IRAK ÜLKE VE DOĞAL TAŞ SEKTÖRÜ RAPORU

IRAK ÜLKE VE DOĞAL TAŞ SEKTÖRÜ RAPORU İÇERİK GENEL BİLGİLER (COĞRAFİ YAPI, NÜFUS)... 1 EKONOMİK GÖSTERGELER... 3 ÜLKENİN DIŞ TİCARETİ... 4 TÜRKİYE IRAK DIŞ TİCARETİ... 6 MADENCİLİK VE DOĞAL TAŞ SEKTÖRÜ... 9 İNŞAAT VE TAAHHÜT SEKTÖRÜ... 12 IRAK İLE TİCARETTE ÖNEMLİ KONULAR... 15 SEKTÖRLE İLGİLİ DÜZENLENEN FUARLAR... 19 IRAK TA BULUNAN TİCARETLE İLGİLİ DERNEK VE KURUMLAR... 20

GENEL BİLGİLER (COĞRAFİ YAPI, NÜFUS) Bir Ortadoğu (Ön Asya) ülkesi olan Irak, Türkiye ile 352 km, İran ile 1458 km, Ürdün ile 181 km, Kuveyt ile 240 km, Suudi Arabistan ile 814 km ve Suriye ile 605 km sınıra sahiptir. Bölgelere göre değişiklik arz eden bir iklimi vardır. İç kesimlerde bulunan başkent Bağdat'ta yıllık sıcaklık ortalaması 23 C, yıllık yağış ortalaması ise 140 mm'dir. Basra şehrinde bu ortalama, 24 C /171 mm.'dir. Bağdat ta en sıcak aylar Temmuz ve Ağustos tur. Bu aylarda en düşük ve en yüksek sıcaklıklar ort. 24-43 C dir. Bağdat ta en soğuk ay 4-16 C ile Ocak tır. Yağışın en az olduğu aylar 1 mm ortalama ile Haziran-Eylül iken en iyi yağış ortalamasına sahip ay 28 mm ile Mart tır. Temel Sosyal Göstergeler Yönetim Şekli Nüfusu Resmi Dili Parlamenter Demokrasi 34,4 milyon Arapça. Kuzey ve Kuzeydoğu bölgelerinde Kürtçe, Türkmenlerin bulunduğu yerlerde Türkçe, diğer bölgelerde Ermenice ve Asurca konuşulmaktadır. Din % 97 Müslüman (% 60 65 Şii, % Başkent Başlıca Şehirleri 32 37 Sünni), % 3 Hristiyan ve diğer. Bağdat Bağdat, Basra, Dhi Qar, Babil, Nineva Etnik Yapısı % 75 80 Arap, % 15 20 Kürt, % 5 Türkmen, Asurlu ve diğer. Kaynak: http://www.cosit.gov.iq, Economist Intelligence Unit Iraq Main Country Report, Ocak 2013 1

Nüfus ve İşgücü Yapısı Irak İstatistik Kurumunun tahminlerine göre 2012 yılında Irak ın nüfusu 33,3 milyondur. Savaşlar nedeniyle son 20-30 yılda 4 milyondan fazla Iraklı diğer ülkelere göç etmiştir. Göç eden Iraklıların yaklaşık 1,5 milyonu Suriye de, 500 ila 750 bini Ürdün de, geri kalanı ise Mısır ve Lübnan da yaşamaktadır. 2007 yılı verilerine göre, Irak ta en kalabalık eyalet, 7 milyon nüfusu ile Bağdat tır. Verimli arazilere yakınlığı ve başkentin de bulunması nedeniyle Bağdat ve çevresi, nüfusun yaklaşık dörtte birini barındırmaktadır. Bağdat ı, Nineve ve Basra eyaletleri izlemektedir. BM Göçmen Bürosu nun verilerine göre son yıllarda yaklaşık 2 milyon Iraklı, güvenlik kaygıları nedeniyle ülke içinde yer değiştirerek daha güvenli yerleşim bölgelerine göç etmiştir. Nüfusun Eyaletlere Göre Dağılımı, 2007 Yılı (bin kişi) Bağdat 7.145 Nineve 2.811 Basra 1.913 Süleymaniye 1.894 Babil 1.652 Zi Kar 1.616 Diyala 1.561 Erbil 1.542 Anbar 1.486 Selahattin 1.191 Necef 1.081 Vasit 1.065 Kadisiye 990 Kerkük 902 Kerbela 888 Maysan 824 Mutanna 615 Dohuk 505 Toplam 29.682 Kaynak: Irak İstatistik Kurumu (COSIT). http://www.cosit.gov.iq 2

EKONOMİK GÖSTERGELER Irak, kamu ekonomisi ağırlıklıdır. Yatırım projelerinin çoğunluğu kamu bütçesinden karşılanmaktadır. Dünya Bankası ve IMF ile bazı gelişmiş ülkeler de (Japonya, Çin, G.Kore, Almanya) proje bazında Irak hükümetine kredi açabilmektedir. Dış krediler konusunda, kamu bankası olan Trade Bank of Iraq önemli rol oynamaktadır. Yatırımcı kamu kurumları ihale bedeli ödemeleri, teminat mektubu gibi finansal işlemlerini genelde TBI üzerinden yürütmektedir. Irak ın dışarıya açılan kapısı olan TBI bankasının, Türkiye de şube açması gündemdedir. Özel sektör, finansal ve iş tecrübesi açısından yetersizdir. Bu bağlamda yabancı firmalara gereksinim vardır. Nitekim, Irak Konut Bakanı basına yaptığı bir açıklamada, okul, hastane, yol/köprü, konut ve altyapı projelerini gerçekleştirebilmeleri için yabancı firmalara ihtiyaç duyduklarını dile getirmiştir. Dolayısıyla yabancı yatırımcıya yönelik kasıtlı bir engel/kısıtlayıcı bir uygulama veya politika söz konusu değildir. Irak özel sektörü ülkenin dönem dönem yaşadığı siyasi, askeri ve mali sıkıntılar nedeniyle gelişememiştir. 2006 yılından itibaren devlete ait fabrikaların ve bankaların rehabilitasyonu ve özelleştirilmesi, zamanla devletin asli fonksiyonlarına dönmesi öngörülmektedir. Irak'ta bulunan petrol arıtma istasyonları, petrol boru hatları, montaj fabrikaları, çimento ve demir-çelik fabrikaları, enerji santralleri devlete aittir. Özel sektörde ise marketler, dokuma tezgâhları, şehir içi nakliye, deri işleme atölyeleri, tamir-bakım-onarım atölyeleri, dikiş-nakış tezgâhları ve tarıma dayalı küçük ve orta ölçekli sanayi işletmeleri ile esnaf ve sanatkârlar bulunmaktadır. Irak'ta hemen her bakanlığa bağlı devlet (sanayi/ticaret/inşaat) şirketleri bulunmaktadır. Devlet, ülkenin ihtiyaçlarını bu şirketler kanalıyla temin etmektedir. Bu şirketlerin 200 civarında olduğu ve bazılarının çok az hisselerinde (%5-10) özel şahısların payı bulunduğu bilinmektedir. Irak'ta tek müstakil belediye yapılanması Bağdat tadır. Diğer illerde ise valilikler bünyesinde birer daire şeklinde yapılanmıştır. Merkezi Bakanlıklara ilaveten, illerde valiliklerin de (il yatırım komisyonları), bütçeleri dâhilinde, konut ve altyapı işleri için ihaleye çıkma yetkileri bulunmaktadır. Bu kapsamda en 3

faal çalışan il Basra dır. Basra nın Irak ın ticari başkenti olmasını öngören bir taslak kanun parlamentonun gündemindedir. Amerikan Ticaret Bakanlığına bağlı kuruluş USAID, Irak'ta gelecek için potansiyel teşkil eden illeri Kerkük, Anbar, Necef, Kerbela ve Basra olarak belirlemiştir. ÜLKENİN DIŞ TİCARETİ Dış Ticaret Göstergeleri (Milyar 2011 a 2012b 2013b 2014 İhracat 79,7 88,3 95,2 110,2 İthalat 47,8 56,9 66 75,9 Denge 31,9 31,4 29,2 34,3 Hacim 127,5 145,2 161,2 186,1 Kaynak: EIU Country Report, Ağustos 2012, a Gerçekleşen. b EIU tahmini. c EIU öngörüsü Irak ın İhraç Ettiği Başlıca Ürünler (1.000 GTİP ÜRÜN 2008 2009 2010 2011 2709 Ham Petrol 59.754.585 38.249.509 50.334.183 58.426.427 7108 Altın (ham, yarı işlenmiş, 333 5.084 35.345 59.564 pudra halinde) 2710 Petrol ve Bitümenli 692.232 231.841 115.326 48.752 Minerallerden Üretilen Yağlar 0804 Hurma, İncir, Ananas, 64.643 51.868 53.704 7.519 Avokado, Guava Armudu, Mango (Taze-Kuru) 3817 Karışım halinde alkalıbenzenler, alkalınaftalenler 3.268 29.001 51.525 27.345 4

Irak ın İthal Ettiği Başlıca Ürünler (1.000 GTİP ÜRÜN 2008 2009 2010 2011 8517 Telli Telefon-Telgraf İçin Elektrikli 1.205.285 757.201 675.661 565.760 Cihazlar 8703 Binek Otomobilleri, Steyşın 827.257 492.422 1.281.371 1.224.343 Vagonlar, Yarış Arabaları 1001 Buğday, Çavdarla Karışık Buğday 972.932 705.778 418.274 1.026.419 7214 Demir-Çelik Çubuklar-Sıcak 480.229 543.995 638.972 1.084.179 Haddeli, Dövülmüş, Burulmuş, Çekilmiş 8704 Eşya Taşımaya Mahsus Motorlu 303.474 389.345 382.158 310.386 Taşıtlar 8411 Turbo jetler, turbo-propeller, diğer 169.292 440.874 852.879 920.318 gaz türbinleri 2402 Tütün/tütün yerine geçen 312.773 162.968 247.895 344.783 maddelerden purolar, sigarıllolar ve sigaralar 0207 Kümes hayvanlarının etleri ve 281.582 412.728 369.519 615.572 yenilen sakatatı 2523 Her nevi kükürt (süblime, presıpıte 285.612 401.883 690.496 283.004 ve kolloıdal kükürt hariç) 1006 Pirinç 447.103 455.616 427.268 406.299 8431 Ağır iş makine ve cihazlarının 119.014 310.139 244.683 297.137 aksamı, parçaları 8502 Elektrojen grupları, rotatif elektrik 209.205 293.097 246.722 518.253 konvertisörleri 8705 Özel amaçlı motorlu taşıtlar 124.498 249.779 236.823 213.467 5

TÜRKİYE IRAK DIŞ TİCARETİ Irak, Ekonomi Bakanı Sayın Zafer Çağlayan ın uygun görüşü ve Müsteşarlık makamının onayı ile 2012-2013 döneminde hedef ülkelerden birisi olarak belirlenmiştir. Türkiye - Irak Dış Ticaret leri (Milyon YIL İHRACAT İTHALAT HACİM DENGE 2003 829 41 870 788 2004 1 821 145 1 966 1 676 2005 2 750 66 2 816 2 684 2006 2 589 121 2 710 2 468 2007 2 845 118 2 963 2 727 2008 3 917 133 4 050 3 784 2009 5 123 120 5 243 5 003 2010 6 036 153 6 189 5 883 2011 8 314 86 8 400 8 228 2012 10 830 149 10 979 10 681 2012 ilk 5 ay 4 137 58 4 195 4 079 2013 ilk 5 ay 4 582 50 4 632 4 532 Kaynak: TÜİK 2012 yılında Türkiye nin Irak a ihracatı bir önceki yıla göre yaklaşık % 30 oranında artarak 10,83 milyar Amerikan dolarına ulaşmıştır. 2012 yılında Türkiye nin Irak a ihraç ettiği belli başlı ürünler; demir-çelik çubuklar (sıcak haddeli, döğülmüş, burulmuş, çekilmiş), buğday unu, çimento, demir-çelikten inşaat ve aksamı, kablo ve teller ile hayvansal ve bitkisel yağlardır. Türkiye'nin Irak'a İhracatında Başlıca Ürünler (1.000 GTİP Ürünler 2010 2011 2012 7214 Demir/çelik çubuklar (sıcak haddeli, dövülmüş, 323 809 606 132 820 844 burulmuş, çekilmiş) 1101 Buğday unu/mahlut unu 297 675 394 960 410 604 2523 Çimento 274 000 227 320 131 159 8544 İzole edilmiş tel, kablo; diğer izole edilmiş elektrik 217 711 278 106 388 285 6

iletkenleri; fiber optik k 7306 Demir/çelikten diğer tüpler, borular, içi boş profiller 182 456 185 119 245 737 7308 Demir/çelikten inşaat ve aksamı 158 601 207 763 321 230 4818 Tuvalet kağıtları, kağıt havlu, mendil, kumaş, masa 146 272 186 995 18 134 örtüsü vb 2710 Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen 128 110 144 774 134 463 yağlar 1905 Ekmek, pasta, kek, bisküvi vs. ile boş ilaç kapsülü 127 427 179 945 248 951 mühür güllacı vs. 7216 Demir/alaşımsız çelikten profil 125 852 150 384 171 156 9403 Diğer mobilyalar vb. aksam, parçaları 124 410 181 595 261 116 0207 Kümes hayvanlarının etlerı ve yenılen sakatatı 120 236 246 235 351 392 0805 Turunçgıller (taze/kurutulmus) 111 725 205 394 236 104 0407 Kus ve kümes hayvanlarının kabuklu yumurtaları 108 672 211 776 322 584 5702 Dokunmuş halılar, yer kaplamaları (kilim, sumak, 96 214 120 790 171 947 karaman vb) 8418 Buzdolapları, dondurucular, soğutucular, ısı pompaları 88 252 92 212 98 457 7113 Kıymetli metaller ve kaplamalarından mücevherci 85 319 170 331 262 492 eşyası 3917 Plastikten tüpler, borular, hortumlar; conta, dirsek, 79 701 114 375 178 800 rakor vb 1806 Çikolata ve kakao içeren diğer gıda müstahzarları 76 253 89 116 96 812 9401 Oturmaya mahsus mobilyalar, aksam-parçaları 75 730 93 052 119 022 3923 Eşya taşıma ambalajı için plastik mamulleri, tıpa, 72 338 96 639 90 589 kapak, kapsül 6802 Yontulmaya, inşaata elverişli işlenmiş taşlar (kayagan 70 182 78 301 97 126 hariç) 1516 Hayvansal ve bitkisel yağlar vb. fraksiyonları 69 182 327 713 451 333 8504 Elektrik transformatörleri, statik konvertisörler, 66 092 71 772 132 251 endüktörler 6109 Tişört, fanila, diğer iç giyim eşyası (örme) 62 297 122 423 187 855 0713 Kuru baklagıller (kabuksuz) (tanelerı ıkıye ayrılmıs) 57 192 58 351 48 040 2002 Domates (sirke/asetik asitten başka usullerle 55 689 55 755 70 426 7

hazırlanmış) 7604 Alüminyum çubuk ve profiller 55 448 64 987 72 657 3925 Plastikten inşaat malzemesi 52 276 84 384 112 359 3401 Sabunlar, yüzey aktif organik maddeler 50 282 66 468 75 506 8716 Taşıtlar için römorklar, yarı römorklar vb. ile aksamparçaları 49 650 18 794 54 250 8537 Elektrik kontrol, dağıtım tabloları, mücehhez tablolar 44 792 54 161 83 558 8502 Elektrojen grupları, rotatif elektrik konvertisörleri 43 899 44 388 37 049 1512 Ayçiçeği, aspir, pamuk tohumu yağları (kimyasal 43 333 252 600 304 115 olarak değiştirilmemiş) 1701 Kamış/pancar şekeri ve kimyaca saf sakkaroz (katı 39 657 37 940 12 070 halde) 7321 Demir-çelik soba, ocak, ızgara, ocak, mangal vb. ev 35 721 18 198 19 083 eşyası 3305 Saç müstahzarları 35 001 39 161 42 547 1704 Kakao içermeyen şeker mamulleri (beyaz çikolata 34 152 39 614 52.567 dahil) 3916 Plastikten monofil, çubuk, profiller-enine kesiti > 32 377 51 287 75 729 1mm. 8415 Klima cihazları-vantilatörlü, ısı, nem değiştirme 30 882 25 663 24 975 tertibatlı 3004 Tedavide/korunmada kullanılmak üzere hazırlanan 30 300 36 042 45 872 ilaçlar (dozlandırılmış) 1517 Margarin 30 273 74 081 71 500 3214 Macunlar, renkli çimentolar ve boyacılıkta kullanılan 29 687 17 434 28 687 sıvama maddeleri 1904 Hububat esaslı kabartılmış gıda mamulleri 29 483 30 558 31 843 4411 Lif levha, orta yoğunlukta 28 244 44 895 55 847 2203 Biralar (malttan) 27 533 26 045 33 034 0406 Peynir ve lor 26 133 32 469 38 764 7326 Demir/çelikten diğer eşya 25 930 44 396 66 552 Diğerleri 1 724 386 2 301 142 3 424 726 TOPLAM 6 042 790 8 314 332 10 830 199 8

Türkiye'nin Irak'tan İthalatında Başlıca Ürünler (1.000 GTİP Ürünler 2010 2011 2012 2710 Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen 105 742 4 363 5 579 yağlar 7108 Altın (ham, yarı işlenmiş, pudra halinde) 35 345 59 563 103 426 3817 Karışım halinde alkalibenzenler, alkalinaftalenler 3 940 5 783 1 153 Diğerleri 8 448 96 863 39 170 TOPLAM 153.205 166.572 149.328 Kaynak: TÜİK Hayat Standardı ve İşsizlik İşsizlik oranı (aktif işgücü içindeki) ülke genelinde %8 dir. (en geniş tanımlama kapsamında ise %11 e kadar yükselmektedir) Kadınların nüfus içindeki işsizlik (%13) oranı, erkeklere (%7) göre daha yüksektir. Bu çerçevede, 15 yaş üstü yaş grubunun yaklaşık %58 i ekonomik faaliyette bulunmamaktadır. Kadınlardaki işsizliğin gerekçesi %78 inin ev kadını olmasıdır. Erkeklerin çalışmama gerekçeleri ise genelde, devam eden eğitim, yaşlılık ve sağlık sorunlarıdır. Bu çerçevede, Bağdat taki işsizlik oranı azami %10 seviyesindedir. En yüksek işsizlik oranına sahip şehirler; Diqar (%17), Anbar (%16) ve Diyala dır (%14). En düşük işsizlik ise Kerkük (%2), Erbil (%4) ve Musul dadır (%5). İşsizlik kırsal kesime göre şehirlerde daha yüksek orandadır. MADENCİLİK VE DOĞAL TAŞ SEKTÖRÜ Petrol, doğalgaz, fosfat ve sülfür Irak ın başlıca yeraltı kaynaklarıdır. Petrol ve doğalgaz ile ilgili detaylı bilgi Doğal Kaynaklar ve Çevre bölümünde verilmiştir. Irak ta toplam fosfat rezervlerinin 10 milyar ton civarında olduğu tahmin edilmektedir. Suriye sınırına yakın olan Akashat'taki fosfat yatakları, gübre üretimi amacı ile işletilmektedir. Irak ta petrol arıtma işlemi esnasında bir yan ürün olarak da kükürt üretilmektedir ve Kerkük ten çıkarılan ham petrol yüksek oranda kükürt içermektedir. 9

Sektör (Milyon GTİP Irak'ın Toplam İthalatı 2011 Türkiye'nin Irak'a İhracatı 2012 Türkiye'nin Toplam İhracatı 2012 Dünya İthalatında Irak'ın Payı 2011 Türkiye'nin Irak a İhracatındaki Değişim 2011-2012 (%) Irak ın Toplam İthalatında Değişim (2010-2011 (%) Ülke İthalatında İlk 3 Ülke ve Pazar Payları (%) Irak Gümrük Oranları % Plastikten Tüpler, Borular, Conta, Dirsek, vs. 3917 189 179 843 0,9 57-11 Türkiye (60) Mısır (16) Ürdün (14) 5 Plastikten İnşaat Malzemesi 3925 111 112 303 1,3 33,3 29 Türkiye (75) Çin (19) Ürdün (2) 5 Ağaçtan inşaat malzemeleri 4411 49 56 295 0,5 24,4 54 Türkiye (92) Çin (4) 5 İşlenmiş doğal taşlar (mermer, granit) 6802 131 97 942 1,3 24,3 1 Türkiye (60) Çin (37) İtalya (1) 5 Blok Mermer Traverten 251511,2 51512,25 1520 1,586 453 928 1,25-2,99 17 Türkiye(26) Umman(22) Hindistan(21) 5 Çimentodan, Betondan, Suni Taştan Eşya 6810 25 26 69 0,5 23,8 1 Türkiye (84) Ürdün (7) Çin (5) 5 Özellikle Kuzey Irak ta gelişen inşaat sektörü içinde bu bölgede doğal taş sektörünün öneminin artacağı tahmin edilmektedir. Söz konusu inşaatlarda kullanılacak işlenmiş doğal taş ihracatında bölgeye yakın illerimizden ihracat yapılması kolay olacağından avantajlı duruma gelecektir. Irak Türkiye nin 2012 yılı doğal taş ihracatında 99,3 milyon dolar ile değer bazında 3. sırada ve 368.187 ton ile miktar bazında 4. sırada yer almaktadır. Ülkemizin işlenmiş mermer traverten ihracatında Irak 322.947 ton ve 93.601.414 dolarla ABD nin ardından 2. sırada yer almıştır. 10

Irak'ın Doğal Taş İthalatında Önemli Ülkeler 2008 2009 2010 2011 2012 Toplam 109,880 41,529 159,690 55,777 452,409 138,783 546,782 159,234 580,076 174,271 Türkiye 75,016 29,223 92,845 33,086 238,133 71,386 313,912 81,988 368,187 99,343 Çin 14,529 5,157 54,288 13,143 153,345 36,455 174,763 53,172 179,660 59,669 Hindistan 774 284 4,239 1,689 2,802 1,869 5,977 2,604 13,240 6,110 İtalya 206 78 809 181 2,691 1,914 2,775 1,340 5,779 4,745 Yunanistan - - 1,586 978 3,495 1,834 3,068 1,095 5,599 1,449 Umman 111 101 1,004 313 1,666 476 2,308 927 2,573 865 Irak'ın Blok Mermer - Traverten İthalatında Önemli Ülkeler 2008 2009 2010 2011 2012 Toplam 2.286 658 6.021 2.207 4.595 1.843 5.048 1.873 4.779 1.976 Türkiye 1.181 341 3.376 1.001 2.357 561 2.405 740 1.478 587 Hindistan 269 49 209 50 129 56 401 63 908 509 Umman - - 675 205 637 200 1.144 343 1.300 381 İspanya İtalya - - - 197 63 - Kaynak: Trademap - - 1 7 24 16 420 300 67 325 - - 156 92 11

Irak'ın İşlenmiş Mermer - Traverten İthalatında Önemli Ülkeler 2008 2009 2010 2011 2012 Toplam 77.013 29.994 94.403 33.976 263.138 88.203 320.339 96.473 370.629 116.543 Türkiye 73.138 28.320 84.047 29.532 226.637 67.641 280.046 72.970 330.997 92.378 Çin 1.155 419 5..388 2.221 12.548 5.853 25.695 17.067 22.605 16.027 İtalya 9 15 809 181 1.463 848 1.728 759 4.511 3.926 Hindistan 236 124 1.295 395 474 328 1.421 506 4.039 1.744 Yunanistan - - 1.586 978 3.495 1834 3.068 1.095 5.549 1.427 Kaynak: Trademap İNŞAAT VE TAAHHÜT SEKTÖRÜ Irak ta inşaat ve taahhüt sektörü hızlı bir büyüme dönemine girmiştir. 2010-2014 Kalkınma planına göre 2.700 proje için 170 milyar ABD doları bütçe ayrılmıştır. Günümüz şartlarına uymayan ya da tahrip edilmiş yapılar yeniden inşa edilmekte, inşaat işleri ve inşaat malzemeleri pazarı gelişmektedir. Irak ta yürütülen başlıca altyapı yatırımları, su temini projeleri, atık su arıtma tesisi, elektrik santrali, hastane, okul ve konut inşaatı, kara yolu, hava yolu, köprü ve liman inşaatı alanlarında yoğunlaşmaktadır. Irak ta yeniden inşa, onarım ve inşaat projelerinin sayısındaki artış çimento başta olmak üzere inşaat malzemelerine ve ilgili iş makineleri ve ekipman pazarının bu tür projelerle önümüzdeki yıllarda sürekli dinamik kalacağı öngörülmektedir. Irak Yatırım Ajansı nın yaptığı çalışmaya göre Irak ta inşaat sektöründeki potansiyel fırsatlar aşağıda değerlendirilmektedir; Irak ta inşaatla ilgili malzemelerin üretimi için güçlü bir temel mevcuttur ve Irak hükümeti devlet-özel sektör ortaklığı kapsamında devlet kuruluşlarıyla işbirliği yapacak özel yatırımcılar aramaktadır. Çelik, çimento, tuğla, cam ve mermer alanında ortaklık fırsatları mevcuttur. 12

Ülkenin en önemli sorunlarından biri konut ihtiyacıdır. Hükümet yetkililerine göre Irak ın en az 2 milyon konut ihtiyacı vardır. Hükümetin hedefi her vatandaşı ev sahibi yapmaktır. Devlete maliyetinin ise asgari 2 milyar dolar olacağı hesaplanmaktadır. Irak hükümetinin gelecekle ilgili diğer bir projesi ise, ülkeyi güney-kuzey hattı karayolu transit geçiş güzergâhı haline getirmektir. Plana göre, Arap Körfezine gelen Uzakdoğu bandralı gemilerin özellikle Avrupa varışlı yüklerinin, Basra da boşaltarak Irak ve Türkiye üzerinden karayoluyla Avrupa ya transit taşınmasıdır. Bu çerçevede, köprüler ile mevcut otoyolların yenilenmesi ve ilaveten yeni otoyollar inşa edilmesi planlanmaktadır. Yukarıda belirtilen projelerle (şehirlerarası yol, toplu konut, kamu binası) ilgili kurum, İnşaat ve Konut Bakanlığıdır. Bakanlık bünyesindeki State Commission for Housing ve State Commission for Building ile State Corporation for Roads & Bridges ilgili teknik birimlerdir. (www.moch.gov.iq). Altyapı yatırım projeleri içinse ilgili kurum Belediyeler Bakanlığı ile Su Kaynakları Bakanlığıdır. (Irak ta sadece Bağdat ta müstakil belediye başkanlığı söz konusu olup, diğer şehirlerde belediye hizmetleri valilikler bünyesinde faaliyet gösteren dairelerce yürütülmektedir) Sağlık Bakanlığı hastane, klinik projelerinden sorumludur. Mezkur merkezi Bakanlıklara ilaveten; İl Valilikleri ve İl Yatırım Komisyonlarının da il bütçeleri dahilinde veya yatırım yoluyla konut ve altyapı inşası için yetkileri bulunmaktadır. Irak ta inşaat sektörü uzun yıllar büyük devlet kuruluşlarının tekeli altında kalmıştır. Bununla birlikte Irak hükümeti bu sektörün büyük bir ölçüde özelleştirmesine öncelik vermiş ve devlet kuruluşlarının yaptıkları işleri üstlenecek yeni özel ortaklar aramaya başlamıştır. 2008 yılında Irak hükümeti bu anlamda bir adım atarak, her ikisi de Irak Çimento Şirketi bünyesinde faaliyet gösteren El-Kerkük Çimento Şirketi ve El-Kaim Çimento kuruluşları için yeni özel sektör-devlet ortaklığı ilan etmiştir. Bu gelişme, daha sonraki özelleştirmeler için potansiyel bir modeli teşkil etmektedir. Irak ta kurulu 17 adet devlete bağlı çimento fabrikası, toplam çimento talebinin ancak beşte birini (yıllık 6 milyon ton) karşılayabilmektedir. Talebin karşılanabilmesi amacıyla mevcut çimento fabrikalarının yenilenmesi ve yeni fabrikalar kurulması planlanmaktadır. Sanayi ve Madencilik Bakanlığı, toplamda 3 milyar Amerikan doları değerinde 19 yeni çimento fabrikası inşaatına izin vermiştir. 13

Irak, coğrafi ve lojistik avantajları nedeniyle Türk müteahhitlik firmaları için büyük bir potansiyel vaat etmekte, bu çerçevede, özellikle inşaat alanında bölgede faaliyet gösteren firmalarımızın sayısı artmaktadır. Türk müteahhitlik firmalarının son yıllarda Irak ta üstlendikleri işlere ilişkin olarak resmi rakamların gerçeği yansıtmadığı, üstlenilen pek çok projeye ilişkin istatistiki bilginin kayıtlara geçmemesi sebebiyle gerçek rakamların çok daha yüksek olduğu varsayılmaktadır. İlk olarak 1981 yılında Irak müteahhitlik pazarına giren Türk firmalarının bu ülkedeki faaliyetleri, savaş sonrası dönemde ivme kazanan altyapı ve üstyapı yatırımları sebebiyle 2003 yılından itibaren hızlanmıştır. 2012 yılı itibariyle 13 milyar dolarlık projeyi Türk firmaları Irak'ta üstlenmişlerdir. Coğrafi yakınlık avantajını kullanan Türk müteahhitlik firmaları, 2001 tarihli Sınır Ticaretinin Düzenlenmesine İlişkin Karar da Değişiklik Yapılmasına Dair Karar çerçevesinde ihtiyaç duydukları malzemeleri geçici ve kesin ihracat yoluyla Türkiye den götürebilmeleri, firmalarımıza önemli bir destek sağlamaktadır. Türkiye sınırına 3,5 saat uzaklıktaki Erbil de yeniden yapılanma faaliyetleri hızla devam etmekte olup şehirdeki inşaatların büyük bölümünü Türk firmaları üstlenmiş durumdadır. Kuzey Irak taki irili ufaklı Türk firmalarının yaklaşık %60'ı Erbil de faaliyet göstermektedir. Kerkük ve Süleymaniye de de aynı durumdan söz etmek mümkündür. 2008 yılında Türk müteahhitlik firmalarının faaliyetlerinin Irak ın kuzeyinden yavaş yavaş güneye ve diğer bölgelere doğru kaydığı gözlenmektedir. Irak ta halen hızla devam etmekte olan yeniden yapılanma sürecinin, önümüzdeki birkaç yıl daha müteahhitlik sektörü için cazibesini sürdürmesi beklenmektedir. Ülkede istikrarın sağlanması ve güvenlik sorununun çözümlenmesinin ardından, özellikle Bağdat ve çevresi olmak üzere ülkenin diğer bölgelerinde Türk müteahhitlik firmaları için iş fırsatlarının olacağı muhtemel müteahhitlik projelerinden önemli bir pay sahibi olunabileceği düşünülmektedir. 2003 yılında 242 milyon, 2004 yılında 1,2 milyar Amerikan doları ve 2005 yılında ise 1,3 milyar Amerikan doları ile en yüksek seviyeye ulaşan Türk müteahhitlik firmalarının Irak taki faaliyetleri, bu tarihten sonra ülkede ortaya çıkan gelişmelerle birlikte daha istikrarlı bölgelere yönelmeye başlamış ve 2006 yılında 386 milyon Amerikan dolarına kadar düşmüştür. 2007 yılı başında her ne kadar zayıf bir yükselme eğilimi gözlense de Nisan ayını müteakiben özellikle güvenlik ve hak edişlerin ödenmesine ilişkin endişeler, Türk müteahhitlik firmalarını faaliyetlerini sınırlamaya itmiştir. 2007 yılında 506 milyon Amerikan doları tutarında 33 adet 14

proje üstlenilmiştir. 2008 yılı için bu rakam 71 adet proje ile 1,43 milyar Amerikan dolarına, 2009 yılında 46 adet proje ile 1.27 milyar Amerikan dolarına, 2010 yılında 94 adet proje ile 2.28 milyar Amerikan dolarına ve 2011 yılında 41 adet proje ile 2.42 milyar Amerikan dolarıdır. Türk müteahhitlik firmaları Irak ta 2012 yılına kadar toplam 12,9 milyar Amerikan doları değerinde 645'i aşkın proje üstlenmişlerdir. Türk firmaları, yeniden yapılanma sürecindeki Irak ta çeşitli konut projelerinden askeri tesislere, yol, köprü, baraj gibi altyapı projelerinden okul, hastane gibi sosyal tesislere pek çok alanda faaliyet göstermektedirler. Irak ta müteahhitlik hizmetleri kapsamındaki işlerin yaklaşık %60 ı yerel makamlardan alınmış olup, uluslararası firmalar ve ABD makamlarından alınan işler de %40 lık bir oran teşkil etmektedir. IRAK İLE TİCARETTE ÖNEMLİ KONULAR Finansal Hizmetler Irak Menkul Kıymetler Borsası (Iraqi Stock Exchange, ISX) Yeni Yatırım Kanunu na göre, yabancı yatırımcılar 2004 yılından bu yana faaliyette olan Irak Menkul Kıymetler Borsası nda serbestçe alım-satım işlemi yapabilmekte, yatırım portföyü oluşturabilmektedir. Irak Menkul Kıymetler Komisyonu (Iraqi Securities Commission, ISC) kurulması çalışmaları ise devam etmektedir. Dağıtım Kanalları Irak ta iş yapmak isteyen Türk firmaların Iraklı yerel temsilcilikler, acenteler veya dağıtıcılar ile çalışmaları tavsiye edilmektedir. Böylece hem bürokratik engellerin, hem de yapılacak iş görüşmelerinde dil ve kültür engelinin aşılması mümkün olacaktır. Yerel ortaklar ihraç ürününün tanıtımında ve kamu/özel sektör iş fırsatlarının takibinde de oldukça faydalıdır. Ambalaj, Paketleme ve Etiketleme Irak a gönderilen kutuların ve sandıkların üzerindeki işaretleme, çıkarılabilir etiketler şeklinde değil, mürekkep ya da boya ile yapılmalıdır. İthal edilen konserve ürünlerin üretim ve son kullanma tarihleri ambalaj üzerinde kabartmalı ya da yazılı şekilde belirtilmelidir. İlaçların muhteviyatı açıkça belirtilmelidir. Ürünlerin zararlı ya da yan etkilerini belirten ilgili etiket Arapça düzenlenmelidir. 15

Ulaştırma ve Taşımacılık Maliyetleri Irak ta ürünlerin dağıtımında çok fazla alternatif yol bulunmamaktadır. 2003 yılı sonrasında ulaştırma altyapısı onarılmakta ve genişletilmekte olan Irak ta, yerli kamyonlarla taşımacılığın yanı sıra demir yolu taşımacılığı da gelişmektedir. Karayolu taşımacılığında nakliye ücretleri, ülkedeki güvenlik koşulları ve kamyonların geri dönüşte yük alamamaları nedeniyle yüksektir. Bağdat Uluslararası Havaalanı ve Basra daki Um Kasr Limanı ticari yük taşımacılığında en çok tercih edilen kanallardır. Ürdün deki Akabe limanının yanısıra Kuveyt teki limanlar da transit ticarette kullanılabilmektedir. Ürünlerin özellikleri ve diğer şartlara (güvenlik, mevsimsel koşullar, vs.) göre değişmekle beraber Türkiye ile Irak arasında güzergâhlar itibariyle ortalama taşımacılık maliyetleri aşağıdaki tabloda gösterilmektedir. Taşıma Modları ve Ücretler Güzergah Tonaj Aktarma/Direkt Nakliye Bedeli ( İstanbul-Kerkük-Kuzey Irak 0-23 ton Direkt gidecek araç 3.400 $ İstanbul-Erbil-Kuzey Irak 0-23 ton Direkt gidecek araç 3.300 $ İstanbul-Musul-Kuzey Irak 0-23 ton Zaho da aktarmalı 4.000 $ İstanbul-Basra-Güney Irak 0-23 ton Zaho da aktarmalı 5.100 $ İstanbul-Bağdat-Güney Irak 0-23 ton Zaho da aktarmalı 4.900 $ Irak a ihraç yük götüren Türk araçlarının kullandıkları kapılar ve taşıma sayılarına ilişkin bilgilere UND-Uluslararası Nakliyeciler Derneği web sayfasından (http://www.und.org.tr) erişebilirsiniz. Ticareti Etkileyen Kültürel Faktörler Irak ta zaman kavramı ve zamanın kullanımı, olması gereken anlamdan uzaktır. Bu durum, mesai kavramından, iş planlamasına kadar her alanda kendisi gösterdiğinden Irak ta iş yapmak isteyen Türk firmalarınca mutlak surette göz önünde bulundurulmalıdır. Randevu zamanları, çalışma saatleri, gecikmeler, iş akışındaki yavaşlık vb. hususlar dikkate alınarak iş planlaması yapılmalı ve her zaman ihtiyatlı davranılmalıdır. İş görüşmelerinde Iraklı muhatabı zorlayıcı satış taktikleri kullanılmamalıdır. Kararlar çok yavaş bir biçimde alınmakta olduğundan bu tür bir davranış, işin sonuçlanması aşamasında 16

ters etki yapabilmektedir. Gönderilecek her türlü bilginin Arapçaya çevrilmesinde fayda vardır. Arapça birkaç cümle konuşabilmek de memnuniyetle karşılanmaktadır. Irak iş kültüründe kartvizit değişimi yaygın olup, kartvizitin bir yüzünün Arapça olmasında fayda vardır. Firmalarımızın Arapça bilen personel istihdam etmeleri faydalı olacaktır. Dış ticaret firmalarının (özellikle üreticiler) web sayfası sahibi olmalarında fayda vardır. Firmalarımızın, web sayfalarında üretim ve ürünleriyle ilgili sahip oldukları uluslararası standart belgelerini (ISO, E, CE, SGS/BV, FDA vs) ifade etmeleri imajlarına olumlu katkı sağlayacağı değerlendirilmektedir. Firmalarımızın ilgilendikleri bölgede; reklam ve acentelik verme faaliyetlerine ağırlık vermeleri faydalı olacaktır. Yapılacak iş görüşmelerine bir ekip olarak katılım sağlanacaksa, katılımcıların isimlerinin, unvanlarının ve özgeçmişlerinin karşı tarafa önceden bildirilmesi faydalıdır. Misafirlerin en iyi şekilde ağırlanması Irak ta önemli olduğundan yapılacak bir (yemek) davete meşru bir sebep yok ise icabet etmek önem arz etmektedir. Para Kullanımı 1 Ekim 2003 ten itibaren Irak ın para birimi Yeni Irak Dinarı dır. Kredi kartı kullanımı yaygın değildir. Nakit olarak Yeni Irak Dinarı ya da Amerikan Doları bulundurulması tavsiye edilmektedir. Pasaport ve Vize İşlemleri Irak a girişte Türkiye Cumhuriyeti umuma ait pasaportlar hariç (Normal, Hususi, Hizmet, Diplomatik) için Irak ın dış temsilciliklerinden vize alınması zorunludur. Karşılıklı uygulama uyarınca, yalnızca umuma mahsus pasaport hamili Türk vatandaşları, üçüncü bir ülkeye uğramaksızın havayoluyla doğrudan Bağdat, Basra, Musul, Erbil, ve Süleymaniye ye seyahatlerinde havaalanına varışlarında 10 gün kalış süreli giriş vizesi uygulamasından yararlanabilmektedir. Karayoluyla Irak a seyahatlerden önce Irak ın ülkemizdeki temsilciliklerinden (Ankara Büyükelçiliği, İstanbul Başkonsolosluğu) vize alınması pasaport türünden bağımsız olarak zorunludur. Irak a Türkiye dışında bir ülkeden seyahat eden Türk vatandaşları, havaalanında giriş vizesi uygulamasından yararlanamamaktadır. Bu nedenle, başka bir ülkeden Irak a seyahatlerden önce Irak temsilciliklerinden vize alınması zorunludur. 17

Türkiye'deki Irak Temsilcilikleri Irak Cumhuriyeti Ankara Büyükelçiliği Adres: Turan Emeksiz Sokak, No:11, Gaziosmanpaşa/ANKARA Tel: (312) 468 7421 Faks: (312) 468 4832 E-posta: ankemb@iraqmofamail.net Çalışma Saatleri: Pazartesi-Cuma: 09:00 15:00 Ticaret Ofisi Adres: Rabat Sk. No:14/1, Gaziosmanpaşa/ANKARA Tel: (312) 436 4318 Faks: (312) 436 4681 Irak Cumhuriyeti İstanbul Başkonsolosluğu Adres: Köybaşı Caddesi No:3, Yeniköy/ İSTANBUL Tel: (212) 299 0120 Faks: (212) 299 7442 Çalışma Saatleri: Pazartesi-Cuma: 09:00 15:00 Resmi Tatiller ve Çalışma Saatleri Milli Bayram: 14 Temmuz Ordu Bayramı: 6 Ocak İşçi bayramı: 1 Mayıs Kurban ve Ramazan Bayramları ** Çalışma günleri, Pazar - Perşembe dir (Perşembe günleri saat 12:00 ye kadar) TİCARET SİCİLİNE TESCİL Yabancı firmalar, Irak ta ilk aşamada temsilcilik ofisi açabilmektedir. Devletten ihale almalarını müteakip, ofis şubeye dönüşebilmektedir. Firma tescil işlemleri, Bağdat ta Ticaret Bakanlığı nda yapılmaktadır. Sadece Irak vatandaşı avukatlar tescil işlemlerini yapmaya yetkilidir. Dolayısıyla, firma tescil işlemleri için bir Irak vatandaşı avukatın yetkilendirilmesi gerekmektedir. Merkezi Irak Hükümetinin açtığı kamu ihalelerinde, teklif veren yabancı firmanın ihaleyi alabilmesi için Bağdat ta Ticaret Bakanlığı na tescil edilmiş olması, kamu kurumlarınca aranılan koşullardan birisidir. 18

İki Ülke Arasındaki Ticaretin Altyapısını Düzenleyen Anlaşma ve Protokoller Anlaşma/Toplantı Adı İmza Tarihi Ticaret Anlaşması 03.08.1965 Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması 07.02.1976 Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Anlaşması 18.10.1980 Petrol Ürünleri Ticaretine İlişkin Mutabakat Zaptı 26.08.2005 Petrol Ürünleri Ticaretine İlişkin Mutabakat Zaptı 15.02.2006 Petrol Ürünleri Ticaretine İlişkin Mutabakat Zaptı 15.06.2006 16. Dönem Karma Ekonomik Komisyon Toplantısı Protokolü 16.11.2006 Kapsamlı Ekonomik İşbirliği Anlaşması 23.03.2009 Türkiye-Irak Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi 1. Bakanlar Toplantısı Türkiye-Irak Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi 2. Bakanlar Toplantısı Kaynak: T.C. Bağdat Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği 17.09.2009 15.10.2009 SEKTÖRLE İLGİLİ DÜZENLENEN FUARLAR 1) BASRA BUILDING ULUSLARARASI YAPI-İNŞAAT,BELEDİYE EKİPMANLARI ve DOĞAL TAŞ FUARI (Basra Yılda iki kez) 2) ERBİL ULUSLARARASI YAPI İNŞAAT VE BELEDİYE EKIPMANLARI VE DOĞAL TAŞ FUARI (Erbil - Her Yıl) Yapı, İnşaat, Belediye Ekipmanı ve Endüstri 3) MACHINEX ERBİL ULUSLARARASI MAKİNE VE MAKİNA EKİPMANLARI FUARI (Erbil - Her Yıl) Makine ve Makine Ekipmanı 4) NAJAF AL ASHRAF INTERNATIONAL EXHIBITION (Necef - Her Yıl) Genel Ticaret 5) NEW IRAK, BAĞDAT ULUSLARARASI YAPI, İNŞAAT MALZEMELERİ, BELEDİYE EKİPMANLARI VE TEKNOLOJİLERİ FUARI (Bağdat - Her Yıl) Yapı, İnşaat, Belediye Ekipmanı ve Endüstri 6) BAGHDAD INTERNATIONAL FAIR (Bağdat -Her Yıl) Tüm Sektörler 7) BASRA INTERNATIONAL EXHIBITION (Basra - Her Yıl) Genel Ticaret 19

IRAK TA BULUNAN TİCARETLE İLGİLİ DERNEK VE KURUMLAR İsim Tel E-mail Bölge Sada Al Khaleej Co. For General Trading & Trade Agencies TUEWA International General Trading & Commercial Agencies Iraq Federation of Industries Federation of Iraqi Chambers of Commerce Baghdad Chamber of Commerce Najaf Chamber of Commerce 00 964 790 139 35 14 00 964 770 257 55 41 alzaini.2006@yahoo.com Shorja/Baghdad 00 964 770 269 99 21 nasem@tuewa.com Najaf 00 964 790 191 64 88 fed_ind@yahoo.com fed_ind_iraq@yahoo.com Al Nawas St - Karrade Dakhil/Baghdad 00 964 781 061 21 35 ficcbaghdad@yahoo.com Baghdad 00 964 770 296 73 02 00 964 770 692 14 41 baghdad_chamber@yahoo.com Baghdad 00 964 780 124 22 50 najaf_chamber@yahoo.com Najaf Anbar Chamber of Commerce 00 964 790 514 66 60 00 964 790 174 00 71 anbar_chamber12@yahoo.com almaitham_wd@yahoo.com Anbar Building and Construction Company State Commission of Engineering Consultancy 00 964 790 111 61 73 tendept@tradingconstruction.com 00 964 790 386 43 55 iq@istisharat.imariskan.gov.iq architectdep@istisharat.imariskan.gov.iq lgs_ncec@yahoo.com moch@moch.gov.iq minister@moch.gov.iq Baghdad Baghdad 20