1
ISKAV kimdir? ISKAV - Isıtma Soğutma Klima Araştırma ve Eğitim Vakfı, 30.12.1997 tarihinde kurulmuştur. Vakfın amacını Türkiye ısıtma, soğutma, klima sektörünü geliştirmek, Avrupa Birliği ne uyumunu sağlamak ve üniversite-sanayi işbirliğini gerçekleştirmek oluşturur. ISKAV olarak, sektörün kalitede dünya standartlarını yakalaması ve sürdürülebilir enerji verimliliğinin gerçekleştirilmesine yönelik, kontrol mekanizmaları eksikliğini büyük ölçüde gidereceğine inandığımız, Test, Ayar & Balans (TAD/ TAB) çalışmalarını 4 yıldır sürdürmekteyiz. 2
3
TAD Nedir? TAD hizmeti; başta endüstriyel sanayi sistemleri, oteller, hastahaneler, ilaç fabrikaları, üretim tesisleri, temiz odalar ve yönetim binaları olmak üzere mekanik tesisat sistemlerinin projelerine ve şartnamelerine uygunluğunun test edilmesini, ayarlarının yapılmasını, balanslanmasını, işletmeye alınmasını ve tüm bu işlemlerin uluslararası standartlara göre raporlanmasını içerir. TAD özetle; mekanik tesisatınız için bir Kalite Kontrol mekanizmasıdır. 4
TAD Nedir? Test: Akış koşullarının değerlendirilmesi için sıcaklık, basınç, devir, elektriksel özellikler, hız, hava ve su miktarları ölçmek üzere özel ve kalibre edilmiş enstrümanlar kullanılmasıdır. Ayar(Adjusting): Kısmen damperler ve vanalar gibi denge cihazlarını kapatarak sistem akışlarının değiştirilmesi ve tasarım ve montaj sınırlamaları dahilinde en uygun işletme koşullarına erişmek için fan veya pompa debilerinin değiştirilmesidir. Dengeleme(Balancing): Ana şebeke, kolları ve terminal cihazlarından geçen hava ve su debilerinin tasarımda belirtilen hava ve su debilerine (belirli sınırlar içersinde) erişmek üzere kabul edilebilir prosedürler kullanılarak ayarlanmasıdır 5
TAD Nedir? Test, Ayar ve Dengeleme (TAD): Hava ve su debileri elde etmek ve belgelendirmek için ısıtma, havalandırma ve iklimlendirme (HVAC) sistemlerine ve diğer klima sistemlerine uygulanan sistematik proses veya hizmettir. Bu hizmetleri yerine getirme standart ve usulleri, "Test, Ayar ve Dengeleme" olarak anılmakta ve bu belgede tarif edilmektedir. 6
TAD Nedir? TAD Raporu: TAD Raporunda verilen veriler, NEBB Klima Sistemlerinin Test Edilmesi, Ayarlanması ve Dengelenmesi Usul Standartları nın güncel basımına uygun şekilde elde edilen sistem ölçümlerini doğru olarak yapıldığını temsil eder ( gösterir). TAD Raporu, kapsamdaki sistemlerin debilerin tasarlanan değerler üzerinden dengelendiğini garanti etmeyebilir. NEBB toleranslarını veya taahhüt dokümanı toleranslarını aşan tasarım miktarlarındaki farklılıklar TAD raporu proje özetinde belirtilir. 7
TAD Nedir? TAD hizmetinin verimli bir şekilde yürütülmesi ve başarıya ulaşması için disiplinler arası uyum belirleyici bir unsurdur. İş Veren TAD Ekibi Saha Ekipleri TAD Ekibi, İş Veren ve Saha Ekiplerinin sorumlulukları Procedural Standarts for Testing, Adjusting and Balancing of Environmental Systems kitabında açıklanmıştır. 8
Türkiye de TAD TAD 9
2010 ÖNCESİ: Türkiye de TAD Türkiye de örgütsüz olarak kendiliğinden gelişmiş bir TAD vardır. Mekanik taahhüt firmaları TAD ı kendileri sonuçlandırmışlardır. İlaç ve kimya vs. gibi özel üretim yapan firmalar, bazı hastaneler dışardan bağımsız ölçüm ve ayar talep etmişlerdir. Mekanik taahhüt firmalarımız yabancı ülkelerde yapılan taahhütlerde tarafsız TAD hizmetleri ile karşılaşmışlardır. 10
2010 SONRASI: 2010 yılında ISKAV TAD- Comissioning konusunu gündemine almıştır. Türkiye de TAD ISKAV bünyesinde FKK Komisyonu kurulmuş, bilahare FTK olarak değiştirilmiştir. NEBB dokümanı Türkçe ye kazandırılmıştır. 11
2010 SONRASI: Türkiye de TAD TTMD Sempozyumuna ilk kez yabancı konuşmacı getirtilip konu sempozyumda tartışmaya açılmıştır. ISKAV, TAD bilincinin ve algısının oluşması için toplantılara başlamıştır. ISKAV tarafından TAD işleri alınmaya başlanmış ve deneyim safhası oluşmuştur. ISKAV, TAD biriminin özünde Fonksiyon Test Kontrol (FTK) komisyonu bulunmaktadır. Komisyonun çekirdek kadrosunda bulunan profesyoneller ve bu çekirdek kadroya projenin büyüklüğü ve çeşidine göre destek verecek ekip, TAD konusunda özel eğitimler almış kişiler olup, alanlarında uzmanlaşmışlardır. 12
NEBB İle Yapılması Hedeflenen Çalışmalar TAD yapabilecek bağımsız firmaları ve kişileri oluşturmak. Bu kişiler; Bağımsız ölçme ve dengeleme yapmakta olan kişiler, Bağımsız TAD yapmayı hedefleyen kişiler, Mekanik tesisat firmasında çalışmakta olan ve işi TAD olan kişiler, Üretim firmalarında ölçme ve dengeleme yapan kişiler olacaktır. Bu gruplara NEBB e uygun ön eğitim vermek, yapılabilirse YTÜ- SEM Merkezinde uzun süreli eğitime alarak sertifikalandırmak. Pratik ölçme ve kalibrasyon bilgileri vermek NEBB sınavlarına girilerek belgelendirmeyi tamamlamak. 13
ISKAV olarak bu işi yapacak firmaların belgelendirilmesinin tamamlanmasını müteakip, firmaları sürekli denetlemek ve takip etmek, bunun için IGP (İklimlendirme Güvence Platformu) bünyesinde veya tanımlanacak bir denetim mekanizması kurmak. Bu işi yapan firmalar adına yatırımcılara yapılacak işin güvencesini vermek. TAD ın tanıtımını yaparak pazarın algısını değiştirmek ve pazarı büyütmek. TSE ile bu konuda standartları geliştirerek referans standart oluşturmak başlangıçta TSEK bilahare TSE/ EN in çıkmasını sağlamak. 14
SORUMLULUKLAR 15
SORUMLULUKLAR TASARIM VE UYGULAMA EKİBİ SORUMLULUKLARI PROFESYONEL TASARIMCI SORUMLULUKLARI; Taahhüt dokümanlarında aşağıda açıklanan koşulların yerine getirilmesi önerilir: Test edilecek, ayarlanacak ve dengelenecek ekipman ve sistemleri, ölçülecek parametreleri ve kabul edilebilir toleransları belirtir. NEBB standartları ve prosedürleri, TAD ı yerine getirmek için sektördeki en iyi uygulamaları tanımlar. TAD Firması'nın hizmetlerini kimin tarafından satın alınacağının tanımlar ve TAD Firması'nın uygulama sürecinin erken dönemlerinde işe başlamasını sağlar. Başarılı dengeleme için gereken sistem bileşenlerini, örneğin ana kanal, branşman ve son ayar damperlerini, debi ölçüm istasyonlarını, basınç ve/veya sıcaklık test ağızlarını, diğer dengeleme aygıtlarını vb. mekanik projeler üzerinde açıkça belirtir. 16
SORUMLULUKLAR Bina ve/veya HVAC kontrol sistemi firmasının TAD işi başlamadan önce kabul ve belgelendirme işlerini bitirmesi gerektiğini şartnamede belirtir. Bina kontrol sistemi firmasının TAD işlerine yardım için gerekli olan donanım ve yazılıma veya tesis içi teknik desteğe erişimi sağlayacağını şartnamede belirtir. Donanım ve yazılım veya tesis içi teknik destek TAD firmasına herhangi bir bedel talep edilmeksizin sağlanır. TAD işleminin gerektirdiği tüm ekipman ve bileşenlere erişebilme( gerekli kontrol kapakları gibi) olanağını sağlar. TAD Firması'nın kabul işlemleri Commissioning - ile ilgili sorumluluklarını eksiksiz olarak tanımlar. 17
SORUMLULUKLAR UYGULAMA EKİBİ SORUMLULUKLARI ; Uygulama ekibinin aşağıdakileri yapması önerilir: TAD Firması'na tüm güncel değişiklik emirleri ve sözleşme değişikliklerini de kapsayan, uygun bir taahhüt dokümanları dosyasını (çizimler, şartname ve onaylanmış malzeme - ekipman listelerini) sağlamalı. TAD Firması'nın görüşünü alarak, diğer disiplinlerin çalışmalarını koordine eden ve TAD işinin başarıyla tamamlanması için uygulama aşamasında TAD işi için yeterli süreyi de sağlayan iş programını geliştirmeli. TAD Firması'nı tüm iş programındaki değişikliklerinden haberdar etmeli. 18
SORUMLULUKLAR Tüm yapısal bileşenlerin, pencereler ve kapıların monte edilmesi, kapı donanımının, tavanların, merdiven, asansör ve mekanik şaftların, çatı sistemlerinin tamamlanması, tüm plenumların sızdırmazlığının sağlanması vb. dahil ancak sadece bu işlerle sınırlı kalmayacak şekilde tüm kaba inşaatın, tamamlanmış olduğunu güvenceye almalıdır. Tüm gerekli mekanik ve HVAC işlerinin tamamlanmış olmasını ve güvenle işletilebilmesini garantilemelidir.bu çalışmalar kanal sızdırmazlık testlerini ve hidrostatik testleri de kapsar, ancak bunlarla sınırlı kalmaz. Boru sistemlerinin boşaltılması,temizlenmesi tekrar doldurulması, havasının alınması ve kimyasal işlem görmesi gerekir. Tüm pislik tutucular temizlenmeli ve doğru filtreler takılmalıdır. Kanal sistemleri ve ilgili tüm ekipmanlar temizlenmeli ve tanımlanan temiz hava filtreleri takılmalıdır. İlave gereklilikler için, Ek'teki NEBB TAD öncesi kontrol listesine bakın. 19
SORUMLULUKLAR HVAC ekipman ve sistemlerine hizmet veren sabit elektrik güç sistemleri eksiksiz olarak kurulmuş olmalıdır. Bu türden elektrikli sistemler, tüm uygulama personelinin güvenliğinin garantilenmesi için ilgili tüm kodlara uygun ve doğru bir biçimde tesis edilmelidir. Tüm HVAC ekipman ve sistemlerini, üretici tavsiyeleri doğrultusunda çalıştırmalıdır. Tüm bina otomasyon sistemlerinin kurulumu, programlanması (tasarım parametreleri ve grafikler dahil), kalibrasyonu ve çalıştırılması işlemlerini tamamlamalı. Dengeleme başlamadan önce bina otomasyon sistemi ile ilgili kabul ve belgelendirme işlerinin tamamlandığını doğrulamalıdır. Bina kontrol sistemi firmasının TAD işlerine yardım için gerekli olan donanım ve yazılıma veya tesis içi teknik desteğe erişim sağlamasını zorunlu kılmalı. Donanım ve yazılım veya tesis içi teknik destek TAD Firması'ndan herhangi bir bedel talep edilmeksizin sağlanır. Gereken tüm devir değişikliklerini ( fan veya pompa için)temin ve tesis etmelidir. 20
TAD FİRMASI SORUMLULUKLARI; SORUMLULUKLAR TAD Firmasının aşağıdakileri yapması zorunludur: TAD işini yaparken güncel NEBB standartları ve usullerini uygulamalı. TAD Firmasının TAD işini NEBB Klima Sistemlerinin Test Edilmesi, Ayarlanması ve Dengelenmesi Usul Standartları nın güncel basımına uygun biçimde tamamlanmasını engelleyen tasarım veya uygulamaya ilişkin öğeleri düzenli olarak ve uygun kanalları kullanarak ilgililere iletmeli. Belirtilmiş kabul çalışmalarını Commissioning - desteklemek için gerekli çalışmaları yapmalı. 21
İşi etik bir şekilde bitirme mutluluğu sağlar, haksız rekabeti önler! 22
ŞARTNAME ÇALIŞMALARI TÜRK TESİSAT MÜHENDİSLERİ DERNEĞİ 23
TEST& COMMISSIONING ŞARTNAME 1- Ölçümler NEBB KLİMA SİSTEMLERİNİN TEST EDİLMESİ AYARLANMASI VE DENGELENMESİ STANDARTLARINA uygun şekilde bağımsız firmalar, ISKAV veya benzeri kuruluşlar tarafından yapılacak veya uygulayıcı firma tarafından yapılan Test&Commissioning çalışmaları ISKAV ya da bağımsız firmalar tarafından denetlenip belgelendirilecektir. 2- Ölçüm sonuçları standartlara uygun test formlarına (işletim testleri - OQ) işlenerek belgelendirilmelidir. Tasarım değerleri ile ölçüm sonuçları aynı föyde mukayeseli olarak gösterilmelidir. 3- Su ve hava debisi ölçümlerinde (şartnamelerde özel bir değer veya tolerans belirtilmemişse) tasarım değerleri ile ölçüm değerleri arasındaki %10 (+/-) luk fark kabul edilebilir bir değerdir. 24
TEST& COMMISSIONING ŞARTNAME 4- Projelerde tanımlı olmasa da Test&Commissioning grubunun tavsiye edeceği gerekli yerlere ayar damperi, balans vanası, pitot ölçü noktasını gibi ekipmanlar mekanik yüklenici tarafından uygun şekilde montajları yapılacaktır. 5- Test&Commissioning çalışmaları sonuçları bir rapor halinde iş verene sunulacaktır. 6- Test&Commissioning öncesi ekipmanların (soğutma grubu, kazan, klima santralı, pompalar gibi) start-up çalışmaları yetkili servislerin denetim ve kontrolünde tamamlanmış ve belgelendirilmiş olması gerekmektedir. Test&Commissioning grubu bu çalışmalara gözlemci olarak katılacaktır. 25
Hava Tarafı Test& Commissioning Keşif Özeti Önerisi 1- Menfez, anemostat, difüzör debi ölçümü ve ayarı ad. 2- Hava ayar damperi debi ölçümü ve ayarı ad. 3- Klima santrali testleri; hava debileri (gidiş, dönüş, taze hava) ile ısıtıcı ve soğutucu batarya hava tarafı kapasite ölçümü, fitlere ve batarya basınç kaybı ölçümleri, elektrik motoru amper değerleri ölçümü ad. 4- Egzoz fanı testleri ; hava debisi, elektrik motoru amper ölçümleri ad. 5- VAV - CAV min. maksimum hava debisi ve basınç kaybı ölçümü ad. 26
Su Tarafı Test& Commissioning Keşif Özeti Önerisi 1- Isıtıcı ve soğutucu batarya su debisi ölçüm ve ayarı, sıcaklık ve basınç kaybı ölçümü. ad. 2- Pompa testleri; debisi ve basma yüksekliği ile elektrik motoru amper değerlerinin ölçümü ad. 3- Soğutma grubu testleri evaparatör ve kondenser basınç kaybı, sıcaklık ölçümleri ad. 4- Isı Değiştirici Testleri su debisi, sıcaklık, basınç kaybı ölçümleri ad. 27
Su Tarafı Test& Commissioning Keşif Özeti Önerisi 5- Soğutma kulesi testleri sıcaklık farkı ve su debi ölçümleri ad. 6- Emniyet vanaları testleri ad. 7- Kazan testleri; giriş çıkış sıcaklığı, su debi ölçümleri ad. 8- Genleşme veya büzülme tankları basınç kontrolü ad. 28
Yangın Sistemi Testleri Keşif Özeti Önerisi 1- Yangın pompası testleri; basınç - debi eğrisinin doğruluğunun belgelendirilmesi 2- Islak, kuru, pre-action alarm vanaları ve izleme anahtarlı vanalar ile flow switchlerin testleri 3- Duman egzost fanların testi 4- Merdiven basınçlandırma sistemi testleri 5- Tüm disiplinlerin katılımıyla yapılacak bina yangın senaryo testine gözlemci olarak katılmak 29
Geçici Kabul (Commissioning & Qualification Book) Dosyası Yüklenici aşağıda açıklandığı şekilde GK dosyasını hazırlayacaktır: 1. Tüm cihazların teknik bilgilerini, kullanım - bakım kılavuzlarını ve kataloglarını içeren dosya. 2. Onaylı uygulama yeterlilik föyleri, IQ (Installation Qualification). 3. Uygulama sırasında yapılan boru ve kanal test sonuçları belgeleri. 4. As Build projeler. 5. Devreye alma çalışmalarının yetkili servisler denetiminde yapıldığını gösteren belge. 6. Garanti belgeleri. 7. Eksik ve kusurlu işler listesinin tamamlandığını gösteren belge. 8. Yedek parça listesi. 9. Eğitim dosyası. 10. Onaylı işletim yeterlilik föyleri, OQ (Operational Qualification). 30
ŞARTNAME ÇALIŞMALARI BİNA MEKANİK TESİSATININ TEST EDİLMESİ, AYARLANMASI, BALANSLANMASI (TAB) İŞLETMEYE ALINMASI VE VALİDASYON İŞLEMLERİNİN YAPILMASI İLE İLGİLİ ŞARTNAME 31
32