F. KÜRESEL VE BÖLGESEL ÖRGÜTLER
20. yy.da meydana gelen I. ve II. Dünya Savaşlarında milyonlarca insan yaşamını yitirmiş ve telafisi imkânsız büyük maddi zararlar meydana gelmiştir. Bu olumsuz durumun bir daha yaşanmaması için çeşitli siyasi örgütler kurulmuştur. İlk olarak I. Dünya Savaşı ndan sonra Cemiyet-i Akvam (Milletler Cemiyeti) kurulmuş fakat bu cemiyet II. Dünya Savaşının yaşanmasına engel olamamıştır.ii. Dünya Savaşı ndan sonra başta BM olmak üzere birçok uluslararası siyasi, askerî ve ekonomik Örgüt kurulmuştur.
BM (Birleşmiş Milletler) 24 ekim 1945 te kurulmuştur. Kuruluş amacı, dünyada barış ve güvenliği korumak ve ulusların kendi kaderlerini belirlemelerini sağlamaktır. Ülkeler arasında dostluk ilişkilerini geliştirmek, ekonomik, kültürel ve toplumsal sorunları çözmek için uluslar arası iş birliğini sağlamak örgütün amaçları arasındadır.
Merkezi ABD nin New York şehrinde olan Birleşmiş Milletlerin başlangıçta 51 olan üye sayısı günümüzde 192 ye çıkmıştır. Türkiye bu örgütün kurucu üyelerindendir. Üye ülkelerden ABD, Rusya, Çin, Fransa ve İngiltere alınan kararları veto hakkına sahiptir. Bu ülkelerin onaylamadığı kanunlar yürürlüğe girmemektedir.
Birleşmiş milletler üyeliğinden ayrılmak isteyen ülkeler, bu isteklerini üç yıl önceden bildirerek ayrılabilmektedirler. Örgüte üyelik koşullarını yerine getirmeyen ülkeler, genel kurul kararı ile üyelikten çıkarılabilmektedir. Türkiye, 1945 te BM ye kurucu üye olarak katılmıştır. Üye olduktan sonra alınan bütün kararlara uymuştur. Bu kararlar doğrultusunda Kore, Somali ve Bosna-Hersek e asker göndermiştir. Günümüzde BM ye götürülen sorunlar içinde Türkiye yi en çok ilgilendiren Kıbrıs sorunudur.
NATO (Kuzey Atlantik Antlaşması Teşkilatı) NATO, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliğine karşı 9 nisan 1949 da kurulmuş askeri bir örgüttür. Örgüt; ABD, Kanada, Belçika, Hollanda, Fransa, İngiltere, Danimarka, İtalya, Norveç, Portekiz, İzlanda ve Lüksemburg tarafından kuruldu. Yunanistan, İspanya, Almanya ve Türkiye bu örgüte sonradan katılmışlardır.
NATO nun asıl amacı, sosyalist bloktan gelecek olan bir saldırıya ortak cevap verebilmektir. Bu örgüte üye ülkelerden herhangi birine yapılacak saldırı, diğer ülkelere de yapılmış sayılacak ve bütün üye ülkeler saldırıya karşılık verecektir.
OPEC (Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü) OPEC,Suudi Arabistan, İran, Kuveyt, Irak ve Venezuela tarafından 14 Eylül 1960 tarihinde Bağdat ta kurulmuştur. Katar (1961), Libya (1962), Endonezya (1962), Ekvator (1963-1993), Birleşik Arap Emirlikleri (1967), Cezayir (1969), Nijerya (1971), Gabon (1975-1995) ve Angola (2007) kuruluşa sonradan katılan ülkelerdir.
OPEC, petrol üreten ülkeler arasında iş birliğini geliştirmek amacıyla kurulmuş ekonomik bir örgüttür. Kuruluş, petrol üretim miktarı ve petrol fiyatlarının belirlenmesi konusunda iş birliği yapmaktadır. Örgütün, alınan kararlara uymayı zorlayacak yaptırım gücü yoktur.
IMF (Uluslar Arası Para Fonu) IMF, 1944 yılında 44 ülkenin katılımıyla kurulması kararlaştırılmış ve 1947 yılında çalışmalarına başlamış ekonomik bir kuruluştur. Merkezi Washington da olan kuruluş üye sayısı 185 tir. Birinci ve İkinci Dünya Savaşları nda birçok ülke ekonomik bakımdan kriz yaşamıştır. Bu dönemde ABD nin ekonomik koşulları diğer ülkelere göre daha iyiydi. Bu nedenle ABD, zor durumda olan ülkelere kredi vermek amacıyla bir kuruluş kurulmasını istedi. IMF, borçların ödemesinde kısa süreli sıkıntı çeken ülkelere kredi vermek ve uluslararası ticareti canlandırmak amacıyla kurulmuştur.
Kuruluşun sermayesinin önemli bir kısmı ABD tarafından karşılanmıştır. Üye ülkelerin büyüme hızını artırmak ve devalüasyonları önlemek de bu kuruluşun amaçlarındandır. IMF nin en yetkili kurumu Guvernörler Heyeti dir. Bu heyette her ülke sabit bir oy kullanma hakkının yanı sıra hissesi oranında oya sahiptir. Bu nedenle payı en yüksek olan ABD nin oy sayısı en fazladır
OECD (Ekonomik İş Birliği ve Kalkınma Örgütü) OEDC, 3 Nisan 1948 de Paris de imzalanan bir anlaşmayla Türkiye nin de içinde yer aldığı16 ülke tarafından kuruldu. Kuruluşun hedefi; Avrupa nın ekonomik kalkınmasını sağlamak amacıyla Avrupa Kalkınma Planı nı (Marshall Planı) uygulamaktı. OECD nin en önemli işlevi; ülkeler arasındaki ticareti kolaylaştırmak, sınırlı kaynakları paylaştırmak ve İkinci Dünya Savaşı nda büyük yıkıma uğramış ekonomiyi canlandırmaktı.
. 1961 de ABD ve Kanada nın da katılmasıyla örgüt genişledi ve Ekonomik işbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) adını aldı. Sonraki yıllarda teşkilata Japonya, Avustralya ve Yeni Zelanda da katıldı. 30 üyesi bulunan OECD, danışma ve dayanışma örgütüdür. Bu nedenle kararları bağlayıcı değildir.
AB (Avrupa Birliği) Avrupa Birliği nin tarihi, 1949 yılında kurulan Avrupa Konseyi ne dayanmaktadır. Avrupa Konseyi nden sonra Avrupa daki demir ve kömür gibi yer altı kaynaklarını daha verimli şekilde işletmek amacıyla 18 Nisan 1951 de Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu olarak kuruldu. Bu birliği kuran ülkeler; Almanya, Fransa, Hollanda, Lüksemburg ve İtalya dır. 1957 de ise Avrupa nın birleşmesi için başlatılan çalışmalar sonucunda Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) kuruldu. AET, sonraki süreçte Avrupa Birliği (AB) adını alarak ekonominin yanı sıra siyasi bütünleşmeyi de içeren bir kuruluş oldu.
. Avrupa Birliği ne üye ülkeler şunlardır: Fransa, İtalya, Lüksemburg, Almanya, Hollanda, Belçika, İngiltere, Danimarka, İrlanda, Yunanistan, İspanya, Portekiz, Avusturya, Finlandiya, İsveç, Slovenya, Slovakya, Malta, Estonya, Litvanya, Letonya, Polonya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Romanya, Bulgaristan ve Güney Kıbrıs Rum Kesimi. Avrupa Birliği nin temel amacı; üye ülkeler arasında gümrük birliği ve bu ülkelerin ekonomi politikalarında birlik oluşturmaktır.
Anlaşmanın başlıca maddeleri şunlardır: Üye ülkeler, kendi aralarındaki gümrük vergilerini ve kısıtlamaları kaldıracaklardır. Üye ülkeler, üçüncü ülkelere karşı, ortak bir gümrük tarifesi uygulayacaklardır. Üye ülkeler arasında sermaye ve iş gücü dolaşımı serbest olacaktır. Üye ülkelerin ödeme bilançolarındaki dengesizlikleri gidermek için önlemler alınacaktır. İşçilerin çalışma olanaklarını artırmak ve yaşam düzeylerini yükseltmek için Avrupa Sosyal Fonu kurulacaktır. Ticareti artırmak için denizaşırı ülkelerin topluluğa katılması sağlanacaktır. Ekonomik gelişmeyi hızlandırmak için Avrupa Yatırım Bankası kurulacaktır. Avrupa Birliği ne üye ülkeler, 1968 den sonra üçüncü ülkelere ortak gümrük tarifesi uygulamaya başlamış, 1979 dan sonra üye ülkeler arasında kullanılmak üzere "Avrupa Para Birimi" (ECU) kabul edilmiştir.
NAFTA (Kuzey Amerika Ülkeleri Serbest Ticaret Antlaşması) NAFTA, Kanada, ABD ve Meksika tarafından 1 Ocak 1994 te imzalanarak yürürlüğe giren bir antlaşmadır. ABD ve Kanada arasındaki ticari engellerin kaldırılması için Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşmasını imzalamışlardır. ABD aynı süreçte Meksika ile de ticaret anlaşmaları imzalamıştır. ABD nin bir yandan Kanada bir yandan da Meksika ile imzaladığı anlaşmalar, bu üç ülke arasında Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması nı (NAFTA) gündeme getirmiştir.
NAFTA ya göre bu üç ülke, kendi aralarındaki ticari engelleri kaldıracak, üçüncü ülkelere karşı tarifelerini sürdüreceklerdir. Anlaşmada ilk sırayı sanayi ve tarım ürünleri almaktadır. Anlaşmanın kapsamı sonradan genişletilmiştir. Ayrıca anlaşmaya göre bir süre sonra gümrük vergileri sıfırlanacaktır.
KEİ (Karadeniz Ekonomik İş Birliği) 25 Haziran 1992 günü İstanbul da düzenlenen zirve ile imzalanan Karadeniz çevresindeki ülkelerin ekonomik iş birliği projesidir. Kurucu üyeler; Arnavutluk, Azerbaycan, Bulgaristan, Ermenistan, Gürcistan, Moldova, Romanya, Rusya, Türkiye, Ukrayna ve Yunanistan dır. Sırbistan, sonradan üye olmuş, Güney Kıbrıs Rum Kesimi ve Karadağ ın başvuruları kabul edilmemiştir. Almanya, Amerika Birleşik Devletleri, Avusturya, Beyaz Rusya, Çek Cumhuriyeti, Fransa, Hırvatistan,İsrail, İtalya, Mısır, Polonya, Slovakya ve Tunus gözlemci ülkelerdir
Birliğin amaçları arasında üye ülkelerin ticari, ekonomik ve teknolojik iş birliği içinde olmaları ve bu doğrultudaki çalışmaları geliştirmeleri yer almaktadır. Karadeniz çevresinin barış, refah ve iş birliği bölgesi haline getirilmesi de birliğin hedeflerindendir. Bu amaçla üye ülkeler arasındaki ticaretin artırılması kabul edilmiştir. Üye ülkeler arasında kişi, mal, hizmet ve sermayenin serbest dolaşımı ise birliğin uzun vadeli hedefleri arasında yer almaktadır. Bu amaçla ortak bir serbest ticaret bölgesinin kurulması kararlaştırılmıştır.
Karadeniz Ekonomik İş Birliği, aşağıdaki konularda ortak projelerin geliştirilmesi ve bu projelerin gerçekleştirilmesi için çalışmalar hedeflenmiştir: Bilim ve teknoloji Konusunda iş birliği Bankacılık ve finans İstatistik veri ve ekonomik bilgi değişimi Ulaştırma Ticaret ve endüstriyel iş birliği İletişim Çevre koruma Turizm alanında iş birliği Tarım ve tarımsal sanayi Yasalara ilişkin bilgi Enerji Bilişim Ürünlerin standardizasyonu ve sertifikasyonu Madencilik ve ham minerallerin işlenmesi Sağlık ve eczacılık
İKO (İslam Konferans Örgütü) İslam Konferans Örgütü, 1971 yılında Cidde (Suudi Arabistan) şehrinde kurulmuştur. Bu örgüte üye olmak için bir ülke vatandaşlarının tümünün ya da bir bölümünün Müslüman olması gerekir. İslam ülkeleri arasında iş birliğinin sağlanması, Müslüman halkların haklarını korumak ve güvenliğini sağlamak, üye ülkeler arasında sosyal, ekonomik, kültürel ve bilimsel alanlarda iş birliği sağlamak bu örgütün başlıca amaçlarındandır.