İLERİ TEKNOLOJİ MALZEMELERİ Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER Malzeme sektörü, ekonomide tüm faaliyetlere girdi sağlayan temel alanlardan biridir. Bu niteliği açısından mikroelektronik, biyoteknoloji ve nanoteknoloji ile birlikte sınai üretimin karakterini dönüştürecek ana teknolojik alanlardan biri olarak kabul edilmektedir. Savunma, havacılık, mikro-elektronik, iletişim ve otomotiv sektörlerinde kullanılacak ileri malzemelerin ortaya çıkışı; malzeme biliminin bu gereksinimleri karşılayabilecek çok disiplinli, proses ağırlıklı bir alana dönüşmesiyle birlikte ilerlemektedir. 1
Bu bağlamda polimerik ve kompozit malzemeler, akıllı ve işlevsel malzemeler, opto-elektronik malzemeler gibi önümüzdeki yıllarda önemli çekim alanları oluşturacak ileri malzeme alanları, ülkemiz için de önemli fırsat alanlarıdır. Ülkemizde bu yaklaşım sonunda belirlenmiş olan malzeme kapsamındaki stratejik teknoloji alanları şunlardır: Bor Teknolojileri Polimerik Malzeme Teknolojileri Kompozit Malzeme Teknolojileri Hafif ve Yüksek Mukavemetli Malzeme Teknolojileri Akıllı Malzeme Teknolojileri Manyetik, Elektronik ve Opto-elektronik Malzeme Teknolojileri BOR TEKNOLOJİLERİ Bor minerallerinin insanlık tarihi boyunca kullanıldığını bilinmektedir (örnek: Eski Mısır Uygarlığında mumyalama işlemlerinde uzun dönemli koruma ve çürümeye karşı özellikleri dikkate alınarak farklı bor tuzlarının kullanıldığı tespit edilmiştir). 2
Dünya ölçüsünde bilimsel ve teknolojik gelişmelerin getirdiği çağdaş uygulamalara baktığımızda: Bor ürünlerinin; tekstil elyaflarından camlara, nükleer uygulamalardan yeni ve ileri mıknatıslara hatta gübrelere kadar çok büyük bir yelpazede kullanıldığını görmekteyiz. Bu bakımdan, bor mineralinden hammadde girdisi olarak başlayan uygulama ve etkinlikler pek çok sektör ve teknoloji alanını yakından ve doğrudan ilgilendiren bir tekno-ekonomik unsur haline gelmiştir. Ülkemizin sahip olduğu bor yatakları zenginliği göz önünde bulundurulduğunda bunun son derece önemli, hayati ve stratejik bir kaynak olarak değerlendirilmesi gereği açıkça görülmektedir Bor mineralinden, hammadde girdisi olarak başlayan uygulama ve etkinlikler pek çok sektör ve teknoloji alanını yakından ve doğrudan ilgilendiren bir tekno-ekonomik unsur haline gelmiştir. Ülkemizin sahip olduğu bor yatakları zenginliği göz önünde bulundurulduğunda bunun son derece önemli, hayati ve stratejik bir kaynak olarak değerlendirilmesi gereği açıkça görülmektedir 3
POLİMERİK MALZEME TEKNOLOJİLERİ Dünya petrokimya sektörünün imkan ve kapasitelerine dayalı olarak plastik sanayii içerisinde gelişen ileri plastik ve polimerik malzemeler, çağdaş teknolojilerde yaygın kullanım alanı bulmaktadır. Tüketim plastikleri olarak bilinen ve yaygın olarak 1930 lu yıllardan beri kullanılan polietilen, polistiren ve polivinil klorür (PVC) gibi malzemelerin yanı sıra "Mühendislik Plastikleri" olarak tanımlanan asetaller (polioksimetilen), ABS (akrilonitril-butadien-stiren), polikarbonatlar, polifenilen eterler ve oksitler, poliamidler, termoplastik poliyesterler gibi malzemeler bulunmaktadır. Ayrıca polipropilen gibi plastikler de elektronik, ısıl, medikal ve kimyasal ortamlardaki yüksek teknoloji uygulamalarında kullanılmaktadır. "Yüksek Performans Mühendislik Polimerleri" olarak polifenilen sülfitler, polieterketonler, polisulfonlar, sıvı kristal polimerleri ve poliimidler bulunmaktadır. 4
Ayrıca polipropilen gibi plastikler de elektronik, ısıl, medikal ve kimyasal ortamlardaki yüksek teknoloji uygulamalarında kullanılmaktadır. "Yüksek Performans Mühendislik Polimerleri" olarak polifenilen sülfitler, polieterketonler, polisulfonlar, sıvı kristal polimerleri ve poliimidler bulunmaktadır. Termoplastik Polimerik malzemelerin genel olarak sınıflandırılması aşağıdaki tabloda verilmektedir. Termoplastik polimerik malzemelerin sınıflandırılması Kategori Süreç Maksimum kullanım sıcaklığı Fiyat Üretim hacmi Örnekler Yaygın kullanılan polimerleryüksek miktarda üretilen, Çok yüksek sıcaklık gerektirmez, 70oC -110-120oC Düşük > 1 milyon ton (bölge başına) PVC, düşük yoğun polietilen, yüksek yoğun polietilen, düşük maliyet ve kolay esnek üretim polipropilen süreçler şartları Mühendislik Polimerleri Üstün ısıl dayanım, Yüksek sıcaklık ekipmanı gerekli, 130-140oC - 200oC Orta ölçe kte 40-100 bin Poliamidler, Poliasetaller, modifiye mukavemet, dayanıklılık, sınırlı proses ton (bölge polifenilen oksit, üstün korozyon dayanımı, teknolojisi başına) polikarbonat, polietilen elektriksel özellikler tereftalat,polibutilen tereftalat, ABS Yüksek Performans Çok yüksek >200oC Yüksek 0.1-10 bin Polifenilen sülfit, Polimerleri sıcaklık ekipmanı Çok polisulfon, polieterton (bölge Süper ısıl dayanım, çok gerekli; Hassas yüksek başına) imid, poliamid-imid, üstün mukavemet, optik proses teçhizatı; polietereterketon, sıvı özellikler, elektriksel Polimerizasyon kristal polimerleri özellikler süreci kompleks; Yeni, ileri polimerik malzemeler; işlevler, örnek ve uygulamalar İşlev Örnek Mekanik işlevler yüksek dayanım ve poliester, poliamid dayanıklılık elastiklik sentetik lastikşok ve ses sönümleme köpük plastikler yüzey koruma kaplama filmler yapışma polikloropren Isıl işlevler ısı dayanım düşük ısı dayanımıısı yalıtım Elektriksel işlevler iletkenlikyalıtkanlık enerji dönüşüm Optik işlevler ışık geçirgenlik fotoaktif lik çift kırınım Biyolojik işlevler kan uyumu doku uyumu Ayrıştırma işlevleri iyon değiştirici ayrıştırıcı Kimyasal işlevler korozyon kimyasal dayanım poliimid, silikon reçine silikon lastik köpük plastik poliasetilen poliimid, polietilen tereftalat poliviniliden florit, doplanmış poliasetilen polimetil metakrilat polikarbonat foto-set plastik sıvı kristal polietilen tereftalat silikon polimer stiren ve akril grupları selülöz asetat grubu polibütan-1, poliamid, neopren polikloropren, butadien akrilonitril Uygulama yapısal elemanlar yapısal elemanlar yapısal elemanlar kaplama elemanları,boya yapışkanlar ısı dayanımlı eleman düşük sıcaklık uygulamaları izolasyon pil, tel devre kartı, kondenser sensör,elektro akustik transdüser optik fiber, plastik lens kopyalama ekran suni kan taşıyıcı, suni kalp suni deri, organ ve kemik iyon değiştirici reçine ters osmosis membran çatı kaplama, deniz inşaat depo, tank 5
KOMPOZİT MALZEME TEKNOLOJİLERİ İleri plastik-polimer grubu matris malzemelerin çoğunlukla elyaf formunda sert, dayanımlı malzemelerle takviye edilmeleri veya pekiştirmeleri ile kompozit malzemeler oluşur. En tipik örnek, artık günümüzde gelenekselleşmeye başlayan ve "fiberglas" olarak bilinen polyester esaslı reçinelerin cam elyaf ile takviyesiyle üretilen malzemelerdir. Ancak bugün ileri kompozitler grubunda daha üstün fiziksel, kimyasal ve mekanik özelliklere sahip elyaflar kullanılmaktadır. Bu malzemeler yüksek dayanım (çekme ve basma dayanımı), yüksek elastik modül ve yüksek tokluğa sahiptirler. Kompozit malzemelerin üç ana elemanı bulunmaktadır : 1. Matriks: Termoset veya termoplastik polimer malzeme olarak sürekli fazı oluşturur. Termosetler grubunda ağırlıklı olarak poliyesterler kullanılır. Bunun yanı sıra vinil ester/bisfenol, epoksi reçine ve fenolik reçinelerin kullanımı da giderek yaygınlaşmaktadır. Termoplastik grubunda yaygın olarak poliamid ve polipropilen kullanımını görmekteyiz (yaklaşık % 68.3), bunların yanı sıra hibrid formda polietilen ve polibutilen tereftalat, polietereterketon ve polietersulfon kullanımı da dikkat çekmektedir. 2. Takviye: Aramid, karbon, grafit, boron, silisyum karbür (SiC), alümina, cam ve polietilen malzemelerin kısa veya uzun devamlı elyaf formunda kullanıldığı ve matriksi yaklaşık % 60 hacim oranında pekiştirici işlevi olanmalzemelerdir. 3. Katkılar: Dolgular, kimyasallar ve diğer katkılar matrikse niteliklerine göre özelliklerin geliştirilmesi amacıylailave edilirler. Kompozit malzemeler uçak-uzay, savunma, yapıinşaat, tüketim mallarında, korozyon dayanımı gerektiren uygulamalarda, elektrik-elektronik, denizcilik, kara taşıtlarında ve özel amaçlı uygulamalarda kullanılmaktadır. Özellikle otomotiv sektöründe giderek artan ve % 6 ya yaklaşan bir uygulama artış hızı görülmektedir. 6
Ülkemizde giderek güçlü bir şekilde gelişen plastik sektörü, tekstil sektörü, makine imalat (başta kalıpçılık olmak üzere) sektörlerindeki tecrübeye dayalı olarak, önümüzdeki 5-6 yıllık dönemde dünya ölçeğinde sıçramalar gerçekleştirilebilecektir. Burada tasarım, yenilikçilik ve uygulamaların yaygınlaştırması stratejik amaçlardır. Yapısal eleman uygulamaları açısından otomotiv ve son dönemde önemli gelişimler kaydeden gemi-inşa ve savunma sektörlerine odaklanılmalıdır. Bor elyafı stratejik bir hedef olarak dünyada üstünlük sağlayabileceğimiz ve avantajlarımızla pazar payı alabileceğimiz bir alan olması nedeniyle ülkemiz için özel bir stratejik öneme sahiptir. Bunun yanı sıra Şişe Cam gibi bir dünya devi kuruluşumuzun gücü ile bu alanda önemli avantajlar yakalanabileceği öngörülmektedir. HAFİF ve YÜKSEK MUKAVEMETLİ MALZEME TEKNOLOJİLERİ Polimer bazlı kompozitler, mühendislik plastikleri ve ileri seramiklerin hafiflik, dayanım ve düşük maliyette üretim gibi avantajları nedeniyle, demir, aluminyum, nikel, kurşun, çinko, bakır ve kalay gibi geleneksel metalik malzemelerin dünya kullanımlarında, 1980 li yıllardan itibaren sürekli düşüşler kaydedilmektedir. Ancak, bu düşüşü durdurarak metalik malzemelerin rekabet gücünü artırmak amacıyla geliştirilen çağdaş üretim süreç teknolojileri sayesinde, bu malzemelerin geleneksel standart özelliklerinin iyileştirilmesi ve geliştirilmesinde önemli atılımlar kaydedilmiştir. Bu atılımların en önemlileri hafif ve yüksek mukavemetli metal ve alaşımlarda gözlenmektedir 7
. Son yıllarda giderek artan çevre duyarlılığı ile ekolojik dengeyi bozan atık gazları ve yakıt tüketimini azaltacak teknolojileri geliştirmek zorunluluğu, otomobil üreticilerini yeni arayışlara yöneltmiştir. Kyoto Protokolüne göre bir binek otomobilinin CO2 emisyonları, 2008 yılına kadar %25 oranında azaltılarak, 140 g/km seviyelerine düşürülmek durumundadır (bugünkü seviyesi 186 g/km). Daha az yakıt tüketecek, çevre-dostu bir otomobil daha hafif olmalıdır. Çünkü, taşıt toplam ağırlığındaki her % 10 luk azalma % 5-10 oranında yakıt tasarrufu sağlamaktadır. Tasarım değişiklikleri dışında bunu sağlayabilmenin tek yolu, otomobil imalatında daha hafif malzemeler kullanmaktır. Güvenlikten ödün vermeden, konfordan vazgeçmeden, daha az yakıt tüketen otomobiller için daha hafif, fakat daha mukavemetli malzemelere duyulan gereksinim, otomotiv uygulamaları için malzeme üreten firmalar arasında büyük rekabete yol açmıştır. Günümüzün çağdaş teknikleri malzeme bilimcilerin, malzeme iç yapısına atomik düzeylerde bile müdahale edebilmelerini sağlamaktadır. Böylelikle malzeme kristal düzlemlerindeki hata ve dislokasyonların rollerinin daha iyi anlaşılması mümkün olabilmekte ve buna bağlı olarak özel niteliklere sahip alaşımlar geliştirilebilmektedir. Bu sayede metalik malzemelerin tokluk, düşük kırılganlık, hafiflik ve yüksek sıcaklık korozyon özelliklerinde önemli atılımlar gerçekleşmekte ve sürekli olarak üstün performanslı yeni metalik malzemeler kullanıma sunulmaktadır. 8
Ayrıca, var olan metalik malzemelerin hafiflik, mukavemet ve yüksek sıcaklık dayanımlarında da yapısal kontrol ve modifikasyon yoluyla büyük gelişmeler kaydedilmektedir. Son yıllarda bu kapsamda, titanyum, magnezyum ve alüminyum gibi hafif alaşım olarak da bilinen metal ve alaşımları üzerinde yapılan çalışmalar dikkati çekmektedir. Tipik olarak geleneksel malzemeler sınıfında olan bu malzemelerin endüstriyel pazarlarda doyum noktasına ulaşmaları, maliyetler ve diğer malzemelerin rekabeti nedenleriyle, bu alanda da özellikle süreç teknolojileri açısından önemli gelişmeler yaşanmıştır. AKILLI MALZEME TEKNOLOJİLERİ 1980 li yılların başından itibaren akıllı malzemeler, zeki yapılar veya benzeri terimler çağdaş bilim ve teknoloji sözlüklerine girmiş bulunuyor. Akıllı malzemeleri kısaca şu şekilde tanımlanabilir; kendi içinde ve çevresindeki değişimlere tepki vererek belirli işlevleri anında ve sürekli olarak yerine getirebilen malzemeler, akıllı malzemeler kapsamında değerlendirilmektedir. Cansız maddeler olarak malzeme yi akıllı, zeki gibi sıfatlarla tanımlamak hiç kuşkusuz ki pek çok tartışmayı da beraberinde getirmiştir. Ancak, akıllı malzemeler; Akıllı bir malzeme ile yapılan uçak kanatları, herhangi bir çatlak veya hasar anında renk değiştirerek uyarıda bulunmalı ve hatta bu hasarı tamir ve tedavi edebilmelidir. Otomobil camı, çok parlak güneşli havalarda koyulaşarak ve bulutlu havalarda ise daha berraklaşarak sürücünün görüşüne destek olmalıdır. Akıllı tuğla ya da yapı taşlarından inşa edilmiş bir evde ısı yalıtımı, dışarısının iklim koşullarına göre değişerek azami enerji tasarrufunu sağlayabilmelidir. 9
Zeki yapılarda kullanılan bir diğer akıllı malzeme ise şekil-hafızalı alaşımlar dır. Çoğunlukla nikel-titanyum alaşımlarından oluşan bu malzemeler, kristal yapılarında martensitik fazdan östenitik faza dönüşümlerin etkisi ile önceki şeklini hatırlayabilen ve ısıtıldığı zaman önceki şekline tekrar dönebilen bir özelliğe sahiptir. Bu malzemelerde önceki şekline dönme sürecinde engelleyiciler konursa 700 MPa ya varan yüksek gerilimler oluşur ve malzeme adeta kas gibi hareket etmeye başlar ve bu özelliğiyle biyomedikal uygulamalarda kullanılabilir. Şekil Hafızalı Alaşımlar, medikal uygulamaların yanı sıra, uçak hidrolik sistemlerinde, yarıiletken gaz tüp bağlantılarında, diş düzeltme komponentlerinde, otomotivde radyatör pervanelerinde, egsoz çıkış kontrollerinde, uydu sistemlerinde, termostatik cihazlarda kullanılmaktadır. Dünyada ilk şekil hafızalı alaşımı, nikel-titanyum alaşımı olarak 1965 yılında ABD Donanma Silah Laboratuvarlarında bulundu ve Nitinol adıyla patentlendi. Günümüzde Nitinol telleri endüstriyel robotlarda kas fiberleri olarak kullanılmaktadır. Bugün şekil hafızalı alaşımlar artık, orijinal şekillerini hatırlayıp bu şekil dönebilmelerinin yanı sıra, yeni yeni şekiller de öğrenebilmekte dirler. Martenzitik halde tekrar tekrar deforme edilerek ve ısıtılarak istenilen şekilde östenit haline getirilen alaşım, bu süreç esnasında soğutulduğunda yeni şekle adapte olabilmektedir. 10
Adaptive Temperature Control Valves Using Shape Memory Alloys MANYETİK, ELEKTRONİK, OPTO- ELEKTRONİK MALZEME TEKNOLOJİLERİ Bu gruba giren malzemeler üst düzeyde performans özellikleri ile teknolojik sistemlerin içerisinde önemli işlevsel roller oynarlar ve otomotiv başta olmak üzere elektrik, elektronik, mikroelektronik, mekatronik vesavunma sistemleri gibi alanlarda yaygın olarak kullanılırlar. Bunların en önde gelen örnekleri sensörler ve MEMS gibi uygulamalarda görülmektedir Pek çok teknolojik gelişim, elektrik ve elektronik teçhizatlarda yaygın olarak kullanılan manyetik malzemelerolmasaydı gerçekleşmeyecekti. Burada en önemli gelişim Nd-Fe-B (neodimyum-demir-bor) magnetlerinin daha üstün manyetik özellikleri ve düşük maliyetleriyle, SmCo(samaryum-kobalt) ve AlNiCo (alüminyumnikel-kobalt) malzemelerin yerini almasıyla gerçekleşmiştir. Diğer yandan seramik ferritler halen büyük bir pazar payına sahiptir. 11
Elektronik ve fotonik malzemeler bilgi ve iletişim teknolojilerinde giderek artan işlevsellikte yer almaktadır. Mikroelektronik, nanoelektronik ve telekominükasyon sistemlerinde elektrik sinyallerin üretilmesi, iletilmesi, kontrol edilmesi, yükseltilmesi ve anahtarlanması gibi tüm işlemlerde bu malzemeler kullanılmaktadır. Silika esaslı optik kablo teknolojisi, lazer teknolojisi, ultra-hızda işlem yapan devreler, iletken ve yarıiletkenler, optik sensörler, fotovoltaikler, sıvı kristal teknolojisi bu alanların başında gelmektedir. Bu yüzyılda en önemli gelişmeler bu saydığımız alanların nanoteknolojik uygulamaları ile gerçekleşecektir Alüminyum malzemesinin otomotiv sektöründe daha fazla kullanım alanı bulması, bu gelişmelerin bir sonucudur. Alüminyumdan daha hafif olması nedeniyle, magnezyum alaşımları, otomotiv sektöründe önemle üzerinde durulan diğer bir konudur. Ayrıca, geliştirilen son derece düşük yoğunluktaki alüminyum-lityum alaşımlarının uçak sanayiinde kullanılması önemli açılımlar sağlamıştır 12
13
FONKSİYONEL DERECELİ MALZEMELER (FDM) Ortaçağda silahlar ve aletler ya çok yumuşak dövme demirden ya da çok sert olan ve kolay kırılabilen dökme demirden yapılmaktaydı. Zamanla dökme ve dövme demirden daha kullanışlı ve değerli olan eritme çelik kullanılmaya başlanmıştır. O günlerde çelik,demire göre büyük bir ilerleme sonucunda elde edilmiş bir malzemeydi. Günümüzde ise metal alaşımları; daha iyi bir performansa sahip olmalarının yanında başta uzay ve uçak jet motorlar olmak üzere geniş bir kullanım alanına sahiptirler. FONKSİYONEL DERECELİ MALZEMELER (FDM) Ancak gelişen teknoloji ile özel karakterlere sahip malzeme gereksinimi çok büyük bir hızla artmaktadır ve bu hızla orantılı olarak metal alaşımlar gereksinimi karşlayamaz hale gelmiştir. Özellikle uzay taştlarındaki gereksinim olan, yüksek mukavemet ve ısıl direnç özelliğini sağlayan homojen bir malzemenin bulunmayışı araştırmacıları yeni arayışlara yönlendirmiştir.bu arayışlar sonucunda birçok özelliği bir arada bulunduran ideal malzeme kombinasyonları, metal ve seramikler önem kazanmıştır. Bu malzeme çiftinden metal; tokluğa, elektrik geçirgenliğine, işlenebilirliğe, seramik ise;düşük yoğunluğa, yüksek mukavemete,ve ısıl dirence sahiptir 14
FONKSİYONEL DERECELİ MALZEMELER (FDM) Bu özellikleri bünyesinde taşıyan malzeme ise Fonksiyonel Derecelendirilmi Malzeme (FDM) dir. Fonksiyonel Derecelendirilmiş Malzemeler de (FDM- Functionally Graded Materials(FGM), malzeme yapı ve kompozisyonu cismin içerisinde kademeli/dereceli olarak değişir. FONKSİYONEL DERECELİ MALZEMELER (FDM) Isıl proseslerde dikkat edilmesi gereken önemli noktalardan biri; prosesin gerçekleştiği ortamı çevreleyen maddenin yüksek ısıdan olumsuz etkilenmesini önlemektir. Bu amaçla yüksek sıcaklığa maruz kalan malzeme, yüksek sıcaklığa karşı direnç gösterebilen bir malzeme olan seramikle kaplanmaktadır. Termal bariyer olarak adlandırılan bu sistem, beraberinde bazı sorunları da getirmektedir 15
FDM DEN YARARLANILAN ALANLAR Uzay taşıtları FDM'ler ilk bu alan için tasarlanmıştır. İyi ısıl iletkenlik ve iyi ısıl direnç gibi iki zıt özelliğin bir malzemede bulunabilmesi amacıyla FDM'ler geliştirilmiştir. Bu özellikler sayesinde hafiflik, güçlülük ve sağlamlık mümkün olmaktadır. Böylece FDM yapısal malzeme ve enerji değişme malzemesi olarak özellikle roket yapımında ve motorların dış duvarlarında halen uygulanmaktadır. Endüstriyel Malzemeler FDM'nin endüstriyel malzemelerdeki uygulamalarının geliştirilmesi, araştırmaların ana hedeflerinden biri olmuştur. Örnek olarak derecelendirilmiş kesici kalemlerin geliştirilmesinin nedeni mukavemet ve ısıl direnç bakımından daha iyi malzemelere ihtiyaç duyulmasıdır. Bu alanda umulan aşınma direnci ve sertlik elde edilmiştir. Kendi kendini yağlama fonksiyonu ve yüksek ısıl dirençlerin kesici kalemlerde elde edilmesinin yanında, bazı derecelendirilmiş kalemler sayesinde yağ kullanılmadan uygulanan kuru kesimler de gerçekleştirilmiştir. Ayrıca yüksek sıcaklık uygulamalarının yanında FDM 'lerin triboloji alanında da kullanımları mevcuttur. Sürtünme veya normal gerilmelerden kaynaklanan yüzey çatlamasını geciktirmek için kullanılan FDM seramikler bu alandaki kullanıma örnek olarak verilebilir. 16
Optoelektronik İletişim alanında birçok çeşit FDM bulunmaktadır. Görsel iletişimin, sesli iletişimin düzeyine erişebilmesi için daha fazla geliştirilmeye ihtiyacı vardır. FDM'lerin plastik optik fiberlerdeki uygulaması sonucunda zararlı olan çok hızlı iletim önlenebilmektedir. Sonuç olarak FDM dünyadaki görsel iletişimini çok daha kaliteli hale getirebilecek yapıya sahiptir Güç İletim ve Dağıtım Sistemleri Bu sistemlerde, FDM teknolojisi devir frenleyici, bağlantı kesici ve yıldırım durdurucu içeren kompleks bir anahtar olan Gaz Yalıtım Anahtarı (GIS-Gas Insulated Switchgear) olarak kullanılmaktadır. FDM'LERDE KARŞILAŞILAN SORUNLAR FDM kaplamaların homojen seramik kaplamalara oranla daha dayanıklı olmasına rağmen yüksek sıcaklığa maruz kalan ortamdaki (örneğin türbinlerin iç kısımları) oksijen, kaplamayı geçip alt tabakaya yaklaştıkça (türbinlerde ısıya dayanıklılığı bakımından alüminyum üzerine FDM kaplama yapılır) alüminyum ile reaksiyona girmektedir. Sonuç olarak Al2O3 yani alumina denen çok sert ve gevrek bir tabaka oluşturmaktadır. Bu tabaka özellikle alt tabaka (homojen metal) ile FDM arasında oluşur. Bu tabaka FDM avantajlarını kötü etkilemektedir. Çünkü alt tabaka ile kaplama arasındaki devamlılık ortadan kalkmıştır. Bunun sonucunda oluşan tabakada çatlaklar oluşur ve kaplamanın dökülmesi kaçınılmaz olur. 17
Kaynak: 1. Aylin KONEZ, Hikmet ALAGÖZ, Serra Topal, Müfit GÜLGEÇ, MÜHENDİS ve MAKİNA, Cilt 46 - Sayı 547 2. Hikmet ALAGÖZ *, Müfit GÜLGEÇ *, Aylin KONEZ *, MÜHENDİS ve MAKİNA, Mayıs 2004 - Sayı 532 MALZEME TEKNOLOJİLERİ STRATEJİSİ VİZYON 2023 PROJESİ 3.MALZEMETEKNOLOJİLERİSTRATEJİ GRUBU 18