KANITA DAYALI TIP BİLGİ OKURYAZARLIĞI ELEŞTİREL OKUMA Tıp alanında bilgi çok hızla artmakta ve değişmektedir. ğ ş Bilgiye sahip olmak ve onu güncellemek her geçen gün zorlaşmaktadır. Bunun çözümü olarak birçok yöntem ve uygulama geliştirilmiştir. 1
Bilgi okuryazarlığı, kişinin bilgiye gereksinimi olduğunu anlama, bilgiye ulaşabilme, bilgiyi değerlendirebilme ve bilgiyi etkili bir biçimde kullanabilme becerilerine ve anlayışına sahip olmasıdır. Bilgi okuryazarı, kendi bilgilerinin ötesinde ne zaman bilgiyi araması, uygun bilgiye ulaşmak için nasıl soru sorması ve nerede araması gerektiğini bilen kişidir. Bilgiye ulaşacak aramayı farklı kaynak ve biçimler arasında yapılandırabilir. 2
Problemin varlığı Doğru soru (arama konusu, başlığı, alanı, amacı, anahtar sözcük) Doğru kaynak Bilgi Bilgi kaynakları: Kaynak kitaplar (Textbooks, reference books) Süreli yayınlar (yıllıklar, dergiler) Elektronik veritabanları (dergiler, web siteleri) 3
Kaynak kitap, belirli bir alanda standart bir çalışma yapma olanağı sunan kitaptır. Belirli bir konuyla ilgili sıralı ve organize bir yaklaşım içerir. Şekiller, grafikler ve çizimlerle destekler. Büyük miktarda bilgiyi en yararlı biçimde sunar. Uygun kaynak kitabı (içerik, düzey) bulmak zor olabilir. Farklı kaynak kitaplar farklı öğrenme yöntemleri için olabilir. Güncel bilgi sorunu yaşanabilir. Dergi, ilgili alanda bilimsel kimliği olan kişilerin yazdığı makalelerden oluşur. Bilimsel bir yayıncısı vardır, ciddi görünümlüdür. Çoğunlukla ğ akran gözden geçirmeleri yapılır. 4
Dergiyi değerlendirirken, Derginin amacı, hedef kitlesi, editoryal politikası belirtilmiş mi? Herhangi bir index veritabanında (SCI, Index Medicus) yer alıyor mu? Yayıncısı kim? Web sayfası var mı? Makaleyi değerlendirirken (I), Yazarı kim? Yazarın ilgili alandaki konumu, deneyimi, kurumsal bağlantısı nedir? Araştırma konunuzla ilgili mi? Doğru ğ sorunuza yanıt üretebilir mi? 5
Makaleyi değerlendirirken (II), Makalenin türü nedir? Sistemik gözden geçirme Randomize kontrollü çalışma sonuçları Kohort çalışmalar Olgu-kontrol grubu çalışmaları Kesitsel çalışmalar Olgu sunumları Makaleyi değerlendirirken (III), Bilginin toplanma şekli ve yeri belirtilmiş mi? Atıfta bulunulan kaynaklar belirtilmiş mi? Çalışma ne zaman yapılmış, makale ne zaman yazılmış? 6
Makaleyi değerlendirirken (IV), Makalenin dili açık ve anlaşılabilir mi? Grafik ve tablolarla anlatım netleştirilmiş mi? Kullanılan istatistiksel yöntemler tanımlanmış mı? Elektronik veritabanları: Arama motorları Sağlık veritabanları Doğru soru Uygun başlık Anahtar sözcük 7
Arama ipuçları (I): Aramanızı olabildiğince daraltın. Sorunuza uygun düşen tüm sözcükleri aramanıza katın. Arama yaptığınız tamlamaları tam kullanın. Arama ipuçları (II): Sözcük grubu olarak arıyorsanız tırnak içine i alın. tıp dergileri i Sözcük sonuna * eklediğinizde ekli hallerini de ararsınız. Faith*: faithful, faiths 8
Arama ipuçları (III): AND, OR, NOT kullanarak aramanızı daraltıp genişletebilirsiniz. ş eğitim AND laboratuvar (hem eğitim hem laboratuvarı içeren) eğitim OR laboratuvar (eğitim ya da laboratuvarı içeren) eğitim NOT laboratuvar (laboratuvar dışında eğitimi içeren) Arama motorları www.google.com www.yahoo.com www.hotbot.com www.altavista.com www.lycos.com www.msn.com 9
Sağlık veritabanları http//medlineplus.gov www.cdc.gov http//healthweb.org www.healthfinder.org www.mayoclinic.com Web sayfaları Ticari kuruluşlar (.com) Kar amacı gütmeyen, sivil toplum kuruluşları (.org) Eğitim kurumları (.edu) Devlet kurumları (.gov) Askeri kurumlar (.mil) Network ler (.net) 10
Web sayfalarını değerlendirirken (I) Sayfanın sponsoru kim? (.com) neyi satmaya çalışıyor? (.org) neyi destekliyor, savunuyor? (.edu) kuruluş mu, öğretim elemanı mı, öğrenci mi hazırlamış? Birçok ciddi sağlık kuruluşunun ve hastanenin (.com) adresli web sayfaları var. Web sayfalarını değerlendirirken (II) Sayfa güncellenmiş mi? Sayfanın en altında belirtilir. Bilginin kaynağı ya da yazarı belirtiliyor mu? Web sayfasının hedef kitlesi kim? Halka mı, hekimlere mi yönelik? Birçok kuruluşun hekimler için ayrı, halk için ayrı sayfaları var. 11
Sağlık veritabanları Arama sonucunda ulaşılan makaleler Dergi ve yazar bilgisi Atıf bilgisi Özet Tam metin (.html ya da.pdf formatında) Sonuç sıralaması (en çok kullanılan / tarih) teşekkürler. 12