Bu çalıştay 13-14 Mayıs 2013 tarihlerinde düzenlenmiş olup, Dicle Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü tarafından

Bu çalıştay 13-14 Mayıs 2013 tarihlerinde düzenlenmiş olup, Dicle Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü tarafından desteklenmiştir. Proje Numarası: 13-ÇalıştayDUEM-05

Bu çalıştay 13-14 Mayıs 2013 tarihlerinde düzenlenmiş olup, Dicle Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü tarafından desteklenmiştir. Proje Numarası: 13-ÇalıştayDUEM-05

İÇİNDEKİLER Organizasyon ve Düzenleme Bilgileri.... 4 Açılış Konuşmaları - Mustafa TOPRAK- Diyarbakır Valisi....... 6 - Prof. Dr. Ayşegül Jale SARAÇ- Dicle Üniversitesi Rektörü........ 7 - M. Hadi AĞIRBAŞ- Diyarbakır İl Milli Eğitim Müdürü...........8 - Prof. Dr. Hamdi TEMEL Dicle Üniversitesi Engelliler Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdür V........10 Sunumlar - Doç. Dr. Hakan SARI Özel Eğitime Muhtaç Çocukların Eğitimi ve Yükseköğretimde Yeniden Yapılanma.......... 11 - Prof. Dr. Hamdi TEMEL D.Ü. Engelliler Uygulama ve Araştırma Merkezi Tanıtımı.......16 - Öğr. Gör. Feray KABALCIOĞLU Harran Üniversitesi Engelli Öğrenciler Birimi Tanıtımı........ 23 Çalıştay Konuları ve Grupları 1. Grup: Toplumsal Yaklaşımlar..... 27 2. Grup: Eğitim Süreci...... 27 3. Grup: Aile Eğitimi.......29 4. Grup: Yasal Mevzuat........30 5. Grup: Tanılama Süreci....... 31 Grup Moderatörlerinin Görüş ve Değerlendirmeleri - Prof. Dr. Remzi OTO (1. Grup Moderatörü)....... 32 - Dr. Mehmet Ata ÖZTÜRK (2. Grup Moderatörü).........36 - Yrd.Doç.Dr. H. Fazlı ERGÜL (3. Grup Moderatörü)...... 40 - Yrd.Doç.Dr. Ömer ERGÜN (4. Grup Moderatörü).........48 - Prof.Dr. Remzi ÇEVİK (5.Grup Moderatörü)....57

Etkinlikler - Müzik Dinletisi..... 60 - Engelli Öğrencinin Mektubu... 61 - Rehabilitasyon Merkezi Öğrencilerinin Gösterileri... 65 - Sıra Gecesi ve Folklor Gösterileri..... 67 - Tiyatro Gösterisi..... 69 - Rehabilitasyon Merkezlerine Giden Öğrencilerin Resim- Materyal Sergisi... 69 Gönüllü Öğrencilerimiz....71 2

ORGANİZASYON VE DÜZENLEME BİLGİLERİ ORGANİZASYON KOMİTESİ Onursal Başkanlar Mustafa TOPRAK (Diyarbakır Valisi) Prof. Dr. Ayşegül Jale SARAÇ ( Dicle Üniversitesi Rektörü) Düzenleme Kurulu Başkanı Prof. Dr. Hamdi TEMEL (D.Ü. Engelliler Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdür V.) Düzenleme ve Yürütme Kurulu Ahmet GÜNAYDIN (Diyarbakır Vali Yardımcısı) Prof. Dr. Hamdi TEMEL (D.Ü. Engelliler Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü) M. Hadi AĞIRBAŞ (Diyarbakır İl Milli Eğitim Müdürü) Doç. Dr. Reyhan GÜL GÜVEN (D.Ü. Engelliler Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdür Yrd.) Öğr. Gör. Şeyhmuz GÜRBÜZ (D.Ü. Engelliler Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdür Yrd.) Doç. Dr. Mehmet DOĞRU (Dicle Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Tamer KUTLUCA (Dicle Üniversitesi) Hüseyin HAN (İl Milli Eğitim Şube Müdürü) Şehmus TEKİN (Sur Rehberlik Araştırma Merkezi Müdürü) Mehmet ÇELİK (Bağlar Rehberlik Araştırma Merkezi Müdürü) Necmettin CAN (Kayapınar Rehberlik Araştırma Merkezi Müdürü) Hakan ÇETİNKAYA(Yenişehir Rehberlik Araştırma Merkezi Md.Yrd.) Yılmaz DOĞAN (Yenişehir Surkent İşitme Engelliler İ.Ö.O) Hediye ATAY (Özel Özel Eğitim Kurumları Bölge Temsilcisi) 3

Arş. Gör. İsmet KAYA (Dicle Üniversitesi) Arş. Gör. Selin GÖÇEN (Dicle Üniversitesi) Arş. Gör. Mehmet DEMİRKOL (Dicle Üniversitesi) Arş. Gör. Ferat YILMAZ (Dicle Üniversitesi) Arş. Gör. Dr. Meral ÖNER SÜNKÜR (Dicle Üniversitesi) Arş. Gör. Melahat GEZER (Dicle Üniversitesi) Emine Fidan (Dicle Üniversitesi) Çalıştay Sekretaryası Doç. Dr. Reyhan GÜL GÜVEN (D.Ü. Engelliler Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdür Yrd.) Yrd. Doç. Dr. Tamer KUTLUCA (Dicle Üniversitesi) Mehmet ÇELİK (Bağlar RAM Müdürü) Şeyhmus TEKİN (Sur RAM Müdürü) Çalıştay Kitabının Hazırlanması ve Tasarımı Doç. Dr. Reyhan GÜL GÜVEN Yrd. Doç. Dr. Tamer KUTLUCA Mehmet AKBOZ İletişim Bilgileri Adres: D.Ü. Engelliler Uygulama ve Araştırma Merkezi Ceylan Enstitüler Binası, Diyarbakır Telefon: 0 412 248 83 20/8471 Mail: engellilerbirimi@dicle.edu.tr 4

AÇILIŞ KONUŞMALARI Mustafa TOPRAK (Diyarbakır Valisi) Günümüz çağdaş toplumun gereklerinden birisi Engellilerin eğitim sağlık kültür istihdam ve rehabilitasyon gibi yaşamsal hizmetlerden yararlanmalarını, temel haklarını etkin bir şekilde kullanmalarını sağlamaktır. Engelli vatandaşlarımızın sorunları toplumu oluşturan bütün bireylerin ortak sorunudur. Bu sorunların çözülmesinde bireylerin ortak sorumluluk yüklenmeleri oldukça önemlidir. Bu sorumluluk kapsamında engelli bireylerin sorunlarının çözümü ve sosyalleşmelerinin arttırılması açısından kamu kesiminin gösterdiği duyarlılığının Sivil Toplum Kuruluşları başta olmak üzere her bireyin duyarlılık göstermesiyle başarıya ulaşacaktır. Son dönemde Devletimizce engelli vatandaşlarımıza sunulan eğitim, sağlık, kültür ve rehabilitasyon hizmetlerinde büyük ilerlemeler yaşanmıştır. Bu kapsamda ilimizde valiliğimiz ve bağlı kamu kurumları eliyle önemli hizmetler sunulmaktadır. Özellikle engelli vatandaşlarımızın istihdamlarına yönelik çalışmalarımız hızlandırılmış ve İş-Kur İl Müdürlüğümüzün istihdama yönelik meslek edindirme kurslarında engelli derneklerimizin taleplerine öncelik verilmektedir. Tüm sunulan bu hizmetler kapsamında engelli çocuklarımızın üretim ve beceri kabiliyetlerinin geliştirilmesi, eğitimden sanata spordan kültüre göstermiş olduğu başarılar toplum olarak bizleri her zaman gururlandırmaktadır. Engelli vatandaşlarımızın topluma entegre olmaları mesleki eğitim ve istihdamları yönündeki çabalarımız artarak devam edecektir. Engelliler haftası etkinlikleri kapsamında düzenlenen bu çalıştayın engelli vatandaşlarımızın sorunlarının çözümünde katkı sağlaması dileğiyle çalıştay da emeği geçen herkese teşekkür ediyorum. Mustafa TOPRAK Diyarbakır Valisi 5

AÇILIŞ KONUŞMALARI Prof. Dr. Ayşegül Jale SARAÇ (Dicle Üniversitesi Rektörü) Sayın Valimiz, Saygıdeğer Konuklarımız, Güneydoğu da Özel Gereksinimli Bireylerin Sorunları ve Birimleri Çalıştayı na hoş geldiniz diyor, hepinizi sevgi ve saygıyla selâmlıyorum. Değerli misafirler, bildiğiniz gibi 10-11 Mayıs 2011 yılında Üniversitemiz Engelli Uygulama Merkezi olarak, Diyarbakır Valiliği ve Milli Eğitim Müdürlüğü ile birlikte 1. Özel Eğitim ve Engelsiz Yaşam Sempozyumunu düzenledik. Bu yıl da çalışmalarımızın daha geniş katılımlı Bölge Üniversiteler Çalıştayı olacak şekilde Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki engelli bireylerin sorunlarını masaya yatıracak şekilde daha geniş katılımlı olarak düşünülmüştür. Değerli misafirler, bilindiği gibi engelli hakları, temel insan haklarının korunduğu ve topluma tam katılımlarının sağlandığı bir toplumun temelleri hem uluslararası hem de ulusal yapıda olan insan hakları meselesidir. Eğitim hakkı da insan haklarının temellerinden birini teşkil ettiği gibi, engelli öğrencilere uygun eğitim ortamının sağlanması da bir insan hakkı olarak daha bir önem kazanmaktadır. Engelli bir öğrencinin engeli ne olursa olsun üniversitede eğitim hakkını kazandıktan sonra eğitimini sürdürmesi için eğitimle ilgili eksiklikler ve gerekli düzenlemelerin yapılması gerekmektedir. Engelsiz üniversitenin önemi, demokrasinin ve hukukun üstünlüğünün temel alındığı devlet sistemlerinde fırsat eşitliği yaratmak ve birlikte yaşamayı sağlamak için vazgeçilmez olmasından ileri gelmektedir. Burada Engelli öğrencilerden beklentilerimiz Engelsiz bir üniversite olarak daha bilinçli olarak haklarının ve sorumluluklarının farkında olmalarını ve eşit eğitim fırsatlarına sahip olmaları için çaba göstermelerini istiyoruz. Bu yönde bizimle birlikte çalışmalarını ve bize destek vermelerini özellikle istiyoruz. Engelli Uygulama Merkezi olarak, bizlerin kendilerine her zaman yardımcı olacağımızı ayrıca vurgulamak istiyorum. Değerli misafirler, 13-14 Mayıs 2013 tarihleri arasında üniversitemiz kongre merkezinde yapacağımız çalıştay toplantılarımızda elde edilecek sonuç bildirgesinde alınacak kararlar bizler açısından ayrı bir önem kazanmaktadır. Çünkü burada alınacak kararlar bölgemizde yaşayan engellilerimizin sağlık, eğitim, sosyal, ulaşılabilirlik, farkındalık vb. gibi sorunlarının ortaya serilmesi ve bu sorunlar çerçevesinde stratejiler geliştireceğiz. Umarız bizim bu konuda yapacağımız tüm emeklerimiz boşa gitmeyecektir. Çünkü siz değerli akademisyen üyelerimiz, bölge üniversite temsilcilerimiz, Milli Eğitim camiası üyelerimizin değerli temsilcileri, Rehabilitasyon Merkezi Üyelerinin ve Sivil Toplum kuruluşlarının değerli üyelerinin katkıları bizlere çok fayda sağlayacaktır. Bu çalıştayın en iyi şekilde düzenlemesi için çok büyük gayret gösteren desteklerini esirgemeyen Sayın Diyarbakır Valisi Mustafa TOPRAK ve Dicle Üniversitesi Engelliler Uygulama ve Araştırma Merkezi ekibine çok teşekkür ederim. 6 Prof. Dr. Ayşegül Jale SARAÇ Dicle Üniversitesi Rektörü

AÇILIŞ KONUŞMALARI M. Hadi AĞIRBAŞ (Diyarbakır İl Milli Eğitim Müdürü) Özel gereksinimli bireylerimizin çok yönlü sorunlarını değerlendirmek, toplumsal duyarlılığı geliştirmek ve özel gereksinimli bireylere hizmet veren birimlerin niteliğini ele almak amacıyla Valiliğimiz, Üniversitemiz ve İl Milli Eğitim Müdürlüğümüzün ortaklaşa hazırlamış olduğu Güneydoğu da Özel Gereksinimli Bireylerin Sorunları ve Birimleri Çalıştayında sizlerle beraber olmaktan ve sizi desteklemekten mutluluk duyduğumu ifade etmek istiyorum. Bu alanda dünyada hızlı gelişmeler meydana gelmektedir. Ülkemizin de bu gelişmeleri yakalayabilmesi için özel gereksinimli bireylerin yaşamını kolaylaştırıcı eğitim tedbirlerini geliştirmesinin önemi daha fazla anlaşılmaktadır. Özel eğitim gerektiren bireylerin; akranları gibi mutlu olmaları, toplum tarafından kabul görmeleri, eğitim-öğretim hakkından yararlanmaları ve gelecekte kendi ihtiyaçlarını karşılayan bireyler olarak yetişebilmeleri en temel haklarıdır. Ülkemizde özel eğitim gerektiren bireylerin sayısını ve karşılaştıkları zorlukları göz ardı etmek mümkün değildir. 2013 yılı itibariyle Görme Engeliler İlkokulu, İşitme Engeliler İlkokulu, Ayten Elyesa Erdoğan Özel Eğitim Uygulama Merkezi (I II. Kademe), İbn-i Sina Özel Eğitim Uygulama Merkezi (Otistik) (I II. Kademe) bulunan ilimizde 982 özel gereksinimli öğrencimiz eğitim görmektedir. Ayrıca en az sınırlandırılmış eğitim ortamı dediğimiz akran gurubu ile eğitimlerini birlikte yapmaları ve topluma hızlı entegre olmaları amacıyla 2192 özel gereksinimli öğrencimiz kaynaştırma programı ile yaşıtlarıyla eğitimlerine devam etmeleri sağlanmaktadır. Okul eğitimlerinin yanında destek eğitim veren İl genelinde 48 tane Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi bulunmaktadır. Bu merkezlerde 11091 öğrenciye destek eğitim verilmekle birlikte, milli eğitim müdürlüğümüze bağlı 37 okulumuzda özel eğitim sınıfında 306 öğrencimiz eğitim öğretime devam etmektedir. Özel gereksinimli bireylerin tümünün eğitimi sağlamak amacıyla ilimizde engel tür ve durumuna göre bulunmayan eğitim öğretim okul ve kurumlarının açılması için Bakanlık nezdinde Müdürlüğümüzün girişimleri devam etmektedir. Bu bireylerin, kendilerine yetebilen, üretken kişiler olabilmeleri için tüm topluma, özellikle eğitimcilere görev ve sorumluluklar düşmektedir. Özel gereksinimli bireylerin ailelerinin karşılaştığı en önemli sorunlardan biri de, bu bireylerin belirli yaşa kadar normal gelişim özellikleri göstermeleri ve kesin tanı konulmasının güçlüğü nedeniyle eğitimlerine geç başlanılmasıdır. Unutulmamalıdır ki özel eğitimin en önemli ilkesi erken tanılama ve müdahale hizmetidir. Özel gereksinimli bireylerin bağımsız yaşayabilmeleri, davranış problemlerinin azaltılarak gereksinimleri olan becerileri kazanabilmeleri ancak eğitimle sağlanabilmektedir. Ülkemizde yapılan anayasal düzenlemeler, engelliler yasası, 1739 sayılı Milli eğitim Temel Kanunu, 573 Sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ve ilgili yönetmelikler, yöneticiler olarak bizlere, özellikle Özel gereksinimli bireyler için bir takım özel tedbirler geliştirme yükümlülüğü getirirken, toplumun diğer kesimlerine, ebeveyn ve öğretmenlere de Özel gereksinimli bireylerin doğru anlama ve hayata hazırlama noktasında bir takım görevler yüklemektedir. 573 Sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname de özel eğitimin genel eğitimin ayrılmaz bir parçası olduğu, özel eğitim hizmetlerinin bireylerin özür ve özellikleri dikkate alınarak mümkün olduğu kadar bireyin yakınına götürülecek şekilde planlanacağını, durumları ve özellikleri uygun olan özel eğitime muhtaç bireylerin, normal çocukların eğitimleri için açılmış olan okul ve eğitim kurumlarında normal akranları arasında eğitim görmeleri için gerekli tedbirlerin alınacağı belirtilmektedir. 7

Tüm sunulan bu hizmetler kapsamında Özel gereksinimli bireylerin üretim ve beceri kabiliyetlerinin geliştirilmesi, eğitimden sanata, spordan kültüre göstermiş olduğu başarılar, toplum olarak bizleri her zaman gururlandırmaktadır. Özel gereksinimli bireylerin topluma entegre olmaları, mesleki eğitim ve istihdamları yönündeki çabalarımız artarak devam edecektir. Bu çalıştayın en iyi şekilde düzenlemesi için çok büyük gayret gösteren desteklerini esirgemeyen Sayın Diyarbakır Valisi Mustafa TOPRAK ve Sayın Dicle Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Ayşegül Jale SARAÇ a, Müdürlüğümüz Şube Müdürüne ve Rehberlik ve Araştırma Merkezi Müdürlerimize ve çalıştay da emeği geçen tüm arkadaşlarıma teşekkür eder, çalıştayın hayırlara vesile olmasını dilerim. M. Hadi AĞIRBAŞ Diyarbakır İl Milli Eğitim Müdürü 8

AÇILIŞ KONUŞMALARI Prof. Dr. Hamdi TEMEL (D.Ü. Engelliler Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdür V.) Son üç yıldır Diyarbakır Valiliği ve Milli Eğitim Müdürlüğü ile çok güzel çalıştaylar sempozyumlar etkinlikler yaptık ve inşallah yapmaya da devam edeceğiz. Güneydoğu da özel gereksinimli bireylerin sorunları ve birimleri çalıştayı da bu önemli etkinliklerimizden birisi olacaktır. Çalıştayımızın sonuçlarını kamuoyu ile paylaşacağız ve çıkan sonuçların tatbik edilmesi için de takipçisi olacağız. Bu çalıştayımıza Güneydoğu Anadolu daki Üniversite temsilcilerimizden de katılan oldu, belki de bu çalıştayın devamını diğer üniversitelerimizde yapacağız, tabi ki diğer üniversitelerimizde yapamasak bile her zaman ev sahipliği yapmaya hazır olduğumuzu da parantez olarak belirtmek istiyorum. Saat 09:00 da ilk çalıştay otururumuzu yaptık ve konuşulan her cümleler kayıt altına alındı. Öğleden sonra da çalıştayımız devam edecektir ve yarında çalıştayımız rehber öğretmenlerimizin katılımı son bulacaktır. Tabi bence çalıştaylarımızın ve emeklerimizin sonuçlarını biraz sonra etkinlikleri seyrettiğimizde aldığımızı göreceğiz ve boşuna konuşmadığımız anlaşılmış olacak. Sevinç gözyaşlarımız ile bu etkinlikleri izleyeceğiz. O öğrencilerimizin neler yaptıklarını ve neler yapabileceklerini göreceğiz. Yükseköğretim Kurulu, Özürlü Öğrenci Komisyonu Üyesi Doç. Dr. Hakan SARI dan YÖK nezdinde de neler yapıldığını hep birlikte dinleyeceğiz. Etkinliğimiz sonucunda rehabilitasyon merkezlerine giden öğrencilerin resimmateryal sergisinin açılışını Sayın Valimiz, Rektör Hocamız ve Milli Eğitim Müdürümüz ile birlikte yapacağız. Eminim orda da çok duygusal anlar yaşayacağız, onların iç dünyasının dışa yansımalarını göreceğiz. Konuşmamı bir engelliye nasıl davranmalıyız ile bitirmek istiyorum ki bunu dinledikten sonra eminim problemin bizde olduğunu göreceğiz. 1.) Engelli bir insanın eli-kolu olmasa dahi, elinizi uzatarak selam verin. Engelli kişi size nasıl davranacağını bilir. 2.) Yardım etmeden önce yardım isteyip istemediğini sorun. 3.) Engelli kişinin sizi yönlendirmesine fırsat verin. 4.) Engelli kişi karşısında aşırı dikkatli olmaya kalkışmayın. Diğer insanlarla nasıl konuşuyorsanız, onlarla da öyle konuşun. 5.) Acıyarak yaklaşmayın. Engelli insanlar sadece birtakım engellere sahip, mutsuz ya da hasta değiller. 6.) Kelimeleri dikkatle, vurgulayarak, yüksek sesle bağırıp çağırarak konuşmayın. Bedensel engelli bir kişinin duyma sorunu yoktur. Tane tane konuşarak onun bir zeka sorunu olduğunu ima eder tarzda konuşmayın. 7.) Kibarlık yapacağım diye günlük konuşmanızın dışına çıkmayın. Örneğin tekerlekli sandalyedeki engelliye, Nereye gidiyorsun? ya da görme engelli birine, Görüşmek üzere demenizin bir sakıncası yok. Bu çalıştaya büyük destek veren Sayın Valimiz Mustafa TOPRAK ve Rektörümüz Prof. Dr. Ayşegül Jale SARAÇ a başta olmak üzere, Vali Yardımcımız Ahmet GÜNAYDIN, Dicle Üniversitesi Engelliler Uygulama ve Araştırma Merkezimizin müdür yardımcıları ve ekibime, Diyarbakır İl Milli Eğitim Müdürümüz ve onun ekibine, Rehberlik Araştırma Merkezi ekibine ve Topluma Hizmet Uygulamaları dersini alan sevgili Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü öğrencilerime teşekkür etmeyi bir borç bilirim. 9

SUNUMLAR Özel Eğitime Muhtaç Çocukların Eğitimi ve Yükseköğretimde Yeniden Yapılanma Doç. Dr. Hakan SARI 1980 lerden beri yükseköğretimde engelli öğrencilerin eğitiminde anlayış ve tutumlarımızda büyük değişim gözlenmektedir. Yükseköğretime kayıt yaptıran öğrenci sayısında büyük bir artış gözlenirken, bu öğrencilere yönelik hizmetlerin niteliğinde de ARTIŞ gözlenmektedir. Ülkemizde 1980 lerden sonra öğrenci sayısı artarken üniversitelerimizdeki engelli öğrenciye verilen fırsatlar daha da artmıştır. Bu paralelde de üniversitelerimizden engelli öğrencilerimizin ve özel yetenekli öğrencilerimizin daha iyi düzeyde eğitim alabilmeleri için hem teknolojiye erişebilmeleri için hem de bunların en üst düzeyde sunulması için çaba gösterdikleri de gözlenmektedir. Yüksek Öğretim Kurumunda Özürlü Öğrenci Komisyonu diğer adıyla Engelli Öğrenci Komisyonu olarak adlandırılan komisyon 14/08/2010 tarihli ve 27672 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Yükseköğretim Kurumları Özürlüler Danışma ve Koordinasyon Yönetmeliğine göre kuruldu. Bu yönetmeliğin 11. maddesine göre, yaklaşık 170 üniversitede bu birimler üniversitelerimizde Sağlık Kültür Dairesi Başkanlığına bağlı bir Şube Müdürlüğü nezdinde kurulmuştu. Ancak bu birimler için belirli bir bütçenin olmayışı, daire başkanlarının engelli öğrencilerin ihtiyaçlarının karşılanması konusunda bazı kaygıları bu öğrencilere yapılacak hizmetleri oldukça sınırlandırıyordu. Ancak Özürlü Öğrenci Komisyonu Başkanımızın Prof. Dr. Şaban ÇALIŞ hocamızın atanması sonrasında kendisinin engelli öğrencilerin eğitimiyle ilgili yüksek bilgileri bu birimlerin daha işlevsel hale gelmesini sağladı. Böylece, üniversitelerimizde öğrenim gören engelli öğrencilerin ihtiyaçları üniversitelerimizin bütün imkânları kullanılarak karşılanmaya çalışıldığı görülmektedir. Bu bağlamda, Yeni başkanla birlikte yönetmeliğin madde 11 de değişiklik yapılması gerekiyordu. Yeni komisyon çalışarak başkan beyin de onayı ile önce bu birimler rektörlüğe bağlı ve ayrıca bütçesi olan bir birim haline getirilmiş olması gerekiyordu. Dolayısıyla 14/08/2010 tarihli ve 27672 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Yükseköğretim Kurumları Özürlüler Danışma ve Koordinasyon Yönetmeliği nin 11. Maddesinin birinci fıkrası 03/01/2013 tarihli ve 28517 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. 10

(1) Yükseköğretim kurumları tarafından eğitim öğretim işlerinden sorumlu bir rektör yardımcısı başkanlığında ve sorumluluğunda, engelliler alanında uzmanlaşmış veya özel eğitim alanına yakın alanda uzmanlaşmış koordinatör öğretim elemanları veya yardımcıları ile ilgili daire başkanlıkları, fakülte, yüksekokullar ve enstitülerin görevlendireceği yönetici veya akademik kişilerden seçilmiş temsilcilerden oluşan, özürlü öğrencilerin idari, fiziksel, barınma ihtiyaçları ile sosyal ve akademik alanlarla ilgili ihtiyaçlarını tespit etmek ve bu ihtiyaçların karşılanması için yapılması gerekenleri belirleyip, yapılacak çalışmaları planlamak, uygulamak, geliştirmek ve yapılan çalışmaların sonuçlarını değerlendirmek üzere, doğrudan rektörlüğe bağlı özürlü öğrenci birimleri oluşturulur. Yükseköğretim kurumları bu birimlerin amaçlarını gerçekleştirebilmeleri için gerekli olan kaynağı bütçelerinden tahsis ederler. Birimlerin çalışma usul ve esasları yükseköğretim kurumlarınca belirlenir (madde11). Bu değişimden sonra, her üniversite kendi üniversite politikalarına göre engelli öğrencilerin ihtiyaçlarını karşılamaya başlamıştır. Bu bağlamda üniversitelere engelli öğrencilerin kayıtları, onların en iyi barınmalarını sağlama, ihtiyaç duydukları eğitsel araç ve gereçleri sağlama, okul ve sınıflardaki mekânları onların bireysel gelişim özelliklerine göre düzenlenmesinin sağlanması, programlarının uyarlanması veya farklılaştırılması ve gerektiğinde de bireysel eğitim programlarının geliştirilerek uygulanması gerekir. Engelli öğrencilerin eğitimleri için ders içeriklerinin aktarımı ve öğrenimi için öğretim yöntemlerinde uygun yöntem ve tekniğin kullanılmasının sağlanmalı. İhtiyaç duyulduğunda destek eğitim hizmetleri kapsamında öğrenciye destek eğitim odasında anlamakta güçlük çektikleri ders içeriklerinin tekrar sunulması ve hatta hayat boyu öğrenme sağlayacak hayat boyu öğrenme merkezlerinde sürekli öğrenci olabilme fırsatlarının verilmesi gerekir. Ayrıca bu öğrencilerin sürekli olarak öz bakımlarıyla ilgili (yeme içme, giyinme, temizlik ve sağlıklı yaşamla ilgili) özel hazırlanmış malzemeler ve materyaller olması gerekiyor ve bu yüzden fazladan bir burs veya maddi yardım gereksinimi varsa onunda çocuğun ihtiyaçları göz önüne alınarak burs veya kredilerinin artırılarak verilmesi gerekir. Günden güne yükseköğretime kayıt yaptıran öğrencilerin sayısı artarken bu öğrencilerin nitelikli yaşamı için gerektiğinde üniversiteler bu birimlere ayırdıkları bütçeyi artırarak bu öğrencilerin ihtiyaçlarını karşılaması gerekir. Özellikle ülkemizde 1995 yılından sonra üniversitelerde öğrenim gören öğrenci sayısının çok sayıda arttığını görebilmekteyiz. Diğer ülkelerde de olduğu gibi, üniversitelerimizde Engelsiz Üniversite Birimlerinin kurulması, bu birimlerin çok güçlü olması yanında destek hizmetlerini de koordine eden bir birim olarak görülmesi gerekir. Öğrenci destek birimleri olarak da adlandırılan bu birimlerin bütün 11

üniversitelerimizde farklı alanlardan gelen öğretim elemanlarının katkısı, farklı disiplinlerden gelen öğretim elemanlarından ve farklı yüksekokul ve fakültelerden olması işi ne kadar kolaylaştıracağı anlamına gelmektedir. Engelli öğrencilerimizin varlığı üstün yetenekli öğrencilerimiz de dâhil olmak üzere sadece öğrencilerin binalara kolay ulaşılabilir olmasının sağlanması değil, aynı zamanda programa yönelik uygun uyarlamalar yapılması, öğretim ve öğrenme etkinliklerinin ve değerlendirme etkinliklerinin de birçok değişime neden olduğu gözlenmektedir. Yükseköğretim kurumlarındaki üst düzey yöneticilerin tutumları ile bu öğrencilerin eğitimleri sürecinde eğitsel ihtiyaçlarının karşılanması arasında önemli bir ilişki olduğu söylenebilir. Ülkemizde standartlarla ilgili bir kurumun bu bağlamda üniversitelerimizdeki verilen hizmetin niteliğini değerlendirebilecek bir sorumluluk alması ve bunu da yılda iki kez denetleyerek yerine getirmesi gerekir. Bu değişen içerikle beraber, üniversitelerimizin bu birimleri strese sokmadan sürekli de yardımcı olarak veya rehberlik hizmetleriyle daha işbirlikçi anlayışla bu görev ve sorumlulukların yerine getirilmesi daha iyi olur anlayışıyla hareket edilmesi gerekir. Ülkemizde en az dokuz kategoride eğitim gören engelli öğrencilerin varlığı bilinirken bu kategoride eğitilen engelli ve üstün yetenekli öğrencilerimizin eğitiminde niteliğin artırılmasıyla ilgili girişimler ve olumlu tutumlar çok sevindiricidir. Çoğu üniversitelerde özel gereksinimli öğrencilerin eğitsel gereksinimlerinin karşılanmasıyla ilgili olarak bir atama yapılmış ve bu atamalarda belki minimum seviyede olsa bile örneğin, bilge elemanların bu birimlerde görev almasının sağlanması, engelli öğrencilerin gereksinimlerinin karşılanmasıyla ilişkin yüksek hızla çalışmaları çok sevindiricidir. Bu minimum seviyeden maksimum seviyeye gelinmesi için üniversite yöneticilerinin bir ekiple ve çoklu katılım ve katkı yöntemi ve stratejisiyle çalışmaları gerekir. Bu çalışmaların önceden planlanması ve yazılı dokuman çerçevesinde hedefe doğru ilerleme yapılması, daha sonraki yıllarda bir önceki yılın karşılaştırılmasını sağlayabilecektir. Bütün bunlara rağmen ülkemizdeki yükseköğretim kurumuna bağlı olan üniversite ve yüksek teknoloji enstitülerimizin bazılarında uygulanan özel eğitim politikalarımızla uygulamalar arasında hala bir boşluk olduğu da gözlenebilmektedir. Bu kapsamda değerlendirildiğinde de hala engelli öğrencilerimizin üniversitelerdeki sayısal durumunun göz önüne alındığında yeterli sayıya ulaşılmaması da verilen istatistiklerden anlaşılmaktadır. Örneğin, Güneydoğu Anadolu Bölgemizdeki on bir üniversitemizdeki engelsiz üniversite birimlerimizde kayıtları olan öğrenci sayısının yaklaşık iki yüz olması bir anlamda düşündürücüdür. Eğer bu sayı gerçekten bu kadar ise özel gereksinimli öğrencilerin genel sayı 12

içerisindeki sayıya göre oranı yüzde bir (%1) olması anlamına gelmektedir. Eğer bu sayı içerisinde birçok engelli kategorisinden olan öğrenciler kendilerini kültürel veya sosyal kaygılardan dolayı durumlarını rapor etmemiş iseler o zaman tutumlarımızda bu öğrencilerimize yönelik bir olumsuzluk olması anlamına gelebilir. Zaten istatistiklere bakıldığında genel olarak öğrenme güçlüğü ile duygusal güçlüğe sahip öğrenciler genel olarak üniversitelerimizdeki toplam oranının yüzde yetmişine (%70) denk geldiğini söylemek mümkündür. Engelsiz üniversitelerde engelli öğrencilerin eğitiminde kullanılan öğretim ve öğrenme tekniklerinin uygun biçimde kullanılması önemlidir. Bu bağlamda ilk aşamada herhangi bir alanda öğrenim gören engelli öğrencinin engel durumu da göz önüne alınarak hangi içeriğe daha çok ihtiyaç duydukları bilinmelidir. Bundan sonra yapılacak olan iş alternatif değerlendirme yaklaşımlarını uygulamak olacaktır. Örneğin işitme engelli bir öğrencinin dil gelişimi yeterli değil ve akademik kavramları algılamakta güçlük çekiyor ise kendisine alternatif bir yaklaşım olan işaret dili desteği verilmesi gerekir, o zaman öğrenci eğitsel süreçteki zorluklardan kendisini arındırmış olabilir. Yine sözel performans gerektiren bazı derslerin daha çok sözel olmayan veya daha çok görsel veya dokunsal biçime getirilmesi çok önemlidir. Yeni yapılanma ışığında, öğrencilerin karşılaştığı bazı güçlüklerin karşılanması ile ilgili de düzenlemeler yapılmaya başlandı. YÖK teki Engelli Öğrenci Komisyonu yeni başkan liderliğinde kolay ulaşılabilirlik ve erişilebilirlikle ilgili bir kitap hazırlamaya başladı. Bu kitapla bütün üniversitelerin engelsiz üniversite olması sağlanmaya çalışılacak ve bütün mekânlar engelli öğrencilerimiz tarafından kolaylıkla kullanılabilir hale getirilmeye çalışılacaktır. Ayrıca engelli öğrencilerin eğitiminde kullanılacak uygun öğretim yöntem ve tekniklerin nasıl kullanılacağı, sınıf ortamlarının nasıl düzenleneceği, öğrencilerin örneğin, işitme engelli öğrencilerin işitme cihazı yoksa onların temin edilmesi veya varsa, sınıfta etkin kullanımı için onun için uygun ortamların hazırlanması ile ilgili önlemlerin alınmasında engelsiz üniversite birimlerinin nasıl çalışacağı ile çalışmalar devam etmektedir. Yine bu yeni yapılandırma ışığında, bedensel engelli olan öğrencileri için not alıcıların yetiştirilmesi, öğrenme güçlüğü olan öğrenciler için fazladan ders imkânları, ya da destek eğitim hizmetleri altında bireysel eğitim imkânlarının planlandığı da bilinmelidir. Ayrıca öğretim elemanları, yöneticiler ve yardımcı hizmetlerde bulunan memurlar için de engelli öğrencilerin gereksinimleri ve onlara verilecek yardım türleri ile ilgili eğitim kılavuzları hazırlatmak ve gerekli eğitim programlarının hazırlanmasıyla ilgili çalışmalar da başlamıştır. 13

Üniversitelerde genel olarak bakıldığında öğrencilerin engel kategorisine göre şöyle bir yaklaşık istatistik bilgisi aşağıda sunulmaktadır. Tablo 1: Türkiye de Engel Kategorilerine Göre Engelli Öğrencilerin Tahmini Oranları Öğrenme güçlüğü : % 32 Süreğen rahatsızlıklar : % 30 Birden fazla yetersizlik : % 7 İşitme engelliler : % 9 Bedensel engelliler : % 4 Görme engelliler : % 14 Duygusal güçlük : % 3 Başkasına bağımlı olarak yaşama : % 1 Sonuç olarak, engelli öğrenciler için ülkemizde çok önemli gelişmeler yaşandığı ve bu bağlamda engelli öğrencilerin ihtiyaçlarının giderilmesinde çok daha üst düzey çaba harcandığı ve tutumların çok yüksek düzeyde olumlu olarak değiştirildiği gözlenebilmektedir. Ancak daha da çok planlama ve uğraşı ile daha çok daha üst nitelikli hizmetin verilmesi için çabaların devam etmesi gerektiği de bilinmelidir. Bu bağlamda, üniversite yöneticilerinden en alt kademede çalışan hizmetlisine kadar bu konuda sorumluluk taşınması bu hizmetlerin daha üst düzeyde verilmesi için temel teşkil etmektedir. Bu ışıkta, üniversiteye yeni gelecek öğrencilerin gelmeden önce kolay kayıt yaptırabilmesi için gerekli bilgilendirmenin yapılmasından, yerleştirmeye ve oradan da bütün etkinliklere katılarak son derece mutlu bir öğrenci olarak üniversite eğitimlerini tamamlayarak topluma üretici vatandaş olarak katılımları hepimizin isteğidir. Bu öğrencilerimizin diğer öğrencilerle aynı ortamlarda bütünleştirme anlayışı ve yaklaşımı ile eğitim almaları ve bu anlayış içerisinde herkesin mutlu olması, engelli olmayan öğrencilerin engellilerle birlikte yaşamayı öğrenmesi ise hepimizin dileğidir. KAYNAKÇA Yüksek Öğretim Kurulu (2013). Engelli Öğrencilerin İstatistiği (Yayımlanmamış Rapor), Ankara: YOK, Engelli Öğrenci Komisyonu HEFCE/HEFCW (1999). Guidance on base-level provision for disabled students in higher education institutions. Bristol: HEFCE Riddell, S, Tinklin, T and Wilson, A. (2004). Disabled student sand multiple policy innovations in higher education, Final report to ESRC, Edinburgh: Centre for Educational Sociology, University of Edinburgh (www.ed.ac.uk/ces/disability/publications.htm) Teach ability (2002) Teach ability project: Creating an accessible curriculum for students with disabilities. Glasgow: University of Strathclyde. 14

SUNUMLAR DİCLE ÜNİVERSİTESİ ENGELLİLER UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ Prof. Dr. Hamdi TEMEL Merkezimiz Enstitüler Binası Fen Bilimleri Enstitüsü koridorundadır. Merkezimiz hafta içi mesai saatlerinde hizmet vermektedir. Merkezimiz engelli-engelsiz öğrencilerle görüşmeler yapmaktadır. Engellilere yönelik Sivil Toplum Kuruluşlarıyla da iletişim kurmaktadır. Tercih ve kayıt öncesinde birimimize başvuran engelli öğrenciye üniversitemiz tanıtılmakta. Tercih yapma sürecinde öğrenciye danışmanlık yapılmakta. Engelline göre üniversitemizdeki fiziksel olanaklar değerlendirilmekte. Kayıt sırasında, Üniversitenin kayıt haftası boyunca oluşturulan bir masada engelli-engelsiz tüm öğrencilere ve ailelere birim tanıtılmaktadır. Öğrenciye üniversite hakkında genel bir bilgi de verilmekte. Masada birim çalışanları yanında üniversitemizde okuyan engelli öğrencilerimizde bulunmakta Merkezin amacı; Üniversitenin ilgili bölüm ve anabilim dallarının işbirliği ile yurt içinde ve yurt dışında engelli bireyler ile ilgili her alanda bilimsel araştırma ve uygulamalar yapmak, eğitim faaliyetlerinde bulunmaktır. Merkezin faaliyet alanları: a) Bir disiplinler arası araştırma ve uygulama alanı olan engellilik konusunda, Üniversitenin ilgili akademik birimlerinin eğitim, öğretim, araştırma ve geliştirme faaliyetlerine katılımını sağlamak, b) Öncelikle Üniversitede öğrenim gören ve çalışan engelli bireyler olmak üzere toplumun tüm kesimlerindeki engelli bireylere yönelik araştırmalar ve uygulamalar yapmak, konuya ilişkin bilimsel veri tabanı oluşturmak, ilgili kamu kurum ve kuruluşları ve sivil toplum kuruluşlarıyla engellilik konusunda bilimsel işbirliği gerçekleştirmek ve danışmanlık faaliyetleri sürdürmek, 15

c) Farklı disiplinlerden engellilik konusunda araştırmalar yapan bilim insanları ile uzmanları bir araya getirerek, ulusal ve/veya uluslararası araştırma/geliştirme projeleri oluşturmak ve yürütülmesini sağlamak, ç) Engellilik konusunda ulusal ve uluslararası katılımlı kongre, panel, sempozyum, konferans gibi bilimsel aktiviteler düzenlemek, d) Engelliler konusunda aydınlatıcı, bilimsel nitelikte bilgilerin sözlü ve/veya yazılı olarak kamuoyuna ulaştırılmasını sağlamak, e) Birimler arası işbirliği yaparak konuyla ilgili toplumsal bilinci geliştirmek adına engelli ve engelli olmayan diğer bireylere eğitim hizmetleri vermek, f) Engelliliğin önlenmesi ve sorunların azaltılması yönünde çalışmalar yapmak, engelli bireylerin etkin ve kaliteli rehabilitasyon hizmetlerinden faydalanmasını sağlamak ve engelli bireyler ile iletişimde bulunduğu diğer bireylerin yaşam kalitesini arttırıcı çalışmalar yapmak. FAALİYETLER : 2010 yılı: 2008 den itibaren engelli merkezinin kurulması için çalışmalara başlanmıştır. 27454 sayılı 06.01.2010 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan yönetmelikle merkezimiz Dicle Üniversitesi Engelliler Uygulama ve Araştırma Merkezi olarak yürürlüğe girmiştir. Üniversitemizdeki tüm birimlere yazı yazılarak engelli öğrenci, akademisyen, personel tespiti belirlenmeye çalışılmıştır. 10 Şubat 2010 Tarihinde, Kongre salonumuzda, Dicle Üniversitesi, Diyarbakır Valiliği ve Diyarbakır Emniyet Müdürlüğünün ortak katılımıyla Modern Kentleşmede Engellilerin Güvenliği ve Kent Güvenliğine Katkıları Çalıştayı düzenlenmiştir. 10-11 Mart 2010 tarihinde Üniversitemiz tarafından Ege Üniversitesi tarafından düzenlenen 4. Engelsiz Üniversiteler Çalıştayı na katılımı sağlandı. Üniversite kampüsü içerisinde mevcut yapılar hakkında fiziki engellere yönelik olarak rapor hazırlanılmış ve Rektörlük Birimine yazılı olarak sunulmuştur. 16

Üniversitemiz Mimarlık Fakültesi Dekanı Sayın Prof. Dr. Zülküf GÜNELİ tarafından 10 Aralık 2010 tarihinde Engellilerin Kent Ortamına Entegrasyonu' konulu bir konferans düzenlenmiştir. 2011 yılı: 14 Ocak 2011 Enstitüler Binası Toplantı Salonunda ilimizdeki Sivil Toplum Kuruluşları ve Üniversite öğrencilerimizle birlikte toplantı yapıldı. Toplantıya; Merkezimiz Görevlilerinden Diyarbakır Engelliler Platformu Üyesi Medeni ALPKAYA, Diyarbakır Görme Engelliler Spor Kulübü adına Yönetim Kurulu üyesi Emin BARAN, Yazıcı Özel Eğitim Merkezi adına Selim KAPLAN, Surkent İşitme Engelliler İlköğretim Müdür Yardımcısı Yılmaz DOĞAN ve Üniversitemizin gönüllü öğrencilerinin katılımı sağlanmıştır. Toplantıda yapılabilirlik ve ortak paylaşım konuları görüşülüp, hizmet kapsamında etüt çalışmaları hazırlandı. Bu çalışmalarla öğrenciler öncelikli olarak engellilikle ilgili empati duygularını geliştirdiler. Görme engelli bireyler için sesli kitap okuma ve film betimleme çalışmaları yapıldı. Diğer yandan işitme engelli bireyler için işaret dili betimlenmesi de gerçekleştirildi. Hem görme engelliler için hem de İşitme Engelliler için yapılan betimleme çalışmaları aynı film üzerinde gösterildi. 10-11 Mart 2011 Ankara Üniversitesinde düzenlenen 5. Engelsiz Üniversite Çalıştayına Merkez Personeli ve Üniversitemiz Gönüllü öğrencisi katıldı. 16 Mart 2011 Engelsiz Üniversite ve engelsiz ODTÜ Koordinatörü Sn. Claire ÖZEL tarafından birimimiz ziyaret edildi. Daha sonra Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi yemek salonunda yaklaşık 40 öğrenciyle empati ve duyarlılık çalışması gerçekleştirildi. Aynı gün işitme ve görme engelliler ilköğretim okulu ziyaret edildi. 1 Nisan 2011:Diyarbakır İl Milli Eğitim Müdürlüğüyle gerçekleştirilen toplantı sonucunda 10 16 Mayıs Engelliler Haftası kapsamında 10-11 Mayıs 2011 tarihinde sempozyum yapılması kararı alındı. 17

10-11 Mayıs 2011 Dicle Üniversitesi, Diyarbakır Valiliği ve Diyarbakır İl Milli Eğitim Müdürlüğünün ortak katkılarıyla 1. Özel Eğitim ve Engelsiz Yaşam Sempozyumu düzenlendi. Sempozyuma Diyarbakır Milli Eğitim Okullarında görev yapan Rehberlik Öğretmenleri ağırlıkta olmak üzere çok sayıda kişinin katılımı sağlanmıştır. Diğer yandan Sempozyumda birçok akademisyenin sunumlarının yanında Diyarbakır Altı Nokta Körler Derneği Folklor Ekibi ve Surkent İşitme Engelliler İlköğretim Okulu öğrencileri tarafından halk oyunları ve İşitme engelli öğrenciler tarafından tiyatro gösterileri sergilendi. Ayrıca Diyarbakır Görme Engelliler Spor Kulübü oyuncularının hazırlamış olduğu Golboal maçı büyük ilgi gördü. 5-9 Eylül 2011 Üniversitemiz 2011-2012 yılı ÖSYM tarafından yapılan sınav sonucunda Üniversitemizi kazanan Engelli Öğrencilerimiz için Danışma Masası oluşturularak kayıtlarında her türlü kolaylık sağlanmıştır. 2011-2012 eğitim-öğretim yılında üniversitemiz öğrencileri tarafından engellilere yönelik olarak kitap okuma, film betimleme, işaret diliyle film betimleme çalışmaları başlamıştır. Yaklaşık 30 kitabın okumalarına başlanılmıştır. 18 Kasım 2011 Fırat Üniversitesi ve Türkiye İnsan Kaynakları Vakfı (TIKAV) nın ortak Organizasyonu tarafından hazırlanan Engellilerin Eğitimi ve Bu Eğitim Süreçlerinde Toplumun Rolü konferansı ve Üniversiteler Arası Engelliler Birimi Bölgesel Toplantısına Dicle Üniversitesi Engelliler Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdür Yardımcısı Öğr. Gör. Şeyhmus GÜRBÜZ katıldı. 25 Kasım 2011 Üniversitemiz Fakültelerinin Engelli Birimi Akademisyen Danışmanlarıyla toplantı düzenlenmiş olup bu çerçevede 3 Aralık Dünya Engelliler Günü Programı hazırlığı değerlendirilmiştir ve bu çerçevede engelli birimi olarak neler yapılabilir konusu görüşülmüştür. 2 Aralık 2011 Dünya Engelliler Günü Diyarbakır Valisi Sn. Mustafa TOPRAK, Üniversitemiz Rektörü Sn. Ayşegül Jale SARAÇ ve İl Yetkili Amirlerimizin katılımıyla Dicle Üniversitesi Kongre Merkezinde Dünya Engelliler Günü etkinliğine teşrif etmişlerdir. 18

15 Aralık 2011 Uluslararası Engelliler Derneği Diyarbakır Şubesi ile plastik ve metal atıkların toplanması konusu protokol olarak görüşülerek anlaşma sağlanmıştır. Bu çerçevede toplanan geri dönüşüm plastik ve metal atıkların 250 kg olduğunda her bedensel engelliler için bir tekerlekli sandalye verilecektir. 2012 yılı: Uluslararası Engelliler Derneği Diyarbakır Şubesiyle görüşme yapılmıştır. Derneğin Plastikleri Topla Gel kapması için hazırlanan afişlerin üniversitemize dağıtımı yapıldı. Belli noktalara dernek tarafından verilen atık kutuları yerleştirilmiştir. Ocak ayında hazırlanmış olan Dicle Üniversitesi Engelli Öğrenci Eğitim-Öğretim Yönergesi üst yazımızla Üniversite Senatosunda değerlendirilmek üzere Rektörlüğümüze gönderilmiştir. Yerel Gündem 21 Engelli Konseyi Seçimine Merkez Müdür Yardımcısı Öğr. Gör. Şeyhmus GÜRBÜZ ve Merkez Personeli katılmıştır. 20 Şubat 2012 Diyarbakır Green Park Otel de Sosyal Politika Etki Analiz Araştırması (SETA) Vakfı tarafından düzenlenen Sosyal Politikalar Etki Analiz Araştırması Arama Konferansına Merkez Müdür Yardımcısı Öğr. Gör. Şeyhmus GÜRBÜZ ve Merkez Personeli katılmıştır. Bu çalışmada Aile, Kadın, Çocuk, Yaşlı ve Engelli tema alanında uzman kişilerin katılımı ile birlikte dezavantajlı gruplar oluşturularak sorunlar dile getirildi. 23-24 Mart 2012 İstanbul da Yeditepe Üniversitesi nde gerçekleşen 6. Engelsiz Üniversiteler Çalıştayı na katılım sağlandı. Çalıştaya Merkez Müdür Vekilimiz Prof. Dr. Hamdi TEMEL katılımcı olarak katılmışlardır. 22 Mayıs 2012 Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Remzi OTO tarafından Bismil Cahit Sıtkı Tarancı Lisesi Konferans Salonunda Bismil ilçesinde öğrenim gören özel eğitime muhtaç ve kaynaştırma eğitimi alan engelli öğrencilerin ailelerine yönelik seminer verilmiştir. 01 Haziran 2012 Diyarbakır Uluslararası Engelliler Derneği Diyarbakır Şubesi tarafından düzenlenen Plastikleri Topla Gel Kalmasın Engel kampanyasıyla ihtiyaç sahibi engelli bireylere 19

tekerlekli sandalye verilmekte. Bu amaçla D.Ü. Ziya Gökalp öğrenci yurdumuzda toplanan 800 kg mavi kapakla iki engelli vatandaşımız tekerlekli sandalye sahibi oldu. Üniversitemizdeki yerleşkesindeki engellilere yönelik yapılan Rampalar, WC ve korkuluklar yerinde tespit edilerek kontrol edilmiş olup gerekli rapor hazırlanmıştır. Öğrenci yemekhanesinde engelli öğrencilerimiz için özel engelli masaları oluşturuldu. 28 Kasım 2012 Üniversitemiz Kongre Merkezinde Diyarbakır Uluslararası Engelliler Derneği ve Dicle Üniversitesi Engelliler Uygulama ve Araştırma Merkezinin ortak katkılarıyla tek kişilik parodi türünde Sakatlık Bizde Kalsın gösterisi Ayhan Yarıcı tarafından sahnelenmiştir. 4 Aralık 2012 Hemşirelik ve Çocuk Gelişimi bölümü 2. sınıf öğrencileri tarafından Engelsiz Müzik Şöleni düzenlenmiştir. 2013 yılı: 25 Ocak 2013: Kalkınma Ajansı tarafından düzenlenen Sosyal Politikalar Çalıştayı na katılım sağlandı. 7. Engelsiz Üniversite Çalıştayı: 4-5 Nisan 2013 tarihinde Isparta Süleyman Demirel Üniversitesinde 7. Engelsiz Üniversite Çalıştayına Öğr. Gör. Şeyhmus GÜRBÜZ katılım sağladı. 13-14 Mayıs 2013 tarihinde Güneydoğu da Özel Gereksinimleri Bireylerin Sorunları ve Birimleri Çalıştayı düzenlendi. Çalıştay Dicle Üniversitesi Engelliler Uygulama ve Araştırma Merkezi, Diyarbakır Valiliği ve İl Milli Eğitim Müdürlüğü ortaklığında gerçekleşti. Çalıştay da tanılama, eğitim süreci, aile eğitimi, toplumsal dayanaklar ve yasal mevzuatlar temaları ele alındı. Ayrıca engelli öğrenciler tarafından çeşitli etkinlikler gerçekleşti. Engelli öğrencilerin yapmış olduğu resimler sergilendi. 20

İletişim Bilgileri GÖREVİ AD SOYAD DAHİLİ Müdür Vekili Prof. Dr. Hamdi TEMEL 8450 Müdür Yardımcısı Doç. Dr. Reyhan GÜL GÜVEN 8886 Müdür Yardımcısı Öğr. Gör. Şeyhmus GÜRBÜZ 3529 Personel Emine FİDAN 8471 Adres: Ceylan Enstitüler Binası Engelliler Uygulama ve Araştırma Merkezi Tel: 0 412 248 8320 0 412 248 8030 Dahili: 8471 Mail: engellilerbirimi@dicle.edu.tr engellilerbirimi@hotmail.com http://www.facebook.com/engelsizdicle http://www.dicle.edu.tr/departmentdefault.aspx?id=a704c42c-2f4d-4da7-8b9d-0c4b3940589f 21

SUNUMLAR HARRAN ÜNİVERSİTESİ ENGELLİ ÖĞRENCİLER BİRİMİ Öğr. Gör. Feray KABALCIOĞLU YASAL DAYANAKLAR Yükseköğretim Kurumlarında, öğrenim gören özürlü öğrencilerin, öğrenim hayatlarını kolaylaştırmak için gerekli tedbirleri almak ve bu yönde düzenlemeler yapmak 5378 sayılı Özürlüler ve bazı kanun ve Kanun hükümlerinde Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun gereğidir. Bu kanuna dayanılarak Yükseköğretimdeki özürlü öğrencilerle ilgili olarak Yükseköğretim Kurulu tarafından Yükseköğretim Kurumları Özürlüler Danışma ve Koordinasyon Yönetmeliği hazırlanarak 20 Haziran 2006 tarih ve 26204 sayılı Resmi gazetede yayınlanmıştır. Üniversitemiz bünyesinde ilgili yönetmelik gereği Harran Üniversitesinde öğrenim gören özürlü öğrencilere yönelik çalışmalarda bulunmak üzere: Başkan : Doç. Dr. Fügen GÖZ Üye : Yrd. Doç. Dr. Ayşe Menteş GÜRLER Üye : Yrd. Doç. Dr. Nihan ŞAHİNKAYA dan oluşan Harran Üniversitesi Engelli Öğrenciler Birimi oluşturulmuştur. Üniversitemizdeki pek çok birimde rampalar oluşturulmuş olup, özürlülerin yaşamlarını kolaylaştırmak için diğer düzenlemeler yapılacaktır. Birim Yönetimi İletişim Bilgileri: 1-Başkan: Doç. Dr. Fügen GÖZ Adres: Sağlık Yüksekokulu Telefon: 0 414 3513060 / 103 e-posta: fugengoz@harran.edu.tr 2-Üye: Yrd. Doç. Dr. Ayşe Menteş Gürler Veteriner Fakültesi Tlf: 0 414 3128456/2432 e-posta: mgurler@harran.edu.tr 3- Üye: Yrd. Doç. Dr. Nihan Şahinkaya Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Sınıf Öğretmenliği ABD Osmanbey Yerleşkesi Tel: 0.414.344 00 20/1450 e-posta: nihan@harran.edu.tr 22

Üniversitemizin birçok biriminde binalar arasında geçişi kolaylaştırmak amacıyla rampalar oluşturulmuştur. YÜRÜTÜLEN / PAYDAŞ OLUNAN PROJELER SİZİN BİR İŞİNİZ, ENGELLİLERİMİZİNDE BİR YARDIMCISI OLSUN(YAŞLI VE ENGELLİ BAKIM KURSU) PROJEYE AİT GENEL BİLGİLER Proje Adı: Amaç: SİZİN BİR İŞİNİZ, ENGELLİLERİMİZİNDE BİR YARDIMCISI OLSUN (YAŞLI VE ENGELLİ BAKIM KURSU) Korumaya, bakıma ve yardıma muhtaç engelli ve yaşlılarımızın hayat standartlarının iyileştirilmesi ve yükselmesi için yaşlı ve engelli bakım elemanı yetiştirilmesi, aynı zamanda sosyal hizmetler il müdürlüğünden yardım alan ailelere de eğitim vererek evlerindeki engelli bireylere daha kaliteli bakım vermelerini sağlamak. Hedefler: Projemizde 40 kişilik gruba 400 saat özürlü eğitimi verilecektir. Sosyal hizmetler il müdürlüğünden yardım alan 200 aileye de 4 grup şeklinde 100er saatlik eğitim verilecektir. Projenin Bütçesi: 182.860,00 TL Süre: Proje Türü: Beklenen Sonuçlar: 9 Ay Sosyal İçerme 40 kişiye hasta ve özürlü bakıcılığı konusunda sertifikalı eğitim vererek onlara istihdam alanı oluşturmak.200 kişilik gruba evlerindeki engellilerine kaliteli bakım yapmalarını sağlamak. Faaliyetler: Proje ekibimiz, 1 doktor, 1 fizyoterapist, 2 hemşire, 1 psikolog, 1 sosyal hizmet uzmanı, 1 proje koordinatörü, 2 idari/destek personelinden oluşmaktır. Proje ofisi olarak müdürlüğümüzün eğitim salonları ve demirbaş malzemeleri kullanılacaktır. Kursiyerlerin ihtiyacı olan malzemeler proje kapsamında sağlanacaktır. Sertifikalı grup 20'şer kişilik 2 grup halinde yapılacaktır. Bu grubun, 5 haftalık staj eğitimleri Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğüne bağlı kurumlar ve özel kurumlarda yapılacaktır. 23

Katılım belgesi alacak grup ise 50'şer kişilik 4 grup şeklinde yapılacaktır. Sertifikalı grup için kursiyer belirlerken, en az ortaokul tercihen lise mezunu olması, herhangi bir sigorta durumlarının bulunmaması, 18-40 yaş arası, adli sicil kayıtları dikkate alınarak tek hekim raporu ile sağlık özürlerinin bulunmaması durumlarını dikkate aldık. Katılım belgesi alan grup ise, sosyal hizmetler il müdürlüğünden yardım alan (evinde engellisi olan) ailelere ulaşıp, 18 yaşından büyük ve en az okur-yazar olan kişilerden oluşturulmuştur. İletişim Formu Üniversitemizde öğrenim görmekte olan engelli öğrencilerimizin (fiziksel, işitme, görme ve/veya eğitimlerini etkileyen başka sorunlar) bu anket formunu doldurmaları gerekmektedir. Formlar birimimizce değerlendirilerek, öğrencilerin sorunlarını çözümü için etik ilkelere de uyularak (gizlilik vb) gerekli girişimlerde bulunulacaktır. Tespit edilecek olan sorunlara karşı her türlü destek sağlayacaktır. Ekteki formu eksiksiz olarak doldurarak fugengoz@harran.edu.tr adresine gönderiniz. Adı ve Soyadı: Bölümü: Sınıfı: Tel No: E-posta: Özür Türü: a) Fiziksel (açıklayınız) b) İşitme c) Görme d) Diğer: SORUNLAR AÇIKLAMALAR /ÖNERİLER 24

1) Yerleşkelerde karşılaşılan sorunlar: 2) Eğitimle ilgili karşılaşılan sorunlar 3) Sosyal hayatla ilgili karşılaşılan sorunlar: 4) Yerleşkelere ulaşım sorunları 5) Yerleşkeler içi ulaşım sorunları 6) Dersliklere ulaşım sorunları 7) Ders esnasında yaşanan sorunlar 8) Bilgi ve malzemeye erişim sorunları 9) Grup çalışmalarına katılım sorunları: 10) Sınavlarda yaşanan sorunlar 11) Sosyal ve kültürel etkinliklere katılım ile ilgili sorunlar: Diğer sorun ve önerileriniz: 25

A) ÇALIŞTAY: ÇALIŞTAY KONULARI VE GRUPLARI 1.Grup: Toplumsal Yaklaşımlar Prof. Dr. Remzi OTO (1.Grup Moderatörü) -Engellilere yönelik ülke politikası -Yerel Yönetimlerin bakış açısı -Sivil Toplum Kuruluşlarının ( STK) bakış açısı -Toplumun Bakış Açısı ( yöneticilerin, velilerin, öğretmen, akranların, aile içi bireylerin ve yaşadığı çevrenin bakış açısı v.b.) Grup Üyeleri: Necmettin CAN(Kayapınar RAM Müdürü) Arş.Gör.Dr. Meral ÖNER SÜNKÜR (Dicle Üniversitesi) Avukat Eshat AKTAŞ(Diyarbakır Barosu) Dr. Kemal KARADAŞ(Diyarbakır Tabipler Odası Başkanı) Sedat TOK (İşkur İl Müdürlüğü İş ve Meslek Danışmanı) M. Şerif ÇEVİK (Kayapınar Vehbi Koç ilkokul Müdürü) Adnan AYDIN (DOMDER Başkan Yardımcısı) Ramazan SERİM (Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Engelliler Şubesi) Mustafa ARIK (Bağlar Mesut Yılmaz İÖO Rehber Öğretmen) Ali YILDIRIM (Kayapınar Özel Mavi Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi Sosyal Hizmet Uzmanı) Emine FİDAN (D.Ü. Engelli Merkezi) Erkan USLU (D.Ü. Öğrenci) Vesile BAKIR (Veli) Şükran AZİZOĞLU(Veli) 2. Grup: Eğitim Süreci Dr. Mehmet Ata ÖZTÜRK (2.GRUP MODERATÖRÜ) - Özel eğitimde taşıma hizmetleri - Kaynaştırma programı uygulamaları - Destek eğitim odası uygulamaları (sayısal veriler, okullar, materyaller, öğretmen) - İhtiyaç duyulan özel eğitim okulları 26

- Mevcut okulların durumu - Destek eğitim uygulamaları - Öğretmen durumu - Gezici özel eğitim hizmetleri - Evde eğitim hizmetleri - Hastanede eğitim hizmeti - Özel eğitim sınıflarında eğitim hizmeti - Eğitimde BEP hizmeti - Eğitim ortamları - Eğitim araçları - Başarı değerlendirilmesi - Okullara kayıt - Devam devamsızlık - İzleme çalışmaları - Eğitim programları - Açık öğretim uygulamaları - Halk eğitim merkez kursları - Erken çocukluk dönemi eğitim hizmetleri Grup Üyeleri: Hakan ÇETİNKAYA (Yenişehir RAM Müdür Yardımcısı Arş.Gör. Ferat YILMAZ (Dicle Üniversitesi) Arş.Gör. Selin GÖÇEN(Dicle Üniversitesi) Serkan BAKIR (Kayapınar RAM Özel Eğitim Öğretmeni) Şenay ÖĞRETMEN( Bağlar RAM Özel Eğitim Öğretmeni) Sedat IRMAK (Bağlar Özel Berfin Özel Eğitim ve Rehabitasyon Merkezi Özel Eğitim Öğretmeni) Ahmet Barış KOÇER Oğuz ATABAY (Yenişehir Öğretmen Mehmet Sabri Güzel İÖO ) Pınar ÖZLÜ(Aile ve Sosyal Politikalar Sur Çocuk Yuvası ve Kız Yetiştirme Yurdu Öğretmeni) Ahmet Serdar GÜZEL(Aile ve Sosyal Politikalar Sosyal Bakım ve Rehabitasyon Merkezi Öğretmeni) Heşyar AKGÖK (Yenişehir RAM Gezici Özel Eğitim Öğretmeni ) Özgür ÖZTÜRK (Bağlar RAM Özel Eğitim Hizmetleri Başkanı) 27

3.Grup: Aile Eğitimi Yrd. Doç. Dr. H. Fazlı ERGÜL (3.Grup Moderatörü) -Aile Eğitimi ve Önemi -Özel Gereksinimli Bireylere Sahip Aile İletişimi -Özel Eğitimde Aile Rehberliği -Ev Merkezli Aile Eğitimi Programı -Ailenin Özel Gereksinimli Birey Üzerindeki Psikolojik Durumları ve Anksiyete -Örgün Eğitime Aile Eğitiminin Müfredat Olarak Getirilmesi Gereken İhtiyaçlar -Özel Eğitim Merkezlerine Devlet Tarafından Ek Bütçe Verilerek Aileleri Eğitime Alınması Zorunlu Hale Getirilmesi Grup Üyeleri: Şehmus TEKİN (Sur RAM Müdürü) Arş. Gör. Mehmet DEMİRKOL (Dicle Üniversitesi) Hediye ATAY (Özel Öğretim Kurumları Bölge Temsilcisi) Lütfü ÇALIŞKAN (Bağlar Özel Buket Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi Sosyal Hizmet Uzmanı) Şükrü AY(Bağlar Ferhat Ay Özel Eğitim Rehabilitasyon Merkezi Kurum Müdürü) Rıdvan PAVİK (Bağlar Özel Berfin Özel Eğitim ve Rehabitasyon Merkezi Müdürü ) Onur BÖRTÜÇENE (İl Sağlık Müdürlüğü ARGE Şube Müdürü-Psikolog) Yaşar YİĞİT (İŞKUR İl Müdürlüğü İş ve Meslek Danışmanı) Erol BİÇEN (Yenişehir Surkent İşitme Engelliler Ortaokulu Rehber Öğretmeni) Sultan DEVİREN (Veli) Güler ELSANCAK (Veli) Şükriye DEMİREL (Veli) Kader BOZKURT (Veli) 28

4. Grup: Yasal Mevzuat Yrd.Doç.Dr. Ömer ERGÜN (4. Grup Moderatörü) -Türkiye de Engelli Haklarının Tarihsel Gelişim Kronolojisinin İncelenmesi -Birleşmiş Miletler Engelli Hakları Sözleşmesi ve Çağdaş Demokrasilerde Engelli Yurttaşlara Sunulan Sosyal Hakların İncelenmesi -5378 sayılı Özürlüler Kanununun Engellilere Sunulan Sosyal Haklar Açısından incelenmesi -M. Engelli Hakları Sözleşmesinde ve Çağdaş Demokrasilerde Engellilerin Sosyal Hakları İçin Anılan Hakların Türkiye deki Yasal Mevzuat Çerçevesinde Anılan Sosyal Haklarla Karşılaştırılması -Türkiye deki Yasal Mevzuatın Engellilere Göre Tesis ve Dizaynı İçin Önermeler Grup Üyeleri: Arş. Gör. Melahat GEZER (Dicle Üniversitesi) Mustafa ETKİN ( İş Kur il Müd. Meslek Danışmanı) Av. Ömer BARAN (Diyarbakır Barosu) Yılmaz DOĞAN (Surkent İş. Eng. İO.) Abdulkadir ARAS ( Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü Sosyal Hiz. Uzm.) Ercan AKTO (SSP Derneği Yönetim Kurulu Üyesi) Şükrü ÇETİNKAYA (İl Emn. Müd. Çocuk Şb.) Fırat YILDIZ ( İl Sağ. Md. Arş Hst. Pers. ) Cengiz GÜNAY ( Tabibler Odası) Ramazan SERİM (Büyük Şehir Belediyesi Eng. Dest. Mer. Kor.) Kahraman ELALTUNKARA ( Karayolları 9. Şb. Md Aktivist) Aziz DAYAN ( İl Engelli Meclisi Temsilcisi) Muhsin BATGİ (Engelli Temsilcisi) Emrah ÖNER (Sur RAM Rehber Öğretmen) 29