2 م ن ش ر ما خ لق 1 ق ل ا ع و ذ ب ر ب ال ف ل ق ات وم ن ش ر ال ن فاث 3 وم ن ش ر غاس ق ا ذا و ق ب 5 وم ن ش ر حاس د ا ذا ح س د 4 ف ي ال ع قد FELAK SÛRESİ - ÖĞRENELİM 12. FELAK SÛRESİ ÖĞRENELİM anlamı Rahmân ve Rahîm olan Allah ın adıyla 1. De ki: Ben sabahın Rabbi ne sığınırım. 2. Yarattığı şeylerin şerrinden, 3. Karanlık bastırdığında gecenin şerrinden, 4. Ve düğümlere üfleyenlerin şerrinden, 5. Ve kıskandığı zaman kıskanç kişinin şerrinden sabahın Rabbi ne sığınırım. 147
Benim ismim Felak sûresi. Nas sûresi ile birlikte Mekke de indirildim. Beş âyetten oluşmaktayım. Mushafta yüz on üçüncü sûreyim. İsmimin birçok anlamı var. Bunlardan biri sabah tır. Sabaha, aydınlığa kavuşmak insana ferahlık verir. Sabahın gelişi ferahlığın gelişine benzer. Hastalar, sabah vakti girince kendilerinde bir hafiflik hissederler. SÛRELERİMİZİ tefekkürle ÖĞRENİYORUZ Nas sûresi ile birlikte ikimize Muavvizeteyn yani Allah a sığınma sûreleri denir. İhlâs ve Nas süre leriyle birlikte ise üçümüze muavvizât adı verilir. Bu adı almamızın sebebi Peygamber Efendimiz in bizi hastalandığında veya gece yatağına girdiğinde okuması sebebiyledir. Mekkeli müşrikler Resulullah a zarar vermek için her türlü çareye başvuruyorlardı. Onlar zulüm ve işkencelere devam ederken İslâm, her şeye rağmen yayılıyordu. Bir gün nazar ederek Peygamberimiz e zarar vermek istediler. Müşriklerden biri şu teklifi yaptı: - Gelin bir süre aç kalalım, sonra Muhammed e nazar edelim. Uzun süre aç kalarak Peygamberimiz in yanına geldiler ve - Ne sağlam pazun, ne kuvvetli sırtın, ne güzel yüzün var. diye göz değdirmeye çalıştılar. Yüce Allah bunun üzerine Felak ve Nas sûrelerini indirdi. (Buhârî, Fezâilü l- Kur ân, 14) AÇIKLAMA Birinci âyet: De ki: Ben sabahın (felak) Rabbi ne sığınırım. 148 Bu âyette sabah olarak ifade edilen felak kelimesi çok anlamlıdır. Buna göre felak, Allah ın bir şeyden başka bir şeyi çıkarmasıdır. Bu maddî ve manevi her şey
FELAK SÛRESİ - ÖĞRENELİM olabilir. Maddî olarak gece karanlığının yarılarak sabahın çıkması, yeryüzünden pınarların çıkması, bulutlardan yağmurların çıkması, topraktan bitkilerin çıkması gibidir. Manevî olarak ise kalbimizde Allah sevgisinin ortaya çıkması, sıkıntıdan feraha çıkmamız, bildiklerimizle güzel işler yapınca Allah ın bizi bilgisizlik karanlığından bilgi aydınlığına çıkarmas; yani bize bilmediğimizi öğretmesi gibidir. Âyette geçen sığınmak kelimesi çok önemlidir. İnsan tehlike anında kendini güvende hissedeceği bir yerde veya birilerinin yanında olmak ister. Peygamerimiz bütün zararlı şeylerden Allah a sığınmıştır. Çünkü insan için güveneceği ve hiçbir zarar görmeyeceği tek zat Allah Teâlâ dır. Felak ın sabah anlamını dikkate aldığımızda gecenin sonunda iki aydınlık olur. Birincisi gecenin son kısmında, doğuda ufuktan göğe doğru dikey olarak yükselen bir aydınlıktır. Bu seher vaktinin olduğu zamandır. Bu aydınlıktan sonra kısa bir süre karanlık olur. Sonra da ufukta yatay olarak boy dan boya uzanan, giderek genişleyip ya yılan sabah aydınlığı başlar. İşte bu ikinci aydınlıkla sabah vakti girmiş olur. Oruç tutanlar için imsak başlar. Yüce Allah, nasıl ki gece karanlığını gideriyorsa insanı da karanlık gibi olan zarara uğramaktan, kötülerin şerrinden kurtarır. Felak ın anlamlarından biri de seher vaktidir. Yüce Allah seher vaktinde kendisinden af dileyenleri Seherlerde istiğfar edenler... (Zâriyât sûresi, 18. âyet) buyurarak övmüştür. Peygamber Efendimiz, Rabbimiz in kuluna en yakın olduğu vaktin, gecenin son kısmının ortası; yani seher vakti olduğunu bildirmiştir (Nesâî, Mevâkîtü s-salât, 35). O hâlde insan seher vaktini değerlendirmekle Allah ın yakınlığını kazandığından bütün zararlardan ve tehlikelerden güvene kavuşur. Her gece Rabbimiz, gecenin 149
SÛRELERİMİZİ tefekkürle ÖĞRENİYORUZ üçte biri kalınca dünyâ semasına inerek şöyle buyurur: Kim bana dua ediyor, ona icabet edeyim; kim benden bir şey istiyor, ona vereyim; kim benden af diliyor, onu affedeyim. (Buhârî, Teheccüd, 14) Resulullah (s.a.v.) Cennet te şeffaf köşkler olduğunu ve bu köşklerin sözünü güzel ve hoş söyleyen, tatlı dilli, yemek yediren, oruca devam eden ve gece herkes uyurken kalkıp Allah için namaz kılan kimselere verileceğini müjdelemiştir (Tirmizî, Birr, 53/1984). Peygamber Efendimiz sahabilerine öğüt verirken şöyle buyurmuştur: Aman gece kalkmaya (seher vaktinde ibadet etmeye) çalışın! Çünkü o, sizden önceki salih kimselerin âdeti ve Allah a yakınlık vesilesidir. (Bu ibadet) günahlardan alıkoyar, hatalara keffaret olur ve bedenden dertleri giderir. (Tirmizî, Deavât, 101/3549) 150
Rasulullah in (s.a.v.) bildirdiğine göre Hz. Süleyman ın annesi, oğlu Süleyman a şöyle öğüt vermiştir: Yavrucuğum! Geceleyin fazla uyuma! (Seherlerde kalk ve ibadet ile meşgul ol ) Geceleyin fazla uyku, kişiyi kıyamet günü fakir bırakır. (İbn-i Mâce, İkâmetü s-salâh, 174) Yüce Allah, ilk âyette kendisini felakin Rabbi olarak tanıtmıştır. Bu ifade ile biz insanların dikkatini güvenli zamanlara, rahmetinin çoştuğu seher vaktine, varlıkları nasıl yarattığına, gönlümüzde sevgisini nasıl ortaya çıkardığına çekmiştir. ikinci âyet: Yarattığı şeylerin şerrinden. Bu ve bundan sonraki âyetlerde nelerin şerrinden (kötülüğünden) Allah a sığınmamız gerektiğini bildirmektedir. Bu şerler, maddî ve manevî, dünya ve ahiretteki her türlü varlığın zarar vermesi şeklinde olabilir. İnsanların, cinlerin, şeytanların, yırtıcı hayvanların, zararlı böceklerin, mikropların zararı vardır. Ancak bize zararı dokunmayacak gibi görünen eşyalar da zararlı olabilmektedir. Meyve soyduğumuz bıçak, yanlışlıkla elimizi kesebilmektedir; yazı yazdığımız kalem yanlışlıkla elimizi çizebilmektedir. O hâlde faydalı şeylerin de yerine ve zamanına göre zararları olabilir. FELAK SÛRESİ - ÖĞRENELİM İçimizdeki nefsimiz de böyledir. Onu terbiye etmediğimiz takdirde bize vereceği zarar çok olacaktır. Sevgi açısından bakacak olursak, Allah Teâlâ nın sevgisi ve O nun sevdiklerinin sevgisinden başka bütün sevgilerden Allah a sığınmak gerektiği söylenebilir. Bütün bunları düşündüğümüzde Yüce Allah ın yarattığı her varlığın zarar vermesinden Allah a sığınmamız gerekiyor. Üçüncü âyet: Karanlık bastırdığında gecenin... Bu âyette Karanlık bastırdığında gecenin zararlarından yine Rabbimiz e sığınmamız gerektiğini bize öğretmektedir. Ortalık iyice karanlık olduğu zaman, insan güvenli bir ortamda olmalıdır. Çünkü vahşi varlıklar geceleyin çıkarlar. Akrep gibi zararlı böcekler de öyle. İnsanların zararlıları da gece daha etkin olur. Polis kayıtla- 151
rına göre geceleyin suç işleme oranının, gündüze göre daha fazla olduğu görülmüştür. Geceleyin yangın gibi bir felaketle karşılaşılsa yardım imkânı daha azdır. Yine karanlığın bastırması, ay tutulması olarak da açıklanmıştır. Bu durumda muhte- SÛRELERİMİZİ tefekkürle ÖĞRENİYORUZ mel felaketlerden Allah a sığınmak için namaz kılınır. Ukbe adındaki sahabinin haber verdiğine göre, Peygamber Efendimiz in bir yolculuğunda, gökyüzünü bulutlar kapladı. Ortalık karardı, ve şiddetli bir rüzgar çıktı. Resulullah (s.a.v.) Felak ve Nas sûreleri ile Allah a sığınmaya başladı. Bu arada Ukbe ye şöyle söyledi: Ey Ukbe! Sen bunlarla istiaze et (Allah a sığın)! Çünkü istiazede bulunan hiçbir kim se bunlar gibisiyle Allah a sığınmış değildir. (Ebu Davud, II, 73) Gece olarak çevrilen ğâsık kelimesi aynı zamanda, soğuk, yılan ve zarar veren her şey olarak açıklanmıştır. Âyette belirtilen karanlığın bastırması mecaz olarak da yorumlanır. Buna göre gece karanlığı olduğu gibi, haksızlık yapmak, zulmetmek, karamsar olmak, ümitsizlik de bir çeşit karanlıktır. Cahillik, günahlara dalmak, öfke, kin gibi kötü davranışlar da kalbi karartır. Bütün bunlardan aydınlığın Rabbi ne sığınmak gerekir. Dördüncü âyet: Düğümle re üfleyenlerin şerrinden. 152 Bu âyette düğümle re üfleyenlerin şerrinden sığınılması gerektiği belirtilmiştir. Düğümlere üfürmek, iki türlüdür. İlki iplikleri düğümleyerek birtakım okudukları şeyleri üfleyen ve böylece büyü ve sihir yapanların zararlarından Allah a sığınmaktır. Müslüman; üfürükçü, sihirbaz ve büyücülere inanmamalıdır.
Lebid adında bir Yahudi, Rasulullah a (s.a.v) sihir yaptı. Bu sihirde Resulullah ın genç bir Yahudi hizmetçisinden elde ettiği saç tellerini kullandı. Peygamberimiz (s.a.v.) rahatsızlanınca rüyasında Lebid in sihir yaptığı şeyleri sakladığı yer, kendisine gösterildi. Bir kuyunun içerisine saklanan sihir ortaya çıkarıldı. Efendimiz (s.a.v.), Cebrâil in (a.s.) bildirmesiyle on bir düğüme, onbir âyetten oluşan Felak ve Nas sûrelerini okumaya başladı. Her bir âyeti okudukça düğümler kendiliğinden çözülüyor ve Resulullah (s.a.v) kendisinde bir hafiflik hissediyordu. Son düğüm çözülünce tamamen rahatlamıştı. (Bkz. Buhari, Sihir, 18; Müslim, Sihir, 11, Buhari, Tıb, 47; Ahmed, IV, 367; İbnü l-cevzî, Zâdü l-mesîr, VI, 202) Burada insanlara zarar vermek için düğümlere üfleyenler ile âyetleri veya Efendimiz in öğrettiği bazı duaları hastalara okuyarak üflemeyi karıştırmamalıdır. FELAK SÛRESİ - ÖĞRENELİM Hz. Aişe nin bildirdiğine göre Resulullah (s.a.v) son hastalığında Felak ve Nas sûrelerini okuyup kendisine üflüyordu. Hastalığı ağırlaştığı zaman onları Hz. Âişe okuyarak üzerine üflüyor ve onların bereketini umarak Efendimiz in eliyle vücudunu mesh ediyordu. (Buharî, Fezâilü l-kur ân, 14) Düğümlere üflemek, mecaz olarak da anlaşılabilir. İnsanlara yanlış inançlar ve kötü fikirler aşılayan, sanki onların kalplerine düğüm atarak üfleyen gibidir. Kötü niyetli insanlar bu şekilde, onların inançsızlığa düşmelerine veya günah işlemelerine sebep olurlar. Bütün bu kişilerden felakın Rabbi olan Allah a sığınmalı, onlardan uzak durmalıdır. Beşinci âyet: Kıskandığında hasetçinin zararından. Bu âyette kıskandığında hasetçinin zararından Allah a sığınılması gerektiği 153
SÛRELERİMİZİ tefekkürle ÖĞRENİYORUZ bildirilmiştir. Başkasında olan başarı, zenginlik ve sağlık gibi nimetleri kıskanmak en kötü huylardandır. Haset ile gıbta birbirine karıştırılmamalıdır. Başkasında olan nimetlerin kendimizde de olmasını istemek; yani ona gıbta etmek kötü değildir. O nimetleri kıskanmak ise Allah ın başkasına verdiği nimeti o kişiye çok görmektir ki, bu kötü huya haset denir. Allah ın kuluna layık gördüğünü beğenmemek Allah a isyandır. Hasetçi insanlar, kıskandıkları kişilere çeşitli zararlar verirler. Onlar, haset ettiği kişi fakir veya başarısız ise bunun devamını isterler, bu yolda da ellerinden geleni yapmaya çalışırlar. Yine haset ettiği kişi, zengin veya başarılı ise bu kez de onun elindeki imkânların gitmesi için uğraşırlar. Hasetçilerin zarar vermesinden Allah a sığınmalıdır. Bu konuda Efendimiz (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: İhtiyaçlarınızı elde etmede gizlilikten yararlanın. Çünkü her nimet sahibine hased edilir. (Süyûtî, el-câmiu s-sağîr, I, 34) Buna göre faydalı bir iş yapacağımız zaman önümüze gelene anlatırsak, birçok engel ile karşılaşırız. Onun için belirli bir süre gizli tutmak, konuşmak yerine işin gerçekleşmesi için çalışmak gerekir. Haset o kadar büyük bir kalp hastalığıdır ki, Peygamberimiz in ifadesi ile ateşin odunu yakıp kül etmesi gibi hasetçinin iyiliklerini yok eder (Bkz. Ebû Dâvud Edeb 44). 154
Şeytan, Hz. Âdem e haset ettiği için ona secde etmeye utandı. Hasetten ötürü, kendini saadetten mahrum kıldı. Hak yolunda hasetten daha zor, daha tehlikeli bir geçit yoktur. Gönlüne hasedi sokmayan kişi ne mutlu kişidir. duygular, idrak, işitme, görme, takdir etme duyguları haset yüzünden kirlenirler, pis bir hâle gelirler. (Mevlânâ, Mesnevî, I, 50) Felak sûresinde yüce Allah, önce bütün varlıkların zararlarına dikkat çekmiştir. Ardından da bunlar içerisinde özellikle maddî ve manevî olarak karanlığı çöktüğünde bütün karanlıkların, karanlık işlerin, üfürükçü ve hasetçilerin zararlarından kendisine sığınmamız gerektiğini öğretmiştir. FELAK SÛRESİ - ÖĞRENELİM Şunu iyi bil ki; bu beden, hased evidir. Ev halkı, bedene âit bütün 155
a. Kendimize Uyarlayalım UYGULAYALIM Soruları Felak sûresi ile ilgili yukarıda geçen bilgilerden yararlanarak cevaplayınız. 1. Niçin yüce Allah bu sûrede kendisinden sabahın Rabbi olarak bahsetmiştir? 2. Bütün varlıkların; hatta insanın kendisine nasıl zararı dokunabilir? SÛRELERİMİZİ tefekkürle ÖĞRENİYORUZ 3. Allah Teâlâ nelerin zararına dikkat çekerek kendisine sığınmamızı öğütlemiştir? Yazalım... b. Anlamının Zıddını Bulalım Sorular: 1. Felak sûresinde sayılan kötülüklerden Allah a sığınmayan kişilerin durumu nasıldır? 2. Haset etmek yerine ne yapmalıdır? 156
Yazalım... c. Duaya Çevirelim 1. Duanızın birinci kısmını Kendimize Uyarlayalım bölümünde yazdıklarınızdan yararlanarak yapınız. 2. Duanızın ikinci kısmını Anlamının Zıddını Bulalım bölümünde yazdıklarınızdan yararlanarak yapınız. FELAK SÛRESİ - uygulayalım Yazalım... 157