Hangi iki durağın arasından en fazla otobüs hattı geçiyordur İstanbul da? Fatih ilçesindeki Müze ve Unkapanı durakları arasından tam 57 farklı otobüs hattı geçiyor. Böyle iki durakların arasını sayarsak Fatih ilk 15 arasında 12 durakla yine birinci. İki Durak Arası Hat Sayısı MUZE FATIH/UNKAPANI FATIH 57 UNKAPANI FATIH/MUZE FATIH 55 ISTANBUL BELEDIYESI FATIH/MUZE FATIH 46 MARMARA UNIVERSITESI USKUDAR/ASKERI HASTAHANE USKUDAR 46 MUZE FATIH/ISTANBUL BELEDIYESI FATIH 45 YUSUFPASA FATIH/HASEKI FATIH 44 CAPA FATIH/FINDIKZADE FATIH 43 ISTANBUL TIP FAKULTE FATIH/CAPA FATIH 43 PAZARTEKKE FATIH/ISTANBUL TIP FAKULTE FATIH 43 TASITLAR SISLI/KARKUYUSU SISLI 43 HASEKI FATIH/YUSUFPASA FATIH 42 CAPA FATIH/ISTANBUL TIP FAKULTE FATIH 41 FINDIKZADE FATIH/CAPA FATIH 41 HASEKI FATIH/FINDIKZADE FATIH 41 KULELI BAKIRKOY/KULTUR UNIVERSITESI BAKIRKOY 41 Tablo 1 İkinci kalabalık iki durak arası ise aynı iki durağın bu sefer ters yönü, yani Müze Unkapanı arası.
İstanbul Belediyesi durağından Müze ye gelinceye kadar 11 otobüs hattı başka yerlere dönüyor olmalı ki burada sayı 46 ya inmiş. Listenin tamamına bakınca tam 4941 durak arasından sadece bir hattın geçtiğini görüyoruz. Bütün bunları bir grafik haline getirirsek ve toplamlar (örneğin 4941 i) ve onlara karşılık gelen (4941 e karşılık 1) sayıları Logaritmik olarak çizersek sanki bir noktalar bir doğru üstünde buluşurlar. Bu durak aralarından geçen hat sayıları ile bunların tüm İstanbul daki adetleri arasında bir ilişki olduğunu söyler. İstanbul un duraklarına, otobüs hatlarına, onların nerelerden geçtiklerine bakarak başka neler öğrenilebilir? Bunlara metro ve vapuru eklersek sonuçlar nasıl değişir? Bütün bu durakları uzun listeler halinde tablolarda tutup ondan sonra yukarıda yaptığımız gibi saymak yerine bunların duraklar birer nokta aralarındaki hatlar da birer bağ olarak çizsek. Elbette aşağıdaki gibi bir karmaşa çıkar ortaya.
Bu görüntü karmaşık çünkü duraklar geliş sırasıyla yerleştirilmiş ve aralarındaki otobüs hatları da çizilince pek anlam verilemeyen bir görüntü ortaya çıkıyor. Fakat durakları aralarındaki hatların hepsi hemen hemen birbirinin aynı uzunlukta ve olabildiğince de birbirlerini kesmeyecek şekilde çizersek çok daha anlaşılır bir şekil ortaya çıkar. Böyle çizildiği zaman iki büyük grubun olduğu gözüküyor. Acaba bunlar Asya ve Avrupa kıtalarını
mı gösteriyor? Bunu anlamak için çizimdeki noktaların, yani durakların renklerini bulundukları kıtaya göre belirleyebiliriz. Yeşil Asya, Kırmızı Avrupa. Sadece otobüs, metro ve vapur hatlarına bakarak ve basit bir algoritma ile Asya ve Avrupa kıtalarını göstermemiz mümkün oldu. Acaba seçim bölgelerini çizsek ne olurdu? Avrupa kıtası iki seçim bölgesine ayrılmıştır. Coğrafi olarak Haliç in batısı, Boğaziçi 2. Bölge, geri kalan ise 3. bölgedir. Durakları buna göre boyarsak bizim çizimimizin de buna çok uygun bir şekilde gruplaştığını görürüz. Yukarıdaki çizimde Avrupa kıtasına 2. Bölge kırmızı, 3. Bölge ise yeşil ile gösterilmektedir.
Buraya kadar gördüklerimiz bize sadece İstanbulun otobüs, vapur ve metro hatlarının birbirleriyle nasıl bağlı oldukları bilgisinden neredeyse İstanbul haritasına yakın bir haritaya ulaşabileceğimizi gösteriyor. Ama bu bilgiyi zaten biliyoruz. Başka neler çıkartabiliriz? Bütün duraklar yerine sadece başlangıç ve bitiş duraklarına bakmak bize başka bilgiler verebilir. Otobüs, metro ve vapur hatlarında sadece başlangıç ve bitiş duraklarını listelediğimizde ilginç bir durum ortaya çıkıyor. Yukarıda yaptığımız gibi başlangıç durakları ve bu duraklardan kaç hat çıktığına baktığımız zaman Kadıköy durağının en yoğun olduğunu görüyoruz. Onu Eminönü ve Taksim izliyor. Duraklar Hat Sayısı KADIKOY KADIKOY 79 EMINONU FATIH 48 TAKSIM BEYOGLU 48 KARTAL KARTAL 27 USKUDAR USKUDAR 26 BEYAZIT FATIH 23 SISLI MERKEZ SISLI 23 BAKIRKOY BAKIRKOY 22 YENIBOSNA METRO BAKIRKOY 16 4.LEVEND METRO SISLI 14 KABATAS BESIKTAS 14
KABATAS BEYOGLU 14 SARIYER SARIYER 13 SULTANBEYLI SULTANBEYLI 13 YENIKAPI FATIH 13 Başlangıç ve bitiş duraklarının ağ grafiğini çizerken Asya ve Avrupa kıtalarını mavi ve kırmızı renklere ayıralım. Bu durakların büyüklüklerini ise merkeziyetlerine göre değiştirelim. Duraklar arasındaki hatları ise kapasitelerine göre kalınlaştıralım. Sarı renkli hatlar metro, mavi hatlar vapur ve kırmızılar ise otobüs hatlarıdır. Yukarıdaki resimlerde durakların boyutlarını merkeziyetlerine göre değiştirmiştik. İki durak arasında çizgileri takip ederek en kısa yoldan seyahat edildiği zaman geçilmesi ihtimali en yüksek durakların merkeziyetinin yüksek olduğunu söylüyoruz. Buna göre yukarıdaki grafikte birden fazla yüksek merkeziyete sahip durağın olduğu görülüyor. Oysa sadece otobüsü alsaydık Kadıköy ve Taksim duraklarının en merkezi duraklar olduğunu görürdük. Aşağıdaki resim sadece otobüs hatlarını görüntülüyor.
Vapur ve metronun eklenmesi bu merkeziliği epeyce bozmuş görünüyor. Vapur mu yoksa metro mu durakların dengelenmesine sebep olmuş olabilir? Otobüs ve vapurun bulunduğu ağa bakarsak vapurun eklenmesiyle Eminönü nün hemen merkeziyetlikte yükseldiğini görürüz. Demekki vapurun eklenmesi dengeyi sağlamakta çok önemli bir rol oynamış. Oysa otobüs ve metronun olduğu ağa bakarsak yine Kadıköy ve Taksim in farklı bir şekilde
merkezi olduğunu görürüz: Bu vapur hatlarının başlangıç ve bitiş duraklarının merkeziyetlerini değiştirdiğini gösteriyor. Daha genel bakmak için bütün duraklar ve hatların olduğu veriden ilçelere ait olanı çıkartabiliriz.
Yukarıdaki resimde ilçeleri temsil eden dairelerin büyüklüklerü merkeziyetlerini, hatların kalınlıkları ise o hatta ait kapasiteyi gösteriyor. Kırmızı hatlar otobüs, mavi hatlar vapur ve yeşil hatlar ise metro. Avrupa (kırmızı) ve Asya (mavi) net bir şekilde ayrıldığını görüyoruz. Fatih ve Kadıköy en merkezi ilçeler olarak görülüyor.
10