INVESTIGATION OF WEAR PROPERTIES OF A Cu-Cr-Zr ALLOY

5. Uluslararası İleri Teknolojiler Sempozyumu (IATS 9), 13-15 Mayıs 29, Karabük, Türkiye Cu-Cr-Zr ALA IMININ A INMA ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ INVESTIGATION OF WEAR PROPERTIES OF A Cu-Cr-Zr ALLOY a* Yahya ALTUNPAK ve b Mustafa YA AR a, * Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Gerede Meslek Yüksekokulu, Bolu, Türkiye, E-posta: yaltunpak@yahoo.com b Karabük Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi, Karabük, Türkiye, E-posta: myasar@karabuk.edu.tr Özet Bu çalışmada, yaşlandırma ısıl işlemi uygulanmış Cu-Cr-Zr alaşımlarının sürtünme ve aşınma davranışları incelenmiştir. Cu-Cr-Zr alaşımları 95 ºC de solüsyona alınarak bu sıcaklıkta 3 dakika bekletilmişt ve suda soğutulmuştur. Daha sonra 4 ºC 45 ºC 5 ºC ve 55 ºC sıcaklıklarda 12 dakika süre ile yaşlandırılmıştır. Yaşlandırmış ve yaşlandırılmamış Cu-Cr-Zr alaşımlarının optik mikroskop, taramalı elektron mikroskobu (SEM) ve EDS analizleri yapılarak mikro yapı karakterizasyonları yapılmıştır. Farklı sıcaklıklarda yaşlandırılan Cu-Cr-Zr alaşımları daha sonra pin on disk tipi aşınma cihazında aşındırılarak aşınma özellikleri incelenmiştir. Aşınma testlerinde, 2 N 3 N 4 N 5 N ve 25 m 5 m 1 m 2 m olmak üzere dört farklı yük ve aşınma mesafesi kullanılmıştır. 5 ºC de yaşlandırılmış Cu-Cr-Zr alaşımında maksimum sertlik değeri ve en iyi aşınma dayanımı elde edilmiştir. Aşınma mesafesi ve yük arttıkça aşınma oranı da paralel olarak artmıştır. Anahtar kelimeler: Aşınma, Yaşlandırma, Cu-Cr-Zr Abstract In this work, wear and friction behaviour of aged Cu-Cr-Zr alloys was investigated. Cu-Cr-Zr alloys were heat treated at 95 C for 3 minutes. After, all the samples were rooled to room temperature very quickly, and then they were aged at 4 C 45 C 5 C 55 C for 12 minutes. Aged and nonaged samples were characterized by using optic, scanning electron microscop (SEM) and EDS analysis. Finally, wear behaviour of the aged Cu-Cr- Zr alloys was investigated by using pin-on disc type machine. Wear test was carried out by using different test load of 2 N 3 N 4 N 5 N and distance of 25 m 5 m 1 m 2 m. When the different test loads, applied to the Cu-Cr-Zr alloys were compared, it was found that at test load above 1.6 N/mm 2 wear loss of Cu- Cr-Zr, this wear loss is slightly lower for Cu-Cr-Zr alloys. Also wear loss was increased by increasing the testing distance. Keywords: Wear, Aging, Cu-Cr-Zr 1. Giriş Yüksek sıcaklıklarda yüksek mekanik özelliklerin yanı sıra ısı ve elektrik iletkenliklerinin de birlikte istendiği durumlarda bakır-krom-zirkonyum (Cu-Cr-Zr) alaşımlarının kullanımı önem kazanmaktadır [1 6]. Kullanım alanlarına her geçen gün bir yenisi eklenen ve özellikleri sürekli geliştirilmekte olan Cu-Cr-Zr alaşımlarının kullanım yerlerine örnek olarak; kontak malzemeleri, elektrik direnç kaynak elektrotları ve diskleri, erozyon makinalarında dalıcı elektrod, motor parçaları ve son yıllarda bu malzemelerin kırılma tokluğu değerlerinin iyileştirilmesiyle başta füzyon reaktörleri olmak üzere bazı nükleer uygulamalar verilebilir [1-5]. İnce ve matriks ile uyumlu çökeltilerin oluşturulabildiği uygun bir yaşlandırma işlemi ile alaşımlarının sertliği ve aşınma direnci arttırılabilmektedir. Cu-Cr-Zr alaşımların yüksek sertliğe sahip olması dislokasyonların yanındaki çökelmelerden ve dispersiyon sertleşmesinden kaynaklanmaktadır. Mükemmel elektrik iletkenliği ise bakır içerisindeki Cr ve Zr çözünürlüğünün çok düşük olmasına atfedilmektedir [6]. Mikro yapının kontrolü ve Cu-Cr-Zr alaşım özelliklerinin iyileştirilebilmesi için bu çökeltilerin kompozisyonunun belirlenmesi ve yaşlandırma işlemlerinin optimizasyonu büyük önem taşımaktadır. Literatürde [7] ağırlıkça Cu-,8 Cr-,8 Zr içeren benzer bir bakır alaşımı için tavsiye edilen yaşlandırma ısıl işlemi; 98 C de 45 dakika çözeltiye alma ve 47 C de 5 saat yaşlandırma olarak verilmiştir. Cu-Cr- Zr alaşımlarının yaşlandırma ısıl işlemi sonrasında oluşan çökelti fazları üzerine birçok araştırma yapılmıştır. Qi ve arkadaşları; tanelerin içindeki çökeltilerin Heusler fazı CrCu2 (Zr, Mg) olduğunu, tane sınırlarında ise Cu4Zr bileşiğinin bulunduğu rapor etmişlerdir [4]. Ancak henüz Cu-Cr-Zr alaşımlarında oluşan çökelti fazları üzerinde literatürde tam bir fikir birliği oluşamamıştır [1]. Bu çalışmada, farklı yaşlandırma ısıl işlemleri uygulanmış ağırlıkça,93 Cr ve,8 Zr içeren bir Cu-Cr-Zr alaşımının uygulanan yüke ve aşınma mesafesine bağlı olarak aşınma davranışı ve sürtünme katsayısı değişimi araştırılmıştır. 2. Deneysel Çalışmalar De Le Bronze Industrial firması tarafından üretilmiş çubuk şeklindeki Cu-Cr-Zr alaşımından tornalama ve kesme işlemleriyle 6 mm çap ve 7 mm uzunluğunda numuneler hazırlanmıştır. Yaşlandırma ısıl işleminden önce CuCrZr alaşımının Worldwide Analytical Systems Foundry Master cihazında spektral analizi, JEOL JSM-576 taramalı elektron mikroskobunda ise SEM ve EDS analizleri yapılmıştır. Ayrıca incelenecek bazı numuneler sırası ile 3 dev/dak (RPM) hızda 18, 32, 6, 8, 1 ve 12 Meshlik zımparalarda zımparalanmış, 1 µm ve,3 µm alümina pasta ile parlatılmışlardır. Daha sonra, bu numuneler dağlanarak (1 ölçek HNO 3 + 2 ölçek saf su) MEIJI marka ML71 model optik mikroskopta incelenmiş ve fotoğrafları çekilmiştir. Aşınma deneylerinden önce, Cu-Cr-Zr alaşım numuneleri 95 C de yarım saat çözeltiye alınmış ve sırasıyla 4 ºC, 45 ºC, 5 ºC ve 55 ºC sıcaklıklarda yaşlandırılmış ve mikro sertlik ölçümleri ve SEM analizleri gerçekleştirilmiştir. AFFRI marka RSD251 model cihazda HV 2,5 standardında makro sertlik değerleri ölçülmüştür. Mikro IATS 9, Karabük Üniversitesi, Karabük, Türkiye

sertlik ölçümü ise 1.961 N yük altında HMV,2 üzerinden en az 5 ayrı noktadan yapılmış ve bunların ortalaması alınmıştır. Çizelge1 Cu-Cr-Zr alaşımının spektral analiz sonuçları Numune Zr Zn Cu Ni Fe Cr Ti Cu-Cr-Zr.8.18 98.68.2.6.93.8 Yaşlandırılmış Cu-Cr-Zr alaşım numunelerine standart bir pin on disk tipi aşınma cihazında kuru sürtünmeli olarak sürtünme ve aşınma testleri uygulanmıştır. Test cihazının devrinin ölçülmesi ve disk dönüş hızının sabitlenmesi için Raytek marka A218LSR model Takometre kullanılmıştır. Aşınma cihazında: yük hücresi olarak ESİT STCS 5 kg Cs Loadcell kullanılmıştır. Aşındırıcı dönel disk; Ø 23 mm çapında, 15 mm kalınlığında, Ç414 malzemesinden üretilmiş ve 9 C' ye kadar ısıtılarak suda sertleştirilerek 56 HRC sertlik değerine ulaştırılmıştır. Sertleştirme işleminden sonra disklere düzlemsel,2 µm lik taşla yüzey taşlama işlemi yapılmıştır. Ağırlık ölçümleri 1/1 hassasiyete sahip PRESİCA marka terazide yapılmıştır. Aşındırma işlemi bittikten sonra numuneler temizlenerek ağırlık kaybı tespiti için tekrar tartılmıştır. Ayrıca sürtünme katsayı değerleri tespit edilmiş ve aşınmış yüzeylerinin SEM analizleri gerçekleştirilmiştir. Aşındırmaya başlamadan önce her numune için aşındırıcı disk yüzeyi aseton ile temizlenmiştir. Her numune farklı bir iz oluşturacak şekilde yerleştirilerek her test için aynı yüzey kalitesi sağlanmıştır. a) standardında ölçülmüştür. Sertlik ölçümleri, numune 3. Deneysel Sonuçlar ve İrdeleme Cu-Cr-Zr alaşımının Worldwide Analytical Systems Foundry Master cihazında yapılan spektral analizi sonuçları Çizelge 1 de verilmektedir. ekil 1a da ısıl işlem yapılmadan önceki Cu-Cr-Zr alaşımın SEM mikro resmi görülmektedir. Bu faza ait tipik EDS analizi spektrumu ekil 1b ve Çizelge 2 de verilmiştir. ekil 1a da Krom ve Zirkonyumun ana faz içerisinde dağılımı görülmektedir. SEM ve EDS sonuçları, Cu matriksi, kromca zengin fazlar ve zirkonyumca zengin fazlar olmak üzere 3 ayrı faz bulunduğunu göstermektedir. Fuxiang ve arkadaşları, Cu-Cr-Zr alaşımlarının SEM görüntüleri üzerine yaptıkları bir çalışmada [3]; beyaz bölgelerin Zirkonyumca zengin fazlar olduğu, daha koyu olan lamelli bölgelerin ise kromca zengin fazlar olduğu rapor edilmiştir. Bu çalışmada elde edilen SEM görüntüleri ile EDS analizleri incelendiğinde ( ekil 1a ve 1b); seçilen bölgede Cu, Cr ve çok az miktarda ise Zr olduğu görülmektedir. Belirlenen 1x1 µm alandaki bakır matriksi içerisinde; 1 civarında Cr,,16 civarında ise Zr elementi bulunmaktadır (Çizelge 2). Bu veriler ve literatürdeki [3, 6] bilgiler ışığında; Bakır matriksi içerisinde bulunan iri beyaz bölgelerin zirkonyumca zengin fazlar olduğu, lamelli bölgelerde ise matriks içerisinde dağılmış ve çok ince kromca zengin Cu-Cr bileşiği olduğu tahmin edilmektedir. Çizelge 2 Seçilen 1X1 µm alandan elde edilen EDS değerleri. Element Ağırlık Atomik Cr K 1.9 1.33 Cu K 98.75 98.55 Zr L.16.11 Toplam 1. b) ekil 1. Yaşlandırılmamış Cu-Cr-Zr alaşımının a) SEM görüntüsü b) EDS analizi. Farklı sıcaklıklarda yaşlandırılmış olan Cu-Cr-Zr alaşım numunelerine yapılan makro sertlik ölçüm sonuçlarına göre; 4 ºC de 11 HV, 45 ºC de 139 HV, 5 ºC de 231 HV, 55 ºC de ise 116 HV sertlik değerleri elde edilmiştir ( ekil 2a). ekil 2b de ise, yaşlandırılmış Cu-Cr- Zr alaşım numunelerine yapılan mikro sertlik ölçüm sonuçları verilmiştir. 4 ºC de 116 HMV, 45 ºC de 155 HMV, 5 ºC de 224 HMV, 131 HMV mikro sertlik değerleri elde edilmiştir. Bu sonuçlara göre, 5 ºC de yaşlandırılan numunelerin mikro sertlik değerinin maksimum seviyeye ulaştığı, 55 ºC de yapılan yaşlandırma ısıl işlemi sonucunda ise mikro sertlik değerinde yaklaşık 42 oranında çok önemli bir düşme olduğu görülmektedir. Qi ve arkadaşlarının benzer bir Cu-Cr-Zr alaşımı (,4 Cr,,2 Zr ) ile yaptığı bir çalışmada; 5 ºC sıcaklıkta söz konusu alaşımda maksimum sertlik değerine ulaşıldığını, 55 ºC de yapılan yaşlandırma işleminde ise çökeleklerin aşırı yaşlandığı ve sertlik değerlerinde yaklaşık 1 düşme olduğu ifade edilmektedir [4]. Ancak, daha önce yapılan benzer araştırmalara bakıldığında [2 5]; yaşlandırma sıcaklığının Cu-Cr-Zr alaşımının mikro sertliği

ve mikro yapısı üzerinde belirgin bir etkiye sahip olduğu rapor edilmiştir. Düşük sıcaklıklarda yapılan yaşlandırma işlemlerinde, sadece Guiner-Preston bölgelerinin oluştuğu, nispeten yüksek sıcaklıklarda yapılan yaşlandırma işleminde ise aşırı yaşlanmanın meydana geldiği ve oluşan çökeltilerin ise kabalaşarak Bakır matriks ile uyumunun bozulduğu ifade edilmiştir. Diğer bir ifade ile düzgün çökeltilerin yerine kaba ve birbiriyle bağlantıları olmayan parçacıkların oluşmasından dolayı sertlik değerlerinde bir düşme meydana gelmektedir. Cu-Cr-Zr Alaşımı 25 Sertlik Değeri (HV 2,5) 2 15 1 5 4 ºC 45 ºC 5 ºC 55 ºC Yaşlandırma Sıcaklığı (a) Cu-Cr-Zr alaşımı Sertlik (HV,2) 24 22 2 18 16 14 12 1 4 45 5 55 Yaşlandırma Sıcaklığı (ºC) (b) ekil 2. Cu-Cr-Zr alaşımının yaşlandırma sıcaklığına bağlı a) Makro sertlik değerleri b) Mikro sertlik değerleri. ekil 3 de çözeltiye alınmış ve farklı sıcaklıklarda yaşlandırılmış Cu-Cr-Zr alaşımlarının SEM görüntüleri verilmiştir. Çözeltiye alma ve yaşlandırma sonrasında; bakır matriks içerisinde ötektik bölgelerinin oluştuğu, zirkonyumca ve kromca zengin bölgelerin ise dağılarak çökeldiği görülebilmektedir. Kromca zengin partiküllerin bir çoğu küçük küresel partiküller halinde bakır matriks içerisinde dağıldığı çok azının ise zirkonyumca zengin partiküller gibi daha kaba partiküller halinde bulunduğu tahmin edilmektedir. SEM görüntüleri genel olarak incelendiğinde; kısmen beyaz kısmen koyu renkli kaba partiküllerin bulunduğu rahatlıkla görülebilir. Literatürdeki [3] SEM görüntüleri incelendiğinde; beyaz olarak görülen zirkonyumca zengin bölgelerin Cu 5Zr olduğu, kromca zengin olan bölgelerin ise koyu renkli partiküller olduğu söylenebilir. Bazı zirkonyumca zengin fazların kromca zengin fazın etrafında bulunmaktadır. Bu durumda, kromca zengin fazın zirkonyumca zengin fazın katılaşması esnasında bir çekirdek gibi davrandığını ve zirkonyumca zengin fazın kromca zengin faz ile ergiyik (matriks) ara yüzeyinde katılaşmış olduğu tahmin edilmektedir. Bu sonuçlar son zamanlarda yapılan Cu-Cr-Zr üçlü sistemlerinin deneysel sonuçlarıyla da uyum içerisindedir [2-5]. Özellikle 5 ºC de yaşlandırılan numunelerin SEM görüntüleri incelendiğinde ( ekil 3c); Cu matriks içerisinde Kromca ve Zirkonyumca zengin tanelerin daha iyi bir dağılım gösterdiği, bu durumun da sertlik artışına ve aşınma dayanımına neden olduğu söylenebilir. 55 ºC de yaşlandırmış numunelerin SEM görüntülerine bakıldığında ise, Cu matriksi tanelerinin yanında Kromca ve Zirkonyumca zengin tanelerde de büyüme meydana geldiği ve homojen dağılımın nispeten azaldığı görülebilmektedir ( ekil 3d).

Altunpak, Y. ve Yaşar, M. (a) (b) (c ) (d) ekil 3. a) 4 ºC b) 45 ºC c) 5 ºC ve d) 55 ºC de yaşlandırılmış Cu-Cr-Zr alaşımının SEM görüntüleri. ekil 4a da aşınma testi sonuçları incelendiğinde; 4 ºC de yaşlandırılmış Cu-Cr-Zr alaşımının 2 N yük altında 25 m yol aldığında,26 g, 1 m yol aldığında ise,82 g aşındığı görülmektedir. Diğer bir ifade ile aşınma yolu 4 kat artmasına rağmen ağırlık kaybı yaklaşık olarak 3 civarında artmıştır. Ancak aşınma oranının 1 m yol sonrasında daha da arttığı ve 2 m sonunda,312 g olduğu görülmektedir. Yani aşınma yolu 2 kat artarken aşınma miktarı ise yaklaşık olarak 38 artmıştır. Bu duruma 1 m aşınma sonrası oluşan ısı artışının ve bunun sonucunda da malzemede meydana gelen yumuşamanın etkili olduğu düşünülmektedir. Farklı sıcaklıklarda yaşlandırılmış ve 2 m aşındırılmış Cu-CrZr numunelerin aşınma oranları karşılaştırıldığında; 45 ºC de yaşlandırılanlar 4 ºC de yaşlandırılanlara oranla 14, 5 ºC de yaşlandırılan numuneler ise 45 ºC de yaşlandırılanlara oranla 38 daha az aşınmışlardır. Bu durum sertlik ölçüm değerleri ile karşılaştırıldığında beklenen bir durumdur. Çünkü yaşlandırma ile elde edilen sertlik artışı ile ters orantılı olarak aşınma miktarında azalma tespit edilmiştir. Ancak 55 ºC de yaşlandırılmış numunelerde ise 2 m yol sonunda 5 ºC de yaşlandırılmış numunelere göre 2 e varan bir aşınma artışı gözlenmektedir. Sertlik ve aşınma deneyi sonuçlarına beraber bakıldığında, 55 ºC de yaşlandırmış Cu-Cr-Zr numunelerinin sertlik değerlerinde de düşme olduğunu ve bu sıcaklıkta aşırı yaşlanmanın meydana geldiğini söyleyebiliriz. ekil 4b, 4c ve 4d de sırası ile 3N, 4 N ve 5N yük uygulanmış CuCr-Zr alaşımlarının aşınma davranışlarını gösteren grafikler görülmektedir. Grafikler genel olarak incelendiğinde; uygulanan kuvvet ve aşınma yolu arttıkça aşınma miktarının buna paralel olarak arttığı, en büyük aşınma miktarının 4 ºC de veya 55 ºC de yaşlandırılmış numunelerde olduğu, en az aşınmanın ise 5 ºC de yaşlandırılmış numunelerde olduğu açık olarak görülmektedir. ekil 5 de 5 ºC de yaşlandırılmış bir Cu-Cr-Zr alaşım numunesinin 2 N yük altında 2 m yol sonunda elde edilen aşınma yüzey görüntüsü verilmektedir. Numunelerin aşınma yüzeyleri incelendiğinde; adhasif ve abrasif aşınma tipinin etkili olduğu görülmektedir.

W e a r L o s s ( g ) W e a r L o s s ( g ),8,7,6,5,4,3,2,1,8,7,6,5,4,3,2,1 4 C 45 C 5 C 55 C 25 5 75 1 125 15 175 2 (a) 4 C 45 C 5 C 55 C 25 5 75 1 125 15 175 2 (c) W e a r L o s s ( g ) W e a r L o ss (g ),8,7,6,5,4,3,2,1 4 C 45 C 5 C 55 C 25 5 75 1 125 15 175 2 (b) 4 C 45 C 5 C 55 C,2,18,16,14,12,1,8,6,4,2 25 5 75 1 125 15 175 2 (d) ekil 4. a) 2 N b) 3 N c) 4 N ve d) 5 N yük altında aşındırılan Cu-Cr-Zr alaşım numunelerinde yaşlandırma sıcaklığına ve alınan yola bağlı ağırlık kayıpları. Yaşlandırılmamış Cu-Cr-Zr alaşımının; 2 N yük altında aşınmadan önceki ağırlığı 11,782 gram iken, aşınmadan sonraki ağırlık 11,6786 gramdır. Dolayısıyla ağırlık kaybı,296 gramdır. Deneyde ortalama sürtünme katsayısı ise,821 olarak hesaplanmıştır. ekil 6 da ise, Cu-Cr-Zr alaşımına uygulanan farklı yaşlandırma sıcaklarının ve yüklerin sürtünme katsayısına etkisi incelenmiştir. Bu çalışmada, grafikler genel olarak incelendiğinde; uygulanan yük ve yaşlandırma sıcaklığı arttıkça sürtünme katsayısının da lineer olarak artış gösterdiği açık olarak görülebilmektedir. Cu-Cr-Zr alaşımı ile yapılan bir başka çalışmada [4] ise; aşınma yüzeylerinde oluşan oksit tabaka nedeniyle uygulanan yük artmasına rağmen sürtünme katsayısının düştüğü belirtilmiştir. Ancak söz konusu çalışmada, kullanılan alaşımın Cr oranı,4, Zr oranı,2, olarak verilmiş, aşındırıcı olarak da prinç disk kullanılmıştır. Bu çalışmada ise, bakır içerisinde nispeten daha az alaşım oranının (,93 Cr ve,8 Zr) bulunması, aşındırıcı disk olarak ise çeliğin (Ç414) kullanılması gibi nedenlerle aşınma yüzeylerinde sürtünme katsayısını düşürecek bir oksit filmin yeterince oluşmadığı tahmin edilmektedir. Sonuç olarak yük arttıkça sürtünme katsayısı da buna paralel olarak artmıştır. ekil 5. 5 ºC de yaşlandırılmış bir Cu-Cr-Zr alaşımının 2 m yol ve 2 N yük altında aşınmış yüzey görüntüsü, 1X.

S ü rtü n m e K a ts a y ıs ıı,45,4,35,3,25,2,15,1,5 4 45 5 55 Yaşlandırma Sıcaklığı (ºC) 2 N 3 N 4 N 5 N Doğrusal (5 N) Doğrusal (4 N) Doğrusal (3 N) Doğrusal (2 N) [5] Kapoor, K., Lahiri, D., Batra, I.S., Raoa, S.V.R., Sanyal, T., X-ray diffraction line profile analysis for defect study in Cu-1 wt. Cr-.1 wt. Zr alloy, Materials Characterization, vol. 54 131 14, 25. [6] Tu, J. P., Qi, W. X., Yang, Y. Z., Liu, F., Zhang, J. T., Gan, G. Y., Wang, N. Y., Zhang, X. B. and Liu, M. S., Effect of aging treatment on the electrical sliding wear behavior of Cu Cr Zr alloy, Wear, vol. 249, 121-127, 22. [7] Batra, I.S., Dey, G.K., Kulkarni, U.D., Benerjee, S., Mikrostructure and Properties of a Cu-Cr-Zr alloy, Journal of Nuclear Materials, vol. 299, 91-1, 21. [8] Su, J., Liu, P., Li, H., Ren, F., Dong, Q., Phase transformation in Cu Cr Zr Mg alloy, Materials Letters, vol. 61, 4963 4966, 27. ekil 6. Yaşlandırma sıcaklığı ve uygulanan yüke göre Cu-Cr-Zr alaşımının sürtünme katsayısı değerleri (2 m) 4. Sonuçlar Çözeltiye alınmış ve farklı sıcaklıklarda yaşlandırılmış Cu- Cr-Zr alaşımları üzerinde yapılan mikroyapı incelemeleri, sertlik ölçümleri ve kuru sürtünmeli aşındırma testleri ile aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir; 1) 5 ºC de yaşlandırılmış Cu-Cr-Zr alaşımında maksimum sertlik değeri ve en iyi aşınma dayanımı elde edilmiştir. 55 ºC de yaşlandırılmış alaşımlarda ise aşırı yaşlanma sonucu sertliğin azaldığı ve buna bağlı olarak da aşınma dayanımının da azaldığı saptanmıştır. 2) Artan yük ve yaşlandırma sıcaklığına bağlı olarak sürtünme katsayısı değerlerinde lineer bir artış meydana gelmiştir. 3) Aşınma mesafesi ve yük arttıkça aşınma oranı da lineer olarak artmıştır. 4) Kuru sürtünmeli aşınma testlerinde adhasif ve abrasif aşınma mekanizmaları etkin olmuştur. Kaynaklar [1] Sua, J., Dongb, Q., Liub, P., Li, H., Kang. B., Research on aging precipitation in a Cu Cr Zr Mg alloy, Materials Science and Engineering vol. A392 422 426, 25. [2] Mu, S. G., Guo, F. A., Tang, Y. Q., Cao, X. M., Tang M. T., Study on Microstructure and Properties of Aged Cu-Cr-Zr-Mg-RE Alloy, Accepted Manuscript, 27. [3] Fuxiang, H., Jusheng, M., Honglong, N., Zhiting, G., Chao, Shumei, L., Xuetao,G.Y., Tao, W., Hong, L., Huafen, L., Analysis of phases in a Cu Cr Zr alloy Scripta Materialia, vol. 48, 97 12, 23. [4] Qi, W.X., Tu, J.P., Liu, F., Yang, Y.Z., Wang,N.Y., Lu, H.M., Zhang, X.B., Guo, S.Y., Liu, M.S., Microstructure and tribological behavior of a peak aged Cu-Cr-Zr alloy Materials Science and Engineering, vol. A343, 89-96, (23)