Ön söz Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN 27243 (1993) standardı esas alınarak, TSE Çevre Hazırlık Grubu na bağlı Çevre Sağlığı ve Atıklar Özel Daimi Komitesi nce hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu nun 24 Nisan 2002 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir.
İÇİNDEKİLER Giriş... 1 1 Kapsam... 1 2 Prensip ve genel tanım... 1 3 Ortam parametre özelliklerinin ölçümü... 2 3.1 Türetilmiş parametrelerin ölçümü... 2 3.1.1 Doğal yaş-hazne sıcaklık sensörü... 2 3.1.2 Küre sıcaklık sensörü... 3 3.1.3 Hava sıcaklığının ölçümü... 3 4 Metabolik enerjinin ölçümü veya tahmini... 3 5 Ölçüm özellikleri... 5 5.1 Ortamların heterojenliğiyle ilgili ölçüm özellikleri... 5 5.2 Parametrelerin zaman değişimleriyle ilgili ölçüm tanımlamaları... 5 5.3 Metabolik enerjinin ortalama değeri... 6 6 Ölçümlerin periyodu ve süresi... 6 6.1 Ölçüm periyodu... 6 6.2 Ölçüm süresi... 6 7 Referans değerler... 6 8 Değerlendirme raporu... 7 Ek A... 8 (Bilgi için)... 8 WBGT ısı baskı indeksinin referans değer çizelgesi... 8 Ek B... 9 (Bilgi için)... 9 WBGT referans değerlerini gösteren eğriler ve ısıya alıştırma metodu... 9 B.1 Çeşitli çalışma/dinlenme çevrimleri için belirlenen WBGT referans değerleri için eğriler... 9 B.2 Isıya alıştırma metodu... 9 Ek C... 10 (Bilgi için)... 10 Değerlendirme rapor örneği... 10 Ek D... 11 (Bilgi için)... 11 Yararlanılan kaynaklar... 11
Sıcak ortamlar-wbgt (Yaş-hazne küre sıcaklığı) indeksine göre ısının çalışan üzerindeki baskısının tahmini Giriş Bu standard, termal ortamların incelenmesinde kullanılması amaçlanan standardlar serisinden (Ek D de verilen) birisidir. Bu standardlar serisinin amacı, özellikle; Hali hazırdaki mevcut veya tasarı halinde olan standardlar dikkate alınarak, ölçme, deney ve açıklama metotlarında kullanılan terimlerin tanımlarını netleştirmek, Termal ortamları tanımlayan fiziksel parametreler için ölçme metotlarıyla ilgili özellikleri tasarlamak Bir veya daha fazla parametre açıklama metodunu seçmek, Rahatlık bölgelerindeki termal ortamlara ve uç dereceli ortamlara (sıcak ve soğuk) maruz kalma için tavsiye edilen değerleri veya en yüksek değerleri oluşturmak, Soğuk ve sıcağa karşı bireysel veya toplu korunmak için araçların veya yöntemlerin etkinliğini ölçme metotlarıyla ilgili özellikleri tasarlamak tır. Kişilerin termal ortamlara maruz kalmalarıyla ortaya çıkan problemler ve bu alanda çok az doküman olması veya milli standardın olmaması nedeniyle bu standardın, taslak halinde olan tam seriyi beklemeksizin yayınlanması gerekli görülmüştür. Yaş-hazne küre sıcaklığı (WBGT) indeksi, bir kişinin maruz kaldığı ısı baskısını gösteren deneysel indekslerden birisidir. Bu indeksin, endüstriyel bir ortamda belirlenmesi kolaydır. Bu indekse göre ısı baskısı değerlendiren metod, çok kesin bir indeks kullanma isteği ile kontrol ölçümlerinin endüstriyel bir ortamda kolayca uygulayabilme ihtiyacı arasında bir uzlaşmadır ve açıklayıcı bir metot olarak dikkate alınmalıdır. İnsan ve ortam arasındaki ısı değişim analizine bağlı olarak termal baskıyı tahmin eden metot, çok kesin bir baskı tahminine ve korunma metotlarıyla ilgili bir analize izin verir. Fakat mevcut ölçüm teknolojisiyle metot, girişimin çok uzun zaman alması ve zor olmasıyla ilgili dezavantaja sahiptir. Böyle bir metot, ya sıcak ortamda yoğun çalışma şartları için bir analizin yapılması arzu edildiğinde doğrudan kullanılacak, veya ilk yaklaşımdan elde edilen değerler, belirtilen referans değerlerini geçtiğinde WBGT indeksine dayanan metoda ilave olarak kullanılacaktır. WBGT indeksine bağlı olarak bir ısı baskısı değerlendirme metodunun tesis edilmesi, her iki metodun birlikte avantajlarını gösteren bir indeksin tanımı yönünde sadece bir adımdır. Halihazırda böyle bir indeks olmamakla birlikte, endüstriyel bir ortamda kullanılmaya uygun bir uluslararası standardın acilen geliştirilmesinin teşvik edilmesi gerekli görülmüştür. 1 Kapsam Bu standard, endüstriyel bir ortamda kolayca kullanılabilen, sıcak bir ortamda bir kişinin maruz kaldığı ısı baskısını değerlendiren ve hızlı bir teşhise izin veren bir metodu kapsar. Bu standard, insanın faaliyetini temsil eden bir zaman dilimi boyunca, insan üzerinde ısının ortalama etkisinin değerlendirilmesinde kullanılır. Ancak, kısa zaman dilimler boyunca katlanılan ısı baskısının değerlendirilmesinde ve rahatlık bölgelerine yakın ısı baskılarının değerlendirilmesinde kullanılmaz. 2 Prensip ve genel tanım Sıcak bir ortama maruz kalan bir kişinin katlanmak zorunda kaldığı ısı baskısı, özellikle atmosfer ve vücut arasındaki ısı transferini etkileyen ortam özellikleri ve fiziksel faaliyetin bir sonucu olarak vücut içindeki ısının üretimine bağlıdır. İç termal yük, faaliyetin neden olduğu metabolik enerji sonucudur. 1
Isı baskısının ortama etkisiyle ilgili detaylı analizler, aşağıdaki 4 temel parametreyle ilgili bilgiyi gerektirir : hava sıcaklığı, ortalama radyan sıcaklık, hava hızı ve mutlak nem (3). Bununla birlikte, bu etkinin komple bir tahmini, bu temel parametrelerden türetilen ve kullanılan alanın fiziksel özelliklerinin bir fonksiyonu olan parametrelerin ölçülmesiyle yapılabilir. WBGT indeksi, iki türetilmiş parametre ölçüsü olan, doğal yaş-hazne sıcaklığı (t nw ) ile küre sıcaklığını (t g ), ve bazı durumlarda da bir temel parametre ölçüsü olan hava sıcaklığını (t a ) (kuru hazne sıcaklığı) birleştirir. Aşağıdaki ifadeler, bu farklı parametreler arasındaki ilişkiyi göstermektedir. Güneş yükü olmayan iç yapılar ve dış yapılar: WBGT = 0,7t + 0,3 nw t g Güneş yükü olan dış yapılar: WBGT = 0,7t + 0,2t + 0,1 t nw g a Isı baskısını tahmin eden bu metot, bu farklı parametrelerin ölçülmesine ve bu parametrelerin herhangi bir alan-zaman değişimlerini dikkate alan ortalama değerlerin hesaplanmasına dayanır. Bu yolla toplanılan veriler, referans değerleriyle mukayese edilir ve daha sonra, Ya iş yerindeki ısı baskısının veya zorlamasının uygun metotlarla doğrudan azaltılması, Veya daha ayrıntılı, ancak uygulaması çok zor olan ve genellikle de uzun zaman alan metotlar kullanılarak detaylı bir ısı baskısı analizinin yapılması gereklidir. Bu referans değerleri, Ek A da belirtilen şartlara maruz kalma seviyelerine karşılık gelir. Önceden mevcut patolojik durumların olmaması kaydıyla insanların neredeyse tamamı, zararlı herhangi bir etki olmaksızın genellikle bu şartlara maruz kalabilirler. Ayrıca, kişinin sağlığıyla ilgili bu maruz kalma seviyelerinin belirlenmesi, iş başında kazalara neden olması muhtemel fizikosensörmotor reaksiyonların değişimi gibi diğer önemli nedenler için imkan dahilinde belirlenebilen seviyeleri hiçbir şekilde etkilemez. 3 Ortam parametre özelliklerinin ölçümü WBGT indeksinin ölçümü, türetilmiş iki parametre olan doğal yaş-hazne sıcaklığı ve küre sıcaklığının ölçümü ile, temel bir parametre olan hava sıcaklığının ölçümünü gerektirir. 3.1 Türetilmiş parametrelerin ölçümü Bütün şartların eşit olduğu durumda, türetilmiş parametrelerin ölçümü hakkında sensör tarafından sağlanan bilgi, daima kullanılan sensörün fiziksel özelliklerine bağlıdır. Bu özellikler, Madde 3.1.1 ve Madde 3.1.2 de açıkça belirtilmiştir. 3.1.1 Doğal yaş-hazne sıcaklık sensörü Doğal yaş-hazne sıcaklığı, ıslak bir fitille kaplı ve doğal olarak havalandırılan, yani mecburi havalandırmanın olmadığı ortama yerleştirilen bir sıcaklık sensörünün gösterdiği değerdir. Doğal yaşhazne sıcaklığı bu nedenle, bir nem ölçer ile belirlenen termodinamik sıcaklıktan farklıdır. Sıcaklık sensörü, aşağıdaki özelliklere uygun olmalıdır. a) Sensörün hassas kısmının şekli : silindirik b) Sensörün hassas kısmının dış çapı : 6 mm ± 1 mm c) Sensörün uzunluğu : 30 mm ± 5 mm d) Ölçüm aralığı : 5 C - 40 C arası e) Ölçüm doğruluğu : ± 0,5 C f) Sensörün hassas kısmının tamamı, yüksek derecede su emici malzemeli beyaz bir fitille kaplanmalıdır (örneğin, pamuk). g) Sensörün mesneti 6 mm ye eşit bir çapa sahip olmalıdır. Mesnetten sensöre ısı iletiminin azaltılması için 20 mm si fitille kaplanmalıdır 2
h) Fitil, kol şeklinde örülmelidir ve dikkatle sensörün üzerine geçirilmelidir. Çok sıkı veya gevşek bir kavrama, ölçümün doğruluğu için zararlıdır. i) Fitil temiz tutulmalıdır. j) Fitilin alt kısmı, içinde damıtık su olan bir hazneye batırılmalıdır. Fitilin havadaki serbest uzunluğu, 20 mm - 30 mm arasında olmalıdır. k) Su haznesi, ortamdan gelen radyasyonun, içerideki suyun sıcaklığını artırmayacağı şekilde tasarlanmalıdır. 3.1.2 Küre sıcaklık sensörü Küre sıcaklığı, aşağıdaki özelliklere sahip bir kürenin merkezine yerleştirilen bir sıcaklık sensörünün gösterdiği sıcaklıktır. a) Çap : 150 mm b) Ortalama emisyon katsayısı : 0,95 (mat siyah küre) c) Kalınlık : Olabildiğince ince d) Ölçüm aralığı : 20 C - 120 C arası e) Ölçüm doğruluğu : 20 C - 50 C arası alan : ± 0,5 C 50 C - 120 C arası alan : ± 1 C Belirtilen ölçüm aralıklarına ayarlandıktan sonra aynı doğrulta sonuçlar veren herhangi bir alet de, doğal yaş-hazne sıcaklığı veya küre sıcaklığının ölçümünde kullanılabilir. 3.1.3 Hava sıcaklığının ölçümü Temel bir parametre olan hava sıcaklığı, kullanılan sensörün şekli ne tür olursa olsun, uygun olan herhangi bir metotla ölçülebilir. Bununla birlikte hava sıcaklığının, hava sıcaklık ölçümüyle ilgili ölçüm tedbirlerine uyması gerekmektedir. Hava sıcaklık sensörü, özellikle, sensör etrafındaki hava dolaşımını engellemeyen bir cihazla radyasyondan korunmalıdır. Hava sıcaklığı için ölçüm alanı, 10 C - 60 C arasındadır ve ölçüm doğruluğu ± 1 C dur. 4 Metabolik enerjinin ölçümü veya tahmini 1) Vücut içerisinde üretilen ısı miktarı, ısı baskısının bir elemanıdır. Sonraki değerlendirme için bu miktarın belirlenmesi gereklidir. Vücut içerisinde tüketilen toplam enerji miktarını gösteren metabolik enerji, birçok endüstriyel durumlar (ihmal edilebilir Metabolizma dışı enerji üretimi ) için bunun iyi bir tahminidir. Metabolik oran, Çalışanın oksijen tüketimi ölçülerek, Veya referans tablolarından tahmin edilerek belirlenebilir. WBGT indeksinin yapısından dolayı, metabolik oranın, referans tablolarına göre tahmin edilmesi yeterlidir. Metabolik oranın tahmini, biraz uygulama gerektirir ve tercihen bu alanda deneyime sahip kişilerce yapılmalıdır. Referans tablolarını kullanarak bir değerlendirmenin yapılamaması durumunda, faaliyetlerin tasnifi 5 ana sınıfla sınırlandırılabilir. Bunlar, dinlenme, düşük metabolik oran, orta metabolik oran, yüksek metabolik oran ve çok yüksek metabolik orandır. Çizelge 1 böyle bir tasnifi kolaylaştırmak için tasarlanmıştır. Verilen değerler, sürekli faaliyetler için belirlenmiştir. Verinin açıklanmasında zorluğun olması durumunda, çok kesin olduğu kabul edilen metabolik oran, kişinin üzerinde doğrudan ölçülen metabolik orandır. 1) TSE Notu: Bir uluslararası standard hazırlanmaktadır. 3
Çizelge 1 - Metabolik oran seviyelerinin tasnifi Sınıf 0 Dinlenme 1 Düşük metabolik oran 2 Orta metabolik oran 3 Yüksek metabolik oran 4 Çok yüksek metabolik oran Metabolik oran aralığı, M Bir birim deri yüzey alanıyla ilgili W/m 2 Ortalama metabolik oran hesabı için kullanılan değer 1.8 m 2 lik bir ortalama deri yüzey alanı için W W/m 2 W M 65 M 117 65 117 65 < M 130 117< M 234 100 180 130< M 200 234< M 360 165 297 200< M 260 360< M 468 230 414 M>260 M>468 290 522 Örnekler Dinlenme Rahat oturma : Elle yapılan hafif işler ( elle yazma, makinayla yazma, dikiş dikmek, muhasebe defteri tutma) ; el ve kolla yapılan işler (küçük tezgah aletleri, hafif malzemelerin kontrolü, montajı veya tasnifi) ; kol ve bacakla yapılan işler (normal şartlarda araç kullanma, ayakla basılan düğme veya pedal kullanma) Ayakta : Matkapla delik açma (küçük parçalar) ; freze makinası (küçük parçalar) ; bobin sarma ; küçük armatür sarma ; düşük güçlü aletlerle şekil verme; hafif yürüme (saatte 3,5 km ye kadar bir hızla) El ve kolla yapılan sürekli işler (çekiçle çivi çakmak, dolgu yapmak); kol ve bacakla yapılan işler (kamyon, traktör veya yapı ekipmanlarıyla yapılan arazi işleri) ; kol ve bedenle yapılan işler (havalı çekiçle çalışma, traktör montajı, sıva yapma, nispeten ağır malzemenin zaman zaman durarak taşınması, ot temizleme, çapalama, meyve ve sebze toplama) ; hafif iki tekerlekli yük arabası veya tekerlekli el arabasının itilmesi veya çekilmesi ; saatte 3,5 km ile 5,5 km arası bir hızda yürüme ; demir döğme) kol ve bedenle yapılan ağır işler ; ağır malzeme taşıma ; kürek işleri ; balyoz işleri ; sert ahşabın testereyle kesilmesi, rendelenmesi veya keskiyle oyulması ; elle çim biçme ; kazı yapma ; saatte 5,5 km ile 7,0 km arası bir hızda yürüme ; ağır yüklenmiş çek çek veya iki tekerlekli elarabasının itilmesi veya çekilmesi ; döküm çapak temizleme; beton blok yatırma. Azami tempoya dayanıklı ağır işler ; baltayla çalışma ; kürek ve kazı ile yapılan ağır işler ; merdiven, rampa veya el merdivenine tırmanma ; küçük adımlarla hızlı yürüme, koşma, saatte 7 km den büyük bir hızla yürüme. 4
5 Ölçüm özellikleri 5.1 Ortamların heterojenliğiyle ilgili ölçüm özellikleri Çalışanın etrafını çevreleyen alanda birtakım parametrelerin sabit bir değere sahip olmaması durumunda, WBGT indeksinin baş, karın ve ayak bileğinin yere göre yüksekliğine karşılık gelen 3 pozisyonda belirlenmesi gereklidir. Çalışan ayaktaysa ölçümler zeminden 0,1 m, 1,1 m ve 1,7 m yukarıda yapılmalıdır. Çalışan oturuyorsa ölçümler zeminden 0,1 m, 0,6 m ve 1,1 m yukarıda yapılmalıdır. İndeksleri belirlemek için kullanılan ölçümler, tercihan aynı anda yapılmalıdır. WBGT indeksinin ortalama değeri, aşağıda 3 ağırlıklı indeksin yer aldığı formül kullanılarak elde edilebilir. WBGT = WBGT baş + (2xWBGT karın )+WBGT ayakbileği 4 İncelenen nokta veya ona yakın noktalardaki ısı baskısından önce yapılan analiz, ortamın hemen hemen homojen olduğunu (heterojenlik %5) gösteriyorsa, sadece karın seviyesindeki WBGT indeksinin kullanılmasıyla elde edilen basitleştirilmiş bir prosedür kabul edilebilir. Şartlar ne olursa olsun, analizin yorumunda bir tartışmanın olması durumunda, normal prosedüre göre belirlenmiş WBGT indeksi (3 ölçüm), referans değeri olarak dikkate alınmalıdır. WBGT indeksinin hızlı tayini için, ısı baskısının azami olduğu seviyede bir ölçümün yapılması yeterlidir. Bu prosedürün kullanımı, ısı baskısı için taraflı bir güvenlik değerlendirmesine neden olur. Bu prosedürün kullanımı, değerlendirme raporuna kaydedilmelidir. Sensörleri, normal çalışma yerine yerleştirmenin mümkün olmaması durumunda, ortamdan yaklaşık olarak aynı etkilenmeye maruz kalacağı yere yerleştirilmelidir. 5.2 Parametrelerin zaman değişimleriyle ilgili ölçüm tanımlamaları Çalışma yeri ve faaliyet analizi, bir parametrenin zaman içerisinde sabit bir değer sergilemediğini gösteriyorsa, temsili bir ortalama değer belirlenmek zorundadır. Son derece kesin bir sonuç veren yol, zamanın bir fonksiyonu olarak bu parametrenin gelişiminin sürekli ölçülmesine ve ondan integrasyonla ortalama değerin çıkarılmasına bağlıdır. Bu metot, çoğu durumlarda ancak güçlükle kullanılabildiğinden, dikkate alınan her bir parametrenin değişimleri, neredeyse sabit seviyeler içerisinde tasnif edilir. Dikkate alınan parametrenin ortalama değeri daha sonra, bu seviyelerin herbirinin elde edilmesi esnasında toplam zamana göre farklı kategori seviyelerinin ağırlıklandırılmasıyla elde edilir. Ortalama değerin hesaplanması için zaman tabanı,t, ısı baskısı için azamiyi temsil eden, 1 saatlik çalışma/dinlenme periyodudur. T, bir çalışma periyodunun başlangıcından hesaplanmalıdır. Bir p parametresinin ortalama değerinin (örneğin; üç ortam parametresinin aynı anda ölçülmesi durumundaki metabolik oran, küre sıcaklığı veya WBGT), n seviyeye bölünmüş olan zamanın bir fonksiyonu olarak geliştirilmesi aşağıdaki formülle ifade edilir. (p1 t1) + (p 2 t 2 ) +... + (p p = t + t +... + t 1 2 n n t n Burada, p 1, p 2,..., p n, t 1, t 2,..., t n zamanı boyunca elde edilen parametre seviyesi, t 1 + t 2 +... + t n = T = 1 saat tir. ) Yapılan ölçüm sayısı, parametrelerin değişim hızına, kullanılan sensörün tepki özelliklerine ve istenilen ölçüm doğruluğuna bağlıdır. 5
5.3 Metabolik enerjinin ortalama değeri Metabolik oranın ortalama değerinin belirlenmesi için tatbik edilen yukarıdaki hususlar, ölçülen veya referans tablolarından tahmin edilen değerlere dayanır. Metabolik oran, Madde 4 de sözü edilen 5 ana sınıftan biri altında tasnif edilirse, ortalama metabolik oran seviyesi, her bir basit faaliyet için Çizelge 1 de verilen metabolik oranın ortalama değerini kullanarak yukarıdaki gibi belirlenir. Verilerin açıklanmasında bir tartışmanın olması durumunda, çok doğru olduğu kabul edilen ortalama parametre, sürekli olarak ölçülen parametre değişimlerinden hesaplanır. Bunu, ortalama parametrenin doğru bir şekilde belirlenen en büyük seviye sayısından hesaplanması izler. 6 Ölçümlerin periyodu ve süresi 6.1 Ölçüm periyodu WBGT indeksinin bu standarda göre belirlenmesi, sadece ölçümlerin yapıldığı zamanda çalışanın maruz kaldığı ısı baskısının tahminine izin verir. Sonuç olarak, azami ısı baskısına karşılık gelen bir zaman diliminde, yani genellikle sıcak yaz dönemi süresince ve günün ortasında veya ısı üretme ekipmanı çalışır durumda olduğu zamanda, ölçümlerin yapılması tavsiye edilir. 6.2 Ölçüm süresi Her bir ölçümün süresi, sensörün tepki süresine bağlıdır. Bu, bazı durumlarda önemli olabilir (özellikle küre sıcaklığı). Sadece tek bir ölçümün yapılması veya her bir parametre için kullanılan seviyelerin herbirinin tahmini mümkün olacaktır. Ölçümlerin süreleri bu yüzden, Madde 5.2 de tanımlanan uygun analiz süresinden (zaman tabanı) farklıdır. 7 Referans değerler Ek A daki WBGT indeks değerleri, bir referans olarak verilmiştir. Bu değerler, bilimsel literatürdeki mevcut verilere dayanır. Bu değerler geçildiğinde, Ya incelenmekte olan iş yerindeki ısı baskısının, uygun metotlarla (ortamın, faaliyet seviyesinin, ortamda harcanan zaman miktarının kontrolü ve kişisel koruyucuların kullanımı) doğrudan azaltılması, Veya daha detaylı metotlarla, detaylı bir ısı baskı analizinin yapılması gereklidir. Normal bir şekilde giyinmiş (termal yalıtım indeksi I cl =0,6 Clo) 2), dikkate alınan faaliyete fiziksel olarak uygun ve sağlıklı bir kimse için belirlenen duruma karşılık gelen referans değeri Ek A da verilmiştir. Bu referans değerleri, oldukça uzun bir çalışma periyodu boyunca, ısının kişi üzerindeki ortalama etkisinin temsilidir. Bu değerler, ya özellikle sıcak bir ortamın veya anlık şiddetli fiziksel faaliyetin bir sonucu olarak kişilerin kısa zaman dilimler süresince (birkaç dakika) maruz kalabildiği ısı baskısının uç değerlerini dikkate almaz. Bu gibi durumlarda ısı baskısı, ortalama bir faaliyet veya ortalama ortamın temsili referans değerleri geçilmeksizin müsade edilen değerleri geçebilir. Kabul edilen metabolik oran değeri hakkında kuşku olması durumunda kullanılan referans değeri, 4 nolu sınıf gerekliyse ve ölçüm veya tahmin yapılamıyorsa, daha yüksek metabolik orana karşılık gelir. Not 1 - Giyilen kıyafet standard bir çalışma kıyafeti değilse, (hava ve buhar geçirebilen, I cl = 0,6 Clo termal yalıtım indeksli) referans değerleri, dikkate alınan kıyafet ve ortamın hususi özelliklerine göre değiştirilebilir. Genellikle su buharı geçirmez kıyafetin giyilmesi, referans değerlerindeki bir azalmayı zorunlu kılar. Diğer taraftan yansıtıcı kıyafetin giyilmesi, referans değerlerinde bir artışla sonuçlanabilir. Düzeltmelerin tahmin edilmesindeki zorluklar nedeniyle bütün durumlarda, kıyafet grubunun özellikleri, belirlenen referans kıyafetlerden anlamlı bir şekilde farklı ise bir uzmana danışılması tavsiye edilir. 2) Kıyafetin birim termal direnci : 1 Clo = 0,155 m 2 K/W 6
Not 2 - Ek B, dinlenme için ayrılmış yerdeki WBGT değerinin, çalışma yerindeki WBGT değerine eşit veya ona çok yakın olduğu varsayımına dayanan çeşitli çalışma/dinlenme çevrimleri için belirlenen WBGT ile ilgili bir klavuz olarak bazı referans değerleri de sağlar. Not 3 - Kısmi olarak ortam hava koşullarına alıştırma, ısı baskısının derece derece artırılmasıyla 7 gün içinde başarılabilir. Ek B, çalışma zaman dilimlerinin derece derece artışına ve ilâve dinlenmeye bağlı ortalama ortam hava şartlarına alıştırma metodunu örnek olarak vermektedir. Önceki çalışma haftası boyunca ısıya her gün maruz kalmamış olan herkes, ortam hava şartlarına alıştırılmamış olarak dikkate alınır. 8 Değerlendirme raporu Bir kimsenin, ele alınan bir durum için maruz kaldığı ısı baskısını değerlendirme raporu aşağıdaki verileri: a) Değerlendirmenin yapıldığı yer (örneğin; fabrika, atölye, iş yeri), b) Değerlendirmenin yapıldığı zaman dilimi (yıl, ay, gün, saat), c) Değerlendirmeyi yapan otorite veya kişi, d) Parametrelerin (referans) ölçüm veya tahminleriyle ilgili detaylı sonuçlar, e) WBGT nin ortalama değeri ve referans değerleriyle ilgili konumu, göstermelidir. Ek C, sonuçları veren metodu, örnek olarak göstermektedir 7
Ek A (Bilgi için) WBGT ısı baskı indeksinin referans değer çizelgesi Çizelge A.1 - Belirlenen bir duruma karşılık gelen referans değerler Metabolik oran sınıfı Metabolik oran, M WBGT nin referans değeri Bir birim deri Toplam yüzey alanıyla (1,8 m 2 lik bir ilgili ortalama deri Isıya alıştırılmış kişi Isıya alıştırılmamış kişi yüzey alanı W/m 2 için) W C C M 65 M 117 33 32 0 Dinlenme 1 65 < M 130 117< M 234 30 29 2 130< M 200 234< M 360 28 26 Hissedilmeyen Hissedilir Hissedilmeyen 3 200< M 260 360< M 468 hava hava hava hareketi hareketi hareketi 25 26 22 Hissedilir hava hareketi 23 4 M>260 M>468 23 25 18 20 Not - Verilen değerler, ilgili kişiler için 38 C luk bir rektal sıcaklık hesaba katılarak belirlenmiştir. 8
Ek B (Bilgi için) WBGT referans değerlerini gösteren eğriler ve ısıya alıştırma metodu B.1 Çeşitli çalışma/dinlenme çevrimleri için belirlenen WBGT referans değerleri için eğriler Eğriler, dinlenme için ayrılmış yerdeki WBGT değerinin, çalışma yerindeki WBGT değerine eşit veya ona yakın olduğu varsayımı üzerine çizilir. (zaman tabanı 1 saate eşit; hissedilebilir hava hareketi; ısıya alıştırılmış kişi). Bu eğriler, sadece bilgi için Şekil B.1 de verilmiştir. Bu eğriler, çalışma/dinlenme çevrimleri değiştirilerek işin yeniden düzenlenmesine yardım edebilir. Bu standardın ölçülen farklı WBGT değerlerinin ağırlıklandırılmasıyla eksiksiz uygulanması tercih edilir. B.2 Isıya alıştırma metodu Alıştırma, bir kişinin yeterli bir zaman periyodu boyunca belirlenen bir ortama maruz kalması durumunda, onun toleransını artıran bir fizyolojik uyum sürecinden ortaya çıkan durumdur. Alıştırılmış kişi, alıştırılmamış bir kimseye kıyasla aynı ısı baskısı için daha az bir fiziksel zorlanma gösterir. Bu çeşit alıştırma, ya bir alıştırma odasında tekrarlanan kontrollü maruz kalma yardımıyla yapay olarak veya evvela kısa zaman dilimleri ve daha sonra gittikçe artan uzun zaman dilimleri için kişinin işiyle ilgili çalışma yapan kimse tarafından doğal olarak elde edilebilir. Alıştırılmış ve alıştırılmamış kişiler için çalışma/dinlenme çevrimleri, bu standarda göre WBGT nin ve Ek A daki referans değerlerinin tahmin edilmesiyle belirlenir. Alıştırmama durumundan alıştırma durumuna çalışma zaman dilimi süresindeki artış, 7 günlük bir zaman dilimi boyunca derece derece olmalıdır. Şekil B.1 9
Ek C (Bilgi için) Değerlendirme rapor örneği Değerlendirmeyi yapan kişi veya otorite SICAK ORTAMLAR ISO 27243 E GÖRE WBGT ISI BASKI İNDEKSİNİN (YAŞ-HAZNE KÜRE SICAKLIĞI) BELİRLENMESİ Tarih: Ref: Çalışma yerinin ve ölçüm pozisyonunun tarifi ( gerekliyse, yerin çizimini yapmak için bu sayfanın arkasını kullan) Değerlendirmenin yapıldığı zaman dilimi İncelenen yerdeki çalışan insanın ortama alışma derecesi Yıl: Ay: Gün Saat: WBGT ortalama değerinin hesabı için zaman tabanı,t = 1 saat Parametreler Küre sıcaklığı, t g, C Doğal yaşküre sıcaklığı, t nw, C Hava sıcaklığı, t a, C WBGT (toplam ölçüm yada hesaplanmış toplam) C Metabolik oran,m W/m 2 Yorumlar: Dış atmosferik şartlar: Kıyafet: Ölçümlerin veya tahminin detaylı sonuçları Ölçümle ilgili işaretler Seviyeler Heterojen ortam Sürekli ölçüm (bkz. Eğri no : ) Kesikli ölçüm WBGT ısı baskı indeksi I cl =0,6 Clo Isıya alıştırılmış kişi: kıyafet için Isıya alıştırılmamış kişi: WBGT referans değeri Kıyafete göre WBGT referans değeri Sonuç: Tahmin Homojen ortam Sonuç Baş Karın Ayak bileği Maruz kalma süresi Ortalama değer 10
Ek D (Bilgi için) Yararlanılan kaynaklar (1) ISO 7726, Thermal environments - Instruments and methods for measuring physical quantities. (2) ISO 7730, Moderate thermal environments - Determination of the PMV and PPD indices and specification of the conditions for thermal comfort (3) ISO 7933, Hot environments - Analytical determination and interpretation of thermal stress using calculation of required sweat rate 11