MODERN KENT Sanayileşme, kentleşme, sorunlar 1
SÖMÜRGECİ GELİŞME.XVII. Yüzyıl TEKNOLOJİK GELİŞME.XVII. Yüzyıl SANAYİ DEVRİMİ XVIII.- XIX. yüzyıl Çağın teknolojik yenilikleri, değişiklikleri 1830 lu yıllarda devrim olarak nitelenmeye başlandı. 1837 de Louis-Auguste Blanqui ilk kez sanayi devrimi (révolution industrielle) terimini kullandı. Friedrich Engels, The Condition of the Working Class adlı yapıtında (1844) İngiltere deki sanayi devriminden söz ediyordu: an industrial revolution, a revolution which at the same time changed the whole of civil society". 2
BUHARLI BASKI MK BUHARLI GEMİ LOKOMOTİF TELGRAF KAYNAK ARAÇ Currier & Ives tarafından yapılmış bu taş baskı resim XIX. Yüzyıldaki dört önemli buluşu gösteriyor: buharlı pres, elektrikli telgraf, lokomotif ve buharlı gemi. http://www.pbs.org/wnet/historyofus/web04/ 16.03.2006 ZAMAN MEKAN SANAYİ DEVRİMİ ve KENTLEŞME 1760 lar 1800 ler SANAYİLEŞME, KENTLEŞME, SÖMÜRGECİLİK Kırsal alanlar ucuz işgücü kaynağı Sömürgeler sanayi için hammadde kaynağı Kente göç arttı Kentsel yerler hızla büyüdü Kentleşme (kentsel nüfus oranı) hızla arttı. 3
KENT NÜFUSUNUN YAPISI Sanayi işçileri - proletarya Kendi hesabına çalışan küçük esnaf küçük burjuva Üretim araçlarına sahip olanlar burjuvazi Üretimi ve dağıtımı örgütleyenler, yönetenler bürokrasi (beyaz yakalılar) İşsizler MODERN SANAYİ KENTİ İLK ÖRNEKLER MANCHESTER, İngiltere 4
MANCHESTER Castle Roman fort, MANCHESTER Hava fotografı. Bu kenti Romalılar garnizon-kent olarak, Salford kenti ile aynı zamanda kurmuş Salford ile Manchester arasında 20 m genişliğindeki Irwell ırmağı var. XIV.yy --- Manchester ve Salford, Flaman dokumacıların yurdu oluyor. Kentin yün ve pamuk dokuma geleneği başlıyor. Liverpool Manchester bağlantısı güçlendirildi. Liverpool bölgenin ithalat limanı olarak gelişti: Amerika dan köle ve ham pamuk geliyordu. The Rocket 1829 1760 Britanya nın ilk uzun kanalı 1830 ilk kentler arası demiryolu 1894 Manchester gemi kanalı (The Big Ditch,57km) kenti, Liverpool dan bağımsız olarak, doğrudan İrlanda Denizi ne bağlıyor. 5
MANCHESTER 1770 1850 Manchester, sanayileşmiş ilk kapitalist metropole dönüştü Fabrika sistemi kente girdi: (1830) Buharla çalışan 100 atelye kent merkezinin yakınında kuruldu. Buralarda çalışan işçi sayısı 10 binden fazlaydı. Manchester (1859) The Weavers & Yarn Mill Victoria Mills, Miles Platting İlk buharlı feribotlar. 6
Pamuk depoları ve toptancı binaları, Portland Street, Manchester, 1858. Royal Exchange (Kraliyet Borsası), 1868. Manchester deki büyük borsalar pamuk alım satımının mekanlarıydı. Ekonomik güçleri fizik mekanda ölçeğe yansımıştı. ÇATIŞMA PETERLOO KATLİAMI (Manchester) St.Peter meydanında 16 Ağustos 1819 da yapılan bir reform toplantısı süvari hücumuyla dağıtılırken 11 kişi öldü; kadın ve çocuk 400 kişi yaralandı. Manchester_Peterloo_carlile_1819 7
ÇATIŞMA Friedrich Engels babasının tekstil fabrikasında çalışmak üzere Manchester e yerleşti (1842) Sınıflar arasındaki büyük uçuruma ve iletişimsizliğe işaret etti. XIX. ve XX.yy boyunca Manchester radikal ve reformist politikaların kenti oldu. SANAYİ DEVRİMİNİN ETKİLERİ 8
MANCHESTER Göç nedeniyle nüfus patlaması: 1840 lardaki açlık nedeniyle (potato famine) İrlandalı göçü. (Bugünkü nüfusun en az %35 i İrlanda asıllı) Orta ve doğu Avrupa dan Musevi göçü (Bugün Londra dan sonra en büyük Musevi nüfusu - 40 000 kişi- burada) XIX. Yüzyılda Manchester ve çevresindeki kasabalar hızla büyüyerek dünyanın en önemli sanayi merkezlerinden birisi durumuna geldi. MANCHESTER NÜFUS GELİŞİMİ 1845 1845-1905 1905-1930 9
MANCHESTER Kent merkezinin yakınında buharla çalışan atelyeler kuruldu. Atelyelerin sayısı 100 ü buldu. Buralarda çalışanların sayısı 10 000 i aştı. Merkezdeki prestijli konaklar terk edildi. Fabrika sistemi kente girdi (1830) Altkentler [BURJUVA ÜTOPYALARI] kuruldu. Terkedilen konaklar atelyelere dönüştü. MANCHESTER Manchester plansız büyüyordu. Kentsel gelişmeye yön verecek bir kurumun yokluğu, hem Manchester in hızlı sanayileşmesinin hem de işçilerin yoksulluğunun nedeni olarak kabul edildi. 10
SANAYİ DEVRİMİNİN KENTSEL SONUÇLARI Kitlesel üretim Mekanda uzmanlaşma Kente göç Kent nüfusunun hızla artması konut sorunu kent merkezinde çöküntü Kentlerde altyapı yetersizliği Çevre kirliliği Sağlık sorunları:salgınlar Kentin fiziksel kalitesinin ve yaşam kalitesinin bozulması Çalışma yaşamında kurumsal eksiklikler insanlık dışı çalışma koşulları Toplumsal çatışmalar KENTSEL NÜFUS ARTIŞI Göç Kentsel nüfus artışı Kentsel nüfusun yayılışı 11
Victoria Dönemi (XIX. Yüzyıl) yöneticileri KENTSEL YENİLEME için nüfus sayımıyla işe başlamışlardı. Bu dönemde tüm projeler sayısal verilere dayanıyordu. Bu istatistikler toplumun her katmanı için prestij mahallelerindeki varsıllardan parklardaki evsizlere kadartoplanıyordu. Dünyanın ilk istatistik derneği (The Statistical Society) bu dönemde (1834) kuruldu! http://www.st-andrews.ac.uk/~city19c/viccity/pop.html 10.04.2006 LONDON LONDRA NÜFUS GELİŞİMİ 1600 1800 1900 12
NÜFUS SAYIMI LONDRA, XIX. Yüzyıl Belgravia da nüfus sayımı, 1861 Gray Hanı Aralığı ndaki kira kışlasında bir nüfus sayım memuru. Illustrated Times, xii (1861), LONDRA KENT İÇİ HAREKETLİLİK Londra nın merkezinde yaşamak giderek tatsızlaşıyordu: Demiryolunun gelmesi; Yeni işlevlerle binalar yapılması: istasyon, antrepo, ofis; Yükselen arsa fiyatları; Bunların sonucunda giderek yoğunlaşan trafik Kent merkezinde, salgın hastalıklara bağlı olarak yükselen ölüm oranları, özellikle 1848-1849 kolera salgını. Parası olanlar daha temiz ve sağlıklı olan altkentlere yerleşmek üzere kenti terkettiler. 13
LONDON LONDON 14
YAŞAM KOŞULLARI Living Conditions http://www.st-andrews.ac.uk/~city19c/viccity/houshealth.html#hou YAŞAM KOŞULLARI DÜZENSİZ (KAOTİK) KONUT ALANLARI AŞIRI YÜKSEK BARINMA YOĞUNLUĞU KİRLİLİK KANALİZASYON YOK AKARSU YOK YOKSULLUK AÇLIK EVSİZLİK (pauperism) SUÇ 15
ÇEVRE KİRLENMESİ Sanayi kentinin sorunları: ÇEVRE KİRLİLİĞİ 16
Sanayi kentinin sorunları: ÇEVRE KİRLİLİĞİ The 18 to 19 century cities had many horses. The wastes from these animals could be easily recycled into market gardens. Paris was an exporter of food in the 19th century. http://www.sustainability.murdoch.edu.au/casestudies/case_studies_asia/urbwater/urbwater.htm Driving livestock through the streets added to the congstion in London. In 1867 this practice was prohibited between 10am and 7pm. 17
Sanayi kentinin sorunları: ÇEVRE KİRLİLİĞİ However, when the industrial revolution came and cities grew rapidly it was no longer feasible to manage cities in this way. The much greater quantities of water needed and the associated increase in sewage, as well as the increased stormwater from the larger urban area, generated the need for new technology, new management processes and new urban form. The industrial city had many new sources of waste that it could not manage. Over crowding during the industrial revolution also raised problems of how to deal with excessive human wastes. http://www.sustainability.murdoch.edu.au/casestudies/case_studies_asia/urbwater/urbwater.htm HAVA KİRLİLİĞİ 18
Victorian-era London was notorious for its thick smogs, or "pea-soupers", a fact that is often recreated to add an air of mystery to a period costume drama. Smog is a kind of heavy air pollution. Under special weather conditions, it can stay for an extended period of time over densely populated cities, such as London, Los Angeles, Athens or the Ruhr area. The word "smog" is a portmanteau constructed from the words "smoke" and "fog", although modern usage of the term does not require either a smoke or fog component and "smog" is often used as shorthand for "air pollution". KONUT & ALTYAPI Barınma koşulları 19
LONDRA, 19.YY Sanayi kentinin sorunları: ALTYAPI Most houses in the North of England were "back to backs" (built in double rows) with no windows at the front, no backyards and a sewer down the middle of the street. The houses were built crammed close together, with very narrow streets between them. Most of the houses were crowded with five or more people possibly crammed into a single room. Even the cellars were full. Most of the new towns were dirty and unhealthy. The household rubbish was thrown out into the streets. Housing conditions like these were a perfect breeding grounds for diseases. More than 31,000 people died during an outbreak of cholera in 1832 and lots more were killed by typhus, smallpox and dysentery. Sanayi kentinin sorunları: KONUT BARINMA KOŞULLARI slums_london-1870_by-dore 20
Sanayi kentinin sorunları: KONUT BARINMA KOŞULLARI The worker's houses were usually near to the factories so that people could walk to work. They were built really quickly and cheaply. The houses were cheap, most had between 2-4 rooms - one or two rooms downstairs, and one or two rooms upstairs. Victorian families were big with 4 or 5 children. There was no running water or toilet. A whole street would have to share an outdoor pump and a couple of outside toilets. http://www.nettlesworth.durham.sch.uk/time/victorian/vindust.html Manchester, tenanthouses, Industrial Revolution 21
London_EastEnd_1900_a_back_str YOKSULLUK & İŞSİZLİK Toplumsal çöküntü 22
Costermonger with his donkey. Punch 1851 23
Coal-heaver. Punch, 1851 Costermonger. London Labour and London, Henry Mayhew (1851) Sanayi kentinin sorunları: YOKSULLUK Poverty_Paris_A.poor.downtheboulevard_1862-3 24
Serching the Sewers. London Museum, from London 1808-1870, The Infernal Wen, Francis Sheppard (1971) Many thousands of Londoners were altogether homeless and slept under the arches of viaducts and in the public parks. Punch (1850) THE HOMELESS POOR 'AH! WE'RE BADLY OFF-BUT JUST THINK OF THE POOR MIDDLE CLASSES WHO ARE OBLIGED TO EAT ROAST MUTTON AND BOILED FOWL EVERY DAY! Punch, xxxvi (1859) 25
1851 1851 Unions of Workhouses Men s-casual-ward_west-london-union_1857 26
Sokak süpüren çocuklar. Crossing Sweepers. London Museum, from London 1808-1870: The Infernal Wen, Francis Sheppard (1971) Binlerce çocuk madenlerde çalışırken, yine bir o kadar da iplik fabrikalarında çalışıyordu. Çoğunlukla kimsesiz çocuklar işe alınıyordu. Bu çocuklarda fabrikada yatıp kalkıyor ve zamanlarının çoğunu fabrikada geçiriyor, Pazar (tatil) günlerinin bir bölümünde de makinaları temizliyorlardı. Uykusuzluk ve yorgunluktan kaynaklanan iş kazaları çoktu. http://www.nettlesworth.durham.sch.uk/time/victorian/vindust.html 27
ÇOCUK İŞÇİLER Madenlerde çalışan pek çok çocuk vardı. Özellikle dar galerilerde küçük çocuklar çalıştırılıyordu. 4-5 yaşlarında çocukların günde 16 saate kadar çalıştırıldığı oluyordu. Çocuk madenciler, Kanada http://www.nettlesworth.durham.sch.uk/time/victorian/vindust.html Sanayi kentinin sorunları: TOPLUMSAL DÜZEN VE GÜVEN ORTAMININ YOK OLMASI 63 kişiyi öldüren seri katil 1860-64_chi 28
ÇOCUK SUÇLULAR 13 yaşında bir suçlu Little George Sayers was scarcely a hardened criminal. Just 13 years old, small for his age due to malnourishment, his little face screwed up in an expression of bewilderment, he faced the police camera in May 1900 fearing, quite rightly, that he would be beaten for his crimes. George was accused of stealing handkerchiefs, rugs, skirts and shirts worth three pounds and ten shillings from the Newcastle shop where he was employed as an errand boy. When he heard the charge, he burst into tears. One of some 14 children, whose father had deserted his 52-year-old mother Emma, leaving her to feed and clothe her huge brood alone. He was accused along with his mother, who admitted she had put him up to his petty thieving. I told him to take them. Don t blame the boy, she gallantly told the police. http://www.dailymail.co.uk/pages/live/articles/news/newscomment.html?in_article_id=396641&in_page_id=1787 Polis kayıtlarına göre 1838 1851 arasında adi suçlar nedeniyle tutuklanan çocukların sayısı ikiye katlanmıştı. Tutuklanan çocukların arasında 8 yaşında olanlar vardı. Bir araştırmacının (Green) bulgularına göre bazı çocuklar sürekli hapse giriyordu; adlarını saptadığı 15 çocuk tam 250 kez hapse girmişti. Gözlem yaptığı sokakta oturan 45 ailenin 40 tanesinde anneler alkolikti. Konutlar çok pisti ve barınma yoğunluğu çok yüksekti. 29
Oliver Twist Charles Dickens Hızlı sanayileşme ve ekonomik büyümenin yarattığı tablo: Toplumsal kargaşa Eski kurumların, yasaların, kuralların işlememesi, Toplumsal sınıfların yaşam koşulları arasındaki uçurumlar Büyük yoksulluk Yeni koşullara uygun düzenlemeler yok, yetersiz, adaletsiz Güvensiz kent Polisiye olaylar (hırsızlık, soygun, cinayet vb suçların) çok artmış Organize suçlar ortaya çıkmış;kentin bazı bölgelerinde çeteler egemen. 30
Hızlı sanayileşme ve ekonomik büyümenin yarattığı tablo: Sağlıksız kent Konut yetersizliği Barınma koşullarının kötülüğü Kanalizasyon vb. altyapı eksikliği Çirkin, kirli ve düzensiz kent Orta-üst sınıfların terkettiği kent ALTKENTLEŞME Toplumsal değerler, kurallar neden etkili olamıyordu? Kentte yaşayan insanlar bu koşullara nasıl kayıtsız kalabiliyordu? Durkheim ve Simmel bu soruları sordular. 31