GĠRĠġĠMCĠLĠĞĠN ÖNEMĠ VE TÜRKĠYE DE GĠRĠġĠMCĠLĠĞĠN GELĠġTĠRĠLMESĠNE YÖNELĠK VERĠLEN DESTEKLER Erdem ALPTEKĠN Girişimciye işadamı, yönetici, patron, kendi işini kurmaya çalışan kişi ya da daima yeni ve riskli fikirleri gerçekleştirmeye çalışan öncü gibi kişiliklerin elbiseleri giydirilmektedir. Girişimci bunlardan hangisidir? Ayrıca başkalarının baktığı ama göremediği fırsatları görüp, bunları birer iş fikrine dönüştürebilmesi veya risk alma yatkınlığı ön plana çıkmaktadır. 1 Finansal sorunlar ve sermaye yetersizliği, girişimcilerin çözmek zorunda oldukları sorunlar arasında ilk sırada yer almaktadır. Girişimciliğe başlamak için sermayesi olan, ancak kuruluşlarından itibaren belli dönemlerde mali problemlerle karşılaşanlar da çoğunluktadır. Yurdumuzda bu konunun uygulayıcısı olması gereken bankaların rizikolu olan bu konuya eğilmek istememeleri başarısızlığa sebep olmuştur. 2 İş kurma niyetindeki girişimcinin önündeki önemli engellerden biri de, aşması gereken bürokratik zorluklardır. Girişimcilerin işlerinin kolaylaştırılması için bürokratik işlemlerin kolaylaştırılarak mevzuatın anlaşılır ve basit bir hale getirilmesi gerekmektedir. Girişimciliğin ekonomi için önemi; yeni firmalar kurularak ekonomiye üretim ve istihdam artışı getirmesi, yeni girişimlerin verimliliği arttırması, kişilik potansiyelini ortaya çıkarması, pazar ekonomisinin lokomotifi olması ve tüketicilere sunulan hizmet yelpazesini genişletmesidir. 3 1 Tınaz TİTİZ, Girişimcilik, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 1994, s. 3-5. 2 Mahmut TEKİN, Girişimcilik, Kendi İşini Kurma İşletme, 2. Baskı, Konya, 1994, s.19. 3 Yaşar BÜLBÜL, Osmanlı dan Cumhuriyet e Özel Girişimciliğe Yönelik Devlet Politikaları, İstanbul Ticaret Odası, Yayın No: 2010-11, İstanbul,2010, s. 19-21. 35
Girişimci noktasında Türkiye, dünya ortalamasının altında. Uluslararası girişimcilik endeksinde kullanılan 100 kişi içinde şirket kuranların sayısı kriterlerine bakıldığında, Türkiye ilk otuz ülkeniz gerisinde kalmış durumda. Türkiye de her 100 yetişkin içinde şirket kuran sayısı 4,6. Oysa bu sayı ABD de 11,7, Güney Kore de 15, Meksika da 18,7. 4 Türk girişimcisi en çok toptan ve perakende ticaret sektörüne ilgi göstermektedir. Türkiye İstatistik Kurumu değerlendirmelerine göre; 2008 yılında 100 girişimciden 46 sı toptan ve perakende ticaret alanında faaliyette bulunurken, 17 sinin ulaştırma, depolama ve haberleşme, yaklaşık 12 sinin ise imalat sanayinde faaliyet gösteriyor. İş dünyasında, büyük çeşitlilik gösteren müşteri ihtiyaçlarını önceden fark etmek ve bu ihtiyaçlara uygun üretim yapmak gerekiyor. Bu amaçla girişimcilik, KOBİ lerin iş dünyasına entegre olmasında anahtar bir sözcük. KOBİ yöneticisi, firmanın hem girişimcisi, hem yöneticisi, hem müdürü ve kısacası her şeyidir. KOBİ leri desteklemek bir anlamda girişimciliği desteklemektir. Girişimciliği desteklemek ise Türk ekonomisinin hızla kalkınması demektir. KOBİ ler bu yüzden önem taşımaktadır çünkü onlar ekonominin isimsiz kahramanlarıdır. 5 AB de Yenilik Aktarım Merkezleri, Bölgesel Yenilik Stratejileri, Avrupa Bilgi Merkezleri Ağı, İşletmeler Arası İşbirliği Ağı, İşletmeleri Yakınlaştırma Bürosu, Avrupa Teknoloji Programı İşe Başlangıç Desteği, Ortak Avrupa Girişim Programı, Avrupa Teknoloji Kolaylığı Programı gibi programlar ile KOBİ lere destek olunmaktadır. 6 AB, 2007-2013 dönemi için aday ve potansiyel aday ülkelere sağlanacak tüm katılım öncesi mali yardımları (IPA) tek bir program çerçevesinde toplamıştır. Ayrıca AB nin 2007-2013 yılları arasında KOBİ lere ve işletmelere yönelik olarak uygulamaya koyduğu Rekabet Edebilirlik ve Yenilik Çerçeve Programı (CIP), Girişimcilik ve 4 Murat YALÇINTAŞ, Çağımızda Girişimcilik, Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Dr. H. İbrahim Bodur Girişimcilik Uygulama ve Araştırma Merkezi, Cilt 5, Sayı 1, Haziran 2010, s. 93. 5 Ercan ALPTÜRK, Küçük ve Orta Büyüklükte ĠĢletmeler (KOBĠ) Rehberi, Yaklaşım Yayıncılık, Ankara, 2008., s.275. 6 Mehmet CANSIZ, Türkiye de KOBĠ ler ve KOSGEB, DPT-Uzmanlık Tezleri, Ankara 2008, S.26-29. 36
Yenilik Özel Programı, Bilgi ve İletişim Teknolojileri Politikaları Destek Programı ve Avrupa Akıllı Enerji ve Teknoloji Programı ndan oluşmaktadır. 7 Türkiye de ise yeni iş kurmayı düşünen girişimcilere yönelik kredi ve destek mekanizmaları oldukça sığ. Oysaki girişimcilik, KOBİ lerin temel özellikleri arasında. Yeni iş kuran bir firmaya bankalar bir bilanço yılını, hatta bazı bankalar ise iki bilanço yılını doldurmadan kredi vermeye yanaşmıyor. Bu nedenle girişimcilerin devlet tarafından desteklenmesi büyük önem taşıyor. KOBİ lere yönelik iş kurma ve girişimcilik destekleri, Türkiye genelinde bugüne kadar yeterince önemsenmemişti. Ancak 2010 yılının sonlarına doğru KOSGEB in hayata geçirdiği KOSGEB Girişimcilik Desteği yaşamsal önem taşıyor. Girişimcilik fikirlerini ve ürünleri pazarlayabilmek için kaynak sağlanmalı. Sermaye piyasaları, işletmelere yeni kaynak temini açısından fırsatlar sunuyor ancak sözkonusu fırsatların daha da cazip hale getirilmesi gerekiyor. Bu nedenle özellikle KOBİ düzeyindeki firmaların halka arza açılmasını daha cazip hale getirilmesi ve başta vergi avantajı olmak üzere çeşitli maliyet avantajları yaratılması gerekiyor. Bu amaçla KOSGEB Gelişen İşletmeler Piyasası KOBİ Destek Programı ortaya çıkmıştır. KOBİ lerin paylarının Gelişen İşletmeler Piyasası nda işlem görmek üzere halka açılma sürecinde; Piyasa danışmanı danışmanlık hizmet bedeli, Bağımsız denetim hizmeti bedeli, Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) kurul kaydına alma ücreti, İMKB Gelişen İşletmeler Piyasası Listesine kabul ücreti, Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) masrafı, Aracı kuruluşa ödenecek aracılık komisyonu KOSGEB tarafından geri ödemesiz destek olarak karşılanacaktır. 8 7 ABİGEM, ABĠGEM lere Yönelik Devlet Destekleri Eğitim ve Değerlendirme Programı Raporu, Kızılcahamam, 07.10.2009-11.10.2009, s. 33-34. 37
Tablo 1: Gelişen İşletmeler Piyasası KOBİ Destek Programı Destek Unsurları Destek Ödemesi Oranı (%) Üst Limiti (TL) Piyasa danıģmanı danıģmanlık hizmet bedeli 60.000 75 (azami 2 yıl) Bağımsız denetim hizmeti bedeli 20.000 75 SPK kurul kaydına alma ücreti ĠMKB GeliĢen ĠĢletmeler Piyasası Listesine kabul ücreti Merkezi Kayıt KuruluĢu masrafı Aracı kuruluģa ödenecek aracılık komisyonu 10.000 10.000 100 75 Kaynak: KOSGEB Yeni iş kurmayı düşünen girişimcilere yönelik programların arttırılması, daha ucuz ve daha hızlı iş kurma süreçlerinin geliştirilmesi, girişimcilik kültürünün gerek iş dünyasına yaygın bir şekilde egemen olması, gerekse de mesleki eğitim ve üniversitelerde ders olarak okutulması ve iş dünyasına hazırlanan gençlere girişimcilik kültürünün aşılanması büyük önem taşıyor. Girişimcilere başlangıç sermayesi sağlamak amaçlı Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıkları teşvik edilmeli ve bu mekanizmaların etkin kullanımı sağlanmalı. KOBİ'ler yani bir başka deyişle girişimciler, AR-GE ve inovasyona son derece önem vermeliler. Sunulan hizmeti farklılaştırmak ve bu sayede öne çıkma stratejisi ile KOBİ'leri başarıya ulaşacaktır. Üniversite sanayi işbirliği sağlanmalı, teknoparkların ve teknoloji geliştirme bölgelerinin kurulmasına, mevcutlarının da mesleki eğitim ve üniversitelerle ilişkilerinin arttırılmasına devam edilmeli. Sözkonusu site veya bölgelerde genç girişimcilere yönelik eğitim ve staj programları düzenlenmeli. Girişimciliği artırmak için, özellikle kadın ve genç girişimciliğine ayrı bir sayfa açılmalı. Kadın ve genç girişimcilerin çalışma hayatında daha aktif ve üretken olarak yer almaları ülke ekonomisinin istikrarı açısından kaçınılmaz. Kadınların eğitim seviyesinin artması, adil ve dengeli bir gelir dağılımının sağlanmasını ortaya çıkarıyor. KOBİ, sanayi ve işgücü envanterleri çıkartılarak, sanayileşme stratejileri bölgesel ve yerel kalkınma temelinde yeniden saptanmalı. 8 KOSGEB, Gelişen İşletmeler Piyasası KOBİ Destek Programı, http://www.kosgeb.gov.tr/pages/ui/destekler.aspx?ref=24, (16.08.2011) 38
Girişimciliğin önündeki bürokratik engeller kaldırılmalıdır. KOSGEB GiriĢimcilik Desteği Girişimcilik Desteği, toplam 27.000 geri ödemesiz ve 70.000 geri ödemeli destekten oluşmaktadır. Girişimcilerin bu destekten faydalanabilmesi için; uygulamalı Girişimcilik Eğitimi tamamlayarak katılım belgesi alması gerekmektedir. Girişimci belgesini aldıktan sonra işletmesini kurarak hazırlayacağı İş Planı ile KOSGEB Hizmet Merkezlerine Yeni Girişimci Desteği için başvuru yapabilmektedir. Destek ödemeleri, işletmenin talep ettiği destek kapsamında, yapmış olduğu harcamalara ilişkin fatura, fatura yerine geçen belge tutarının ödendiğini gösterir banka dekontu, tahsilat makbuz vb. belgeleri KOSGEB Hizmet Merkezine ibrazından sonra, ödemeye esas tutar üzerinden işletmeye yapılmaktadır. Tablo 2: Yeni GiriĢimci Desteği Destek Unsurları DESTEK UNSURU ĠĢletme KuruluĢ Desteği ödemesiz KuruluĢ Dönemi Makine, Teçhizat ve Ofis ödemesiz Donanım Desteği ĠĢletme Giderleri Desteği ödemesiz Sabit Yatırım Desteği Ödemeli Kaynak: KOSGEB ÜST LĠMĠT (TL) 5.000 10.000 12.000 70.000 DESTEK ORANI (%) (1. ve 2. Bölge) 60 (Kadın veya özürlü girişimci:70) DESTEK ORANI (%) (3. ve 4. Bölge) 70 (Kadın veya özürlü girişimci:80) Uygulamalı Girişimcilik Eğitimi 60 saatlik ücretsiz eğitimlerdir. Yaklaşık 1-1,5 ay sürmektedir. Eğitim dört ana modülden oluşmaktadır. Girişimcilik özelliklerinin sınanması, iş fikri geliştirme ve yaratıcılık egzersizleri İş planı kavramı ve öğeleri (pazar araştırma, pazarlama planı, üretim planı, yönetim planı, finansal plan) İş planı öğelerinin pekiştirilmesine yönelik atölye çalışmaları İş planının yazılması ve sunumunda dikkat edilecek hususlar Eğitim ana modüllerine %80 oranında devam eden katılımcılar katılım belgesi almaya hak kazanmaktadır. 39
Uygulamalı Girişimcilik Eğitimleri; KOSGEB Hizmet Merkezleri tarafından veya KOSGEB in işbirliği yaptığı kurum ve kuruluşlar tarafından verilmektedir. Eğitimden faydalanabilmek için; en yakın KOSGEB Hizmet Merkezine başvuru yapılması gerekmektedir. Eğitim ile ilgili detay bilgiler (ne zaman başlayacağı, eğitim saatleri vb.) hizmet merkezlerinden alınabilmektedir. Ayrıca İŞKUR aracılığı ile de girişimcilik eğitimleri verilmektedir. Verilen eğitimlerin ön şartı işsiz olmak yani İŞKUR a kayıtlı olmaktır. İşletme Kuruluş Desteği ödemesiz olan bu desteğin üst limiti; İŞKUR a ve Uygulamalı Girişimcilik Eğitimlerine başvurular İŞKUR İl Müdürlüklerine yapılmaktadır. Eğitim ile ilgili detay bilgiler, İŞKUR İl Müdürlüklerinden alınabilmektedir. Yeni Girişimci Desteği kapsamında verilen destekler aşağıdaki gibidir. İşletme kuruluş giderleri (sicil kaydı, oda kaydı, kuruluşa ilişkin noter masrafları, zorunlu izin ve ruhsat giderleri) için 3.000 TL, İşletme kurulmadan önce girişimcinin belgelendirmesi kaydı ile, iş kurmaya yönelik olarak aldığı teknik, hukuki, mali, iş planı, etüd, fizibilite çalışması için danışmanlık giderleri için 2.000 TL olmak üzere toplam 5.000 TL dir. Kuruluş Dönemi Makine, Teçhizat ve Ofis Donanım Desteği Desteğin başlangıç tarihinden itibaren 12 ay içinde satın alınacak makine, teçhizat ve ofis donanımları için geri ödemesiz olarak verilen bu desteğin üst limiti 10.000 TL dir. İşletme Giderleri Desteği Desteğin başlangıç tarihinden itibaren 24 ay içinde gerçekleşen işletme giderlerine yönelik geri ödemesiz olarak verilen desteğin üst limiti her ay için 1.000 TL olmak üzere toplam 12.000 TL dir. Personel net ücretleri (asgari geçim indirimi net ücrete dahil edilmez) ve elektrik, su, ısıtma, telekomünikasyon, işyerinde ürün/hizmet üretim amaçlı kullanılan makinelere ait yakıt giderleri işletme giderleri sayılmaktadır. 40
Sabit Yatırım Desteği AR&GE BÜLTEN Desteğin başlangıç tarihinden itibaren 24 ay içinde satın alınacak, makine ve teçhizat için banka teminat mektubu karşılığı geri ödemeli olarak verilen bu desteğin üst limiti 70.000 TL dir. KOSGEB ĠletiĢim Bilgileri KOBĠ Bilgi Sitesi- www.kobi.org.tr KOSGEB Çağrı Merkezi- 444 1 567 KOSGEB Ġzmir Kuzey Hizmet Merkezi Müdürlüğü Atatürk OSB 10013 Sok. P.K:35477 Çiğli/İZMİR E-Posta:izmir.igem@kosgeb.gov.tr Tel: 0232 376 73 27,0232 3767328,0232 3767329 Faks: 0232 3280758 KOSGEB Ġzmir Güney Hizmet Merkezi Müdürlüğü Ege Üniversitesi Kampüsü 35100 Bornova-İzmir E-Posta: egeutekmer@kosgeb.gov.tr Tel: 0232 3429051,0232 3429019 Faks: 0232 3429052 KOSGEB (Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi GeliĢtirme ve Destekleme Ġdaresi BaĢkanlığı) MKEK G. Müd., 9.Kat Tandoğan, Ankara Tel: 0312 2128190, Faks: 0312 2122508 Web: www.kosgeb.gov.tr, E-posta: kos@kosgeb.gov.tr Kaynaklar ABİGEM, ABĠGEM lere Yönelik Devlet Destekleri Eğitim ve Değerlendirme Programı Raporu, Kızılcahamam, 07.10.2009-11.10.2009. ALPTÜRK Ercan, Küçük ve Orta Büyüklükte ĠĢletmeler (KOBĠ) Rehberi, Yaklaşım Yayıncılık, Ankara, 2008. BÜLBÜL Yaşar, Osmanlı dan Cumhuriyet e Özel GiriĢimciliğe Yönelik Devlet Politikaları, İstanbul Ticaret Odası, Yayın No: 2010-11, İstanbul,2010. CANSIZ Mehmet, Türkiye de KOBĠ ler ve KOSGEB, DPT-Uzmanlık Tezleri, Ankara 2008. KOSGEB, KOSGEB GiriĢimcilik Desteği, http://www.kosgeb.gov.tr/pages/ui/b.aspx?ref=26, (14.01.2011). TEKİN Mahmut, GiriĢimcilik, Kendi İşini Kurma İşletme, 2. Baskı, Konya, 1994. TİTİZ Tınaz, GiriĢimcilik, İnkilap Kitabevi, İstanbul, 1994. YALÇINTAŞ Murat, Çağımızda GiriĢimcilik, Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Dr. H. İbrahim Bodur Girişimcilik Uygulama ve Araştırma Merkezi, Cilt 5, Sayı 1, Haziran 2010. 41