198,3 224,1 191,9 181,1 241, ,0 168,1 160,3 162,4 147,0 190, ,5 156,2 153,8 146,9 163,8 256, ,3 168,7 199,8 151,1 168,7 237, Prof. Dr. Numan AKMAN 26

27 Gıda fiyatları indeksi; =100 (enflasyondan arındırılmış 195,0 Gıda Et Süt 175,0 155,0 135,0 115,0 95,0 75, Prof. Dr. Numan AKMAN 27

28 Türkiye için; Yetersiz beslenme sorun mu? Yetersiz beslenmenin ölçüsü nedir? Kişi başına toplam enerji ve protein üretiminin yetersizliği? Kişi başına hayvansal enerji ve protein üretiminin yetersizliği Üretim yeterli bile olsa ise gelir dağılımının bozukluğu? Prof. Dr. Numan AKMAN A.Ü.Z.F Zootekni Bölümü 28

29 Kişi başına protein üretimi, g/kişi/gün 2013, gram/kişi/gün Türkiye DÜNYA AZ G Ü ABD AB Toplam (Bitkisel+Hayvansal) 108,1 81,2 61,3 109,6 103,8 Hayva köke li besinler 36,3 32,1 13,6 69,8 60,4 Hayva sal üreti i payı 33,6 39,6 22,1 63,7 58,1 Yumurta 2,59 2,79 0,48 4,27 3,74 Su Ürü leri 1,71 5,22 3,55 5,08 6,6 Toplam et 13,28* 14,54 5,19 38,19 27,75 Topla süt 18,09 8,22 3,6 21,94 20,47 * 5.35 gramı sığır etinden Prof. Dr. Numan AKMAN A.Ü.Z.F Zootekni Bölümü 29

30 Kişi başına hayvansal protein_2013 gram/kişi/gün 177 ülke, çoktan aza Bitkisel+ Hayvansal Bitkisel Hayvansal ürünler Et Süt Yumurta Dünya 81,23 49,10 32,13 14,54 8,22 2,79 Türkiye ,81 36,31 13,30 18,09 2,59 Türkiye nin sırası Dünya ort. 100 ise Prof. Dr. Numan AKMAN A.Ü.Z.F Zootekni Bölümü 30

31 Yıllık eşdeğer hanehalkı kullanılabilir gelirin %20 lik gruplara dağılımı İlk % 20 5,1 5,8 5,8 5,8 5,9 6,1 6,2 6,1 İkinci %20 9,9 10,6 10,4 10,6 10,6 10,7 10,9 1,7 Üçüncü %20 14,8 15,2 15,2 15,3 15,3 15,2 15,3 15,2 Dördüncü %20 21,9 21,5 21,9 21,9 21,7 21,4 21,7 21,5 Son %20 48,4 46,9 46,7 46,4 46,6 46,6 45,9 46,5 Son %10, % Prof. Dr. Numan AKMAN 31

32 Yıllık eşdeğer hanehalkı kullanılabilir gelirin %20 lik gruplara dağılımı %20 ; 46,5 %80 53,5 İlk % 20 ; 6,1 2. %20 ; 10,7 3. %20 ;15,2 4. %20;21,5 Prof. Dr. Numan AKMAN A.Ü.Z.F Zootekni Bölümü 32

33 Türkiye için; yetersiz ve eksik beslenmenin ölçüsü /belirtileri Gelişim geriliği görülme yaygınlığı; %9,5 (28/132) Aşırı zayıflık yaygınlığı; %1,7 (21/130) Doğurganlık çağındaki kadınlarda anemi oranı; %28,8. (127/137 ) Uluslarası Öğrenci Değerlendirme Programı (PISA) sonuçları olabilir mi? Prof. Dr. Numan AKMAN A.Ü.Z.F Zootekni Bölümü 33

34 Uluslar arası Öğrenci Değerlendirme Programı* 2009 yılı sonuçları Değerlendirilen ülke sayısı: 55 Puanlar OECD PISA raporundan alınmıştır. Hayvansal protein tüketim değerleri 2007 yılı için FAO kayıtlarından alınmıştır. Et tüketimi için yapılan değerlendirmeler 56 ülke için Selin ARSLANHAN** tarafından yapılmıştır. *The OECD Programme for International Student Assessment (PISA) ** Prof. Dr. Numan AKMAN 34

35 ET Tüketimi_Matematik ve Fen Puanı Prof. Dr. Numan AKMAN 35

36 Prof. Dr. Numan AKMAN A.Ü.Z.F Zootekni Bölümü 36

37 PISA 2003-PISA 2012 sonuçları ve Türkiye'nin durumu, (AKMAN, N Hayvansal Protein Üretimi ve Başarı) Alanlar Matematik Okuma Fen Dönemler Türkiye nin sırası/ Katılan ülke sayısı PISA ya katılan ülkelerin ortalaması Türkiye nin Ortalaması Türkiye nin sırası/pisa 2003 e katılan ülke sayısı PISA 2003 e katılan ülkelerin ortalaması Türkiye'nin sıralama değeri / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / Prof. Dr. Numan AKMAN 37

38 PISA 2003-PISA 2012 puanları (Y) ile kişi başına günlük ayvansal protein üretimleri (X) (g/kişi/gün) arasındaki ilişkiler Regresyon Katsayısı (b YX ) ve belirleme (R 2 ) katsayısı (AKMAN, N Hayvansal Protein Üretimi ve Başarı, Süt Dünyası 10:55) PISA YILI Matematik Okuryazarlığı Okuma Becerileri Fen Okuryazarlığı b YX R 2, % b YX R 2, % b YX R 2, % PISA 2003, PISA 2006, PISA 2009 ve PISA 2012 için ayrı ayrı hesaplanmış değerler. Protein üretim değeri Sınav yılının öncesindeki 15 yılın ortalamasıdır. Prof. Dr. Numan AKMAN A.Ü.Z.F Zootekni Bölümü 38

39 PISA 2003-PISA Türkiye nin Sıralama Değeri Sıralama değeri: En başaralı grup=100 ise 16 Matematik Okuma Fen Prof. Dr. Numan AKMAN A.Ü.Z.F Zootekni Bölümü 39

40 Hayvansal Protein üretimi _Matematik Puanı 550 Matematik başarı puanı MATEMATİK BAŞARI PUANI TÜRKİYE R 2= Kişi başına hayvansal Kişi Başına hayvansal protein üretimi, gram /gün protein üretimi, gram/gün Prof. Dr. Numan AKMAN 40

41 Hayvansal Protein üretimi _Fen başarı Puanı Fen başarı puanı FEN BİLİMLERİ PUANI TÜRKİYE R 2= Kişi başına hayvansal Kişi Başına hayvansal protein üretimi, gram /gün protein üretimi, gram/gün ve den sağlanan verilerden hesaplanmıştır Prof. Dr. Numan AKMAN 41

42 Türkiye de hayvansal protein kaynakları ve toplamda payı FAO_2013 Tavuk Eti; 6,33; 18% Balık; 1,71; 5% Yumurta; 2,59; 7% Sığır eti ; 5,35; 15% 36.2 gram Süt; 18,09; 50% Sakatat; 0,53; 1% Koyun- Keçi eti; 1,6; 4% Prof. Dr. Numan AKMAN 42

43 Türkiye ve AB nde hayvansal protein kaynakları_2013, gram/kişi/gün, % TÜRKİYE gram Et; 13,3; 37% Süt; 18,09; 51% Su Ürünleri 6,6; 11% Süt; 20,47; 35% AB gram Yumurta ; 3,74; 6% Et; 27,75; 48% Yumurta ; 2,59; 7% Su ürünleri 1,71; 5% Prof. Dr. Numan AKMAN A.Ü.Z.F Zootekni Bölümü 43

44 Kişi başına gıda üretimi, kg/kişi/yıl_2013 TÜRKİYE ABD DÜNYA AB AGÜ Toplam Süt 193,9 254,7 90,0 236,4 37,3 Toplam Et 35,1 115,1 43,2 81,3 14,2 Yumurta 8,2 14,6 9,2 12,0 1,6 Su ürünleri 6,1 21,5 19,0 22,5 12,6 Sakatat 1,2 0,4 2,2 2,8 1,5 Koyun-Keçi Eti 4,7 0,4 1,9 2,1 2,3 Domuz eti 0,0 27,6 16,0 39,0 2,1 Tavuk eti 18,8 50,0 15,0 22,5 4,2 Sığır eti 11,6 36,2 9,3 14,9 4, Prof. Dr. Numan AKMAN 44

45 Yıllar itibariyle 100 kişi başına sığır, koyun ve keçi sayısı KİŞİ BAŞINA HAYVAN SAYISI AZALMAKTADIR Koyun Keçi 39 Sığır

46 Hayvan varlığının değişimi, 1991= SIĞIR MANDA KIL KEÇİ ANKARA KEÇİSİ KOYUN 120, ,1 77, ,5 17, Prof. Dr. Numan AKMAN 46

47 Kişi başına süt üretimi, kg ve kaynakları ,7 Keçi Koyun Manda Sığır Toplam 179,5 163,6 152,4 158,7 172,2 172,8 183,7 201,5 230,1 237,7 239,8 236,9 231, ,7 155,2 144,8 135,9 142,3 156,6 159,6 168,4 184,7 211,3 217,2 218,8 215,1 210, Prof. Dr. Numan AKMAN 47

48 Türkiye süt üretiminde çeşitli türlerin payı,% Toplam, ton Türlerin payı,% Sığır 84,1 89,2 91,7 91,7 91,8 91,2 90,7 Keçi 3,3 2,2 2,0 2,1 2,1 2,5 2,6 Koyun 11,0 7,9 6,0 5,9 5,8 6,0 6,6 Manda 1,6 0,7 0,26 0,27 0,27 0,3 0,3 Toplam

49 Türkiye de Kişi Başına Kırmızı Et Üretimi Yıllar Koyun Keçi Sığır Manda Toplam ,0 1,1 8,6 0,2 14, ,3 0,9 8,0 0,2 13, ,8 0,8 8,1 0,1 12, ,5 0,7 7,9 0,1 12, ,9 0,7 7,5 0,1 11, ,7 0,6 8,5 0,1 11, ,67 0,48 9,14 0,05 12, ,53 0,43 8,93 0,06 11, * 1,43 0,31 8,63 0,022 10, * 1,29 0,23 10,57 0,023 12, * 1,34 0,31 11,34 0,004 12, * 1,27 0,34 11,35 0,007 12, * 1,27 0,43 12,89 0,004 14,60

50 Kişi başına KIRMIZI ET üretimi, kg/yıl 16,00 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 14,90 Koyun Keçi Manda Sığır Toplam 13,40 12,80 12,20 11,10 11,90 12,34 11,94 8,60 8,00 8,10 7,90 7,50 8,50 9,14 8,93 1,10 0,90 0,80 0,70 5,00 4,30 3,80 3,50 0,70 0,60 0,48 0,43 2,90 2,70 2,67 2,53 10,40 12,11 12,99 12,98 8,63 10,57 11,34 11,35 12,89 13,27 0,31 0,23 0,31 0,34 0,43 0,39 1,43 1,29 1,34 1,27 14,60 14, ,27 1, Prof. Dr. Numan AKMAN 50

51 Türkiye nin kırmızı et ve kanatlı eti üretimi, kg/kişi/yıl Tavuk eti, kg Kırmızı et, kg Toplam 30,2 30, ,9 35,9 37,4 38,8 38, ,2 7,3 21,6 8,2 20,5 7,7 22,5 10,3 24,6 13,5 25,4 13,5 18,3 19,6 21,6 22,8 22,9 24,4 24,2 23, ,9 13,4 12,8 12,2 11,1 11,9 11,9 10,6 10,4 12, ,6 14, Prof. Dr. Numan AKMAN 51

52 Türkiye nin toplam et üretiminde kırmızı et 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 32,9 67,1 62,0 ve tavuk etinin payı, % Kırmızı et, kg 38,0 37,6 62,4 45,8 54,2 54,9 45,1 53,1 46,9 60,6 39,4 35,1 Tavuk eti, kg 64,9 67,5 32,5 65,3 34,7 63,8 36,2 65,2 34,8 62,4 37,6 61,5 38, Prof. Dr. Numan AKMAN 52

53 Kişi Başına Et Üretimi, kg, 2013 MANDA SIĞIR TAVUK KEÇİ DOMUZ KOYUN HİNDİ TOPLAM Türkiye* 0,005 11,37 22,9 0,31 0,0 1,35 0,1 36,0 ABD 0,000 36,6 54,4 0,0 32,8 0,2 8,2 132,2 AB 0,024 14,5 20,6 0,2 44,0 1,7 3,3 84,2 AGÜ 0,286 3,9 2,5 1,3 1,7 1,0 0,0 10,7 Dünya 0,520 8,9 13,4 0,8 15,8 1,2 0,8 41,4 Kişi Başına Et Üretiminde çeşitli türlerin payı, % 2013 Manda+ Tavuk+ Koyun+ Sığır Hindi Keçi Domuz Türkiye 31,6 63,8 4,6 0,0 ABD 27,6 47,3 0,2 24,8 AB 17,2 28,4 2,2 52,2 AGÜ 39,4 23,4 21,1 16,1 Dünya 22,9 34,3 4,7 38, Prof. Dr. Numan AKMAN 53

54 Türkiye kırmızı et üretiminde çeşitli türlerin payı ( %) Toplam Üretimde Payı Türler Sığır 54,9 76,8 79, ,3 87,27 87,48 88,31 90,12 Koyun 35,1 19,3 17,67 13,8 10,63 10,33 9,82 8,70 7,20 Keçi 8,0 3,5 2,96 3,0 1,9 2,36 2,66 2,96 2,65 Manda 2 0 0,4 0,43 0,2 0,2 0,24 0,03 0,05 0,03 Toplam Üretim ve pay değerleri 1985 ve 2009 yılları için Prof Dr N Akman tarafından tahmin edilmiş, verileri TÜİK kayıtlarına dayalı olarak hesaplanmıştır Prof. Dr. Numan AKMAN 54

55 ÖZET_1 SON 25 YILDA; Türkiye de Koyun Keçi Ve Manda Sayısı Hızla Azalmıştır. Sığır Sayısında Önemli Bir Artış Sağlanamamıştır Kişi Başına; Süt Üretimi, Son Beş Yıl, Daha Önceki Uzun Yıllarda Olduğu Gibi, Hemen Hiç Değişmemiş Yumurta Ve Tavuk Eti Üretimi Artmış Kırmızı Et Üretimi Değişmemiştir Prof. Dr. Numan AKMAN 55

56 ÖZET-2 SON 3-5 YILDA; Hayvan sayılarında olağanüstü bir artış söz konusudur. Hayvan sayısının artış beraberinde üretim artışı da getirmiş görünmektedir Özellikle hayvan başına süt veriminde artış sağlanamaması üzerinde durulmalıdır. Bu sonuç gerçek durumu yansıtmaz, ama istatistiklerin güvenilirliğini sorgulanır kılar. Akman, N Süt üretim istatistikleri ne kadar doğru? Prof. Dr. Numan AKMAN 56

57 İthalat TÜRKİYE TARİHİNDE İLK DEFA RESMİ OLARAK 2010 VE 2011,2017 YILLARINDA KURBANLIK HAYVAN ; 2012 ve 2017 YILLARINDA DA SAMAN İTHAL ETMİŞTİR 57

58 Türkiye de durum- GENEL OLABİLDİĞİNCE İTHALAT Üretici örgütlenmesini etkisizleştirme Büyük işletmeyi her şeyin çözümü görme Sermaye ağırlıklı tarımsal üretim Devlet arazilerinin dağıtımı Toprak mülkiyetini değiştirme YENİ TİP FEODALİTE? Prof. Dr. Numan AKMAN 58

59 Gayri safi milli hasılada tarımın payı Türkiye nin toplam tarımsal üretim değeri: yaklaşık 25 milyar avro AB-27 de Almanya, Fransa, İtalya ve İspanya dışındakilerden daha büyük GSMH tarımın payı: % 7.8-% 9.2 gelişmiş addedilen ülkelerdeki oranlardan oldukça yüksek Toplam tarımsal gelirde de hayvansal üretimin payı %35 civarındadır Prof. Dr. Numan AKMAN 59

60 Toplam tarımsal gelirde sığırcılık sektörü nün payı_ % 75% 50% Diğer Hayvanlar; 21,46 Sığır; 22,61 (%51,3) Diğer Hayvanlar; 14,75 Sığır; 20,09 (%57,7) 25% Bitkisel; 55,93 Bitkisel; 65,16 0% AB TÜRKİYE 60

61 Türkiye arpa, buğday, fındık, şekerpancarı, ayçiçeği, çay, tütün, domates, elma vb. bitkisel ürünlerin üretiminde dünyanın ilk on ülkesi içerisindedir Prof. Dr. Numan AKMAN 61 61

62 Neden tarımsal üretim yeterli düzeyde beslenmek de insanın temel haklarından birisidir. İnsan (veya herhangi bir canlı) için uzun süren açlık yaşam hakkını da elinden alan bir felakettir Çare : yeterli düzeyde besin maddesinin kesintisiz temini - tarımsal üretim TARIMSAL ÜRETİM= YAŞAM ÜRETİMİ TARIMSAL ÜRETİM =HAYAT=CANLILIK Anayasa MADDE 17. Herkes, yaşama, maddî ve manevî varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir Prof. Dr. Numan AKMAN 62

63 Neden hayvansal üretim Doğru ve yeterli beslenme için temel besin maddeleri içerisinde hayvansal kökenli olanlar da yer almalıdır. Örneğin hiç olmazsa günlük protein ihtiyacının % sinin, hayvansal kökenli besin maddelerinden gelmesi istenir Prof. Dr. Numan AKMAN 63

64 Neden hayvansal üretim Hayvanlardan; çok farklı koşullarda, çok değişik zamanlarda, oldukça uzun süreler besin maddesi nitelikli ürün elde edilebilir. Bitkisel besin maddesi sağlanamadığında hayvansal ürün bulunabilir Prof. Dr. Numan AKMAN 64

65 Tarım Bitkisel üretim + hayvansal üretim= TARIM TARIM vazgeçilemeyecek kadar önemlidir Önemi sadece; Eğitimini gördüğümüz için değil, Geçiminizi sağlayacağımız ya da sağladığımız için de değil, VARLIĞIMIZI KORUDUĞU İÇİNDİR Tarımsal üretim = YAŞAM ÜRETİMİ Prof. Dr. Numan AKMAN 65

66 Tarımsal üretimin anlamı YETERLİ DÜZEYDE TARIMSAL ÜRETİM YAPABİLİYOR OLMAK; İSTİHDAM GÜÇ ZENGİNLİK SAĞLIKLI BİR TOPLUM BAĞIMSIZLIK DEMEKTİR Prof. Dr. Numan AKMAN 66

67 Tarım ve nüfus TARIMDA ÇALIŞAN NÜFUS AZALMAKTADIR Tarımda nüfus tutmak için gelişmiş ülkeler müteşebbislerine; Gelir garantisi sağlamaya, Üretim unsurlarının nitelik kaybetmesini engellemeye, Sayıları her yıl artan doğrudan tüketicilere ise; uygun fiyattan yeterli ve nitelikli gıda sunmaya yönelik politikalar üretmektedir AB ortak tarım politikası - ortak piyasa düzenleri temelde yukarıdaki amaçların gerçekleştirilmesini hedefleyen düzenlemeler bütünüdür Prof. Dr. Numan AKMAN 67

68 HAYVANSAL ÜRETİM Evcil, denetlenebilir ve av hayvanlarından ürün elde etme ve yarar sağlama amacına yönelik eylemlerin tamamı hayvansal üretim kapsamında değerlendirilebilir Prof. Dr. Numan AKMAN 68

69 HAYVANSAL ÜRETİM in bazı özellikleri hayvancılık tüm teknolojik gelişmelere rağmen insan işgücüne yoğun ihtiyaç duymaktadır... çalışma koşulları oldukça zordur sektörde kar marjı yüksek değildir. son yıllarda ürünlere olan güveni artırmak için yürütülen denetim amaçlı çalışmaların yarattığı baskı ve masraf artmaktadır... hayvansal üretimin bazı biçimleri çevreyi olumsuz etkileyebilmektedir. SEKTÖRDE NÜFUS TUTMAK ZORLAŞMAKTADIR Prof. Dr. Numan AKMAN 69

70 HAYVANSAL ÜRETİM in besin maddeleri süt et yumurta ve bal lifler sağlayabildikleri yapağı, tiftik, kaşmir, kıl, ipek yan ürünler gübre, tüy, deri, kan, vb çeki gücü ve müsabakaya Prof. Dr. Numan dayalı AKMAN yararlar 70

71 İmkanlar..1 Arazi varlığı ve bitkisel üretimde sağlanacak gelişmeler Yem bitkileri üretiminin artışı Ulusal gelirin artma ihtimali Bölgelere özel damızlık üretiminin sağlanabilir olması Bilgi açığını kapatacak alt yapının varlığı Prof. Dr. Numan AKMAN 71

72 İmkanlar 2 Coğrafyanın çok farklı alanlarda üretime imkan sağlaması Dış satım olanaklarının artma ihtimalinin yüksekliği Organik hayvansal ürünler üretiminde avantaj sağlayabilecek uygun alanların olması Hayvan sağlığı alanında karşılaşılan sorunların üstesinden gelebilecek eğitimli insan gücü varlığı Prof. Dr. Numan AKMAN 72

73 İmkanlar.3 Fiziksel ve biyoiklimsel çeşitlilik bitkisel ve hayvansal ürün yelpazesinin genişlemesine olanak sağlayacak niteliktedir. Hayvancılık girişimci ve işgücü konularında bir darlık çekmeyecektir Türkiye nin bölgesindeki ülkelere hayvansal ürün ve özellikle damızlık dışsatımını gerçekleştirme ve hızla pazarını geliştirebilme olanağı mevcuttur. AB ülkelerinin kuzu ve oğlak eti üretimi, talebin gerisindedir. Türkiye bu açığı kapatabilecek potansiyele sahiptir Prof. Dr. Numan AKMAN 73

74 İmkanlar.4 Koyun ve keçi sütünden yüksek pazar fiyatlı ürünler üretilebilir. Tavukçuluk sektörü büyük ölçekte üretim ve ihracat yapabilecek kapasitededir. Hayvanların tanınması ve kayıt tutma da dahil, veri toplama ve değerlendirmeyle ilgili imkanlar işlerin daha doğru, hızlı ve düşük maliyetle yapılması sağlayacak şekilde artmaktadır Prof. Dr. Numan AKMAN 74

75 Sorun Alanları..1 Sağlıklı veri olmaması Kamunun etkisizliği Politika belirlemede Eleman kullanmada Etkin bir yapı oluşturmada Piyasa düzenleyici elemanları oluşturma ve kullanmada Prof. Dr. Numan AKMAN 75

76 Sorun Alanları..2 Bazı yem ham maddelerinde dışa bağımlılıkyüksek fiyat Üretici örgütlenmesinin yetersizliği ve örgütlerin bağımlılığı Bazı ürün piyasalarında oligopol bir yapı kurma ve tekelleşme eğiliminin varlığı Hayvan aşı ve ilaçlarında dışa bağımlılık azaltılamaması, aksine artması Prof. Dr. Numan AKMAN 76

77 Sorun Alanları..3 Bir çok türde damızlık üretiminde dışa bağımlılığı kırma yönünde etkin bir çaba yoktur. Hayvan ve hayvansal ürünler dış alımı konusunda iç ve dış baskılar yoğunlaşmaktadır. Türkiye ye kaçak hayvan girişinin önlenememesi; hayvan sağlığını koruma önlemlerini baltalamaya başta kırmızı et piyasası olmak üzere sektördeki dengesizliğin derinleşmesine neden olmaya devam etmektedir Prof. Dr. Numan AKMAN 77

78 Sorun Alanları..4 Araştırma ve geliştirme faaliyetleri yetersizdir. Araştırma ve ve geliştirme faaliyetlerinin yük olduğunu varsayan bir anlayış gelişmektedir. Bakanlığın organizasyonunda, geleceği tasarlamadan gerçekleştirme anlayışı egemenliğini sürdürmektedir Prof. Dr. Numan AKMAN 78

79 Tehditler Küçükbaş hayvan yetiştiriciliğindeki küçülme devam ederse Kırmızı et açığı artar Kırsalda yetersiz gelir kentlere göçü artırır ve sosyal çalkantı riski büyür Türkiye Batı ve Orta Avrupa ülkelerinin damızlık, süt, et ve ürünleri pazarı haline gelebilir Hayvancılığa dayalı sanayinin, çok uluslu sermayenin denetimine girmesi ihtimali artmaktadır. Tarımsal üretim unsurlarının kaybı ve el değiştirmesi hızlanabilir Prof. Dr. Numan AKMAN 79

80 Gelecekte -1 düşük fiyat baskısı daha da artacaktır Hayvan ve hayvansal ürünler ithalatı için hem iç hem dış baskı yoğunlaşacaktır çevreye duyarlılık yükselecektir özellikle gübre yönetimi ve yem üretiminde daha titiz davranılması gerekecektir Prof. Dr. Numan AKMAN 80

81 Gelecekte-2 Damızlık dişi ticareti daralacaktır Hizmet maliyetleri kısmen artacaktır Yem bitkileri üretiminde verimlilik bir zorunluluk haline gelecektir Hayvan sağlığı ile ilgili sorunlar devam edecektir İhracat şansı düşük kalacaktır Prof. Dr. Numan AKMAN 81

82 Gelecekte-3 İşletmelerin bir kısmı işi bırakacak Koyun ve keçiden daha etkin yararlanmak gerekecek Süt kalitesi öne çıkacak Sanayi verimli çalışmak zorunda olacak Tüketici baskısı yoğunlaşacak Hijyen daha önemli hale gelecek Prof. Dr. Numan AKMAN 82

83 Gelecekte-4 tarımda çalıştığı varsayılan hane halkı sayısı azalacaktır Üretici örgütleri gelişecek ve hizmetlerin bir bölümü üretici örgütleri tarafından yapılacak Prof. Dr. Numan AKMAN 83

84 Yapılabilecekler.. GENEL Üretimin her aşamasında bilgi kullanımı teşvik edilmeli Sağlık koruma tedbirleri tavizsiz uygulanabilmeli Prof. Dr. Numan AKMAN 84

85 Yapılabilecekler. ÜRETİCİ örgütlenerek pazarlık gücünü yükseltmeli bilgi kullanarak maliyeti düşürmeli genetik ıslahla yüksek verimli hayvanlara sahip olmak için çaba harcamalı işletmesi için en ekonomik üretim biçimini belirlemeli bitkisel üretim, hayvansal üretim ilişkisini kurmalı Prof. Dr. Numan AKMAN 85

86 Yapılabilecekler. SANAYİCİ İstediği miktar ve kalitede hammaddeyi sağlayacak fiyat ve alım politikası izlemek ürün işleme ve pazarlama maliyetini düşürmek tüketimi artırıcı pazarlama stratejileri geliştirmek üretim sürecine bilgi ve teknoloji katmak Ürün toplama sürecine yatırım yapmak Prof. Dr. Numan AKMAN 86

87 Yapılabilecekler..Kamu 1 Türkiye'nin tarımsal envanterini çıkarmak ve bunu kolayca güncellenebilir bir yapıya kavuşturmak DİE- BAKANLIK Teknoloji kullanımı Doğru ve sürekli bilgi Hayvan ve ürün izleme Prof. Dr. Numan AKMAN 87

88 Yapılabilecekler Kamu 2 yasal düzenlemeler sermaye ve bilgi eksiğini giderecek önlemler fiyat istikrarı sağlayıcı tedbirler Üreticiyi ve sanayiciyi haksız rekabetten korumak Örgütlenmeyi teşvik etmek Prof. Dr. Numan AKMAN 88

89 Yapılabilecekler Kamu-3 Et ve süt sanayinin ülke içine yayılmasını sağlamak Sanayinin monopol-oligopol yapı oluşturmasını engelleyecek tedbirler geliştirmek Üretim ve bilgi alt yapısı oluşturmak Bilgi üretmek Prof. Dr. Numan AKMAN 89

90 Yapılabilecekler Kamu-4 Ürün kalitesini geliştirme ve izleme için laboratuar alt yapısı güçlendirilmeli, sivil toplum örgütleri de bu alanda görev üstlenmelidir. Üreticilerin fiyat oluşumuna da katılmalarını sağlayacak pazar mekanizmaları etkin hale getirilmelidir Prof. Dr. Numan AKMAN 90

91 Yapılabilecekler Kamu-5 Türkiye'nin aşı ve biyolojik madde üretiminde dışa bağımlı olması engellenmelidir. Hayvan hastalıkları ile mücadelede strateji hızla hastalık izleme ve kontrolünden, ortadan kaldırmaya yönlendirilmelidir Prof. Dr. Numan AKMAN 91

92 Yapılabilecekler Kamu-6 Hayvansal üretim çevre ilişkisi gözetilmeli, Türkiye hemen bütün ürünlerde ihracatçı olmayı öngören bir strateji izlemeli. Başta kanatlı yetiştiriciliği olmak üzere, bazı alanlarda özel sektörü damızlık üretimine çekecek teşvikler yapılmalıdır Prof. Dr. Numan AKMAN 92

93 Sonuç Yaklaşık 10 yıl içerisinde en azından; süt üretiminin 25 milyon tona kırmızı et üretiminin milyon tona kanatlı eti üretimini de 3,0-3.5 milyon tona yükseltilmesi hedeflenmeli ve gerçekleştirilmelidir Prof. Dr. Numan AKMAN 93

94 Hedef Toprak başta olmak üzere tarımsal üretim unsurlarını koruyup geliştirerek, sürdürülebilirlik ve güvenilirlik ilkelerinden hiç taviz vermeden Uygun olan her metrekarede ve bu ülke insanları tarafından ülke ve dünya için tarımsal üretim 94

95 HEDEF Satın alınabilir, güvenilir ve yeterli GIDA ve diğer hammaddeleri ÜRETMEK Üreticinin yaşam seviyesini YÜKSELTMEK Çevreyi KORUMAK Hayvan refahını SAĞLAMAK olmalıdır Prof. Dr. Numan AKMAN 95