AVRUPA TOPLULUKLARININ TARİHSEL GELİŞİMİ

Transkript

1 AVRUPA TOPLULUKLARININ TARİHSEL GELİŞİMİ 1. AVRUPA TOPLULUKLARI 1.1. Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu (AKÇT) Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu nun kurulması yönündeki ilk girişim, 9 Mayıs 1950 tarihinde Fransız Dışişleri Bakanı Robert SCHUMAN dan gelmiş ve Avrupa ülkelerine yapılan çağrıda, savaş sanayinin ana maddeleri olan kömür ve çeliğin üretim ve kullanımının uluslarüstü bir organın sorumluluğunda yönetilmesi öngörülmüştür. Schuman Planı esas alınarak yapılan görüşmeler sonunda AKÇT yi kuran ve aynı zamanda bugünkü Avrupa Birliği nin temelini oluşturan Paris Antlaşması, Almanya, Belçika, Fransa, Hollanda, İtalya ve Lüksemburg arasında 18 Nisan 1951 tarihinde Paris te imzalanmış ve 25 Temmuz 1952 tarihinde yürürlüğe girmiştir. AKÇT ye İngiltere, İrlanda ve Danimarka , Yunanistan , Portekiz ve İspanya , Finlandiya, İsveç ve Avusturya ise tarihinde katılmışlardır. Montanunion olarak da anılan bu anlaşma ile, üye ülkeler arasında bir ortak kömür ve çelik pazarı oluşturulması, ekonominin geliştirilmesi ve istihdam ile hayat seviyesinin yükselmesinin sağlanması hedeflenmiştir Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) Avrupa ekonomik Topluluğu, 1957 yılında altı Batı Avrupa Devleti (Almanya, Fransa, Belçika, Hollanda, Lüksemburg ve İtalya) arasında imzalanan Roma Antlaşması ile kurulmuştur. AET ye hukuken ve fiilen uluslararası bir kuruluş olma niteliğini kazandıran Antlaşma, 1 Ocak 1958 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Roma Antlaşması, 248 madde, ekler ve protokollerden oluşmaktadır. AET nin nihai hedefi Avrupa nın siyasal bütünlüğe ulaşmasıdır. Bu hedefe varmak için öngörülen ekonomik dengeyi sağlamak üzere, ilk araç olarak üye ülkeler arasında malların, hizmetlerin, sermayenin ve emeğin serbestçe dolaştığı bir ortak pazar ve gümrük birliği kurulması öngörülmüştür. Roma Antlaşması nın 2 nci maddesinde AET nin hedefi Topluluğun görevi, ortak pazarın kurulması ve üye ülkelerin ekonomik politikalarının giderek yaklaştırılması suretiyle, Topluluğun bütünü içinde ekonomik etkinliklerin uyumlu olarak gelişmesini, sürekli ve dengeli bir yayılmayı, artan bir istikrarı, yaşam düzeyinin hızla yükseltilmesini ve birleştirdiği devletler arasında daha sıkı ilişkileri gerçekleştirmektir şeklinde özetlenmiştir Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu (EURATOM) Paris Antlaşması nı imzalayan altı ülke arasında AKÇT ile sınırlı bir alanda başlatılan bütünleşme çabalarını çeşitli alanlara yaygınlaştırma girişimleri kapsamında, öncelikle, Avrupa genelinde siyasi alanda bir bütünleşme gerçekleştirme yoluna gidilmiştir. Ancak, 1952 yılında Avrupa Savunma Topluluğu ve 1953 yılında Avrupa Siyasal Topluluğu (European Political Economy) olarak somutlaşan dış politika ve savunma politikası alanlarındaki bütünleşme girişimlerinin başarısızlıkla sonuçlanması neticesinde, ekonomik entegrasyon gerçekleştirilmeksizin siyasi entegrasyona ulaşılamayacağı şeklindeki görüş ortaya çıkmış ve bu doğrultuda ekonomik entegrasyon çabaları yoğunluk kazanmıştır.

2 Bunun üzerine, Messina da, 12 Haziran 1955 tarihinde düzenlenen konferansta iki yeni Avrupa Topluluğu nun daha kurulması kararlaştırılmıştır. uzun süren görüşmeler ve teknik çalışmalardan sonra 25 Mart 1957 de, bu kez Roma da imzalanan Antlaşmalar ile AET ve EURATOM kurulmuştur. EURATOM un amacı, atom enerjisinin barışçı amaçlarla kullanımını geliştirmektir. Antlaşma nın 1 inci maddesi çerçevesinde EURATOM un temel hedefi, nükleer endüstirinin süratle kurulması ve gelişmesi için gerekli şartların gerçekleştirilmesi yolu ile üye ülkelerin hayat seviyelerinin yükseltilmesi ve diğer ülkelerle ilişkilerin geliştirilmesi olarak özetlenmektedir Avrupa Toplulukları nın Gelişimi ve Genişleme Süreci Roma Antlaşması nın 1958 yılı başında yürürlüğe girmesinden sonra, her üç Topluluk (AKÇT, EURATOM, AET) bakımından, özellikle de Roma Antlaşması nın uygulanması açısından başarılı olarak nitelendirilebilecek bir dönem başlamıştır. Üye devletler arasındaki gümrük birliği, Roma Antlaşması nda öngörülen tarihten bir buçuk yıl önce, 1 Temmuz 1968 de gerçekleşmiş, ulaştırma ve enerji alanlarındaki gecikmelere rağmen AET, geçiş dönemi adı verilen ilk uygulama devresinin sonunda 31 Aralık 1969 tarihinde Antlaşma ile saptanan hedeflerin çoğuna ulaşmayı başarmıştır. Diğer taraftan, 1969 yılında La Haye de yapılan Zirve de, Topluluklara katılma talebinde bulunan İngiltere, İrlanda, Danimarka ve Norveç ile konuya ilişkin müzakerelerinin başlatılması kabul edilmiştir. İki yıl süren müzakerelerden sonra İngiltere, İrlanda ve Danimarka tam üye olarak, 22 Ocak 1972 tarihinde Topluluğa katılmışlar, Norveç in katılma anlaşması ise, adıgeçen ülkede yapılan bir referandum ile reddedilmiştir yılında Yunanistan ın da Topluluğa katılmasıyla üye sayısı 10 a çıkmıştır tarihinde İspanya ve Portekiz in katılmasıyla Topluluğun üye sayısı 12 ye yükselmiştir. Topluluğa üye ülkelerin sayısının 12 ye yükselmesi sonrasında, üyelik için başvuruda bulunan ülkelerin sayısında da artış gözlenmiştir. Türkiye nin 14 Nisan 1987 tarihinde Topluluğa tam üyelik başvurusunda bulunmasının ardından, 17 Temmuz 1989 da Avusturya da müracaatta bulunmuştur. 4 Temmuz 1990 da Kıbrıs Rum Kesimi, 16 Temmuz 1990 da Malta, 1 Temmuz 1991 de İsveç, 18 Mart 1992 de Finlandiya, 20 Mayıs 1992 de İsviçre, 25 Kasım 1992 de Norveç, 31 Mart 1994 de Macaristan, 5 Nisan 1994 de Polonya, 22 Haziran 1995 de Romanya, 26 Haziran 1995 de Slovakya, 13 Ekim 1995 de Letonya, 24 Kasım 1995 de Estonya, 8 Aralık 1995 de Litvanya, 14 Aralık 1995 de Bulgaristan, 17 Ocak 1996 da Çek Cumhuriyeti,10 Haziran 1996 da Slovenya bu doğrultuda karar almışlardır. 1 Ocak 1995 tarihi itibariyle, daha önce Avrupa Serbest Mübadele Bölgesi (EFTA) üyesi olan, Avusturya, Finlandiya ve İsveç AB ne tam üye olmuşlardır. TABLO 1: AVRUPA TOPLULUĞU NUN GENİŞLEME SÜRECİ VE TOPLULUĞA TAM ÜYELİK BAŞVURULARI ÜLKELER TAM ÜYELİK MÜRACAATI KOMİSYON GÖRÜŞÜ ÜYELİK MÜZAKERELERİ AB ÜYELİĞİ I. GENİŞLEME(*)

3 İngiltere Mayıs 1967 Ekim 1960 Haziran Ocak 1973 İrlanda Mayıs 1967 Ekim 1960 Haziran Ocak 1973 Danimarka Mayıs 1967 Ekim 1960 Haziran Ocak 1973 Norveç(**) Mayıs 1967 Ekim 1960 Haziran Ocak 1973 II. GENİŞLEME Yunanistan(***) Haziran 1975 Ocak 1976 Temmuz Ocak 1981 III. GENİŞLEME Portekiz Mart 1977 Mayıs 1978 Kasım Ocak 1986 İspanya Temmuz 1977 Kasım 1978 Şubat Ocak 1986 IV. GENİŞLEME İsveç 1 Temmuz Temmuz Şubat Ocak 1995 Finlandiya 18 Mart Kasım Şubat Ocak 1995 Avusturya 17 Temmuz Ağustos Şubat Ocak 1995 BAŞVURULAR Türkiye 14 Nisan 1987 Kasım 2000 G.Kıbrıs Rum K. 4 Temmuz Haziran Mart 1998 Malta(****) 16 Temmuz Haziran 1993 Şubat 2000 İsviçre 20 Mayıs 1992 Norveç 25 Kasım Mart Nisan 1993 Macaristan 31 Mart Mart 1998 Polonya 5 Nisan Mart 1998 Romanya 22 Haziran 1995 Şubat 2000 Slovakya 26 Haziran 1995 Şubat 2000

4 ÜLKELER TAM ÜYELİK MÜRACAATI Letonya 13 Ekim 1995 KOMİSYON GÖRÜŞÜ ÜYELİK MÜZAKERELERİ Şubat 2000 AB ÜYELİĞİ Estonya 24 Kasım Mart 1998 Litvanya 8 Aralık 1995 Şubat 2000 Bulgaristan 14 Aralık1995 Şubat 2000 Çek Cumhuriyeti 17 Ocak Mart 1998 Slovenya 10 Haziran Mart 1998 (*) İrlanda nın , Danimarka nın , İngiltere nin ve Norveç in tarihlerinde Topluluğa yaptıkları ilk katılma müracaatları reddedilmiştir. (**) Norveç in Katılma Anlaşması Eylül 1972 de gerçekleştirilen referandum sonucunda, % 53.5 olumsuz oyla reddedilmiştir. (***) ATYunanistan Ortaklık Anlaşması tarihinde imzalanmış ve tarihinde yürürlüğe girmiştir. (****)Malta tarihinde tam üyelik başvurusunu dondurmuştur. Malta Eylül 1998 de başvurusunu yinelemiştir. AVRUPA EKONOMİK TOPLULUĞU NU KURAN ROMA ANTLAŞMASININ BÖLÜMLERİ (ANA BAŞLIKLAR İTİBARİYLE) A. İLKELER B. TOPLULUĞUN TEMELLERİ MALLARIN SERBEST DOLAŞIMI TARIM KİŞİLERİN,HİZMETLERİN VE SERMAYENİN SERBEST DOLAŞIMI ULAŞTIRMA C. TOPLULUĞUN POLİTİKASI ORTAK KURALLAR

5 EKONOMİK POLİTİKA SOSYAL POLİTİKA AVRUPA YATIRIM BANKASI EKONOMİK VE SOSYAL YAKINLAŞMA ARAŞTIRMA VE TEKNOLOJİK GELİŞME ÇEVRE D. DENİZAŞIRI ÜLKE VE TOPRAKLARIN ORTAKLIĞI E. TOPLULUĞUN ORGANLARI ORGANLARIN İŞLEYİŞİNE İLİŞKİN HÜKÜMLER MALİ HÜKÜMLER F. GENEL VE NİHAİ HÜKÜMLER EKLER PROTOKOLLER AVRUPA EKONOMİK TOPLULUĞU NUN HEDEF, GÖREV VE FAALİYETLERİ A. TOPLULUĞUN HEDEF VE GÖREVLERİ: BİR ORTAK AVRUPA PAZARINI KURMAK ÜYELERİN EKONOMİ POLİTİKALARINI YAKLAŞTIRMAK ÜYELER ARASINDAKİ İLİŞKİLERİN VE YAŞAM DÜZEYLERİNİN DENGELİ VE DEVAMLI GELİŞMESİNİ SAĞLAMAK EKONOMİK VE PARASAL BİRLİK OLUŞTURMAK ORTAK BİR DIŞ POLİTİKA VE GÜVENLİK POLİTİKASI UYGULAMAK BİRLİK VATANDAŞLIĞI KAVRAMINI OLUŞTURMAK HUKUK VE İÇ İŞLERİ ALANINDA DAHA SIKI İŞBİRLİĞİNİ GERÇEKLEŞTİRMEK İNSAN HAKLARINI TOPLULUK HUKUKUNUN GENEL İLKESİ OLARAK KABUL ETMEK B. TOPLULUĞUN FAALİYETLERİ:

6 HEDEFLERE ULAŞABİLMEK ÜZERE; ÜYE ÜLKELER ARASINDAKİ TİCARETTE VERGİ VE RESİMLERDEN ARINMAK; MİKTAR KISITLAMALARINI KALDIRMAK; BİR ORTAK GÜMRÜK TARİFESİ (OGT) TESİS ETMEK; ÜRETİM FAKTÖRLERİNİN SERBEST DOLAŞIMINI SAĞLAMAK TARIM, BALIKÇILIK,ULAŞTIRMA, ÇEVRE ALANLARINDA ORTAK POLİTİKA BELİRLEMEK ORTAK PAZAR DA REKABET ORTAMI YARATMAK ULUSAL MEVZUATLARIN UYUMUNU SAĞLAMAK BİR AVRUPA YATIRIM BANKASI KURMAK ÜYE ÜLKELERİN EKONOMİ POLİTİKALARINDA SIKI KOORDİNASYONU SAĞLAMAK * İtalik ve koyu harflerle yazılmış olan bölümler, Maastricht Antlaşması ile getirilen değişiklikleri göstermektedir. AVRUPA TOPLULUKLARINI KURAN ANTLAŞMALAR, GETİRİLEN DEĞİŞİKLİKLER VE ÜYE ÜLKELER A. ANTLAŞMALAR: (YÜRÜRLÜĞE GİRİŞ TARİHLERİ İTİBARİYLE) 1952 PARİS ANTLAŞMASI / AKÇT (ECSC) 1958 ROMA ANTLAŞMASI / AET (EEC) 1958 ROMA ANTLAŞMASI / AAET (EURATOM) 1967 FÜZYON ANTLAŞMASI 1973 DANİMARKA, İRLANDA VE İNGİLTERE NİN KATILMA ANTLAŞMASI 1981 YUNANİSTAN IN KATILMA ANTLAŞMASI 1986 İSPANYA VE PORTEKİZ İN KATILMA ANTLAŞMASI 1987 TEK AVRUPA SENEDİ 1993 MAASTRICHT ANTLAŞMASI 1995 AVUSTURYA, İSVEÇ VE FİNLANDİYA NIN KATILMA ANTLAŞMASI 1999 AMSTERDAM ANTLAŞMASI

7 B. KURUCU ÜYELER: F.ALMANYA, BELÇİKA, HOLLANDA, FRANSA, İTALYA, LÜKSEMBURG C. KATILMALAR: 1973: İNGİLTERE, DANİMARKA, İRLANDA 1981: YUNANİSTAN 1986: İSPANYA, PORTEKİZ 1995: AVUSTURYA, İSVEÇ, FİNLANDİYA ROMA ANTLAŞMASI NA TEK AVRUPA SENEDİ (SINGLE EUROPEAN ACT) İLE GETİRİLEN ÖNEMLİ DEĞİŞİKLİKLER ROMA ANTLAŞMASI, 1 TEMMUZ 1987 TARİHLİ TEK AVRUPA SENEDİ (SINGLE EUROPEAN ACT) İLE ÖNEMLİ DEĞİŞİKLİKLERE UĞRAMIŞTIR. BU DEĞİŞİKLİKLERİN TEMELİNDE AVRUPA PARLAMENTOSU NUN YETKİLERİNİ ARTTIRMA VE TOPLULUĞUN TEK AVRUPA PAZARI NIN TAMAMLANMASINA DÖNÜK ENGELLERİN GİDERİLMESİ İÇİN KARAR ALMA SÜRECİNİN KOLAYLAŞTIRILMASI DÜŞÜNCESİ BULUNMAKTADIR. MAASTRICHT ANTLAŞMASI İLE GETİRİLEN YENİ DÜZENLEMELER BİRLİK VATANDAŞLIĞI EKONOMİK VE PARASAL BİRLİK AVRUPA MERKEZ BANKASI, AVRUPA MERKEZ BANKALARI SİSTEMİ, AVRUPA PARA ENSTİTÜSÜ EĞİTİM KÜLTÜR KAMU SAĞLIĞI TÜKETİCİNİN KORUNMASI TRANSAVRUPA ŞEBEKELERİ SANAYİ

8 ORTAK KARAR PROSEDÜRLERİ OMBUDSMAN MÜESSESESİ BÖLGELER KOMİTESİ ORTAK DIŞ POLİTİKA VE GÜVENLİK POLİTİKASI HUKUK VE İÇ İŞLERİ ALANINDA İŞBİRLİĞİ AVRUPA PARLAMENTOSU NA YENİ YETKİLER TANINMASI İKAME ETME PRENSİBİ (SUBSIDIARITY) AMSTERDAM ANTLAŞMASI İLE GETİRİLEN YENİ DÜZENLEMELER ÖZGÜRLÜK, GÜVENLİK VE ADALET AVRUPA BİRLİĞİ VE AVRUPA VATANDAŞLIĞI UYUMLU VE ETKİN BİR DIŞ POLİTİKA BİRLİĞİN KURUMLARI DAHA SIKI İŞBİRLİĞİ VE ETKİNLİK ANTLAŞMALARIN BASİTLEŞTİRİLMESİ VE DÜZENLENMESİ Kaynak: T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı