DÎŞHEKİMLIGÎ FAKÜLTESİ DERGİSİ

GAZİ Ü N İ VERSİ TESİ DÎŞHEKİMLIGÎ FAKÜLTESİ DERGİSİ THE JOURNAL OF THE BENTAL FACULTY OF GAZİ UNIVERSITY CtJLLT l 3 TEMMUZ 1986 SAYT 2

GAZİ ÜNİVERSİTESİ YAYIN NO : 102 DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ YAYIN NO : 7 GAZİ Ü N İ VERSİ TESİ DIŞHEKIMLIGI FAKÜLTESİ DERGİSİ THE JOURNAL OF THE DENTAL FACULTY OF GAZİ UNIVERSITY CİLT : 3 TEMMUZ 1986 SAYI: 2

DERGİ YAZIŞMA ADRESİ : Emek Mah. 82. Sokak No : 4 Tel : 223 21 40 Ankara - TÜRKİYE GAZI ÜNİVERSİTESİ BASIN - YAYIN YÜKSEKOKULU MATBAASI

YAYIMLANACAK YAZILARLA İLGİLİ AÇIKLAMALAR 1 Gazi Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi, Fakültenin yayın organıdır. Dişhekimliği ve Tıp dalında yapılan orijinal çalışmalar, araştırmalar, derlemeler ve vak'a gözlemleri yayınlanır. 2 Gazi Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi yılda 2 sayı olarak yayımlanır ve iki sayıda bir cilt tamamlanır. 3 Başka yerde yayımlanan yazılar dergiye alınmaz. Tercümeler eser sahibinin müsaade belgeleri ve asılları ile birlikte gönderilmelidir. 4 Dergide yayımlanan yazıların telif hakkı Gazi Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi'ne aittir, başka yerde yayımlanamaz. 5 Orijinal çalışmalar, araştırmalar ve derlemeler 15, vak'a gözlemleri 5 daktilo sayfasını geçmemelidir. Daha uzun yazıları yayın kurulu kısaltmakta serbesttir. Metinler daktilo ile standart daktilo kâğıdına ve sayfanın bir yüzüne iki satır aralıklı olarak yazılarak yayın kuruluna iki nüsha halinde teslim edilmelidir. Sayfanın sağ ve solunda ikişer santimetre aralık bırakılmalıdır. Pelür ya da başka tür kâğıda yazılmış nüshalar kabul edilmez. 8 Başlıklar metne uygun, kısa ve açık ifadeli olmalıdır. Yazarın veya yazarların adları ve soyadları başlığın alt ve ortasına konmalıdır. Yazarların akademik unvanları ve adresleri soyadının sonuna konulacak (*) işareti ile birinci sayfanın altında not halinde bildirilmelidir. 7 Araştırmalarm yazılı düzeni şöyle olmalıdır: Giriş, Materyal ve Metod, Bulgular, Tartışma, Özet (Türkçe) Özet Yabancı dilde, konu başlığı ile birlikte), Yararlanılan Kaynaklar. 8 Yazının anlamını ifade edecek nitelikte en az 5 satır Türkçe özetle birlikte, bu özetin İngilizce, Almanca ve Fransızca çevirileri yazılmalıdır. 9 Resimler net ve parlak fotoğraf kâğıdına basılmış olmalıdır. Grafik, diyagram ve şemalar çini mürekkebi ile aydınger kâğıdına veya şablon kartonuna çizilmelidir. Bunların arkasına yazar adı, yazı başlığı, şekil numarası ve yer- III

leri ayrı bir zarf içinde yazıya eklenmelidir. Klişelerin konulacağı yerler yazı içerisinde de işaretlenmelidir. Grafik, diyagram ve şekil altı yazılar metin dışında ayrı bir daktilo kâğıdına yazılmalıdır. 10 Yararlanılan kaynaklar ve metindeki geçiş sırasına göre veya yazarların soyadlarma göre alfabetik olarak düzenlenmelidir. Yararlanılan kaynakların yazılış şekli şu sıraya göre olmalıdır. a Dergiler: Yazarın soyadı, adının ilk harfleri, yazının başlığı, derginin kısaltıkmş adı, cilt numarası, sayfa numarası, yılı. Dergi isimleri «Index Medicus» da verilen listeye göre kısaltümalıdır. b Kitaplar: Yazarın soyadı, adının ilk harfleri, kitabın adı, baskı veya cilt numarası, basıldığı basımevi, basıldığı şehir, yılı. 11 Dergiye gönderilecek yazılarda imlâ ve terminoloji yönünden şu noktalara dikkat edilmesi gerekmektedir. Anatomi terimlerinin latinceleri kullanümalı ve bunlar tırnak içerisindeorijinal imlâsı ile yazılmalıdır. Dişhekimliği ve Tıp diline yerleşmiş terimler söylendiği şekilde yazıldıktan sonra parantez içerisinde orijinal yazılış şekli belirtilmelidir. 12 Metin içindeki sayfa üstierine yazmak amacıyla, yazarlar konu başlıklarını beş kelimeyi geçmeyecek şekilde kısaltarak bildirmek zorundadırlar. 13 Dergimizde yayınlanacak yazüarm bilimsel niteliğinden yazar ya da yazarlar sorumludur. Bilimsel yayınlar ile ilgili tenkitler ve cevapları dergide «editöre mektuplar» bölümünde yayınlanır. Dergi ile her hususta Gazi Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi Yayın Komisyonu Başkanlığına başvurulmalıdır. 14 Dergiye gönderilen yazılara G.Ü. Rektörlüğü'nce belirlenecek esaslar içinde telif ödenir. IV

Prof. Br. Nurettin GÜNAY'ın Biyografisi Şubat -1924 yılında Artvin Yusufeli kazasında doğmuştur. Mehmet ve Hediye Günay'm oğludur. İlk eğitimini Yusufeli ve Sarıkamış'ta tamamlayarak iki ssne Turhal Şeker Fabrikası atölyesinde çalıştıktan sonra Tokat ortaokulunda tahsiline devam edip 1940 senesinde mezun olmuştur. Lise tahsilini, Bursa Erkek Lisesi ve son seneyi de Samsun Lisesinde okuyarak 1944 senesinde bitirmiştir. 1945 de İstanbul Tıp Fakültesi Dişhekimliği Okuluna askeri talebe olarak girip 1949 yılında teğmen rütbesiyle Dişhekimi olmuştur. Bir sene Gülhane Askeri Tıp Akademisinde stajyer olarak çalıştıktan sonra Trabzon Askeri Hastanesine tayin edilmiştir. Yurdumuzun muhtelif bölgelerinde çalıştıktan sonra 1957 yılında İstanbul Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi'nde Prof. Dr. Orhan Okyay nezaretinde doktora çalışmalarına başlayıp, 1960 yılında doktora tahsilini tamamlamıştır. Aynı yıl Gülhane Akademisi Profesörler Kurulu tarafından seçilerek iki yıl için Amerika Birleşik Devletleri'ne gönderilmiştir. İki yıl süreyle Washington D.C.'de görgü ve bilgisini artırarak 1962'de yurda dönüp Gülhane Askeri Tıp Akademisi Çene Cerrahisi bölümünde vazifeye başlamıştır. 1963-1964 yılında Sayın Prof. Dr. Cihat Borçbakan'm teşvik ve gayretleriyle Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesine bağlı olarak Dişhekimliği Yüksek Okulunun kuruluşunu gerçekleştirip 1964 yılında binbaşı rütbesi ile ordudaki görevinden istifa edip Yüksek Okulun Ortodonti bilim Başkanlığına atanmıştır. 6.11.1967'de Doçentlik sınavlarım tamamlayarak Üniversite Doçenti olmuştur. Yine çalışmalarına aynı kürsüde devam ederek 1973'de Profesör unvanını almıştır. Akademik çalışmaları süresinde bugüne kadar yetişmelerine teşvik ve katkıda bulunduğu öğretim elemanları kendisi için en büyük manevi uğraş olmakla beraber, onların da aynı gaye ile çalıştıklarını görmek kendisini çok mutlu kılmaktadır. Halen A.Ü. Dişhekimliği Fakültesi'nde tek Profesör Öğretim Üyesi olarak Senato ve Kurullardaki görevini sürdürmektedir. V

T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ DİŞKEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ YAYIN KOMİSYONU YAVUZYILMAZ Başkan Prof. Dr. Hüsnü Uye Prof. Dr. Mustafa TÜRKER Üye Doç. Dr. Erol DEMİREL Üye Doç. Dr. Tayfun ALAÇAM Üye Prof. Dr. Oktay ÜNER Üye Doç. Dr. Şule YÜCETAŞ Üye Yrd. Doc. Dr. Sevda SUCA CİLT: 3 TEMMUZ 1986 SAYI: 2 İ Ç İ NDEKİ LER ARAŞTIRMALAR Yavuz BURGAZ Hişam DEMİRKÖPRÜLÜ Aykut A. MISIRLIGİL Behiye ERDOĞAN Silikon Esaslı Elastomerik Ölçü Maddelerinin Kullanıldığı Üç Ölçü Metodunun Değerlendirilmesi 1 Endodontik Tedavide Kullanılan Paper Point'lerin Antibakteriyel Etkinliklerinin Araştırılması.. 15 VII

Oktay ÜNER Hakan N. İŞCAN Sema ILGAR Sevil AKKAYA Tezer BERK Neşe TEZCAN Alev CONKBAYIR Gökhan ALPASLAN Derviş YILMAZ Semra ERBAŞ Deniz ERBAŞ Ezel YAVUZYILMAZ Rahmi DOĞANGÜN Tamer ALPAGOT Hamit ÇELİK Sevda SUCA Cihan AKÇABOY Nezihi BAYIK Deniz ERBAŞ Semra ERBAŞ Derviş YILMAZ Kenan ERATALAY Ezel YAVUZYILMAZ Rahmi DOĞANGÜN Hakan AKINCIBAY Merih BAYKARA Oktay ÜNER Ali S. GÜLTAN Füsun BUYRUK Müfide DİNÇER Sevda SUCA Cihan AKÇABOY Pervin İMİRZALÎOĞLU Farklı Baş Konumlarında Çekilen Lateral Sefalometrik Filmlerde Yumuşak Dokuların İncelenmesi 21 Çocuklarda İntraligamental Anes tezi... 37 : SMG Ekstresinin Karaciğer Prostaglandin Düzeylerine Etkisi.. 47 : Juvenil ve Hızlı İlerleyen Perio-dontitisli Hastalarda Serum De-hidrogenaz (LDH) Seviyeleri. 53 : Üç Dental Alaşımın Vita VMK-68 Porseleni İle Bağlantılarının İn celenmesi...65 : SMG Ekstresinin Beyin PG E 2 Düzeyine Etkisi... 75 Palatinal Kökünde Dişeti Çekilmesi Bulunan Üst Birinci Büyük Azı Dişlerinin Okluzal Temaslarının İncelenmesi...81 : Farklı Konumda Elde Edilmiş Profil Uzak Röntgen Filmlerinde Arka-Ön Yüz Oranı...87 : 5 Çeşit Diş Temizleme Ajanının Vita VMK 68 Porselen Yüzeyi Üzerine Aşındırıcı Etkilerinin İn celenmesi...... 97 VAKA TAKDİMLERİ Arife DOĞAN O. Murat DOĞAN Nötral Bölge Tesbit Edilerek Tam Protez Yapımı..... 109 VHI

Tayfun ALAÇAM Gürkan GÜR Osman Tana KÖSEOGLU Nejat ER VERDİ Erdal ERGÜNOL Sedef BAYIK Ön Grup Dişlerin Labial Yüzey lerine Haricen Uygulanan İnce Tabaka Restorasyonlar (Lami nate Veneers)...127 Çocuklarda Sürekli Ön Diş Ya ralanmalarında Cerrahi Girişim ler... 135 DERLEMELER Hakan N. İŞCAN Yutkunma Refleksi ve Gelişim Dönemleri...149 LX

THE JOURNAL OF THE DENTAL FACULTY OF GAZİ UNIVERSITY VOLUME 3 JULY 1986 NUMBER 2 CONTE NTS RESEARCH Yavuz BURGAZ Hişam DEMİRKÖPRÜLÜ Aykut A. MISIRLIGİL Behiye ERDOĞAN Oktay ÜNER Hakan N. İŞCAN Sema ILGAR Sevil AKKAYA Tezer BERK Neşe TEZCAN Alev CONKBAYIR Gökhan ALPASLAN Derviş YILMAZ Semra ERBAŞ Deniz ERBAŞ Ezel YAVUZYILMAZ Rahmi DOĞANGÜN Tamer ALPAGOT Hamit ÇELİK Sevda SUCA Cihan AKÇABOY Nezihi BAYIK : Evaluation of Three Different impression Techniques in Which Silicon Base Elastomers Are Used : investigation Of The Antibac terial Activities Of The Paper Points...15 : Soft Tissue Analysis On The Lateral Cephalometric Films Taken In Different Head Positions.. 21 : Intraligamental Anesthesia in Children... 37 Effect Of Submaxiller Gland Ex tracts on The Liver Prostoglandin Levels... 47 LDH Levels Of Patients With Juvenile And Advancing Perio dontitis... 53 The Adherence Of Vita VMK 68 Ceramic Coating - On 3 Dental Metal Alloys... 65 XI

Deniz ERBAŞ Semra ERBAŞ Derviş YILMAZ Kenan ERATALAY Ezel YAVUZYILMAZ Rahmi DOĞANGÜN Hakan AKINCIBAY Merih BAYKARA Oktay ÜNER Ali S. GÜLTAN Füsun BUYRUK Müfide DİNÇER Sevda SUCA Cihan AKÇABOY Pervin İMİRZALİOĞLU Effect Of Submaxiller Gland Ex tracts On The Brain Prostaglan din E 2 Levels...75 Investigation Of Occlusal Con tacts in Upper First Molars With Gingival Retraction of Palatinal Roots...81 The Percentage of Posterior-An terior Facial Height on Lateral Cephalometric Films Taken in Different Positions...87 The Abrasive Effects of 5 Different Tooth Cleaning Agens on Vita VMK 68 Porcelain Coatings 97 CASE REPORTS Arife DOĞAN O. Murat DOĞAN Tayfun ALAÇAM Gürkan GÜR Osman Taha KÖSEOĞLU Nejat ERVERDİ Erdal ERGÜNOL Sedef BAYIK Complete Denture Construction With Zone...109 Tooth Restoration With Dental Laminates... 127 Die Chirurgische Behandlung der Frontzahnverletzungen bei den Kindern im bleibenden Gebiss. 135 REVIEW Hakan N. İŞCAN Swallowing and its Developmen tal Stages... 149 XII

G.Ü. Dişhek. Fak. Der. Cilt III, Sayı 2, Sayfa 1-13, 1986 SİLİKON ESASLI ELASTOMERİK ÖLÇÜ MADDELERİNİN KULLANILDIĞI ÜÇ ÖLÇÜ METODUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ Yavuz BURGAZ* Hişam DEMİRKÖPRÜLÜ** Günümüz diş hekimliğinde yaygın olarak kullanılan elastomerik ölçü maddeleri kimyasal olarak üç grup altında toplanır (1,4, 6, 7) : a. Polisülfit esaslı, b. Silikon esaslı, c. Polieter esaslı elastomerik ölçü maddeleri. Bu gruplar arasında yer alan silikonlar kullanımlarının kolay olması, boyutsal deformasyonlarmm az olması ve ekonomik olmaları gibi nedenlerle ülkemizde de tercih edilen bir ölçü materyalidir. Kimyasal yapı olarak condensation ve addition tipi olarak iki kimyasal yapıda bulunan silikonlarda, additon tipi daha üstün özelliklere sahip olmasına rağmen, condensaıtion tipi silikonlar ülkemizde daha yaygın olarak kullanılmaktadır (i, 4, 6, 7). Kaide ve katalizör olarak iki yapıdan ibaret olan bu ölçü materyallerinde gerekli olan özellikler ilave edilen dolgu maddeleri ile kazandırılmaktadır. Bu maddelere göre, silikon esaslı elastomerik ölçü maddeleri, akıcı, regüler, koyu ve macun kıvamında olabilirler. Silikon esaslı ölçü maddelerinde sertleşme reaksiyonu bir çapraz bağlanma (crosslinkage) reaksiyonu olduğu için reaksiyon sonucunda oluşan etil alkolün buharlaşması nedeniyle boyutsal değişim gösterirler. Bu büzülme ilk 24 saatte maksimum seviyededir. Bu nedenle ölçü alımından hemen sonra alçı dökülerek model elde edilmelidir (1, 4, 5). ( *) G.Ü. Dişhekimliği Fakültesi Protetik Diş Ted. A.B.D., Yrd. Doç. Dr. (**) G.Ü. Dişhekimliği Fakültesi Protetik Diş Ted. A.B.D., Araş. Gör. 1

ÜÇ ÖLÇÜ METODUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ Genellikle direkt metodla ölçü alma işlemlerinde kullanılan silikon esaslı elastomerik ölçü maddelerinin kullanımı ile ilgili olarak literatürde çok sayıda teknik mevcuttur. Bunlar genellikle iki grup altında toplanırlar (2, 5, 6, 7, 8) : a. Wash tekniği, b. Çift karıştırma tekniği. a. Wash tekniği; daha az akıcı kıvamdaki elastomerik öl çü maddesi ile alman primer öiçü içinde oluşturulan boşluğa da ha akıcı kıvamdaki ölçü maddesi uygulanarak ölçü alma esa sına dayanır. Bu teknikte fabrikasyon ve özel kaşıklar yapımcı firmanın direktiflerine göre kullanılabilmektedir (6, 7, 8). b. Çift karıştırma tekniğinde ise preparasyonu yapılan diş üzerine akıcı kıvamdaki ölçü maddesi bir ölçü enjektörü yardı mı ile uygulanır. Daha sonra daha koyu kıvamdaki ölçü mad desi kaşığa uyumlanarak ağıza tatbik edilir. Bu metod özel ma teryal gerektirmesi nedeniyle daha az olarak kullanılmakta dır (6, 7, 8). Silikon esaslı elastomarik bir ölçü maddesi grubunun kullanıldığı araştırmamızda, bazı ölçü tekniklerinde elde edilen die'larm boyutları orjinal modelle mukayese edilerek kıyaslan-mıştır. MATERYAL VE METOD Araştırmamızda elastomerik ölçü maddesi olarak silikon esaslı optosil (macun kıvamlı) ve xantopren (akıcı kıvamlı) marka ölçü maddeleri kullanılmıştır. Araştırma in vitro olarak hazırlanan metal model üzerinde yürütülmüştür. Metal bir alt yapı üzerine (proc. Alveolarisi temsil eden) açılan deliklere uyum-lanan, basamaksız olarak kesilmiş diş formunda premolar (8.35 mm çapında) ve molar (10.25 mm çapında) dişleri temsil eden silindir şeklinde metal silindirler yerleştirilmiştir (Resim 1). Araştırmada üç çeşit ölçü tekniği kıyaslanmıştır. Bunlar: 1. Fabrikasyon kaşık ile optosil ve xantopren ölçü maddelerinin birlikte kullanıldığı teknik. 2

Yavuz BURGAZ, Hişam DEMİRKÖPRÜLÜ.jr.te. ft " > *' *&:- +

\^f RESİM 1 : Araştırmada kullanılan alt çeneyi temsil eden model. 2. Hazırlanan özel kaşık ile birlikte xantopren ölçü maddesinin kullanıldığı teknik. 3. Fabrikasyon kaşık ile optosil yerine termoplastik ölçü maddesi stenç ve xantoprenin birlikte kullanıldığı teknik. 1. teknikte, ölçü alma işlemine başlamadan önce primer ölçü içerisinde akıcı kıvamdaki silikona, eşdeğer bir yer hazırlamak amacıyla metal model üzerinde kesilmiş dişleri temsil eden metal silindirler üzerine 3 mm kalınlığında metal kapsüller yerleştirildi (2). Ayrıca krete gelen bölümlere de yine 3 mm kalınlığında otopolimerizan akrilikten bir tabaka uygulandı (Resim 2). Ru işlemi takiben, fabrikasyon delikli kaşık içersine yapımcı firmanın direktifleri doğrultusunda hazırlanan optosil yerleştirilerek primer ölçü alındı. Daha sonra model üzerinden yer hazırlayıcı yapı uzaklaştırılarak, primer ölçü içersine yerleştirilen xantopren ile ölçü işlemi tamamlandı. 2. teknikte ise, daha önce yukarıda anlatılan yer hazırlayıcı alt yapı muafaza edilerek, otopolimerizan akrilikten özel kaşık hazırlandı (Resim 3). Ru işlemi takiben xantopren yapımcı firmanın direktifleri doğrultusunda hazırlanarak hazırlanan ölçü kaşığına uygulandı. Model üzerinden yer hazırlayıcı yapı uzaklaştırılarak ölçü işlemi tamamlandı. 3

ÜÇ ÖLÇÜ METODUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ EESİM 2 : Ölçü tekniklerinde ölçü boşluğu için yer hazırlayıcı yapı. RESİM 3 : Hazırlanan özel ölçü kaşığı. 3. teknikte esas olarak birinci teknikteki yöntemler uygulandı. Bu metodta farklı olarak, optosil yerine stenç kullanıldı. 4

Yavuz BURGAZ, Hişam DEMİRKÖPRÜLÜ Ölçü işleminin diğer etapları aynen birinci teknikteki şekilde uygulanarak ölçü işlemi tamamlandı. Bütün bu ölçü teknikleri, her metod için 10 defa tekrarlandı. Ağız içindeki şartları korumak amacıyla, ölçü sertleşme işlemleri 37 C'lik su içersinde tamamlandı. Yukarıda anlatılan şekillerde alman ölçüler içersine yapımcı firmanın tavsiyeleri doğrultusunda hazırlanan sert alçı döküldü. Alçının sertleşmesini takiben 1 saat beklendi. Daha sonra da ölçü maddeleri uzaklaştırılarak test modelleri elde edildi. Bu amaçla her teknikten 10'ar adet olmak üzere 30 adet model hazırlandı. Elde edilen test modelleri üzerinde deformasyon miktarını ölçmek amacıyla 0.05 mm duyarlıkta verniyeli kumpas kullanıldı (Resim 4). Değerlendirme tüm modeller üzerinde premolar ve molar dişlerin çapları ve premolar - molar mesafesi ölçülerek yapıldı. Yapılan ölçümlerden elde edilen değerler, orjinal boyutlardan çıkarılarak, deformasyon miktarları tespit edildi. Değerlendirme için bu deformasyon miktarlarının standart sapmaları tespit edildi. Bu değerlerin büyüklüklerine göre ölçü me-todları değerlendirildi. 5 RESİM 4 : Değerlendirmede kullanılan verniyeli kumpas.

ÜÇ ÖLÇÜ METODUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ BULGULAR Araştırma bulguları tablo 1., 2. ve 3. de ve Grafik l'de toplu olarak görülmektedir. Tablo l'de birinci metodun diğer bir deyimle fabrikasyon kaşık ile optosil ve xantoprenin birlikte kullanıldığı tekniğin araştırma bulguları görülmektedir. Buna göre premolar için ortalama deformasyon miktarı C.02 mm, molar için 0.02 mm, premolar-molar mesafesi için ise 0.105 mm'dir. Bunların standart sapmaları sırası ile 0.0258, 0.0258, 0.0497'dir. İkinci metodun, yani özel kaşık ile birlikte xantoprenin kullanıldığı tekniğin araştırma bulguları Tablo 2'de verilmiştir. Buna göre, ortalama deformasyon değerleri premolar için 0.02 mm, molar için 0.025 mm, premolar - molar mesafesi için 0.14 mm'dir. Bu değerlere göre standart sapmalarda; premolar için 0.0258 mm molar için 0.0263 mm, premolar - molar mesafesi için ise 0.0567' dir. Üçüncü metodun, yani standart kaşık ile stenç ve xantoprenin birlikte kullanıldığı tekniğin araştırma bulguları Tablo 3'de sergilenmektedir. Burada ise, ortalama deformasyon miktarları premolar için, 0.085 mm, molar için 0.06 mm, premolar - molar mesafesi için 0.14 mm'dir. Bu verilere göre standart sapma değerleri, sırasıyla 0.0245, 0.03162, 0.04594'dür. TARTIŞMA Araştırmada üç değişik ölçü metodu ile elde edilen modeller orjinal test modeli ile kıyaslanarak, meydana gelen boyut-sal deformasyonlar değerlendirilmiştir. Bütün araştırma bulguları toplu olarak değerlendirildiğinde, tüm metodlarda boyutsal deformasyon tespit edilmiştir. Elastomerik ölçü maddelerinin boyutsal deformasyonunun çok sayıda nedeni mevcuttur. Bunların arasında materyalin yapısına bağlı nedenler ön plana çıkmaktadır. Özellikle, tüm lastik esaslı ölçü maddelerinde sertleşme reaksiyonu bir çapraz bağlanma (cross - linkage) reaksiyonu olması nedeniyle reaksiyon sonucunda hafif bir büzülme kaçınılmazdır. Ayrıca araştırmamızda da kullandığımız silikon 6

Yavuz BURGAZ, Hişam DEMİRKÖPRÜLÜ esaslı elastomerik ölçü maddelerinde olduğu gibi condensation tipi silikonlarda reaksiyon sonucu oluşan etil alkolün buharlaşması sonucu büzülmeler meydana gelmektedir (1, 4, 7). Araştırmamızın konusu olan ölçü metodları, araştırma sonucunda elde edilen boyutsal deformasyon! arm standart sapma sonuçlarına göre değerlendirildiğinde, fabrikasyon kaşık ile optosil ve xantopren marka silikon esaslı elastomerik ölçü maddelerinin birlikte kullanıldığı 1. teknik en düşük standart sapma değerleri ile en güvenilir metod olarak ortaya çıkmıştır. Tekniğin uygulamasının kolay olması, ilave cihaz gerektirmemesi gibi avantajları tekniğin güvenilirliğini artırmakta, protetik diş tedavisinde uygulama oranını genişletmektedir. Bazı araştırmacıların benzer çalışmaları bu sonucu destekler niteliktedir (1, 7, 9). Standart sapma değerlerine göre güvenilir olan diğer teknik özel kaşıkla xantopren marka silikon esaslı elastomerik ölçü maddesinin birlikte kullanıldığı ikinci tekniktir. Bu teknikte elde edilen veriler 1. teknikle elde edilenlere yakın değerlerdedir. Bu nedenle de bu teknik, ıklinikte güvenle kullanılabilen bir metod olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu tekniğin en önemli dezavantajı, ölçü almadan önce, kaşık hazırlanması için primer ölçü alımı ile meydana gelen zaman kaybıdır. Ayrıca kaşık hazırlanması için de ilave zaman ve materyal gerekmektedir. Bu faktörler gözönüne alınmadığı takdirde düşük deformasyon oranı ile uygulanabilir bir ölçü metodudur. îlgili literatür bulguları bu sonuçla aynı paraleldedir (1, 7, 8, 9). Tablo 3 ve Grafik 1 incelendiğinde en fazla deformasyon miktarının 3. teknikte, yani fabrikasyon kaşık ile birlikte stenç ve xantopren marka silikon esaslı elastomerik ölçü maddesinin kullanıldığı tekniktir. Ülkemiz şartlarına göre oldukça pahalı materyaller olan elastomerik ölçü maddelerinden olan macun kıvamlı elastomelere alternatif olarak düşünülen ve bazı durumlarda kliniklerde kullanılan, termoplastik ölçü maddesi stençle birlikte silikon esaslı ölçü maddelerinin birlikte kullanıldığı bu tekniğin araştırma bulgularımız sonucunda güvenilir bir metod olmadığı ortaya çıkmaktadır (3). 7

ÜÇ ÖLÇÜ METODUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ SONUÇ Günümüz diş hekimliğinde yaygın olarak kullanılan silikon esaslı elastomerik ölçü maddelerinde sertleşme reaksiyonu bir çapraz bağlanma reaksiyonu olduğu için ve kullanılan silikon esaslı elastomerler reaksiyon sonucu oluşan alkolün buharlaşması sonucu büzülme gösteren condensation tipi materyaller olduğu için boyutsal deformasyon kaçınılmaz olmaktadır. Bu özellik gerek yapımcı firmaların materyalin yapısında yaptıkları düzeltmeler gerekse kullanılan ölçü metodları ile minimali-ze edilmektedir. Bu bilgilerin ışığında araştırmamızda mukayese edilen teknikler arasında, uygulamasının kolay olması ve araştırma bulgularımızla da desteklenen düşük deformasyon oranı ile fabrikasyon kaşık ile macun kıvamındaki ve akıcı kıvamdaki silikon esaslı elastomerik ölçü maddelerinin birlikte kullanıldığı wash metodu en iyi sonucu ortaya koymaktadır. Bu sonuca ilaveten özel kaşıkla birlikte silikon esaslı elastomerik ölçü maddelerinin kullanıldığı metodta araştırma bulgularımızla desteklenen güvenilir bir metodtur. Macun kıvamlı silikon esaslı elastomerik ölçü maddelerine bir alternatif olarak kullanılan termoplastik ölçü maddesi stenç-in uygulandığı metod yüksek deformasyon oranı ile güvenilir olarak bulunmamıştır. ÖZET Araştırmada kondensasyon tipi silikon esaslı elastomerik ölçü maddeleri kullanılarak üç değişik tip ölçü metodu kıyas-lanmıştır. Bu metodlar arasında fabrikasyon kaşıkla macun kıvamlı ve akıcı kıvamlı silikon esaslı elastomerin birlikte kullanıldığı teknik ile özel kaşıkla akıcı kıvamda silikon esaslı elastomerin kullanıldığı teknik gm-enilir olarak bulunmuştur. Araştırmada incelenen diğer teknik olan fabrikasyon kaşık ile stenç ve akıcı kıvamda silikon esaslı elastomerin kullanıldığı metod yüksek standart sapma değerleri nedeniyle güvenilir olarak bulunmamıştır. 8

Yavuz BURGAZ, Hişam DEMİRKÖPRÜLU SUMMARY EVALUATION OF THREE DIFFERENT IMPRESSION TECHNIQUES IN WHICH SILICON BASE ELASTOMERS ARE USED In this study, three different impression techniques in which were used condensation type, silicon base elastomeric impression materals. First technique which was utilized a putty and light body silicon impression materials with stock trays was most ccnfidental. Second technique which was utilized light body silicon impression material with custom trays was confidental as well as first technique. Third technique which used impression compaund and light body silicon impression materials with stock trays was faund non-confidental. KAYNAKLAR 1. Craig R.G., Obrain W.J., Powers J.M. : Dental Materials, III. Ed. The Mosby Co., St. Louis, London, 1983. 2. Eames W.B., Sieweke J.C., Wallace S.W., Rogers L.B. : Elastomeric impression Materials : Effect of Bulk on Accuracy, J. Prosthet. Dent., 41 (3) : 304, 1979. 3. Gunter, G., Welsh, S.L. : Evaluation of a Rubber - Base impression, J. Prosthet. Dent., 39 (1) : 95, 1978. 4. Phillips, R.W. : Skinner's Science of Dental Materials, 8. Ed., W.B. Saunders Co., Philadelphia, London, Toronto, Mexico City, Rie de Je-nerio, Sdyney, Tokyo, 1982. 5. Sandrik, J.L., Vacco, J.L. : Tensile and Bond Strength of Putty - Wash Elestomeric impression Materials, J. Prosthet. Dent., 50 (3) : 358, 1983. 6. Shillinburg, H.T., Hobo, S., Whitsett, L.D. : Fundamentals of Fixed Prosthodontics, 2. Ed., Quintessence Publishing Co., inc., Chicago, Berlin, Rio de Janerio and Tokyo, 1981. 7. Tylman, S.D., Malone, W.F.P. : Tylman's Theory and Practice of Fixed Prosthodontics, 7. Ed., The C.V. Mosby Co., St. Louis, 1978. 8. Yavuzyilmaz, H. : Metal Destekli Estetik (Veneer - Kaplama) Kronlar, Gazi Üniversitesi B.Y.Y.O. Matbaası, Ankara, 1985. 9. Reveised merican Dental Association Specification No : 19 for Non -Aqueous, Elastomeric Dental impression Materials, J.A.D.A. 94 : 733, 1977. 9

ÜÇ ÖLÇÜ METODUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ TABLO I FABRİKASYON KAŞIK + OPTOSİL + XANTOPREN Örnek No. P Değerleri M Değerleri P-M Değerleri Deformasyon Deformasyon Deformasyon 1 8.40 0.50 10.25 0.00 17.45 0.15 2 8.35 0.00 10.25 0.00 17.45 0.15 3 8.35 0.00 10.30 0.05 17.45 0.15 4 8.30 0.05 10.25 0.00 17.30 0.00 5 8.30 0.05 10.25 0.00 17.40 0.10 6 8.35 0.00 10.30 0.05 17.40 0.10 7 8.35 0.00 10.25 0.00 17.45 0.15 8 8.35 0.00 10.30 0.05 17.40 0.10 9 8.40 0.05 10.30 0.05 17.35 0.05 10 8.35 0.00 20.25 0.00 17.40 0.10 ORT 8.35 0.02 10.27 0.02 17.405 0.15 ST 0.0258 0.0258 0.0497 TABLO 1: Fabrikasyon kaşık ile optosil ve xantopren marka elastome -rik ölçü maddesinin birlikte kullanıldığı 1. tekniğin araştırma bulguları. SD = STANDART SAPMA ORT = ORTALAMA DEFORMASYON 10

Yavuz BURGAZ, Hişam DEMIRKOPRULU TABLO II ÖZEL KAŞIK + XANTOPREN Örnek No. P Değerleri M Değerleri P-M Değerleri Deformasyon Deformasyon Deformasyon 1 8.35 0.00 10.30 0.05 17.45 0.15 2 8.35 0.00 10.20 0.05 17.45 0.15 3 8.30 0.05 10.25 0.00 17.55 0.25 4 8.35 0.00 10.25 0.00 17.45 0.15 5 8.35 0.00 10.20 0.05 17.40 0.10 6 8.40 0.05 10.25 0.00 17.45 0.15 7 8.35 0.00 10.20 0.05 17.35 0.05 8 8.35 0.00 10.20 0.05 17.50 0.20 9 8.30 0.05 10.25 0.00 17.40 0.10 10 8.40 0.05 10.25 0.00 17.40 0.10 ORT 8.35 0.02 10.235 0.025 17.44 0.14 SD 0.0258 0.0263 0.0567 TABLO 2. Özel kaşık ile xantopren marka elastomerik ölçü maddesinin birlikte kullanıldığı 2. tekniğin araştırma bulguları. SD = STANDART SAPMA ORT = ORTALAMA DEFORMASYON 11

ÜÇ ÖLÇÜ METODUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ TABLO III FABRİKASYON KAŞIK + STENÇ + XANTOPREN Örnek No. P Değerleri M Değerleri P-M Değerleri Deformasyon Deformasyon Deformasyon 1 8.25 0.10 10.20 0.05 17.45 0.15 2 8.30 0.05 10.20 0.05 17.45 0.15 3 8.25 0.10 10.20 0.05 17.50 0.20 4 8.25 0.10 10.20 0.05 17.40 0.10 5 8.25 0.10 10.15 0.10 17.45 0.15 6 8.25 0.10 10.15 0.10 17.35 0.05 7 8.30 0.05 10.20 0.05 17.45 0.15 8 8.30 0.05 10.20 0.05 17.50 0.20 9 8.25 0.10 10.25 0.00 17.40 0.10 10 8.25 0.10 10.15 0.10 17.45 0.15 ORT 8.265 0.085 10.19 0.06 17.44 0.14 SD 0.02415 0.03162 0.04594 TABLO 3. Fabrikasyon kaşık ile termoplastik ölçü maddesi stenç ve xan-topren marka elastomerik ölçü maddesinin birlikte kullanıldığı 3. tekniğin araştırma bulguları. SD = STANDART SAPMA ORT = ORTALAMA DEFORMASYON 12

Yavuz BURGAZ, Hişam DEMİRKÖPRÜLÜ GRAFİK 1. Tüm araştırma bulgularının toplu olarak görünümü. 0,04 0OÎ 0.02 0.01, Mi I Premolar 1 Moiar Premolar-Molar Fabrikasyon Kdşık + Opf-osil +Xanfopren Özel Kaşık + Xan -opren Fabrikasyon Kaşık+ S^enc+Xanfopren 0. 3 0.2 0.1 13

G.Ü. Dişhek. Fak. Der. Cilt III, Sayı 2, Sayfa 15-20, 1986 ENDODONTİK TEDAVİDE KULLANILAN PAPER POİNTLER'İN ANTİBAKTERİYEL ETKİNLİKLERİNİN ARAŞTIRILMASI Dr. Aykut A. MISIRLIGİL* Dr. Behiye ERDOĞAN** Endodontik tedavide paper point'lerin (kâğıt koni) çok çeşitli kullanım alanları bulunmakta ve hekimin işlevini büyük ölçüde kolaylaştırmaktadır. Bu kullanılım alanları arasında, steril ve emici özelliğe sahip paper pointlerin, bakteriyolojik numunelerin enfekte kök kanallarından alınmasına müteakip ekilecekleri kültür ortamına transferleri sırasında kullanılmalarını sayabiliriz. Yine, irri-gasyondan sonra kök kanallarını kurutmada kullanılmaları ve antiseptiklerle dezenfekte edici maddeleri tedavisi yapılan kanallara taşıyabilmeleri, çok yaygın kullanılım alanları arasındadır (1, 2, 4, 6). Piyasada satılan paper pointlerin büyük bir kısmı standart boy, kalınlık ve emicilikte imal edilmiş olup, bu özellikleri do-layısı ile de jinjival kanallara kolaylıkla batırılabilmekte ve çeşitli araştırmalar için sıvı toplamada kolaylık sağlamaktadır. Üretici firmalar ürettikleri paper pointlerin steril olup olmadıklarını çoğu kez kutu üzerlerinde belirtmelerine rağmen, bunların antibakteriyel bir özelliğe sahip olup olmadıklarına hiç değinmemektedirler. Oysaki, endodontik tedavide dişhekim-leri tarafından bu kadar çok kullanılan paper pointlerin antibakteriyel özelliğe sahip olup olmamaları da çok önemlidir. Bu araştırma, yurdumuz piyasasında en çok satılan paper pointlerin, sözü edilen özelliğe sahip olup olmadıklarını araştırma açısından gerçekleştirilmiştir. ( * ) A.Ü.D.H.P. Mikrobiyoloji Doçenti. (**) A.Ü.D.H.F. Tedavi Anabilim Dalı Dr. Dt. 15

PAPER POİNTLERİN ANTİBAKTERİYEL ETKİNLİKLERİ MATERYAL VE METOD Araştırmamızda Ankara'daki diş depolarından rastgele temin edilmiş 3 değişik marka paper point kullanılmıştır (Resim I). Ankara Refik Saydam Hıfzıssıhha Enstitüsü, 'kültür koleksiyonlarından temin edilen, Streptococcus faecalis (10541-5) ve Lactobacillus casei (319-26), standart suşları ile, İngiltere, National Collection of Type Cultures, Central Public Health Laboratory, Colindale Avenue - London NW9'dan temin edilen 10919 kod numaralı, Streptococcus mutans standart susu araştırmamızda kullanılmıştır. Liyofilize haldeki standart suşlar, Ankara Üniv. Diş Hek. Fak. Mikrobiyoloji laboratuvarında büyük bir dikkatle açılarak buyyonlara transfer edildiler ve buradaki üremelerini müteakip, % 5 koyun kanı içeren standart çaptaki kontrollü petri plaklarına bütün yüzeyi kapsayacak şekilde ekildiler (aynı oranda). 16

Dr. Aykut A. MISIRLIGİL, Dr. Behiye ERDOĞAN 37 C 'de 48 saatlik inkübasyona müteakip petri plaklarının bütün bölgelerinde üreme görüldü ve üzerlerinde yapımcı firmaları tarafından steril oldukları belirtilen paper point kutuları, steril odada steril şartlar altında açılarak bunlardan alınan üç değişik firmaya ait paper point numaralanarak kültürler üzerine yerleştirildi. Kültürler tekrar 48 saat boyunca 37 C 'de inkübasyona tabi tutuldular ve bu süre sonunda üreme zonları açısından incelendiler. Deneyler iki kez yeni paper pointlerle tekrarlanarak alınan neticeler karşılaştırıldı. Araştırmanın ikinci bölümünde ise, beş bireyden alman karışık tükürük örneklerinin ekimi kanlı jeloz plaklarına yapıldı. Bunların üzerine araştırmanın birinci bölümünde olduğu gibi paper pointier yerleştirilerek, aynı şartlar altında 37 C 'de 48 saat inkübe edildiler. Neticeler çift kontrollü olarak değerlendi-rilerek, bu süre sonunda kayda geçirildi. SONUÇLAR Araştırmanın her iki bölümünde de teste tabi tutulan paper pointier bakımından benzer sonuçlar ortaya çıktığı görüldü. Çift kontrollü olarak denenen üç değişik firmaya ait, paper pointlerde, ekimi yapılan bakterilere karşı gelişen inhibisyon zonu teşekkülü, en fazla olarak sırasıyle; Nova, daha az olarak ise Risa, firmasmınkinde bulundu, Kerr, firmasına ait paper pointlerin etrafında ise hiç bir zon teşekkül etmediği görüldü (Resim II). Testlerde kontaminasyona ait herhangi bir bakteriyolojik kanıt bulunamaması, ekimi yapılan paper pointlerin tamamının yapımcıların belirttiği gibi steril olduğunu ve bunlardan Nova firmasının imal ettiklerinin, diğerlerinden daha fazla an-tibakteriyel etkiye sahip olduğunu ortaya koymuştur. TARTIŞMA Dişhekimliği literatüründe emici pointlerle ilgili olarak pek az bir bilgi ve araştırmaya rastlanılmaktadır. Bunların, gerek canlı dokularla temas sürelerinin ve gerekse kanal içindeki ka- 17

PAPER POİNTLERİN ANTİBAKTERİYEL ETKİNLİKLERİ lış sürelerinin çok kısa olmaları nedeni ile muhtemelen detaylı bir araştırma konusu olarak ele alınmamışlardır (5). Paper pointlerin biolojik evaluasyonları ile ilgili olarak yapılan bir araştırmada, çeşitli firmalara ait paper pointier kullanılmış ve bunlardan bir tipinin diğer tiplere nazaran bariz bir hemolitik aktivite ve sitotoksik cevap oluşturduğu gözlenmiştir. Bu sitotoksik paper pointlerin kimyasal analizi, formal-dehid içerdiklerini ortaya koymuştur (5). Halbuki, günümüz dişhekimliğinde, gerek araştırma maksadı ile jinjival sıvıların emilerek toplanmasında, gerekse, rutin endodonti klinik çalışmalarında, kök kanallarından enfek-te exudalarin elde edilmesinde ve böylelikle patojenik mikroorganizmaların idantifiye edilerek tedavinin yönlendirilmesinde, steril paper pointier geniş oranda kullanılmaktadır. Kök kanallarından mikroorganizmaların izole edilerek tedavinin üreyen bakterilere göre yönlendirilmesi, hernekadar en ideal yöntem-se de, son yıllarda piyasaya çok geniş spektrumlu antibiotikle-rin sunulması ve kullanılması ile bu husus sık sık önemsenme-mekte ve göz ardı edilmektedir. Morse ve ark. (3), 1981'de yap- 18

Dr. Aykut A. MISIRLIGİL, Dr. Behiye ERDOĞAN tıkları bir araştırmada enfekte kanaldan kültür alma işleminin önemini yeniden gündeme getirmişlerdir. Yalnız, kültür alma işleminde üzerinde durularak unutulmaması gereken bir husus, kullanılan paper point'in herhangi bir ajana batırılmaması ve bu yolla kanaldan alman patolenik bakterilerin üreme, izalasyon ve idantifikasyonlarinda ciddi bir hataya yol açılmamasıdır (6, 7). Nitekim, Orstavik (8) ve Morse (3), kök kanallarında kullanılan ilaçlarla allerji ve toksisite problemleri ortaya çıkabileceğini ve ne tip ilaçların, nelerle kullanıldığının iyi bilinmesi gerektiğini belirtmişlerdir. Diğer önemli bir husus ise, yapımları sırasında antibakteriyel ajanlar ilave edilmiş paper pointlerin, kullanılmaları sırasında da antibakteriyel ajanlara batırılarak kök kanallarına konulması ve bir kross reaksiyonun meydana getirilebilmesi riskidir. Bu tür reaksiyonlar, nötralize edici, smerjiztik, etki arttırıcı ve antogonistik tabiatta olabilir. Tedavi seansları sırasında kanallarda paper pointlerin bırakılmaları ile de resistans bakteriler ortaya çıkabilir. Yurdumuz piyasasında satılan paper pointlerin, antibakteriyel etkinliklerinin saptanmasını konu alan araştırmamızda, üç değişik firmaya ait paper pointlerin mukayesesi yapılmış ve bunlardan birinin hiç, diğer ikisinin ise çok az derecede antibakteriyel özelliğe sahip olduğu ortaya konulmuştur. Bu antibakteriyel özellikten sorumlu olan ajan her ne kadar tarafımızca tespit edilmemiş ise de, bunun Möller'in (5), araştırmasında paper pointlerde varlığını saptadığı formaldehit olduğu düşünülebilir. Bütün bu neticeler bize, paper pointlerin endodontik tedavide vazgeçilmez bir unsur olarak kullanılmaları gerekliliğini, fakat bunun yanında, jinjival sıvı toplama ve ilmi araştırma gibi hassas konularda antibakteriyel özelliklere sahip olabileceklerinin unutulmamaları gerekliliğini ortaya koymaktadır. ÖZET Bu araştırmada, endodontik tedavide kullanılan ve yurdumuz piyasasında en çok satılan paper pointlerin antibakteriyel 19

PAPER POİNTLERİN ANTİBAKTERİYEL ETKİNLİKLERİ özellikleri araştırılmıştır. Streptococcus faecalis, Streptococcus mutans ve Lactobacillus casei, gibi kök kanallarından en fazla izole edilen üç mikroorganizma türüne karşı teste tabi tutulan, üç değişik yapımcı firmaya ait paper pointlerden birinin hiç, diğer ikisinin ise kısmi antibakteriyel özelliğe sahip oldukları saptanmıştır. SUMMARY INVESTIGATION OF THE ANTIBACTERIAL ACTIVITIES OF THE PAPER POINTS Antibacterial activities of the endodontic paper points that are widely used in dentistry were tested in this research. Of the three types tested against their sensitivity to the Strept. faecalis, Strept. mutans and Lac. casei, bacteries, two, each from the different supplier firms found to exhibit diffusible antibacterial activity. Paper points of the other third firm found to have none antibacterial activity. KAYNAKLAR 1. Anders, T., Fejerkskov, O. : Textbook of Cariology, Munksgaard Publ. Ltd., Copenghagen, 1986. 2. Grossman, L.I. : Endodontic Practice, 9th ed., Lea and Febiger, Philadelphia, 1978. 3. Morse, D.R. : Endodontic microbiology in 1970's. Int. Endodontic journal, 14: 69, 1981. 4. Möller, A.J.R. : Microbiological Examination of Root Canals and Periapical Tissues of Human Teeth. Akademiförlaget, Göteborg, 1966. 5. Möller, B., Hensten - Petersen, A. : Biological evaluation of absorbent paper points. Int. Endodontic Journal, 18 : 183, 1985. 6. Nolte, W. : Oral Microbiology, 4th ed., Mosby oc., St. Louis, 1982. 7. Ross, P.W., Holbrook, W.P. : Clinical and Oral Microbiology, Blacwell Scientific Publ., Oxford, 1984. 8. Orstavik, D. : Antibacterial properties of root canal sealers, cements and pastes. Int. Endodontic Journal, 14 : 125, 1981. 20

G.Ü. Dişhek. Fak. Der. Cilt III, Sayı 2, Sayfa 21-35, 1986 FARKLI BAŞ KONUMLARINDA ÇEKİLEN LATERAL SEFALOMETRİK FİLMLERDE YUMUŞAK DOKULARIN İNCELENMESİ* Oktay ÜNER** Hakan. N. ÎŞCAN*** Sema ILGAR**** Sevil AKKAYA**** Örtodontik tedavi sonunda estetiğin, kusursuz fonksiyonun ve stabil bir oklüzyonun elde edilmesinde tanı ve tedavi planlamasının önemi büyüktür. Broadbent (l)'in 1931 yılındaki ilk uygulamasından bu yana lateral sefalometrik filmler; kafa - yüz iskeletinin, çenelerin, dentoalveolar yapıların sagittal ve dik yön gelişimleri hakkında bilgi veren ve böylece tedavi planlamalarında rehberlik eden en önemli tanı araçlarından biri olmuştur. Lateral sefalometrik filmlerin çekimleri sırasında doğal fizyolojik baş konumunun tesbitinde önde orbita, arkada porion noktalarıyla belirlenen Frankfurt düzleminin yatay düzleme paralelliği sağlanmaktadır. Ancak bazı araştırıcılar (1, 2, 6,10,11) baş konumunun tesbitinde yararlanılan sefalostat'm kulak çubuklarının her bireyin kulak deliklerine veya dış kulak yolu eğimine tam olarak uymaması nedeniyle yumuşak doku porion noktasının kemiksel porion noktasını temsil edemeyeceğini ve bunların sonucu olaralkta filmlerde Frankfurt düzleminin gerçek yatay düzlemle paralelliğinin sağlanamayacağını vurgulamaktadırlar. ( * ) Araştırma G.Ü. Dişhek. Fak. Ortodonti Anabilim Dalında yapılmış olup, A.Ü. Dişhek. Fak. 1. Bilimsel Kongresi'nde tebliğ edilmiştir. Milli Kütüphane, 6-11 Mayıs 1985, Ankara. ( ** ) G.Ü. Dişhek. Fak. Ortodonti Anabilim Dalı Öğretim Üyesi, Prof. Dr. ( *** ) G.Ü. Dişhek. Fak. Ortodonti Anabilim Dalı Öğretim Üyesi, Yrd. Doç. Dr. (****.) G.Ü. Dişhek. Fak. Ortodonti Anabilim Dalı Araş. Görev., Dr. Dt. 21

FARKLI KONUMLARDAKİ FİLMLERDE YUMUŞAK DOKULAR Bazı araştırıcıların lateral sefalometrik filmlerde Frankfurt düzleminin gerçek yatay düzlemle paralelliğinin sağlanması için bazı yöntemler ortaya koymalarına rağmen (1, 6, 7, 8) bu paralelliğin sağlanamadığı durumlarda iskeletsel, dentoalveolar veya yumuşak dokularla ilgili olarak yapılan ölçümlerde değişimlerin olup olmayacağı konusu araştırılmamıştır. Oysa bu tür değişimlerin olması halinde tedavi planlamalarında yanılgılara düşülebilecektir. Bilindiği gibi, yüz profili ile dudakların konumları tedavi planlamalarında gözönüne alınan ve hatta bazı sınır vakalarında diş çekimi kararını etkileyen önemli kriterlerdir. Lateral sefalometrik filmlerin çekimi sırasında hatalı baş konumlandırılmasına bağlı olarak alt ve üst dudakların konumlarında meydana gelebilecek değişimler de tedavi planlamalarında yanılgılara neden olabilecektir. Bu araştırmanın amacı; Frankfurt düzleminin yatay düzlemle paralelliğinin sağlanmış olduğu lateral sefalometrik filmlerle karşılaştırdıklarında, farklı baş konumunda elde edilmiş filmlerde alt ve üst dudak konumlarının değişip değişmediğini incelemektir. MATERYAL VE METOD Araştırma materyalini ortodontik tedavi görmemiş 9 Angle Kİ. I, 6 Angle Kİ. II, 1, 3 Angle Kİ. II, 2 ve 2 Angle Kİ. III anomaliye sahip (Tablo I), kronolojik yaş ortalaması 11 yıl 10 ay (142 ay) olan ve yaşları 8 yıl 2 ay (98 ay) ile 17 yıl 8 ay (212 ay) arasında değişen (Tablo II) 13 kız, 7 erkek toplam 20 bireyden iki ayrı baş konumunda çekilen 40 adet lateral sefalometrik film oluşturmaktadır. Araştırmanın ikinci aşamasında oluşturulan iki gruptaki bireylerde anomalilerin dağılımı şöyledir; I. grupta 5 Angle Kİ. I, 3 Kİ. II, 1, 1 Kİ. II, 2, 1 Kİ. III, II. grupta ise 4 Kİ. I, 3 Kİ. II, 1, 2 Kİ. II, 2 ve 1 Kİ. III (Tablo I). Bireylerin birinci sefalometrik filmlerinin çekimi sırasında Frankfurt düzlemi (7) yere paralel olacak şekilde başa konum 22

Oktay ÜNER, Hakan N. İŞCAN, Sema ILGAR, Sevil AKKAYA TABLO I. Maloklüzyon Sınıflarının Gruplara Göre Dağılımı. ANOMALİ TÜM MATERYAL I. GRUP II. GRUP Kİ. I 9 5 4 Kİ. II, 1 6 3 3 Kİ. II, 2 3 1 2 Kİ. III 2 1 1 TOPLAM 20 10 10 TABLO II. Kronolojik Yaşlara İlişkin Bulgular. N = 20 X s d Min. Maks. Kronolojik Yaş 142 ay (11 yıl 10 ay) 33.11 2 ay) 98 ay (8 yıl 212 ay (17 yıl 8 ay) verilmiştir. İkinci filmlerin çekimi sırasında birinci filmlerde olduğu gibi baş sefalostat'a yerleştirilmiş ancak bu kez bireyin yumuşak doku orbita noktasının 5 milimetre altında bir nokta orbita noktası olarak alınmış ve yumuşak doku porion (7) ile bu orbita noktasını birleştiren doğrunun yere paralelliği sağlanarak başa konum verilmiştir (Şekil 1). Bütün filmler dişler sentrik oklüzyonda, alt ve dudaklar mentalis kasında kasılma olmaksızın hafif temas veya istirahat durumunda iken ve lateral sefalometrik filmlerin çekimlerinde-ki standardizasyon kurallarına uygun olarak çekilmişlerdir. 23

FARKLI KONUMLARDAKİ FİLMLERDE YUMUŞAK DOKULAR ŞEKİL 1. Araştırmada Lateral Sefalometrik Filmlerin Elde Edildiği İki Ayrı Baş Konumu. Elde edilen filmlerdeki yumuşak doku profilleri aynı araştırıcı tarafından asetat kâğıtlarına çizilmiş; Steiner (9) 'in yumuşak doku analizi için kullandığı ve burun alt kenarı orta noktası ile yumuşak doku pogonion'u birleştiren S-çizgisi belirlenmiştir (Şekil 2). Alt ve üst dudakların bu doğruya olan dik uzaklıkları 0.5 mm.'ye kadar ölçülmüştür. Kırk adet filmin birinci çizim ve ölçümleri tamamlandıktan onbeş gün sonra normal konumda çekilmiş 20 film içinden 10 ve farklı konumda çekilmiş 20 film içinden 10 film olmak üzere toplam 20 film gelişigüzel örnekleme ile seçilerek bireysel çizim ve ölçüm hatasının istatistiksel kontrolü amacıyla aynı araştırıcı tarafından ikinci kez çizilip ölçülmüştür. İki ölçüm arası farkların ortalamasının istatistiksel önem kontrolü eşleştirilmiş t testi ile yapılmıştır. Her iki değişken için normal ve farklı baş konumunda alınan filmlerdeki ölçümler arasındaki farkların ortalamasının istatistiksel önem kontrolü yine eşleştirilmiş t testi ile yapılmıştır. 24

Oktay ÜNER, Hakan N. İŞCAN, Sema ILGAR, Sevil AKKAYA ŞEKİL 2. Araştırmada Kullanılan Steiner'in S-Çizgisi, BULGULAR Bireysel çizim ve ölçüm hatasının kontrolü amacıyla 20 filmde alt ve üst dudağa ilişkin birinci ve ikinci ölçüm değerleri ortalamaları, iki ölçüm arası ortalama fark ve standart hatası ile farkın önem kontrolü için bulunan t değerleri Tablo IlI'de görülmektedir. Bulunan t - değerlerinin 19 Serbestlik derecesinde ve % 5 önem düzeyindeki tablo değerleriyle karşılaştırılmalarında bireysel çizim ve ölçüm hatasının istatistiksel olarak önemli olmadığı bulunmuştur. Normal baş konumunda ve farklı konumda çekilmiş filmlerde üst dudak/s-çizgisi ve alt dudak/s-çizgisi uzaklıklarına 25

FARKLI KONUMLARDAKİ FİLMLERDE YUMUŞAK DOKULAR ilişkin istatistiksel bulgular Tablo IV'de görülmektedir. Aynı tabloda baş konumunun değişmesiyle üst ve alt dudak konumlarında görülen değişimlere ait biyometrik bulgular görülmektedir. Tüm materyalin incelenmesinde baş konumunun değiştirilmesine bağlı olarak üst dudakta ortalama olarak 0.18 mm.' li'k, alt dudakta 0.27 mm.'lik protrüzyon olmuş ancak bu farklılıklar biyometrik olarak önemli bulunmamışlardır. TABLO III. Bireysel Öîçtim Hatasının Önem Kontrolüne İlişkin İstatistiksel Bulgular (N = 20). DEĞİŞKENLER 1. Ölçüm 2. Ölçüm X 2 (x r x 2 ) D s ö t Üst Dudak/S-çizgisi 1.65 1.48 0.17 0.09 1.93 Alt Dudak/S-çizgisi 0.85 0.68 0.17 0.12 1.50 Araştırmanın ikinci aşamasında kronolojik yaşlarına göre iki ayrı grup oluşturulmuştur (Tablo V). Her iki grupta, baş konumunun değişmesine bağlı olaraik üst dudak/s-çizgisi ve alt dudak/s-çizgisi uzaklıklarında görülen değişimler incelenmiştir. Birinci grupta baş konumunun değişmesine bağlı olarak üst dudak konumunda değişim görülmemiştir (Tablo VI). Ancak alt dudakta baş konumunun değişmesiyle 0.25 mm.'lik bir retrüzyon izlenmiş fakat bu değişim istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. İkinci grupta baş konumunun değişmesiyle üst dudakta 0.35 mm.'lik, alt dudakta 0.8 mm.'lik protrüzyon izlenmiştir (Tablo VII). Bu değişimlerden yalnız alt dudaktaki biyometrik olarak 0.05 düzeyinde önemli bulunmuştur. 26

TABLO IV. Araştırma Kapsamına Alman Tüm Bireylerin (N=20) Kronolojik Yaş ve İki A lerinde Ölçülen İki Değişkene İlişkin İstatistiksel Bulgular. NORMAL KONUMDA (N=20) FARKLI KONUMDA (N=2Q) DEĞİŞKENLER x A s d Min. Maks. x B s d Min. M Üst Dudak/S-çizgisi 0.05 2.60 4.0 5.0 0.13 2.79-4 4.0 5 Alt Dudak/S-çizgisi 0.33 2.79 4.5 6.0 0.60 3.21 4.0 8

TABLO V. Araştırma Kapsamına Alınan Bireylerin Kronolojik Yaşlarına Göre Oluşturulan gular. I. GRUP (n=10) DEĞİŞKEN X s d Min. Maks. X s d Kronolojik Yaş 114.7 (9 yıl 7 ay) 13.01 98 (8 yıl 2 ay) 134 (11 yıl 2 ay) 169.3 (14 yıl 4 ay) 22.1

/ TABLO VI. Birinci Gruba Ait Bireylerden Farklı İki Konumda Çekilen Filmlerde Ölçülen gular. I. GRUP (8 yıl 2 ay- 11 yıl 2 ay) n=10 Normal Konumda Farklı Konumda x A s d Min. Maks. x B S d Min. Ma Üst Dudak/S-çizgisi 0.25 2.59 2.5 4.5 0.25 3.03 2.5 5 Alt Dudak/S-çizgisi 0.80 2.82 2.5 6.0 0.55 3.11 2.5 6

TABLO VII. İkinci Gruba Ait Bireylerden Farklı Konumda Çekilen Filmlerde Ölçülen Bulgular. *P<0.05 II. GRUP (11 yıl 8 ay - 17 yıl 8 ay) n=10 Normal Konumda Farklı Konumda x A s d Min. Maks. x B s d Min. M Üst Dudak/S-çizgisi 0.35 2.71 4.0 5.0 0.00 2.68 4.0 5 Alt Dudak/Ş-çizgisi 0.15 2.82 4.5 5.5 0.65 3.47 4.0 8

Oktay ÜNER, Hakan N. İŞCAN, Sema ILGAR, Sevil AKKAYA TARTIŞMA Ortodontik anomalilerin tanısında ve tedavi planlamasında önemli tanı araçlarından olan lateral sefalometrik filmlerin çekimi sırasında doğal baş konumunun sağlanabilmesindeki bazı güçlüklerin ortadan kaldırılmasına ilişkin değişik yöntemler geliştirilmiş olmasına rağmen (1,2,6-8) doğal baş konumunun sağlanamadığı filmlerde yapılan ölçüm sonuçlarında farklılığın olup olmadığı araştırılmamıştır. Bu amaca yönelik olarak yapılan bu araştırmada; normal konumda alınmış filmlerdeki ölçüm değerleriyle karşılaştırıldıklarında farklı baş konumunda alınmış filmlerde üst ve alt dudakların S-çizgisine uzaklıklarına ilişkin ölçüm değerlerinin değişim gösterip göstermeyeceği incelenmiştir. Farklı baş konumunda alınmış filmlerin çekimi sırasında orbita noktasının yerinin 5 mm. olarak değiştirilmesinin nedeni bu değerin yapılabilecek hata, sınırları içinde olabileceği düşüncesidir. Araştırma gruplarının oluşturulmasında dişsel sınıflamaya gerek görülmemesinin nedeni ise filmlerin çekimi sırasında mentalis kasının S- çizgisinin konumunu değiştirecek kadar kasılmasına izin vermeden dudakların birbirleriyle hafif temasının veya serbest konumlarının korunmuş olmasıdır. Ancak yine de gruplardaki anomali türlerinin sayılarının eşit olmasına özen gösterilmiştir. Araştırma bulgularımız incelendiğinde; tüm materyalde baş konumunun değişmesiyle alt ve üst dudaklarda biyometrik olarak önemli bulunmayan protrüzyonlar izlenmiştir. Ingervall ve Janson (3); aralarındaki ilişkinin gösterilmemiş olmasına rağmen dudak kuvvetlerinin dudak tonusunu yansıttığının kabul edildiğini ve dudak kuvvetlerinin de yaş ile doğru orantılı olarak arttığını (5) bildirmektedirler. Dudak tonusu-nun yaş faktörüyle değişebileceği düşüncesiyle araştırma grubu, kronolojik yaşlarına göre ikiye ayrılmışlardır. Ortalama yaşı küçük olan I. grupta baş konumunun değişmesiyle yalnız alt dudakta biyometrik olarak önemli bulunmayan bir retrüzyon izlenirken, II. grupta her iki dudakta da protrüzyon görülmüştür. Ancak yalnız alt dudağın gösterdiği protrüzyon biyometrik 31

FARKLI KONUMLARDAKİ FİLMLERDE YUMUŞAK DOKULAR olarak önemli bulunmuştur. Şu halde tüm materyalin incelenmesinde baş konumunun değişmesiyle görülen üst ve alt dudak protrüzyonu II. gruptan kaynaklanmaktadır. Yalnız II. grupta ve alt dudakta görülen baş konumlandırılmasına bağlı istatistiksel önemli değişimin nedeni yaşa bağlı olarak artan dudak tonusuna bağlı olabilir. Buna göre araştırmanın bulguları şöyle yorumlanabilir; dudak kuvvetinin dolayısıyla tonusunun fazla olduğu II. grup bireylerde farklı konumda film çekimi sırasında baş önde yukarı doğru hareket ettiğinde boyun kası «Platysma» az da olsa gerilmektedir. Bu kas yukarıda korpus mandibula'nın alt kenarına, yanak derisinin iç yüzeyine ve «comissura labiorum» derisinin iç yüzeyine tutunmaktadır (4). «Platysma» nm bu gerilmesinden etkilenebilecek olan alt dudağı aşağı çeken «musculus depressor labii inferioris» in (Şekil 3) gerilmesiyle «comissura labiorum» aşağı çekilebilecek, buna bağlı olarak alt dudakta daha fazla olmak üzere her ŞEKİL 3. Platysma ve M. Depressor Labii inferioris. 32

Oktay ÜNER, Hakan N. İŞCAN, Sema ILGAR, Sevil AKKAYA iki dudakta da. aşağı ve ileri doğru konum değişikliği oluşabilecektir. Oysa yaş ortalaması küçük olan I. grup bireylerde dudakların tonusları daha az olabileceğinden baş konumunun değişmesiyle kaslarda oluşan gerilmelerin dudakları etkilememiş olduğu söylenebilir. Ancak başın doğal konumundan yalnız 5 mm. önde yukarı doğru hareket etmesiyle kaslardaki elektro-miyografik aktivitelerin ölçülmesi ve bu aktivitelerin dudaklara etkileri ayrı bir araştırma konusu olabilir. Sonuç olarak; 11-18 yaş grubu bireylerin lateral sefalometrik filmlerinin çekimi sırasında Frankfurt düzleminin yere paralelliğinin sağlanmasına özen gösterilmesi gerektiği, özellikle alt dudak konumunun farklı baş konumlandırılmasından etkilenebileceği söylenebilir. ÖZET Bu araştırmada, lateral sefalometrik filmlerin çekimi sırasında baş konumlandırılmasına bağlı olarak alt ve üst dudakların Steiner'in S-çizgisine olan uzaklıklarında herhangi bir değişimin olup olmayacağının incelenmesi amaç edinilmiştir. Araştırma, kronolojik yaşları 8 yıl 2 ay ile 17 yıl 8 ay arasında değişen 20 bireyden Frankfurt düzlemi yere paralel olacak şekilde ve orbita noktası yatay düzlemden 0.5 cm. yukarıya doğru uzaklaşacak şekilde olmak üzere iki ayrı baş konumunda alman 40 lateral sefalometrik film üzerinde yürütülmüştür. Tüm materyalin incelenmesinde baş konumunun değiştirilmesiyle alt ve üst dudakların S-çizgisine olan uzaklıklarında istatistiksel olarak önemli bir değişim gözlenmemiştir. Kronolojik yaşa göre oluşturulan iki gruptan yalnız 11 yıl 8 ay - 17 yıl 8 ay yaş grubunda farklı baş konumlandırılması ile alt dudağın istatistiksel olarak önemli düzeyde ileri doğru yer değiştirdiği bulunmuştur. 33