1
Kompüter nədir? 2 Kompüter (computer) verilənləri emal etmək üçün istifadə edilən proqramlaşdıra bilən elektron qurğu. Analoq kompüterlər analoq (kəsilməz) siqnallarını toplayır və vurur Rəqəmsal kompüterlər rəqəmsal (diskret) verilənlər ilə işləyir. Hardware aparat təminatı, «hard». Software proqram təminatı, «soft». 1 0 1 0 0 1 Proqram kompüterin yerinə yetirəcəyi əmrlər ardıcıllığı. Əmr əməliyyatın təsviridir: Əməliyyatın kodu (məsələn, add) Operandlar ilkin verilənlər(ədədlər) və ya onların ünvanları (x, y) Nəticə (hara yazmaq) (z). add x add x, y add x, y, z
Prosessor 3 Prosessor informasiyanı emal edən və kompüterin bütün qurğularını idarəedən mikrosxem (ALU) hesab-məntiq qurğusu (CU) idarəetmə qurğusu Registr cəld işləyən və prosessorun daxilində yerləşən yaddaş xanaları. Registrin əsas elementi bir dənə ikilik ədədi yadda saxlamaq qabiliyyətinə malik trigger adlanan elektron sxemidir.
Yaddaşın strukturu 4 Yaddaş nömrələnmiş xanalardan ibarətdir. Xətti struktur (xananın ünvanı bir ədəd). Bayt yaddaşın ən kiçik xanasına deyilir Müasir kompüterlərdə 1 bayt = 8 bit. 0 1 2 3 word = 2 bayt Ikiqat word = 4 bayt
Kompüterlərin arxitekturası 5 Arxitektura istifadəçinin proqramlaşdırma imkanlarının, əmrlər sisteminin, ünvanlanma sisteminin, yaddaşın təşkilinin və s. təsviri daxil olmaqla onun hər hansı ümumi səviyyədə təsvirinə deyilir. Prinston arxitekturası ( fon Neyman): Yaddaşa birbaşa müracət RAM(operativ) (proqram və verilənlər) Verilənlər Idarəetmə Yaddaşa birbaşa müracət Daxiletmə qurğusu İNPUT Prosessor CPU Xaricetmə qurğusu OUTPUT Harvard arxitekturası proqram və verilənlər yaddaşın müxtəlif sahələrində saxlanılır. Sürət (eyni zamanda əmr və verilənlər oxunur) Prosessor çoxlu sayda kontaktlara sahib olmalıdır
Fon Neyman prinsipi 6 A. Berks, H. Holdsten, D. Neyman «EDVAC maşını haqqında ilkin məruzə» (1945) 1. İkilik kodlaşdırma prinsipi: bütün informasiya Ikilik kod şəklində saxlanılır. 2. Proqramla idarəetmə prinsipi: proqram prosessorun avtomatik olaraq bir-birinin ardınca müəyyən ardıcıllıqla yerinə yetirdiyi əmrlər yığımından ibarətdir. 3. Yaddaşın bircinsliyi prinsipi: proqram və verilənlər eyni yaddaşda saxlanılır. 4. Ünvanlıq prinsipi: yaddaş nömrələnmiş xanalardan ibarətdir; istənilən zaman anında istənilən xanaya prosessor müraciət edə bilər.
Proqramın yerinə yetirilməsi 7 Əmrlər sayğacı(ip = Instruction Pointer) registr olub, növbəti yerinə yetirilən əmrin ünvanını yadda saxlayır. IP AB3D 16 Ünvan: AB3D 16 1. Bu ünvanda yerləşən əmr idarəetmə qurğusuna () ötürülür. Əgər keçid əmri deyilsə, onda IP registrin tərkibi əmrin uzunluğu qədər artır. 2. İdarəetmə qurğusu () operandların ünvanlarını deşifrə edir. 3. Operandlar a yuklənir. 4. -a əməliyyatın yerinə yetirilməsinə dair əmr verir. 5. Nəticə lazım olan adresə yazılır. 6. «stop» əmrinə çatana kimi 1-5 addımlar təkrar olunnur.
Kompüterlərin axitekturası 8 Fon Neyman çoxmaşınlı (müstəgil problemlər) RAM RAM RAM RAM Çoxprosessorlu (bir problemin hissələri müxtəlif proqramlar ilə) Paralel prosessorlar (bir problemin hissələri bir proqram üzrə) RAM RAM
Fərdi kompüter (PC personal computer) PC fərdi istifadə üçün nəzərdə tutulan kompüterə deyilir (münasib qiymət, ölçüləri, xarakteristikalar). 9 1977 Apple-II 1981 IBM PC (personal computer) imac (1999) PowerMac G4 Cube (2000) ЕС-1841
Fərdi kompüter 10 Monitor Sistem bloku Klaviatura Sistem bloku Qida mənbəyi power supply; Sistem lövhəsi (ana lövhə) motherboard; Sərt maqnit disk (HDD); Genişləndirmə lövhələri; Optik disk sürücüləri (CD, DVD); Digər texniki qurğular.
Sistem blokların təsnifatı 11 Desktop Slimline Monoblock Minitower Midi tower Big tower
Açıq arxitektura prinsipi (IBM) 12 Ana lövhənin üzərində informasiyanı emal edən qurğular yerləşir (prosessor və əlavə mikrosxemlər, yaddaş) Digər qurğuları (monitor və s.) idarəedən sxemlər ayrıayrı lövhələrdir. Onlar genişləndirmə slotlara bərkidilir. Yeni qurğuları kompüterə birləşdirmək mümkündür, yəni istifadəçi PC-ni yeni qurğuları birləşdirməklə yeniləşdirə bilər (upgrade).
Fərdi kompüterin bloklarının qarşılıqlı əlaqəsi 13 Kontrollerlər Yaddaş video karta Şəbəkə kartı Disk daşıyıcılar Prosessor Ünvanlar, verilənlər, idarəetmə şınləri Portlar klaviatura, mouse, modem, printer, skaner Şin bir neçə qurğu arasında əlaqə yaradan çoxnaqılllı rabitə xətti Kontroller prosessorlardan gələn siqnallara görə xarici qurğuları idarə edən qurğu.
Qida mənbəyi (Power supply) 14 Qurğuların təxmini olaraq nə qədər güc tələb etdiyi qurğular güc AGP video kartı 150 180 W PCI kartı 5 W PCI slotuna yerləşdirilmiş SCSI 20 25 W kartı Şəbəkə kartı 4 W CD və ya DVD sürücüləri 10 25 W RAM 10 W 5200 RPM IDE sərt disk sürücüsü 5 11 W 7200 RPM IDE sərt disk sürücüsü 5 15 W SATA tipli sərt disklər 15 20 W Anakart (mikroprosessor və RAM 20 30 W olmadan) Mikroprosessor 65 70 W USB qurğular 3 W Qida mənbəyi mövcud 220 V AC (dəyişən cərəyanı) şəbəkə gərginliyini 3.3V, 5.0V və 12.0V DC (sabit cərəyan) gərginliyinə çevirir.