T.C. DAKAR BÜYÜKELÇĠLĠĞĠ TĠCARET MÜġAVĠRLĠĞĠ SENEGAL ĠN GENEL EKONOMĠK DURUMU VE TÜRKĠYE ĠLE EKONOMĠK-TĠCARĠ ĠLĠġKĠLERĠ EYLÜL 2011
İÇİNDEKİLER SAYFA NO BÖLÜM I 1. GİRİŞ...5 2. SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER...6 2.1. Ülke Kimliği 2.2. Sosyal Göstergeler 2.3. Ekonomik Göstergeler 3. ÜLKE HAKKINDA GENEL BİLGİLER...8 3.1. Ülkenin Kısa Tarihçesi 3.2. Siyasi ve İdari Durum 3.2.1. Yasama (Seçim Sistemi, Siyasi Partiler, Parlamento) 3.2.2. Yürütme 3.2.3. Yargı 3.3. Coğrafi Bilgiler ve Nüfus 3.3.1. Coğrafi Konumu, iklim, bitki örtüsü 3.3.2. Nüfus 3.3.3. Çalışma ve İşgücü 3.3.4. Eğitim ve Kültür 3.3.5. Sosyal Güvenlik 4. GENEL EKONOMİK DURUMU...14 4.1. Genel Durum 4.2. Tarım 4.3. Sanayi 4.4. Ulaştırma ve Telekomünikasyon 4.5. Ticaret 4.6. Hizmetler 4.7. Enerji 4.8. Doğal Kaynaklar ve Madencilik 4.9. Para ve Sermaye Piyasaları 5. EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLER...23 5.1. Genel Durum 5.2. Ödemeler Dengesi ve Sermaye Hareketleri 5.2.1. Cari İşlemler Dengesi 5.2.2. Sermaye Hareketleri 5.2.3. Doğrudan yabancı Sermaye Yatırımları 5.3. Dış Ticaret 5.3.1. Genel Durum 5.3.2. Dış Ticaret Mevzuatı 5.3.3. İthalatta Alınan Vergiler 5.3.4. Tarife Dışı Engeller 5.3.5. Anti-Damping Uygulamaları 5.3.6. Serbest Bölgeler ve Mevzuatı 2
BÖLÜM II 5.3.7. Pazarlama ve Hizmetler 5.3.8. Çok Taraflı Ticaret Anlaşmaları ve Preferanslar 5.4. Dış Ticaret İstatistikleri 5.4.1 Yıllara Göre Dış Ticaret Değerleri 5.4.2 Başlıca Ülkelere Göre Dış Ticaret 5.4.3 Ülke Grupları ve Ekonomik Topluluklara Göre Dış Ticaret 5.4.4 Dış Ticaretin Sektörel Dağılımı 5.4.5 Başlıca Maddelere Göre İthalat 5.4.6 Başlıca Maddelere Göre İhracat 1. TÜRKİYE İLE EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLER... 39 Dakar Ticaret Müşavirliği 1.1 Ekonomik İlişkilerin Genel Durumu 1.1.1 Ekonomik İlişkilerin Gelişimi 1.1.2 Sermaye Hareketleri 1.1.3 Yatırım ve Mali İşbirliği Alanındaki Gelişmeler 1.2 Ticari İlişkilerin Genel Durumu 1.2.1 Ticari İlişkilerin Gelişimi 1.2.2 İkili Anlaşma ve Protokoller, KEK Toplantıları 1.2.3 Diğer Temas ve Görüşmeler 1.2.4 Ticari Temas ve Sonuçların Değerlendirilmesi 1.3 Dış Ticaret İstatistikleri 1.3.1 Türkiye ile Dış Ticaretin Durumu 1.3.2 Başlıca Maddelere Göre Türkiye ye Senegal e İhracatı 1.3.3. Başlıca Maddelere Göre Türkiye nin Senegal den İthalatı BÖLÜM III 1. Belli Başlı Ekonomik ve Ticari Kuruluşlar 2. Tarım, Ticaret, Hizmetler, Ulaştırma, İnşaat ve Turizm Sektörlerinde Faaliyet Gösteren Belli Başlı Firmalar, Kuruluşlar ve Meslek Kuruluşları 3. Diğer Bilgiler KAYNAKÇA...54 3
METĠN ĠÇĠNDEKĠ TABLOLAR LĠSTESĠ (Sayfa No) Ülke Kimliği 6 Sosyal Göstergeler 6 Ekonomik Göstergeler 7 İşgücünün Sektörel Dağılımı 13 Önemli Tarım Ürünleri Üretimi 16 Sanayi Ürünleri Üretimi 18 Gümrük Vergiler 29 Vergi, Resim ve Harçlar 29 Senegal in 2005-2010 Yıllarında Dış Ticareti 32 Senegal in İthalatında İlk 20 Ülke 32 Senegal in İhracatında İlk 20 Ülke 33 Senegal in Ülke Grupları İtibariyle İthalatı 33 Senegal in Ülke Grupları İtibariyle İhracatı 34 Senegal in İthalatının Sektörel Dağılımı 34 Senegal in Başlıca Maddelere Göre İthalatı 35 Senegal in Başlıca Maddelere Göre İhracatı 37 Başlıca Maddelere Göre Senegal in Dışsatımı 38 Türkiye Senegal Dış Ticaretinin Durumu 42 Başlıca Maddelere Göre Senegal e İhracat 43 Başlıca Maddelere Göre Senegal den İthalat 50 4
BÖLÜM I 1. GĠRĠġ Bu rapor, Batı Afrika bölgesi pazarına giriş kapısı konumundaki Senegal in genel ekonomik ve dış ticareti hakkında, bu ülke ile mal ve hizmet ticareti yapan veya yapmayı planlayan iş çevrelerimize bilgi sağlamak amacıyla hazırlanmıştır. Raporun birinci bölümünde Senegal ın kısaca sosyal ve ekonomik göstergeleri, ülke tarihi, siyasi durumu ve idari yapılanması hakkında özet bilgilere yer verilmekte daha sonra tarım, sanayi, ulaştırma, telekomünikasyon, hizmetler, enerji sektörleri, doğal kaynakları incelenmektedir. Bölümün sonunda Senegal in dış dünya ile ekonomik ilişkileri, dış ticaretinin ülkeler, sektörler ve başlıca maddelere göre dağılımı ayrıntılı olarak ele alınmaktadır. Raporun İkinci Bölümünde ise Türkiye ile Senegal arasındaki ekonomik ve ticari ilişkilerin genel durumu, Türkiye nin Senegal e ihracatı ile Senegal den ithalatının durumu ve ticari girişimlerde bilinmesi gereken gümrük vergileri, KDV uygulamaları, ticarette uygulanan standartlar vb. konularda bilgiler sunulmaktadır. İkinci bölümün son bölümünde ülkede gözlemlenen sorunlara değinilmekte Müşavirliğimizin görüş ve önerileri aktarılmaktadır. Senegal ın Genel Ekonomik Durumu ve Türkiye ile Ekonomik-Ticari İlişkileri adı altında Müşavirliğimizce her yıl hazırlanan bu raporda mümkün olduğunca yerel kurumlar kaynaklı son verilerin kullanılmasına özen gösterilmiş olmakla birlikte; Senegal istatistiklerinin yetersiz kaldığı durumlarda dış kaynaklara başvurulmuştur. Kimi durumlarda ise 2008 yılı öncesi bilgiler ile yetinmek durumunda kalınmıştır. Senegal para birimi olan CFA Frankı (FCFA) Euro ya sabitlenmiş (1 Euro=655,957 FCFA) olmasına ve ülkede parasal büyüklükler FCFA nın yanısıra Euro cinsinden de ifade ediliyor olmasına rağmen diğer Ticaret Müşavirliklerince hazırlanan ülke raporları ile aynılık sağlanması ve karşılaştırmaları kolaylaştırmak amacıyla bu Rapordaki veriler olabildiğince ABD Doları cinsinden verilmiştir. Yıl Kur 1$ = 2006 522,8 FCFA 2007 479,3 FCFA 2008 448,4 FCFA 2009 472,0 FCFA 2010 448,75 FCFA Dış ticaret istatistiklerine ilişkin olarak dikkati çeken önemli bir nokta; Türkiye kaynaklı veriler ile Senegal verileri arasındaki önemli farktır. Bu durumun Senegal de gümrük vergilerinin yüksek olması nedeniyle Türkiye den yapılan ihracata ilişkin mal değerlerinin Senegal gümrüğünde olduğundan düşük gösterilmesi yanında üçüncü ülkelerden yapılan Türkiye orijinli ürünlerin Türkiye den ithal edilmiş gibi kayıtlara girmesi veya tersi durumun sözkonusu olması nedeniyle oluşabileceği düşünülmektedir. 5
2. SOSYAL VE EKONOMĠK GÖSTERGELER Dakar Ticaret Müşavirliği 2.1. ÜLKE KĠMLĠĞĠ Devletin Adı Senegal Cumhuriyeti République du Sénégal BaĢkenti Dakar Yönetim Biçimi Çok partili demokratik yarı başkanlık rejimi Resmi Dili Resmi dil Fransızcadır. Başta Wolof olmak üzere, Pular, Jola ve Mandinka dilleri de kullanılmaktadır. Dinsel Dağılım Müslüman (%94), Hıristiyan/Roman Katolik (%5), Animist ve diğer (%1) Para Birimi Batı Afrika Parasal Birliği Ortak Para Birimi olan CFA Frankı (Franc de la Communauté Financière Africaine) FCFA kullanılmaktadır. Yıllık Ortalama Döviz Kuru 1 Euro=655,957 FCFA (resmi kur sabit) 2010 yılında 1$= 448,75 FCFA (ortalama) Yüzölçümü 196.712 km 2 Nüfus (2011 tahmini) Nüfus: 12.855.153 (2011 tahmini) Kadın: 6.504.486 Erkek: 6.350.667 Yıllık Nüfus ArtıĢı (%) % 2,2 Nüfus Yoğunluğu (kiģi /km 2 ) 65,3 Mesai Saatleri ve Günleri Bankalar: 08.00-16.30 Pzt-Cuma (değişiklik gösterebilir;) İş Yerleri: 08.00-16.00/18:00 Pzt-Cuma Büyük Kentler ve Limanlar Dakar, Thiès, Kaolack, Ziguinchor, Saint-Louis. Dakar limanı ve Dakar Léopold Sedar Senghor Havalimanı, Saint-Louis ve Cap-Skirring uluslararası havalimanı Türkiye ile Saat Farkı Yazın 3 saat Kışın 2 saat geri Haftalık ÇalıĢma Saati Ort. Resmi Tatil Günleri Uluslararası Telefon Kodu 221 2.2. SOSYAL GÖSTERGELER 40 saat 4 Nisan- Senegal Ulusal Bayramı; 1 Mayıs- İşçi Bayramı; Müslüman ve Hıristiyan dini bayramları Ortalama Ömür 56,2 yıl Okuma Yazma Oranı %41,9 (15 yaş ve üstü); erkek nüfus (%53,1); kadın nüfus (%32,3) Brüt OkullaĢma Oranı %41,9 Yüksek Öğretim Okul Sayısı Üniversite Dakar da 1 kamu, 7 özel üniversite, Saint-Louis de 1 kamu üniversitesi Diğer şehirler de 3 üniversite Yüksek okul ve enstitüler Dakar da 5 kamu 100 özel Saint-Louis de 1 özel Diğer şehirlerde 2 kamu, 5 özel Yüksek Öğretimdeki Öğrenci Sayısı Üniversite: 40.000 Mesleki ve teknik öğretim: 35.000 6
Hastane Sayısı 25 hastane, 78 sağlık merkezi, 1035 i faal 1173 sağlık ocağı, 2 psikiatri merkezi, 76 özel katolik dispanseri, 1603 980 klinik, 75 sağlık noktası Doktor ve hastabakıcı sayısı 1.107 doktor, 5.649 hastabakıcı Bin kiģiye düģen doktor ve 5 doktor, 29 hastabakıcı hastabakıcı sayısı Bin KiĢiye DüĢen Otomobil 23 Telefon 278.788 (toplam hat sayısı) Mobil Telefon 6.901.492 (toplam hat sayısı) Internet 59.745 (toplam abone sayısı) Gelen Turist Sayısı 458.912 (2009) Eğitim Harcamaları/GSYĠH % 5,1 Sağlık Harcamaları/GSYĠH % 3,2 Karayolu Uzunluğu 14.825 km Demiryolu Uzunluğu 906 Km KiĢi BaĢına Yıllık Elektrik Tüketimi: 133 (Kwh/kişi) Asgari Ücret 209 FCFA/saat (0,47 Dolar/ saat) 267.520 FCFA/ay (596,15 Dolar/ay) 2.3. EKONOMĠK GÖSTERGELER GSMH Reel GSMH ArtıĢ Oranı (%) KiĢi BaĢına GSMH Enflasyon Oranı ĠĢgücü (faal nüfus) 2008 2009 2010 5.961 milyar FCFA (12,6 milyar $) 5.923 milyar FCFA (13,2 milyar $) 6.073 milyar FCFA (13,5 milyar $) % 2,4 % 1,7 %7,1 1.538 $ 994 $ 1.050 $ % 5,8 % 3,2 % 1,2 5,4 milyon 5,6 milyon 5,4 milyon ĠĢsizlik Oranı (%) % 50 (tahminsel) % 54 (tahminsel) % 48 DıĢ Ticaret Ġhracat 2,1 milyar $ 1,9 milyar $ 2,2 milyar $ Ġthalat 5,7 milyar $ 4,5 milyar $ 4,9 milyar $ Denge -3,6 milyar $ -2,6 milyar $ -2,7 milar $ Dünya Ticareti % 0,24 % 0,19 %0,21 içindeki payı (%) Ülke DıĢ Ticaret Toplamı Ġçinde Türkiye nin Payı Ġhracat % 0,03 % 0,03 % 0,07 Ġthalat % 1,2 % 1,3 % 1,8 Cari ĠĢlemler Dengesi -1.311 milyon $ -1.873 milyon $ -1.356 milyon $ Borç Stokları 2.589 milyon $ 2.861 milyon $ 3.588 milyon $ Ġç Borç Stoku 1.101 milyon $ 888 milyon $ 1.224 milyon $ DıĢ Borç Stoku 1.488 milyon $ 1.973 milyon $ 2.364 milyon $ Emisyon Hacmi M1 15,3-1,1 8,8 (% DeğiĢim) Kaynak: -Commission of UEMOA, Committee of convergence and BCEAO, i Direction de la Prévision et de la Statistique 7
3. ÜLKE HAKKINDA GENEL BĠLGĠLER 3.1. ÜLKENĠN KISA TARĠHÇESĠ Senegal de İslam dini 11 inci yüzyıldan itibaren yayılmaya başlamış olup, günümüzde halkın % 94 ü Müslüman dır. 13 üncü ve 14 üncü yüzyıllarda, bu bölge Mandingo İmparatorluklarının egemenliği altına girmiştir. Bu dönemde, Senegal Volof İmparatorluğu da kurulmuştur. İlk Fransız kolonileri ülkenin kuzeyine 1830 yılında yerleşmişlerdir. Fransızlar 1864 yılına kadar olan dönemde ülke topraklarının tamamına yayılmışlardır. 1876 yılından itibaren yer yer meydana gelen direniş hareketlerine rağmen, 1891 yılına kadar Fransız yönetimi Senegal e tamamen yerleşmiştir. Mahalli Senegal Parlamentosu 1946 yılında oluşturulmuştur. Aynı tarihlerden itibaren Leopold Sedar Senghor ve Lamine Gueye Fransız Parlamentosu nda sınır ötesi toprakları temsil etmişlerdir. Senegal Parlamentosu'nun yetkilerini artıran ve bağımsız idarenin kurulmasına önayak olan yasa 1956 yılında Fransa tarafından kabul edilmiştir. 28 Eylül 1958 de Senegal Otonom Cumhuriyet statüsü kazanmıştır. Senegal ve Fransız Sudanı (bugünkü Mali Cumhuriyeti) 1959 yılı Ocak ayında Mali Federasyonu nu kurmuşlardır. Fransız Topluluğu içinde 20 Haziran 1960 tarihinde tam bağımsız duruma gelen Mali Federasyonu, 20 Ağustos 1960 da Senegal in Federasyon dan çekilmesi üzerine yıkılmıştır. Senegal ve Fransız Sudanı bağımsızlıklarını ilan etmiş, Leopold Sedar Senghor, Senegal in ilk Cumhurbaşkanı olarak seçilmiştir. 1980 de Cumhurbaşkanı Senghor politikadan ayrılmaya karar vermiş ve yerine kendisi gibi Sosyalist Parti den Abdou Diouf geçmiştir. Abdou Diouf Cumhurbaşkanlığı görevini 1981-2000 yılları arasında sürdürmüştür. Diouf dört dönem Cumhurbaşkanı seçildikten sonra, 2000 yılındaki Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde muhalefet lideri Abdoulaye Wade a yenik düşmüştür. Sosyalist Parti, Parlamento daki çoğunluğunu da 28 Nisan 2001 de yapılan Parlamento seçimlerinde kaybetmiş ve Cumhurbaşkanı Abdoulaye Wade ın oluşturduğu seçim ittifakı 150 milletvekilinden oluşan Parlamento da 89 milletvekilliğini kazanmıştır. 25 Şubat 2007 tarihinde yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimini Abdoulaye Wade oyların %55,9 unu alarak ikinci kez kazanmıştır. 8
3.2. SĠYASĠ VE ĠDARĠ DURUM Dakar Ticaret Müşavirliği 3.2.1 Yasama: Yasama organı, 150 üyeli Meclis ve 100 üyeli Senato dan oluşmaktadır. Senato nun 100 üyesinin 65 i Cumhurbaşkanı tarafından atanırken 35 üye Meclis tarafından seçilmektedir. Meclis üyeleri ise 5 yıllık bir süre için halkoylamasıyla seçilmektedir. 29 Nisan 2001'de yapılan ve katılım oranı %67,41 i bulan son Parlamento seçimlerinde, Cumhurbaşkanı Abdoulaye Wade'ı destekleyen Senegal Demokratik Partisi (PDS) ekseninde oluşturulmuş olan SOPI Koalisyonuna mensup partiler (yaklaşık 40 parti) oyların % 49,59 unu alarak Parlamentoda 89 üyelik kazanmışlardır. Anılan seçimlerde eski Başbakan Moustapha Niasse'ın başkanlığındaki İlerici Güçler Birliği (AFP) oyların %16,14 üyle 11, ülke yönetimini yaklaşık 40 yıl elde tutan Sosyalist Parti (PS) ise oyların 17,36 sını alarak 10 üyelik kazanmıştır. Geri kalan 10 üyelik diğer partiler arasında paylaşılmıştır. Normal koşullar altında 2006 yılı Haziran ayında yapılması gereken milletvekili seçimleri Parlamentonun kararıyla, Cumhurbaşkanı seçimiyle birlikte gerçekleştirilmek üzere 2007 Şubat ayına ertelenmiş, fakat daha sonra bu karardan vazgeçilerek Parlamento ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri ayrı tarihlerde gerçekleştirilmiştir. 25 Şubat 2007 tarihinde yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimini Abdoulaye Wade oyların %55,9 unu alarak bir kez daha kazanmıştır. 3 Haziran 2007 tarihinde yapılan genel seçimleri ülkedeki partilerin bir çoğu boykot etmiş ve seçime katılmamıştır. Bu yüzden seçimlere katılım toplam seçmen sayısının %35 i gibi çok düşük bir düzeyde kalmış, sonuçta SOPI koalisyonu oyların %69 unu alarak 150 üyeli Senegal Parlamentosu nda 131 sandalye kazanmıştır. 3.2.2 Yürütme Yarı Başkanlık sistemi ile yönetilen Senegal de, Dakar, Diourbel, Fatick, Kaolack, Kolda, Louga, Matam, Saint-Louis, Tambacounda, Thies ve Ziguinchor, Kedougou, Sedhiou, Kaffrine olmak üzere 14 idari bölge bulunmaktadır. Halk oyu ile seçilen Cumhurbaşkanı nın görev süresi 5 yıldır. Cumhurbaşkanlığı 2 dönem ile sınırlandırılmıştır. 2012 yılı Şubat ayında yapılması gereken Cuhmurbaşkanı seçimleri için anayasanın amir hükmüne karşılık 3ncü defa aday olmak veya yerine oğlu Karim Wade ı seçtirmek isteyen Abdoulaye Wade a muhalefet ve kamuoyu karşı çıkmaktadır. Nitekim 23 Haziran 2011 tarihinde bir gün süren iç karşıklıklar çıkmış ve zorlukla bastırılmıştır. Bu nedenle, 2012 Şubat seçimi döneminin sakin geçmeyebileceği düşünülmektedir. Senegal Hükümeti ndeki Bazı Önemli Bakanlar - CumhurbaĢkanı: Abdoulaye Wade - BaĢbakan: Souleymane Ndiaye Ndéné - DıĢiĢleri Bakanı: Madické Niang - Ekonomi ve Maliye Bakanı: Abdoulaye Diop - TicaretBakanı: Amadou Niang - Adalet Bakanı: Cheikh Tidiane Sy - Uluslararası ĠĢbirliği, Planlama, Hava TaĢımacılığı, Altyapı ve Enerji Bakanı: Karim Wade - ĠçiĢleri Bakanı: Ousmane Ngom 9
- Konut, ĠnĢaat ve Su ĠĢleri Bakanı: Oumar Sarr - Madencilik, Tarım Sanayii ve Kobiler Bakanı: Abdoulaye Balde - Denizcilik Ekonomisi Bakanı: Khouraïssy Thiam - Tarım Bakanı: Khadim Gueye - Karayolu, Denizyolu TaĢımacılığı ve Bayındırlık Bakanı: Nafy Diouf Ngom - ĠletiĢim, Telekominikasyon, Enformation ve Komünikasyon Teknolojileri Bakanı ve Hükümet Sözcüsü: Moustapha Guirassy SENEGAL CUMHURBAġKANI ABDOULAYE WADE 29 Mayıs 1926 da Saint Louis de (Senegal) doğmuştur. 1955 yılında Dijon (Fransa) Hukuk Fakültesi nden mezun olmuş ve 1955-1957 yıllarında Besançon (Fransa) barosunda stajını tamamlamıştır. 1959 yılında Grenoble Üniversitesinde hukuk ve ekonomi doktorasını yapmıştır. 1960-1970 yıllarında Dakar ve Paris Sorbonne Hukuk ve Ekonomi Fakültelerinde öğretim görevlisi olarak çalışmıştır. Dakar Üniversitesi rektörlüğünde bulunmuştur. Uluslararası Karşılaştırılmalı Hukuk Akademisi (Stockholm, İsveç) ve Uluslararası Avukatlar Akademisi üyesidir. Dakar İstinaf Mahkemesi nde avukatlık ve uluslararası müşavirlik yapmıştır. 1974-1980 döneminde milletvekili seçilmiş ve Afrika daki ilk resmi muhalefet partisi olan Senegal Demokratik Partisi ni kurmuştur. Enternasyonal Liberal in (Londra, İngiltere) Başkan Yardımcılığını yapmıştır. 1991-1992 yıllarında Devlet Bakanı;1995-1997yıllarında Cumhurbaşkanlığı nezdinde Devlet Bakanı olarak görev yapmıştır. 2000 Mart ve 2007 Şubat aylarında yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerini kazanmıştır. Ekonomi, hukuk ve siyasal konularda yayınlanmış çok sayıda kitap, deneme, makale ve çalışma belgeleri vardır. Fransızca ve İngilizce bilmektedir. 10
SENEGAL BAġBAKANI Souleymane Ndéné NDIAYE Dakar Ticaret Müşavirliği 6 Ağustos 1958 de Kaolack da (Senegal) doğmuştur. 1980 yılında Dakar Cheikh Anta Diop Üniversitesi Ekonomi bölümünden mezun olmuş ve aynı Üniversite den Özel Hukuk lisans üstü diploması almıştır. Avukatlık sertifikası sahibidir. 2002 yılından günümüze aynı zamanda Guinguinéo Belediye Başkanıdır. 2005 yılında Sivil Hizmetler ve İşgücü Bakanı 2005-2007 yılları arasında Cumhurbaşkanı nın Bakanlar Kurulu Direktörü 2007-2009 yılları arasında Denizcilik Ekonomisinden Sorumlu Devlet Bakanı olarak Bakanlar Kurulunda yer almıştır. 30 Nisan 2009 tarihinde Cumhurbaşkanı Abdoulaye Wade tarafından hükümeti kurmakla görevlendirilmiş ve Başbakan olmuştur. Souleymane Ndéné Ndiaye Senegal Demokrat Parti (PDS) Merkez Komitesi ve İcra Kurulu üyesidir. Fransızca ve İngilizce bilmektedir. 3.2.3 Yargı: Hukuk sistemi Fransız sisteminden alınmıştır. Yüksek yargı organları Anayasa Konseyi, Danıştay, Yargıtay ve Sayıştay dır. Yeni Anayasa 7 Ocak 2001 tarihinde kabul edilmiştir. 3.3. COĞRAFĠ BĠLGĠLER VE NÜFUS 3.3.1 Coğrafi Konumu, Ġklim, Bitki Örtüsü Senegal in kuzey sınırında Moritanya bulunmakta ve iki ülkeyi Senegal ırmağı ayırmaktadır. Doğudaki Falome Irmağı Mali ile olan sınırı belirlemektedir. Gine ve Gine Bissau Senegal in güney komşularıdır. Gambiya ise, Senegal in iç bölümünde 11.295 km2'lik bölgeyi kapsayacak biçimde Gambiya nehri boyunca uzanmaktadır. Senegal de Senegal, Saloum, Gambiya ve Casamance adlı dört adet büyük nehir bulunmaktadır. Bu nehirler Atlantik okyanusuna dökülmektedir. Senegal nehri 1.800 km, Gambiya nehri ise 1.150 km uzunluğundadır. Ayrıca, Kayanga ve Guiers nehri diğer su kaynaklarını oluşturmaktadır. Senegal de yıl boyunca sıcaklık yüksektir. Hivernage denilen Temmuz-Eylül dönemini kapsayan aylarda yoğun yağışlar görülmektedir. Bu dönem ülkenin güney bölgesinde altı aya kadar çıkmaktadır. Kuzeyde ise üç ay sürmektedir. Ortalama yağış oranı güneyde 1500 mm den fazla, kuzeyde 300 mm nin altındadır. Yağış oranında son bir kaç yıldır azalma görülmektedir. 11
Güneydoğusunda, Africain Shield adı verilen kayalık bölgeye sahiptir. Bunlar kuvarsit, granit, ve granize olmuş kayalardan oluşmaktadır. Batı ve kuzeydoğusunda 3 ve 4 katmanlı kayalar bulunmaktadır. Bitki örtüsü bakımından kuzeyden güneye doğru Senegal üç ana bölgeye ayrılmaktadır. Bunlar Sahelian, Sudanian ve Guinean Bölgesidir. Sahelian Bölgesi: Bu bölgede yağış miktarı 150-700 mm dir. Bölgenin merkezinde yağışlar, 300-500 mm civarındadır. Bu bölge Senegal in kuzeyinde bulunmaktadır. Erken mevsimsel yağışlar Temmuz ayında başlamakta ve bitki örtüsü bu dönemde yeşil ve sulu olmaktadır. Ancak, Eylül sonlarına doğru başlayan ve 8-10 ay süren kurak mevsimde çiftlik hayvanları ve karıncalar yeşillikleri hızla tüketmektedir. Kış mevsiminde toprak rüzgar erozyonuna maruz kalmaktadır. Bu bölgede ağaçlar, ağırlıklı bitki örtüsünü oluşturmaktadır. En fazla görülenler shrub denilen funda türü ağaçlardır. Boyları genelde 6-8 metre arasındadır. Sudanian Bölgesi: Sahelian Bölgesi nin güneyinde yer alır. Orta ve Güney Senegal in 2/3 ünü kapsar. En fazla alanı kırsal bölge oluşturmaktadır. Bu bölgede yağış oranı 700-1.500 mm. dir. Merkezinde ise, 900-1.200 mm. dir. Özellikle Temmuz, Ağustos ve Eylül ayı yağışlıdır. Yağışlar 5-6 ay sürmektedir. Kurak kış mevsimi 6-7 ay sürmektedir. Bu bölgede 80 kadar çeşitte ağaç türü bulunmaktadır. Guinean Bölgesi: Senegal in güneybatı bölümünde bulunmaktadır. Yarı ormanlık bu bölgede, ormanlık alanlar pirinç, manyok (manihot utilissima) ve yerfıstığı ekimi nedeniyle yok olmaktadır. Bu bölgede yağış oranı 1500 mm. den fazladır. Yüksek yağış olmasına rağmen 7-8 ay süren kurak mevsime sahiptir. 3.3.2. Nüfus 1965'de 3,5 milyon olarak tahmin edilen nüfus, 2009 yılında 12,1 milyona ulaşmıştır. Kadın nüfusu 6,1 erkek nüfusu ise 6,0 milyondur. Nüfusun % 41 i kentlerde % 59 u ise kırsal kesimlerde yaşamaktadır. Senegal genç bir nüfusa sahiptir. 2009 yılında nüfusun %64 ü 25 yaşın altındadır. Ülkede nüfus artış hızı yüksek olmakla birlikte, bu artışta komşu ülkeler olan Gine, Mali ve Gine-Bissau'dan gelen göçmenler de önemli rol oynamaktadır. Yaklaşık 2,5 milyon kişinin yaşadığı Dakar dışında, Thies (1,6 milyon), Diourbel (1,3 milyon), Kaolack (0,8 milyon) ve Saint-Louis (0,9) nüfusun yoğunlaştığı önemli şehirlerdir. Bu beş kent toplam nüfusun % 60 nını barındırmaktadır. Batı bölgelerinde kilometrekareye düşen ortalama 45 kişilik yoğunluk doğu ve güneydoğuda 4 ila 5 kişiye, yer yer 1 kişiye kadar düşmektedir. Bu durumda hiç şüphesiz coğrafi özellikler, denize yakınlık, iklim şartları gibi faktörlerin etkisi vardır. Başkent Dakar, sürekli olarak diğer bölgelerden göç almakta olup, nüfusunun yakın gelecekte 4 milyona ulaşması beklenmektedir. İç göç sorunu doğal olarak konut ve altyapı sorunlarını beraberinde getirmektedir. Altyapı ve konut olanaklarının geliştirilmesine yönelik çabalar, her yıl artan oranda devam eden göç dalgası karşısında, varolan durumun korunmasını dahi sağlayamamaktadır. Senegal nüfusu her ne kadar bir çok etnik gruptan meydana gelmiş olsa da, ülkenin resmi dili olan Fransızca yanında konuşulan dil bakımından homojen bir yapı içermektedir. Çoğunluğu 12
oluşturan Wolof lar tarafından konuşulan Wolof dili, ülkenin resmi dili Fransızca kadar ağırlık taşımakta, diğer etnik grupların bireyleri tarafından da konuşulmaktadır. Gelecekte, Wolof yazı dilinin aşama kaydetmesi durumunda, ikinci resmi dil olarak kabulünden söz dilmektedir. 3.3.3 ÇalıĢma ve ĠĢgücü İşgücü miktarı 4 milyon kişi ve işgücünde yıllık büyüme oranı %3 dür. İşgücü piyasasına her yıl 100 bin genç katılmaktadır. Çalışanların %43,6 sı dönemsel, % 37,5 i tam mesaili, % 12,5 i yarım mesaili çalışmaktadır. Cinsiyete göre bakıldığında ise, tam mesai yapan erkek çalışanların tam mesai yapan bayan çalışanların sayısından fazla olduğu görülmektedir. Dönemsel ve yarım mesaili işlerde ise, bayanlar daha çok istihdam edilmektedir. UNDP nin insani kalkınma düzeyi sıralamasına göre Senegal 2010 yılında 169 ülke arasında 144. sıradadır. Nüfusun % 65 i günde 2400 kcal alım gücüne karşılık gelen yoksulluk sınırının altında yaşamaktadır. Ekonomide kaydedilen olumlu gelişmelere karşın, işsizlik oranı resmi rakamlara göre hala %50 dolayındadır. İşgücü dağılımıyla ilgili tablolar aşağıda verilmektedir. İşgücünün 2009 yılı sektörel dağılımı aşağıdaki tabloda gösterilmektedir. Sektörler Erkek (%) Kadın (%) Toplam (%) Tarım, hayvancılık ve ormancılık 50,7 69,6 50,2 Balıkçılık 11,0 2,0 4,0 Gıda, içki ve tütün mamulleri imalatı 3,0 1,2 2,4 Su, elektrik, gaz 1,0 0 1,0 İnşaat işleri 8,0 0 4,3 Ticaret 7,6 21,4 15,3 Lokanta, otel 0,5 2,2 1,2 Nakliye ve iletişim 5,5 2,2 4,7 Banka, sigorta ve diğer mali kuruluşlar 0,2 3,1 1,8 Diğer satış hizmetleri 4,8 6,7 7,2 Kamu İdaresi 3,6 2,7 3,0 Özel idare 3,2 0 2,5 Uluslararası kuruluşlar, büyükelçilik ve konsolosluklar 2,2 4,0 3,0 Kaynak: Direction de la Prévision et de la Statistique, Senegal de haftalık çalışma süresi 40 saattir. Asgari ücret uygulaması mevcut olup, 209 FCFA/saat asgari ücret uygulanmaktadır. İşsizlik sigortası uygulaması bulunmamaktadır. Senegal bir çok az gelişmiş ülkedeki durumun aksine, işçi haklarına önem verilen bir ülke durumundadır. Çalışan ve işveren arasındaki davalar genellikle çalışan lehine sonuçlanmaktadır. 3.3.4. Eğitim ve Kültür Senegal'de resmi eğitim dili Fransızca dır. Ülke genelinde ilkokul ve okul öncesi eğitim kurumlarının büyük çoğunluğu devlete aittir. Ortaöğretim kurumlarının sayısı yetersizdir. Eğitim ilke olarak ücretsiz olmakla birlikte, yine de öğrencilerden belli oranlarda katkı payı alınmaktadır. Yüksek öğretim kurumlarının en önemlisini Dakar'da bulunun Cheikh Anta Diop Üniversitesi oluşturmaktadır. Üniversitede tıp, mühendislik, hukuk başta olmak üzere hemen her dalda eğitim verilmektedir. Öğrenci değişim programları kapsamında birçok Afrika ülkesinden 13
gelen yabancı öğrenci burada eğitim görmektedir. Üniversite yönetiminde idari özerklik bulunmakta, rektör ve diğer yöneticiler, üniversite kurulları tarafından seçilmektedir. Ülkede yerli ve yabancı 13 yüksek okul bulunmaktadır. Bunlardan Suffolk Üniversitesi İngilizce olarak eğitim vermektedir. Senegal hükümet programında eğitim ve kültür konularında düzenleyici ve geliştirici, hatta yer yer reform içeren maddeler bulunmakla birlikte, hedeflenen bir çok amacın gerçekleştirilmesi öncelikle bütçe yetersizliği yüzünden mümkün olamamaktadır. Yeni okulların inşası, okuma yazma oranının artırılması, okullaşma düzeyinin yükseltilmesi gibi amaçlar için ayrılması gereken maddi kaynaklar, varolan durumun sürdürülmesine bile yetmemektedir. 15 yaş ve üstü okuma yazma oranı genel nüfusun %43,5 ini oluşturmaktadır. Bu oran erkek nüfus için %53,1, kadın nüfus için %32,3 dür. Okul çağındaki çocuklarda okula gitme oranı %85 e ulaşmıştır. Ülkede yerel kültürel hayatın desteklenmesi için çeşitli resmi programlar bulunmakla birlikte, yapılan etkinliklerin yabancı mali destek olmadan ayakta kalması mümkün olamamaktadır. Düzenlenen müzik, dans, tiyatro ve diğer sanat festivalleri ya da gösterileri genelde yabancı sponsorlar eliyle gerçekleştirilmektedir. Ülkedeki en önemli uluslararası etkinlik her yıl Mayıs ayında düzenlenen Saint Louis Uluslararası Caz Festivalidir. 3.3.5 Sosyal Güvenlik Senegal de çalıştırılan işçilerin işçi servisine bildirilmeleri ve yabancı işçilerin sözleşmeleri için Çalışma Bakanlığı ndan vize almak gerekmektedir. Ayrıca, işverenin, Institut de Prévoyance Retraite du Sénégal (IPRES) e kayıt yaptırması ve sözleşme düzenlemesi gerekmektedir. Ayrıca, işçilerin sosyal güvenlik kuruluşuna kayıtlarının yapılması gerekmektedir. 4. GENEL EKONOMĠK DURUM 4.1 GENEL DURUM Senegal resmi makamlarının verilerine göre 2010 yılında Senegal ekonomisi 13,5 milyar ABD doları GSMH üretmiştir. Enflasyon 2008 yılında % 5,8, 2009 yılında % 3,2 ve 2010 yılında %1,2 oranlarında gerçekleşmiştir. Ülke, hükümet harcamalarında önemli bir paya sahip olan dış yardıma bağımlıdır. Fransa bağış ve yardım sağlayan ülkeler arasında ilk sırada yer almaktadır. Dakar Çin Büyükelçiliğinin web sitesinde yer alan habere göre, Çin ile Senegal arasında Dakar Büyük Tiyatrosunun inşası ile 55 milyon avroluk Dakar elektrik ve fiberoptik hattını, Senegal e satılacak 235 otobusün ve çeşitli kırsal alanda açılacak kuyularının finansmanını kapsayan 5 anlaşma yapılmıştır. Senegal Batı Afrika Ekonomik ve Parasal Birliği-UEMOA 1 ve Batı Afrika Ülkeleri Ekonomik Topluluğu ECOWAS a üyedir. Tarım sektörü ülkenin kalkınmasında önemli bir yer tutmaktadır. Başlıca tarım ürünleri, yerfıstığı, pamuk, kuşkonmaz, kiraz domatesi, mısır, sorgum, pirinç, bezelye, fesleğen, soğan, 1 UEMOA; Batı Afrika Ekonomik ve Parasal Birliği (Senegal, Mali, Burkina Faso, Fildişi Sahili, Gine Bissau, Benin, Nijer ve Toga dan oluşmaktadır.) 14
patates, patlıcan, çeşitli meyveler vb. ürünlerdir. Dünya Bankası ile işbirliği içerisinde Hükümet, tarım sektörünü geliştirmeyi planlamaktadır. 2007-2009 döneminde Devlet desteğinde buğday yetiştirilmesi çalışmalarına başlanmış ve olumlu sonuçlar alınmıştır. Sanayi olarak bazı tarım ve balıkçılık ürünlerini işleme tesisleri, tekstil, gübre üretimi, petrol rafinerisi, çimento sanayi ve bazı inşaat malzemelerinin üretimi vardır. Turizm sektörü, balıkçılık sektöründen sonra gelen ikinci önemli sektördür. Fosfat ülkenin en önemli doğal kaynağıdır. Ayrıca toryum, zirkonyum, demir, krom, bakır, nikel, altın kaynaklarının bulunduğu bilinmekte ve bunların çıkarılması için çalışmalar yürütülmektedir. Cari İşlemler Açığı, 2008 yılında Gayri Safi Milli Hasıla nın % 8 i 2009 yılında ise %11 1 i dolayında gerçekleşmiştir. Ülkenin para politikası, Batı Afrika Ülkeleri Merkez Bankası (BCEAO) tarafından yürütülmekte olup, diğer UEMOA ülkeleri ile ortak para birimi (FCFA) kullanılmaktadır. FCFA, Euro ya (1 = 655,957 FCFA) sabitlenmiş bulunmaktadır. 4.2. TARIM Senegal nüfusunun % 60 ı tarımla uğraşmaktadır. Köylü dernekleri ile görüşmeler sonucu ve Yoksulluğu Azaltma Strateji Belgesi (YASB) göz önünde bulundurularak hazırlanan Tarım Yönlendirme Kanununda tanımlanan yönlendirmelere uygun olarak, Senegal, tarımı ekonomik kalkınmanın motoru olarak seçmiştir. YASB Ulusal Kalkınma Tarımsal Programı yanında, ekonomik etkinlik, sosyal eşitlik, çevrenin ve rekabetin devamlı yönetimi ilkelerine dayanan uzun vadeli bir vizyon sunmaktadır. Bu perspektifte, 2009 yılında devlet şu eylem planını kabul etmiştir: - Halkın gıda ihtiyacını güvenli şekilde karşılamak ve Senegal in gıda hakimiyetini kısa sürede saglamak için, suların ıslahı, üretimin çeşitlendirilmesi, kırsal alanda mesleki eğitim yoluyla iklimsel, ekonomik, çevresel ve sağlık risklerini azaltmak; - Kırsal kesimde halkın gelirini artırmak ve hayat seviyesini iyileştirmek; - Özellikle toprağın verimliliğini iyileştirerek, tabii kaynakları devamlı bir şekilde yöneterek çevreyi korumak; - Kırsal bölgelerde ve tarımda özel yatırımları teşvik edici bir system uygulamak; - Tarımın, iç ve dış pazarların ihtiyaçlarını daha iyi karşılaması için ve sanayi ile zenaatların kalkınmasında motor olabilmesi için üretim kalitesini ve çevreyi iyileştirmek. Bu açıdan, sulu tarımın geliştirilmesi konusundaki çaba ve girdilerin (tohum ve gübre) sübvense edilmesine hükümet devam etmiştir. Bununla birlikte, karşılaşılan bütçe sıkıntıları nedeniyle sübvansiyonlarda azalma meydana gelmiştir. 2008-2009 döneminde tohum sübvansiyonu önceki yıla göre %48 azalarak 14.03 FCFA ya; 2009-2010 döneminde gübre sübvansiyonu %38 azalarak 8,2 milyar FCFA ya düşmüştür. 2009 yılında, devlet tarafından üreticilere verilen sulama pompası sayısı 1859 dur. Tarım alanlarının ıslahı için de çaba gösterilmekteyse de yeterli değildir. Başlıca tarım ürünleri, yerfıstığı, pamuk, kiraz domatesi, mısır, pirinç, bezelye, fesleğen, soğan, patates, patlıcan, çeşitli meyveler vb. ürünlerdir. Yerfıstığı uzun dönem nüfusun önemli geçim kaynağını oluşturmuştur. 1970 li yıllarda Senegal Dünyanın en önemli yerfıstığı üreticisi olmuştur. Yerfıstığı özellikle Diourbel ve Kaolack bölgesinde üretilmektedir. Senegal in yerfıstığı tohumundan sıvı yağ üreten tek kuruluşu olan SUNEOR şirketi, 2002 yılında alımlarını 15
400.000 tonla sınırlandırmıştır. Bu da üretimde azalmaya sebep olmuştur. Bu kuruluş tek alıcı konumunda olup, yıllık alış fiyatını resmi olarak belirlemektedir. 1998 yılında Senegal dünyada yerfıstığı yağında birinci sırada yer alırken, dünya piyasalarında palm ve soya yağına olan talebin artmasıyla yerfıstığı yağına olan talepte düşüş olmuştur. Önemli Tarım Ürünleri Üretimi (Ton) 2008/2009 2009/2010 2010/2011 Yerfıstığı 731 209 1 032 651 1 286 855 (yağlı) Pamuk 38 810 22 089 26 045 Darı 678 170 810 120 813 295 Hint darısı 253 770 218 696 162 599 Mısır 411 499 290 282 186 511 Pirinç 408 840 391 271 604 043 Fonyo 4 424 3 084 1 374 Börülce 126 422 86 625 48 879 Manyok 320 865 265 533 181 236 Karpuz 327 311 190 581 240 779 Susam 11 096 6 830 5 269 Bissap (Bamya Çiçeği) 1230 1 477 1 546 Bamya 15 370 18 420 14 716 Kabak 10 452 3 155 3175 Domates 107 566 15 503 4 860 Patlıcan 3 210 1 850 1 960 Kaynak: Agence Nationale de la Statistique et de la Demographie Tahıl üretimi 2010-2011 döneminde geçen sezon seviyesinde gerçekleşmiş ve 1,8 milyon ton olmuştur. Tahıl üretimi içinde 813 bin ton ile darı üretimi başta gelmektedir. Pirinç üretimi ise %54 artarak 604 bin tona yükselerek, tahıl üretiminde ikinci sırayı almıştır. Senegal nehri üzerinde bulunan iki önemli baraj, 300.000 hektardan daha fazla alanın sulanmasını mümkün kılmaktadır. Aynı biçimde Gambiya nehri üzerindeki tesisler de 100.000 hektarlık alanının sulanmasını sağlamaktadır. Senegal tarım sektörü, meyve sebze üretimi için elverişli iklim; Avrupa ve ABD piyasalarına yakınlık, kolay deniz ulaşımı bakımından avantajlara sahiptir. Uluslararası destek ve hükümetin çalışmaları ile birlikte modern tarım yaygınlaşmaktadır. 4.3 SANAYĠ Senegal de pamuk üretiminin yaygınlaşması tekstil sanayiinin gelişmesine olanak sağlamıştır. Ülkede, pamuk üretimi, çırçırlama, iplik üretimi, dokuma, örgü ve konfeksiyon faaliyetleri yürüten işletmeler bulunmaktadır. İplik fabrikalarının sayısı son yıllarda artmıştır. Tekstil ve konfeksiyon alanındaki yatırımcılara çeşitli olanaklar sağlanmaktadır. ABD ye ve Avrupa ya 16
deniz yolu bağlantısının sağladığı avantaj ve UEMOA 2 içindeki pamuk üretiminin dış piyasalara çıkış kapısının Senegal olması ülkede bu sektörü önemli kılan faktörlerden bazılarıdır. Ülkede pamuğun çırçırlama işlemleri SODEFITEX tarafından yapılmaktadır. Bu kuruluş işlenmiş pamukları ihraç etmekte ve bir bölümünü iplik yapan kuruluşlara satmaktadır, Kapasitesi 65.000 ton pamuk kozasıdır. SOTEXKA-INDOSEN ve ICOTAF (SOTIBA, COSETEX ve ICOTAF dan oluşmaktadır.) iplik, dokuma, boyama, örgü vb. alanda faaliyet gösteren ve dış ticaretini yapan iki önemli kuruluştur. Ülkenin yıllık 8000 ton iplik, 20 milyon metre dokuma, 8 milyon metre örgü ve 10 milyon metre kumaş ve örülmüş malzeme kapasitesi bulunmaktadır. Senegal; konfeksiyon, seyahat malzemeleri kumaşları, nakış ve ev tekstilinde de olanaklara sahiptir. Afrika kumaşları Avrupa ve Amerika piyasalarında orijinal desenleri ve özellikleri sayesinde talep görmektedir. Bu sektörde, 100.000 den fazla terzi ve en az 100 makine kapasiteli fabrikalar bulunmaktadır. Senegal Avrupa Birliği nin desteğiyle, bu sektörde eğitim programları uygulamaktadır. Tekstil sektörünü teşvik ve kontrol etmek ve sektörü uluslararası standartlar düzeyine çıkarmak amacıyla UNIDO nun desteğiyle 2002 yılında kurulan bir birim de bulunmaktadır. Diğer taraftan, ülkede uluslararası düzeyde tanınan AISSA DIONE Tissus &ATISS ve TISSAFRIC adlı önemli tasarımcılar bulunmaktadır. Ayrıca, Senegal AGOA (Africa Growth and Opportunity Act) kapsamında Amerikan piyasasına ve Cotonou Anlaşmaları çerçevesinde Avrupa piyasalarına gümrüksüz ve kotasız giriş yapabilmektedir. LOME Anlaşmaları ve AGOA fırsatları doğrultusunda sektörün tekrar önem kazanması için çalışılmakta ve 1960 ve 1970 li yıllarda sahip olunan güce tekrar ulaşılmaya çalışılmaktadır. Diğer sanayi olarak bazı tarım ve balıkçılık ürünlerini işleme tesisleri, gübre üretimi, petrol rafinerisi ve bazı inşaat malzemelerinin üretimi vardır. Son olarak Hindistan Tata şirketi tarafından otobüs montaj fabrikası kurulmuş, İran ise Senegal ve İran ülke adlarının kullanılmasıyla oluşturulmuş SENIRAN markası altında 2008 yılı başında binek otomobili montaj üretimine başlamıştır. Son yıllarda inşaat sektörünün çalışmalarında artış olmuştur. Sözkonusu artış hem konut, hem de altyapı inşaatlarında görülmektedir. Fransız Renault markasının alt markası olarak Romanya da üretilen ve bir süredir Senegal otomobil piyasasındaki Pazar payını artıran Romen Dacia otomobillerinin de Senegal de montajının gerçekleştirilebilmesi için tesis kurulması yönünde çalışmaların olduğu duyumları alınmaktadır. Sanayinin bölgesel dağılımı: Dakar; Senegal in Mbao Rafinerisi, Bel-Air elektrik santrali gibi ağır sanayisi dışındaki sanayi bölgesini oluşturmaktadır. Dakar ekonomisinin önemli bir bölümünü liman ve Dakar-Leopold Sedar Senghor Uluslararası Havalimanı oluşturmaktadır. Dakar a yaklaşık 50 Km uzaklıkta Saly yolu üzerinde yapılmakta olan yeni uluslararası havalimanının 2011 yılında bitirilmesi planlanmış olmakla birlikte, inşaatının ve Dakar-havaalanı oto yolunun bitirilmesinin gecikmesi nedeniyle, açılışının 2014 yılına kadar uzayabileceği düşünülmektedir. Kaolack; yerfıstığı üretimi ve ekonomisi açısından Senegal in üçüncü sırada gelen kentidir. Saloum Bölgesinde yer alan Kaolack tuz üretiminde de ağırlığa sahiptir. Rufisque te tekstil ve ilaç fabrikaları; Bargny bölgesinde çimento fabrikası bulunmaktadır. Thies; yerfıstığı açısından önemli bir bölgedir. Fosfat madeni ve Hindistan dan gelen parçaları birleştiren otobüs montaj fabrikası bulunmaktadır. Ayrıca, Kahone ve Louga nın yanısıra Thies de FTT iplik fabrikası ve NSTS tekstil fabrikası bulunmaktadır. Kahone de eğirme ve dokuma işlemi yapıldıktan sonra ürünler Louga ya 200 km. uzaklıkta bulunan tekstil ve 2 Senegal, Mali, Burkina Faso, Fildişi Sahili, Gine Bissau, Benin, Nijer, Togo nun oluşturduğu Batı Afrika Ekonomik ve Parasal Birliği 17
konfeksiyon fabrikasına getirilmektedir. Sözkonusu fabrikada 3000 kişi istihdam edilmektedir. Fabrika, 22 ton T-shirt, polo ve iş kıyafetleri üretim kapasitesine sahiptir. Saint-Louis; Deniz taşımacılığının yapıldığı bir limana sahiptir. Ziguinchor ülkenin güneyinde yer alan bir limandır. Ayrıca, Casamance bölgesinin ekonomisini taşımaktadır. Tarım, kerestecilik ve balıkçılık işletmeleri bulunmaktadır. Az sayıda bıçkıhane, buz fabrikası ve yerfıstığı işleme tesisi bulunmaktadır. Casamance bölgesi, turizm, tarım, balıkçılık ve ormancılık alanında zengin kaynaklara sahiptir. Ancak, bölgede zaman zaman yaşanan ayaklanmalar turizm gelirlerini azaltmıştır. Cape-Skiring bölgesinde uluslararası bir havalimanı vardır. Senegal 5 yıl boyunca bu bölgeye 114 milyar FCFA tutarında yatırım yapmıştır. Ziguinchor limanının Senegal in güneyine, Gine, Gine Bissau ve Gambiya ya ticaret yapılmasında etkili olması beklenmektedir. Sanayi Ürünleri Üretimi (1000 ton) Ürünler 2006 2007 2008 2009 2010 Fosfat 584 691 644 903 952 Attapulgite* - - - 181 204 Deniz tuzu 199 212 240 222 231 Ham yağ 52 43 13 34 54 Rafine yağ 77 93 78 71 57 Buğday unu 224 238 298 298 306 Kesme Ģeker 23 21 12 13 18 Toz Ģeker - - - 76 77 Petrol ürünleri 313 648 896 739 617 Temizlik sabunu 43 34 27 18 24 Gübre 33 82 50 44 45 Çimento 2.884 3.152 3.083 3 320 4066 Elektrik (1000 MWH) 2160 2.296 2.490 2 495 2783 Su (000.000 m3) 130 135 138 140 149 Fosforik asit 180 234 180 283 312 Bira (hekto litre) - - - 168 164 Gazlı Ġçecekler(hekto litre) - - - 604 671 Sigaralar (milyon paket) - - - 117 83 Kaynak: Agence Nationale de la Statistique et de la Demographie (*)magnezyum alüminyum filosilikat 4.4. ULAġTIRMA VE TELEKOMÜNĠKASYON Telekomünikasyon; Senegal in önemli ve güçlü bir sektörüdür. Son beş yıldır yaklaşık % 20 oranında büyüyen telekomünikasyon sektörü GSMH nın % 7 sini oluşturur duruma gelmiştir. Senegal bu alanda modern sistemlere sahiptir. Dijital telefon ve internet ağı ülkenin büyük bir alanında vardır. 2010 yılında, 279 bin sabit telefon, 6 milyon 901 bin cep telefonu abonesi bulunmaktadır. Bu rakam Senegal i Afrika kıtasında Güney Afrika Cumhuriyeti nden sonra ikinci sıraya yükseltmektedir. 1996 yılında hizmete giren internet kullanımı bugün oldukça yaygındır. Ülkede 2009 yılı itibariyle 59.745 internet abonesi bulunmaktadır. 18
Sonatel (Societe Nationale de Telecommunications), ülkenin telekomünikasyon kuruluşudur. 1985 yılında kurulmuş ve hisselerinin bir bölümü France Telecom a satılarak 1997 yılında özelleştirilmiştir. Sonatel in mobil telefon ve internet ile ilgili kuruluşu (Sonatel Alize), France Telekom un marka birliği sağlama çalışmaları kapsamında 2006 yılında Orange adı altında yeniden yapılandırılmıştır. Şirket % 61 pazar payına sahiptir. Orange mobil telefon şebekesinin kodu (77)dir. Mobil telefon alanında çalışan ikinci kuruluş Sentel dir. % 75 i bir Lüksemburg kuruluşu olan Millicom International Cellular a ait olan Sentel Tigo markası ile faaliyet göstermektedir. Ancak bu mobil telefon şirketi abonelerinin bilgilerini tutmadığından ve sadece önödemeli sistemi kullandığından ticari iletişimde güven vermemektedir. Şirketin Pazar payı % 39 dur. Tigo şebekesinin kodu (76)dır. Bunun yanında, cep telefonu piyasasına 2009 yılında giren Expresso Telecom Group adlı şirket bulunmaktadır ancak pazar payı halen çok düşüktür. Expresso nun kodu ise (70)dir. Diğer taraftan, Agency of Regulation of Telecommunications (ART) kuruluşu, telekomünikasyonun teşvik edilmesi ve gelişmesi rolüne sahiptir. Görevi, telekomünikasyonun yaygınlaşması, gelişmesi ve tüketicilerin etkin bir biçimde korunmasıdır. 4.5. TĠCARET İhracatı yapılan maddeler genellikle, balık, yerfıstığı ve yağı, petrol ürünleri, fosfat, pamuk ve çimentodur. Tarım, balıkçılık ve sanat ürünleri üretimi ihracata yönelik olarak desteklenmektedir. Özellikle tarım ürünleri Dünya Bankası tarafından finanse edilmektedir. Senegal in ihraç ürünleri arasında yer alan deniz ürünleri, yer fıstığı, meyve ve sebze, petrol ürünleri ve fosforik asit ihracatı Senegal in 2010 yılı toplam ihracatının % 6o tan fazlasını oluşturmaktadır. Pirinç, buğday, yağ, şeker, petrol ürünleri dayanıklı tüketim eşyası toplam ithalatı toplam ithalatın % 60 ına yaklaşmaktadır. 4.6. HĠZMETLER Hizmetler sektörü 2009 yılında GSMH nin % 64 ünü oluşturmakta olup, turizmin bu orandaki katkısı büyüktür. Ayrıca, Batı Afrika Ülkeleri Merkez Bankası Dakar da bulunmaktadır. Merkez bankasının 8 ana ve 15 yardımcı şubesi bulunmakta olup bunlardan iki tanesi Senegal dedir. Senegal de; ECOBANK-Ecobank-Senegal, SGBS-General company of Banks in Senegal, CBAO-Group Attijariwafa, BICIS-International Bank for Trade and Industry of Senegal, CLS- Crédit Lyonnais Senegal, BHS-Bank of the Habitat of Senegal, CITIBANK-Citibank Na, CNCAS-National case of Agricultural credit of Senegal, BIS-Islamic bank of Senegal, BOA- Bank of Africa, UBA-United Bank of Atlantic, CA-Credit du Senegal gibi bankalar ve ayrıca, SOGECA-General company of Automobile Credit, SFE-Finance Company of Equipment, CRESEN-Senegalese credit, LOCAFRIQUE-West African company of Credit-Lease, SOCRES-Credit and Equipment loan Society of Senegal ve SENINVEST-Investment Company adlı finansman kuruluşları bulunmaktadır. 19
Turizm Turizm sektörü, balıkçılık sektöründen sonra gelen ikinci dinamik sektördür. Senegal günümüzde Fransızca konuşulan Afrika ülkeleri arasında turistlerin ilk uğrak noktasını oluşturmaktadır. 2010 yılında ülkeye 1.5 milyon turistin çekilmesi hedeflenmiş olmasına karşılık gerçekleşme 500 binin altında olmuştur. Bu nedenle, ülke turizm sektörünün önündeki zorlukları aşmayı ve bu sektörü geliştirmeyi hedeflemektedir. 1970-1980 arasındaki dönem turizm politikalarının ve turizmde öncelikli alanların ilk olarak belirlenmeye başladığı dönemdir. 1980-1990 arasındaki dönem ise, turizm alanları yaratılmaya başlanmıştır. 1990-2000 arasındaki dönemde; turizm önemli gelişme kaydetmiştir. 2009 yılında özellikle başkent Dakar da yoğunlaşmış olarak Pullman, Meridien, Radison-BLU, Club Med gibi uluslararası otel zincirleri tarafından işletilen 5 yıldızlı otellerin sayısında artış görülmektedir. Halen Inter Continental uluslararası oteller zincirinin Dakar da 5 yıldızlı otel inşaatı sürmektedir. İnşaatın 2012 yılı ortalarına yetiştirilmesine çalışılmaktadır. Turizm sektörü ülkede bir buçuk milyon kişiye istihdam sağlamaktadır. Senegal in ECOWAS 3 ve UEMOA ya üye olması, turistik bölgelerin oluşturulması, ayrıca Saint- Louis müzik festivali gibi aktivitelerin olması, ülkenin iklimi ve plajlarının yanısıra, demokratik yönetimin ve modern İslam anlayışının olması turizme avantaj sağlamaktadır. Ancak, önceki yıllarda Senegal in en tropikal bölgesini oluşturan Casamance bölgesinde yaşanan turizm açısından güveni sarsan olaylar turizmin gelişmesini olumsuz etkilemekmetir. Turismin geliştirilmeine çalışılmaktaysa da, ülkede en az yatırım yapılan sektör turizm sektörüdür. Senegal turizmdeki tüm gelişmesini özellikle Fransa kaynaklı yatırımlarla bugüne kadar getirmiştir. Yabancı turizm şirketleri arasında ağırlıklı olarak Fransa, Almanya, İtalya, İspanya ve Belçika bulunmaktadır. Ulusal Havayolumuz olan Türk Havayolları 5 Nisan 2009 tarihi itibarıyla Istanbul-Dakar ve Dakar-Sao Paolo direk uçak seferlerini başlatmış ve Mart 2010 da direk sefere dönmüştür. Senegal e turist akımı iki dönemde olmaktadır. Birincisi, havanın sıcak ve kuru olduğu Kasım- Nisan dönemidir. Daha az turist çeken ikinci dönem ise, nem oranının ve sıcaklığın arttığı Mayıs- Ekim dönemidir. İlk dönemde turist sayısı ikinci döneme göre ortalama % 49 daha fazla olmaktadır. Goréee Adası, Dakar, Saint-Louis ve Rufisque bölgesi Senegal in kültürel alanda turizm bölgesini oluştururken, doğa güzellikleri açısından aşağıda belirtilen bölgeler turizmde önem taşımaktadır. Kıyı Bölgeleri ve Önemli Turistik Bölgeler Senegal in kıyı bölgesi dört bölümden oluşmaktadır. Grand Cote, yeşil burun, Petite Cote ve Casamance bölgesi. Grand Cote alanı Thiés, Louga ve Saint-Louis den oluşmaktadır. Kayar ülkenin en önemli balıkçılık limanını oluşturmaktadır. Saint-Louis; ülkenin üçüncü büyük şehridir. Başkente 265 km. uzaklıktadır. Saint-Louis adası kıtaya bir köprüyle bağladır ve şehrin tarihi kesimini oluşturmaktadır. Atlantik Okyanusu ve Senegal nehri arasındadır. Kuş türlerinin olduğu bir parka sahiptir. 3 Batı Afrika Ülkeleri Ekonomik Topluluğu ( Benin, Burkina Faso, Cape-Verde, Fildişi Sah., Gambiya, Gana, Gine Conakry, Gine Bissau, Liberya, Mali, Nijer, Nijerya, Sierra Leone, Senegal ve Toga dan oluşmaktadır.) 20
Yeşil burun bölgesi; Afrika kıtasının en batı noktasıdır. Grand Cote ve Petite Cote arasında yer almaktadır. Madeleine adaları; 1976 yılından beri doğal park olarak korunmuştur. Gorée Adası; Dakar a 3 km. uzaklıktadır. Pembe Göl; Adını suyun renginden almaktadır. Bir tür mikroskobik yosunun tuzlu suda demiri oksitlemesinden suyun rengi pembeleşmektedir. Petite Cote; Thiés ve Fatick den oluşmaktadır. Dakar a karayolu ile bir saat uzaklıktadır. 120 km. uzunlukta plajlardan oluşmaktadır. Bu bölgede deniz suyu soğuktur. Saly-Portudal; Batı Afrika nın en büyük turistik kompleksidir. Siné-Saloum bölgesi; kuş türlerinin bulunduğu bir milli parka sahiptir. Casamance bölgesi; Senegal in güney sahil kesimini oluşturmaktadır. Güzel plajlara sahiptir. Cape-Skirring bölgesi: En büyük otel komplekslerine sahiptir. Parklar: Ülkede Niokolo Koba, kuş türlerinin bulunduğu DJOUDJ Milli Parkı, Casamance, Saloum Deltası, Madeleine gibi doğal park alanları bulunmaktadır. Niokolo-Koba Milli parkı Tambacounda bölgesinde bulunmaktadır. Dakar ın 600 km lik güneyinde yer almaktadır. Yaklaşık 900.000 hektarlık alana sahiptir ve 1954 yılında oluşturulmuştur. Timsah, fil, aslan, bufalo, panter, maymun, antilop, hipopotam ve 400 çeşit kuş türü bulunmaktadır. Saint-Louis bölgesindeki milli park, 1976 yılında oluşturulmuştur. 2000 hektarlık alana sahiptir. Ayrıca, Saint-Louis bölgesindeki DJOUDJ milli parkı çeşitli kuş türlerini barındırmaktadır ve 1971 yılında oluşturulmuştur. 4.7. ENERJĠ Senegal de elektrik tüketimi her yıl artmakla birlikte üretimi hala yetersiz ve pahalıdır. Elektrik üretimi esas olarak dizel ve gaz türbinleriyle sağlanmaktadır. Elektrik üretiminde türbinlerin eski ve yetersiz olması nedeniyle yeterli miktarda elektrik üretilememektedir. Üretim ve dağıtım Sénélec adlı kuruluş tarafından yapılmaktadır. Hükümet Sénélec hisselerini özel sektöre açarak elektrik üretiminde kaynak arayışına ve elektrik üretiminde yenileştirme için bağımsız üretici kaynaklarına başvuru yoluna gitmiştir. Kırsal kesimde elektriğinin dağıtımından sorumlu kuruluş ise, ASER dir. Senegal Hükümeti 1998 yılında elektrik sektöründe yeni politikasını başlatmıştır. Bunun dışında bireysel elektrik üretimi de yapılmaktadır. Hidroelektrikle ilgili iki kuruluş bulunmaktadır. Senegal nehri ile ilgili olan OMVS, Gambiya nehri ile ilgili olan ise, OMVG dir. Mali de Senegal nehri üzerinde kurulmuş olan Manantali barajı sayesinde, OMVS 2002 yılında 60 MW gücünde üretim sağlanmıştır. Sénélec özel kuruluşların da desteği ile toplam 410 MW gücünde üretim kapasitesine sahip bulunmaktadır. Senegal kimya sanayi kuruluşu (ICS), Senegal şeker kurumu (CSS) ve tohum yağı pazarlama kurumu SONACOS tarafından da üretilen 90 MW lik güç ile toplam ülke elektrik 21
üretim kapasitesi 500 MW olmaktadır. 2010 yılında üretilen toplam elektrik miktarı ise 2783 MW olmuştur. 4.8. DOĞAL KAYNAKLAR VE MADENCĠLĠK Fosfat: Ülkenin en önemli madenidir. ICS kuruluşu, Taiba ve Thies fosfatlarını çıkaran kuruluştur. Dışsatımının %15 ini oluşturan fosfat üretimi yılda 2 milyon tondur. Ayrıca, yılda 40 milyon ton Matam fosfatı üretimi yapılmaktadır. Bu bölge Dakar a 700 km uzaklıktaki Senegal nehri boyunca uzanan bölgedir ve Dakar limanına karayolu ile bağlanmıştır. Demir: Senegal in güneybatı bölgesinde demir yatakları bulunmaktadır. Rezervlerin yaklaşık 350 milyon ton olduğu ve bu miktarın içinde demir oranının %63 olduğu tahmin edilmektedir. Altın: Yabancı madencilik şirketleri tarafından ülkenin doğusundaki yataklardan çıkarılmaktadır. Falémé vadisinde bulunan altın ve demirin kullanımı sınırlı kalmıştır. Deniz tuzu: Sine-Saloum bölgesindeki deniz tuzu Kaolack bölgesinde kullanılmaktadır. Bakır, manganez, kalay, kurşun, tungsten, lityum, tantal, nikel madenleri ülkenin doğusunda bulunmaktadır. Bu madenlerin çıkarılması için son olarak Romanya şirketi Tender Konsorsiyumuna 7 bölgede arama ve işletme ruhsatı verilmiştir. Ülkede Diam Niadio bölgesinde az miktarda doğalgaz ve petrol bulunmaktadır. Doğalgaz: Dakar a 60 km uzaklıkta bulunan Diamniadio bölgesinde 3 milyar m 3 kapasiteye sahip bulunmaktadır. Petrol: Senegal ve Gine Bissau sınırında bulunmakla beraber rezervi az olup işletilememektedir. Senegal altı çeşidi olan mermer ve süs taşlarında 1.07 milyon ton rezerve sahiptir. Bu yatakların çoğu güneydoğu bölgesinde yer almakta ancak işletilememektedir. 4.9. PARA VE SERMAYE PĠYASALARI Senegal, Batı Afrika Ekonomik ve Parasal Birliği (UEMOA) nin 8 üyesinden biridir. Batı Afrika Ülkeleri Merkez Bankası (BCEAO) Dakar da bulunmaktadır. Birlik içinde kullanılan ortak para birimi olan FCFA, BCEAO tarafından piyasaya sunum edilmektedir. 12 Mayıs 1962 yılında imzalanan ve 2 Kasım 1962 yılında yürürlüğe giren ve 14 Kasım 1973 yılında tadil edilen Batı Afrika Parasal Birliği Anlaşması na göre; üye ülkelerin para politikası Birlik Merkez Bankası tarafından belirlenmektedir. Merkez Bankası nın görevleri; para sunumunu sağlamak, ekonomik büyümeyi teşvik edici ve fiyatlardaki istikrarı sağlayan para politikasını oluşturmak ve ülkelerde uygulanmasını kontrol etmek, ülkelerdeki bankacılık sistemini oluşturmak ve kontrol etmektir. Bu amaçla, 24 Nisan 1990 tarihinde bir komisyon oluşturulmuştur. Merkez Bankası, ayrıca, üye ülkelerin uluslararası finansal kuruluşlarla olan ilişkilerinde de istem edilmesi durumunda destek vermektedir. Merkez Bankasının 8 ana ve 15 yardımcı şubesi bulunmaktadır. Bunlardan iki tanesi Senegal dedir. 22