Asr-ı Saadette Temel İslâmî İlimler

Benzer belgeler
KELAM DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI

1. HAYATI ESERLERİ Divan Vâridât Ankâ-yı Meşrık Devriyye-i Ferşiyye...17

KURAN I KERİMİN İÇ DÜZENİ

Asr-ı Saadette İçtihat

Eğitim Programları ANA HATLARIYLA İSLAM DİNİ

İLİM ÖĞRETMENİN FAZİLETİ. Bu Beldede İlim Ölmüştür

O, hiçbir sözü kendi arzularına göre söylememektedir. Aksine onun bütün dedikleri Allah ın vahyine dayanmaktadır.

IÇERIK ÖNSÖZ. Giriş. Birinci Bölüm ALLAH A İMAN

NOT : İMAM-I RABBANİ Hz. bu mektubu büyük şeyhi Muhammedi Bakibillah'a yazmıştır.

7- Peygamberimizin aile hayatı ve çocuklarla olan ilişkilerini araştırınız

1 İslam ne demektir? Hazreti Peygamberimiz in (sallallahu aleyhi ve sellem) getirdiği din olup bunu kabul etmek, Allah a ve resulüne itaat etmektir.

Öğrenim Kazanımları Bu programı başarı ile tamamlayan öğrenci;

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS KELAM VE İSLAM MEZHEPLERİ ILH

3. Farz Dışında Yaptığı İbadetler

Sabah akşam tevâzu içinde yalvararak, ürpererek ve sesini yükseltmeden Rabbini an. Sakın gâfillerden olma! (A râf sûresi,7/205)

MÂTÜRÎDÎ KELÂMINDA TEVİL

EHL-İ SÜNNET'İN ÜSTÜNLÜĞÜ.

TEMEL İSLAM BİLİMLERİ BÖLÜMÜ

DİYOBENDİYE FIRKASI طاي فة دليو ندية

Hadisler Işığında Tasavvuf un İslâm daki Yeri

İslam Hukukunun kaynaklarının neler olduğu, diğer bir ifadeyle şer î hükümlerin hangi kaynaklardan ve nasıl elde edileceği, Yemen e kadı tayin edilen

KUR AN I KERİM HAKKINDA KISA BİLGİLER. Soru 2 : Allah(c.c.) ın dilediği şeyleri Peygamberlerine bildirmesine ne denir? Cevap : Vahy denir.

Tasavvufun Tarihçesi Ve Kaynağı Perşembe, 07 Ekim :36

EDİRNE İL MÜFTÜLÜĞÜ 2015 MERKEZ 4. DÖNEM VAAZ (EKİM, KASIM, ARALIK) VE İRŞAT PROGRAMI

1. İnanç, 2. İbadet, 3. Ahlak, 4. Kıssalar

HADİS (İLH2006) KISA ÖZET-2013 KOLAYAOF

sakarya üniversitesi ilahiyat fakültesi dergisi 19 / 2009, s tanıtım-değerlendirme

İsimleri ilk önce Berre idi, Zatı saadetleri ile evlendikten sonra ismini değiştirip Meymune koydular.

ŞİÎ-SÜNNÎ POLEMİĞİNDE EBÛ TÂLİB VE DİNÎ KONUMU. Habib KARTALOĞLU

Fırka-i Naciyye. Burak tarafından yazıldı. Çarşamba, 09 Eylül :27

Kur an-ı Kerim i Diğer Kutsal Kitaplardan Ayıran Başlıca Özellikleri

Değerli büyüğümüz Merhum Fatma ÖZTÜRK ün ruhunun şad olması duygu ve dileklerimizle Lisans Yayıncılık

İçindekiler. Giriş Konu ve Kaynaklar 13 I. Konu 15 II. Kaynaklar 19

EFENDİ BABASI BÜTÜN MÜRİDLERİNDEN HABERDAR İMİŞ!

İmam Humeyni'nin vasiyetini okurken güzel ve ince bir noktayı gördüm ve o, Hz. Fatıma

HADİS DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI HADİS DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI

Hz. Mehdinin (A.S.) geleceği ile ilgili olarak üzerinde durmamız gereken bir konu daha vardır.

Ana Stratejimiz Milletimizle Gönül Bağımızdır BÜLTEN İSTANBUL B İ L G. İ NOTU FİLİSTİN MESELESİ 12 de İÇİN 3 HEDEFİMİZ, 3 DE ÖDEVİMİZ VAR 3 te

İslamî bilimler : Kur'an-ı Kerim'in ve İslam dininin doğru biçimde anlaşılması için yapılan çalışmalar sonucunda İslami bilimler doğdu.

Wessalatu wesselamu ala Rasuluna Muhammedin we ala alihi we sahbihi ecmain. Allahumme Rabbena ya Rabbena takabbel minna inneke entessemiul alim.

T.C. BİLECİK ŞEYH EDEBALİ ÜNİVERSİTESİ İSLAMİ İLİMLER FAKÜLTESİ İSLAMİ İLİMLER BÖLÜMÜ EĞİTİM-ÖĞRETİM PROGRAMI

kılınmıştır? verilir? A. Ravza-i Mutahhara B. Kabe C. Suffa D. Medinetün Nebi neresidir? A. Medine B. Taif C. Kudüs

İBRAHİM (a.s) MAKAMINI NAMAZ YERİ EDİNMEK Salı, 02 Şubat :47

Kur'an-ı Kerimde tevafuk mucizesi Kainatta tesadüf yok, tevafuk vardır

6. SINIF DERS: DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ ÜNİTE:1 KONU: DEĞERLENDİRME SORU VE CEVAPLARI

Efendimizi (S.A.V.) Sevmek, Sünnet-i Seniyye ye Tabi Olmaktır.

Buyruldu ki; Aklın kemali Allah u Teâlâ nın rızasına tabi olmak ve gazabından sakınmakladır.

Ömer Yılmaz, Geçmişten Günümüze Tasavvuf ve Tarîkatlar, Akçağ Yayınları, Ankara 2015, 1. Baskı, 431 sayfa. ISBN:

EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI 11. SINIF DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ DERSİ DESTEKLEME VE YETİŞTİRME KURSU KAZANIMLARI VE TESTLERİ

ALLAH TEÂLÂ'NIN ARŞA İSTİVÂ ETMESİ

PEYGAMBERLİKTEN SONRA EN YÜCE MAKAM ŞEHÂDET Cumartesi, 28 Şubat :06

Acaba hali hazırda elimizdeki Kur an Peygamber (s.a.a) e nazil edildiği suretteki Kur an mıdır?

TOKAT IN YETİŞTİRDİĞİ İLİM VE FİKİR ÖNDERLERİNDEN ŞEYHÜLİSLAM MOLLA HÜSREV. (Panel Tanıtımı)

İçindekiler. Kısaltmalar 13 GİRİŞ I. ÇALIŞMANIN KONUSU VE AMACI 15 II. İÇERİK VE YÖNTEM 16 III. LİTERATÜR 17

NOT : İMAM-I RABBANİ Hz. bundan önceki mektuplar gibi. bunu da büyük şeyhi Bakibillah'a yazmıştır.

GÜNAH ve İSTİĞFAR. Israr etmek kişiyi nasıl etkiler

İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... 5 TAKDİM... 11

Adıyaman merkez köylerinden Kışla köyüne bağlı Meşetli köyünde doğdum.sonra köyümüz baraj altında kalınca Adıyaman a göç ettik.

Ünite 1. Celâleyn Tefsiri. İlahiyat Lisans Tamamlama Programı TEFSİR METİNLERİ -I. Doç. Dr. Recep DEMİR

7.SINIF SEÇMELİ KUR AN-I KERİM DERSİ ETKİNLİK (ÇALIŞMA) KÂĞITLARI (1.ÜNİTE)

Orucun tutulacağı günler olduğu gibi tutulmayacağı günlerde vardır. Resûlüllah sav bizzat bunu yasak etmiştir.

İÇİNDEKİLER İTİKAD ÜNİTESİ. Sorular

5. SINIF DİN KÜLTÜRÜ ve AHLAK BİLGİSİ

ALEMLERİN EFENDİSİ NİN (SAV) DİLİYLE KUR AN

Muharrem ayı nasıl değerlendirilmelidir?

İslam hukukuna giriş (İLH1008)


DOMUZ ETİNİN HARAM KILINMASININ HİKMETİ

Ebû Dâvûd un Sünen i (Kaynakları ve Tasnif Metodu) Mehmet Dinçoğlu

Orucun Manevi Hayatımıza Katkıları

Eşhedü en lâ iâhe illallâh ve eşhedü enne Muhammeden abdühû ve rasûlüh.

İlim öğrenmek kadın ve erkek her müslümânâ farzdır", (1)

5 Peygamberimiz in en çok bilinen dört ismi hangileridir? Muhammed, Mustafa, Mahmud, Ahmed.

8.SINIF 4.ÜNİTE İSLAM DÜŞÜNCESİNDE YORUMLAR

DİN dersleri almak, din kültürü edinmek isteyen temiz niyetli bir gence:

Size iki şey bırakıyorum; onlara sımsıkı sarılırsanız kurtuluşa erersiniz: Biri Allah ın kitabı Kur an, diğeri de Ehl-i beytimdir.

İmanda Mürakebe Bilinci - Akaid - Dr. Mehmet Sürmeli'nin kişisel web sitesine hoşgeldiniz.

Mezhepler, bir dinin mensupları için alt kimlik ifadeleridir. Mezhepler beşeri nitelikli oluşumlardır; din ile özdeştirilemezler.

2016 YILI 1. DÖNEM ÜÇ AYLIK VAAZ- IRŞAT PROGRAMI VAAZIN

Hindistan ın Pencap bölgesinde bulunan Kadiyan adlı yerden şöyle bir ses yükseldi:

T.C. KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜĞÜ İlâhiyat Fakültesi Dekanlığı. REKTÖRLÜK MAKAMINA (Öğrenci İşleri Daire Başkanlığı)

İslam İtikadında Sünnet: Hamdi GÜNDOĞAR /

BEDİÜZZAMAN IN TABİATÇILARA KARŞI MÜDAFAA STRATEJİSİ

Keramet, Allah ı seven, O na itaat eden ve O nun tarafından sevilen veli kullara, yine Allah tarafından ikram edilen olağanüstü hallerdir.

AKADEMİK YILI

Sosyal Bilimler Enstitüsü

ŞUHUT MÜFTÜLÜĞÜ 2014 YILI II. DÖNEM (NİSAN-MAYIS-HAZİRAN) VA'Z VE İRŞAD PROGRAMI

Question. Masumların (Allah ın selamı üzerlerine olsun) velayet hakkına sahip olduklarının delili Nedir?

Recep in İlk Üç Orucunun Fazileti

Kur an ın Bazı Hikmetleri

NOT : İMAM-I RABBANÎ Hz. bu mektubu muhterem şeyhi Muhammed Bakibillah'a yazmıştır.

BEDÎÜZZAMAN HAZRETLERİNİN İSİM VE ÜNVANLARI

İçindekiler. Önsöz 11 Kısaltmalar 15


Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS

Prof. Dr. Seyyid Abdullah: Her Müride Zikirle Beraber Davet Ve İlim De Lazımdır Perşembe, 07 Ekim :34

İÇİNDEKİLER. Sayfa.

Rahman ve Rahim olan Allah ın adıyla.

Ezan Vakti/Kuran-ı Kerim Pro [Faydalı Android Uygulamalar]

Adeta Rabbimiz Efendimizi taltif ve teskin etmek,şevk ve gayretini arttırmak amacıyla huzuruna almıştır.

Transkript:

Sahabe ve tabiûn hazretleri zamanında tasavvuf adıyla ortaya çıkan her hangi bir ilim veya dinî bir akım yoktu. Aynı şekilde tefsir, fıkıh, kelâm adlarıyla tasnif edilmiş temel İslâmî ilimler de mevcut değillerdi. Dolayısıyla bu ilimlerle irtibatlı olan amelî ve itikâdi mezhepler ortaya çıkmamışlardı... Fakat gerek tasavvuf ve gerekse temel İslâmî ilimlerin hepsi o devirde bir bütün olarak ve canlı bir şekilde yaşanıyordu. Sofilik tatbikatta vardı fakat adı konmamıştı. Yoksa bazılarının zannettiği gibi sonradan ortaya çıkmış değildi. Zaten saadet devrinde ilimler birbirinden henüz ayrışmamışlardı. Hepsi bir bütün olarak şeriatı oluşturmaktaydılar. Asr-ı Saadette Temel İslâmî İlimler Sahabe-i Kiram Hazretleri, itikadi konularda Kur an ne buyurmuş, Allah Resulü s.a.v. neyi haber vermişse ona harfiyen iman ediyorlardı. İman hakikatlerini daha ziyade naklî delillerle ve gayet sade bir biçimde tebliğ ediyor, müşriklerin iman etmelerine vesile oluyorlardı. Fakat bu hakikatleri ihtiva eden ilme münhasıran kelâm ilmi demiyorlardı. Zaten onların sade, berrak anlatımları içinde felsefe yoktu. Asr-ı saadet Müslümanları henüz doğu ve batı kaynaklı felsefeyle yüzleşmemişlerdi. O yüzden itikâdî konuları felsefî bir üslupla anlatan kelâm ilmi diye bir ilim mevzubahis olamazdı. Fıkhi konularda da durum bundan farklı değildi. Meselâ namazın nasıl kılınacağını, zekâtın hangi maldan ne kadar verileceğini, alış verişle ilgili hükümleri o günkü Müslümanlar Kur an-ı Kerim den ve Hz. Peygamber den öğrenerek tatbik ediyorlardı. Fakat İslâm ın sadece ibadet ve muamele ile ilgili konularını mevzu edinen; sistemli, metotlu, müstakil bir fıkıh ilminden söz etmek mümkün değildi. Tefsir ilmi de kelâm ve fıkıh ilmi gibi tasnif edilmiş değildi. Fakat Kur an ayetleri Hz. Peygamber in emriyle nazil olur olmaz vahiy kâtipleri tarafından yazılıyor ve hafızlar tarafından ezberleniyordu. Çok sayıda Kur an hafızı yetiştirilmişti. Öyle ki, Yemame harbinde şehit olan Kur an hafızı sahabelerin sayısı beş yüze yakındı. Bu hadise üzerine Hz. Ebubekir in r.a. hilafeti zamanında Kur an-ı Kerim sayfaları toplatılarak Mushaf haline getirilmiş, bu nüsha Hz. 1 / 7

Osman r.a. zamanında da çoğaltılmıştı. Hadis ilminde ise, durum biraz daha farklıydı. Batılı müsteşrikler ve onların tesiri altında kalan Müslüman yazarların iddialarının aksine, hadis-i şerifler Hz. Peygamber in s.a.v. sağlığında bazı sahabeler tarafından Kur an gibi yazılıyor ve ezberleniyordu. Gerçi Allah Resulü nün s.a.v. mübarek sözlerinin yazıldığını beyan eden hadislerin yanı sıra, yazmayı yasaklayan haberler de vardır. Fakat son devrin büyük hadis âlimlerinden Ahmed Muhammed Şakir in de ifade ettiği gibi, yazmayı yasaklayan haberler sonradan nesh edilmiş yani yazma işi serbest bırakılmış veya Kur an la karışacak şekilde aynı sahifeye yazılması önlenmişti. (Ahmed Muhammed Şakir, el-bâisü l-hasîs şerhu ihtisari ulumi l-hadis, s. 132 vd.mısır, 1951) Bu hakikati teyit eden çok sayıda haber vardır. Meselâ İbn-i Sa d ın Tabakatı nda belirtildiğine göre, sahabe-i kiramdan İbn Abbas r.a. vefat ederken geriye bir deve yükü kitap bırakmıştı. (Tabakâtü l-kübrâ, 5/293) Bunlar ekseriyetle Hz. Peygamber in hadislerini ve sahabe kavillerini ihtiva eden kitaplardı. Bütün temel İslâmî ilimlerin ana kaynağının Kur an dan sonra sünnet olması hasebiyle, hadislerin Hz. Peygamber in sağlığında kayda geçirilmesi büyük önem arz etmekteydi. Daha sonra bu yazılı belgeler toplanıp konularına ve sıhhat derecelerine göre tasnif edildikten sonra büyük hadis mecmualarını oluşturacaktı. Sonra da ayet ve hadislere istinat eden tefsir, hadis, fıkıh, kelâm ve tasavvuf gibi ilimler ortaya çıkacak ve sistemli birer disiplin haline geleceklerdi. Saadet asrında Müslümanlar içtihat da ediyorlardı. Sahabe-i kiram hazretleri dinî konularda birbirlerinden farklı görüşler serd edebiliyorlardı. Meselâ Hz. Peygamber s.a.v. bir konuda ashabıyla istişare ediyor, görüşlerini alıyordu. Ortaya çıkan görüşler bazen Allah Resulü nün içtihadından farklı olabiliyordu. Ama buna dayalı olarak ayrı bir mezhep ortaya çıkmıyordu. Çünkü her şeye son noktayı koyan Hz. Peygamber s.a.v. idi. O vahyin kontrolünde ve vahiyle iç içe idi. Hâşâ yanlış yapması hiçbir şekilde söz konusu olamazdı. Asr-ı Saadette Tasavvuf Saadet devrinin en belirgin vasıflarının başında zühd, takva, tefekkür ve marifetullaha dayalı hayat tarzı gelir. Hiç şüphe yok ki, Hz. Peygamber s.a.v. her hususta olduğu gibi bu hususlarda da gelmiş geçmiş bütün insanların en mükemmeli idi. Sahabe Efendilerimiz de bu mevzuda peygamberlerden sonra en üst tabakayı oluşturuyorlardı. Tasavvuf ve tarikatın adı geçmemekle birlikte en canlı tasavvufî yaşayış onların zamanında idi. Nazil olan ayet-i kerimeler müminlerin gönül ve tefekkür dünyasında büyük vakumlar meydana getiriyor, nazarlarını Allah a çeviriyordu. Kur an ve Hadiste tasavvufun esasını teşkil eden konulara çokça yer verilmişti. İman, kalp, tövbe, zikir, ihlâs, takva, nefis, tezkiye, mücahede, muhabbet, haşyet, sabır, şükür, tevekkül, rıza, fakr, ilm-i ledün, kibir, riya, haset gibi konular bunlardan sadece bazılarını teşkil ediyordu. Sahabe-i Kiram Hazretleri Kur an-ı Kerim den okudukları bu konuları önlerindeki mürşid-i ekmele bakarak yaşıyorlardı. O nun sohbetinden aldıkları feyizle 2 / 7

amel ediyor, nefislerini kibir, ucub, riya gibi bilumum hastalıklardan temizliyorlardı. Zikrin nuruyla kalplerini cilalayıp safileştiriyor, nafile amellerle sürekli yükseliyorlardı. Böylece ruhları kemale eriyor, tefekkür dünyaları zenginleşiyor ve marifet nurları kalplerinde tecelli ediyordu. Allah Resulü s.a.v. Kur an ahlâkına sahipti. Allah a çok şükreder, ibadet etmekten büyük zevk alır, bazen topukları şişinceye dek namaz kılardı. Kimi zaman namazında hıçkırıklarla ağlardı. Bazen günlerce oruç tutar, günün muhtelif saatlerinde zikirle meşgul olurdu. Bir şairin dediği gibi, başını secdeye koyduğu zaman orada Allah Teâlâ Hazretleri tecelli ederdi. O nun her hareketinde kıyamında, kıraatinde, oturuşunda, kalkışında edep, incelik ve marifetullaha dair sırlar zuhur ederdi. Mübarek kalbi üns ve vahdet nurlarıyla dolu idi. O ilm-i Ledün sultanı idi. Keşf ve müşahedenin en ileri derecesine sahipti. Cebrail Aleyhisselâm O na yerlerin ve göklerin esrarını bildiriyor, ebedî saadetin reçetesini haber veriyordu. Miraç ta yedi kat semayı aşmış, meleklerin tutamadığı noktaları tutmuş, bütün makam ve menzilleri geçip Allah u Teâlâ ya vasıl olmuştu. Dönüşte cennet, cehennem ve melekût âleminin acayip hâllerini seyreylemişti. Başta Kur an-ı Kerim olmak üzere mucizeleriyle akılları hayrete düşürmüştü. O nun peygamberlik sıfatından başka bir de velilik sıfatı vardı. Peygamberlik sıfatıyla diğer bütün peygamberlerin imamı ve sonu olduğu gibi, velilik sıfatıyla da nebiler dâhil, bütün beşeriyetin en efdali idi. Ayrıca İmam-ı Rabbanî Hazretleri nin buyurduğu gibi, Hz. Peygamber in peygamberlik sıfatı velilik sıfatından üstün ve yüce idi. Mürşid-i ekmel olan Resul-i Ekrem in s.a.v. birkaç dakikalık sohbetiyle sahabe-i kiram hazretleri bir velinin ömrünün sonuna kadar ulaşamayacağı manevi makamlara yükseliyorlardı. Elde ettikleri manevi hâl ve zevk ile cenneti cehennemi görmüş gibi oluyorlardı. Huzur-ı şeriflerinde iken sanki başlarında bir kuş var da uçacakmış gibi, büyük bir edep ve tam bir kalbî bağlılıkla O nu dinliyorlardı. Huzurundan ayrıldıkları zaman da yine hayallerini Hz. Resulullah s.a.v. Efendimiz süslüyordu. Devamlı Onunla birlikte imiş gibi, her fırsatta Onu düşünüyor, mübarek sözlerini, tavır ve davranışlarını hayal ediyor, her şeyleriyle Ona benzemeye çalışıyor, diğer bir ifadeyle rabıta yapıyorlardı. Allah Resulü nü sevdikleri kadar hiçbir beşeri sevmemişlerdi. Hz. Peygamberi kendi canlarından bile, aziz tutuyorlardı. Sahabe-i Kiram, Hz. Peygamber in s.a.v. sohbetiyle berzaha uğramadan doğrudan doğruya zahirden hakikate geçiyor ve az bir zamanda Allah Teâlâ ya büyük yakınlık elde ediyorlardı. Çünkü onlar Hz. Resulullah ın irşadıyla velâyet-i kübraya mazhar olmuşlardı. Gerçi sahabe-i kiram hazretlerinde keşif, keramet gibi hadiseler az görülürdü. 3 / 7

Belki, sonradan gelen velilerin keşif kerameti daha fazla idi. Fakat sahabenin makamları sonraki velilerden çok daha yüksekti. Onlara yetişebilmek neredeyse imkânsızdı. İşte Asr-ı saadet Müslümanlarının halleri kısaca böyleydi. Yani tasavvufî hallerdi. Fakat adına henüz tasavvuf veya tarikat ismi konmamıştı. Saadet Asrından Sonraki İlimler Asr-ı saadette Müslümanlar arasında her hangi bir ihtilaf, halledilmemiş bir müşkil yoktu. Hangi konuda olursa olsun bir müşkil olduğu zaman Hz. Peygamber e s.a.v. müracaat edilip çözülüyordu. O dönemde akideler saf, niyetler halisti. Nübüvvet nuru tesirini hâlâ devam ettiriyordu. Fakat Hz. Peygamber in vefatından sonra yer yer ihtilaflar baş gösterdi. Müslümanlar ilk olarak halife seçimiyle karşılaşmış ve bu mevzuda ihtilafa düşmüşlerdi. Ardından üçüncü halife Hz. Osman r.a. şehit edilmiş (h.35/ m.656) ve ondan sonra Cemel Vak ası ve Sıffin savaşı zuhur etmişti. Müminler üzerinde büyük tesirler ve acı hatıralar bırakan bu iç savaşlar en çok akaid problemlerinin ortaya çıkmasına sebep olmuştu. Gerçi hadiseleri körükleyen bir kısım münafıklar istisna edilirse birbiriyle savaşan iki taraf da farklı içtihatları sebebiyle 4 / 7

hak ve hakikat adına savaşıyorlardı. Fakat sonuçta ortaya çıkan bu durum, huzursuzluğun yanı sıra akaidle ilgili yeni bir takım soruları da beraberinde getiriyordu. Öte yandan hicri birinci asrın sonlarında Suriye, Mısır, İran, Irak gibi büyük ülkeler İslâm topraklarının sınırlarına dâhil edilmesiyle müminler çok değişik inançlarla karşılaşmışlar, doğu ve batı felsefesiyle yüzleşmek durumunda kalmışlardı. Neticede kader meselesinden imamet/halifelik meselesine kadar bir dizi konuda itikadi ihtilaflar zuhur etmişti. Bunlara paralel olarak Mutezile, Cebriye, Kaderiye, İmamiye (Şia) gibi ehl-i sünnetin dışına çıkan birçok mezhep zuhur etmişti. Bu gibi mezheplerin sayısı alt kollarıyla birlikte sonraları yüzün üzerine çıkmışlardı. Akaid gibi, fıkıh sahasında da ortaya çıkan yeni durum ve ihtiyaçlar yeni içtihatları gerektirmiş, tabii olarak ihtilaflar da zuhur etmişti. Neticede fıkıh ve akaid ilmine Hz. Peygamber s.a.v. zamanında hiç tartışılıp konuşulmayan meseleler girmiş, yeni fetvalar ortaya çıkmış, sonraki asırlarda işin içine akıl ve felsefe de bir ölçüye kadar dâhil edilmişti. Bu hususlarla ilgili metot ve düşünce farklılıklarından dolayı ister istemez değişik fıkhî - itikadî akımlar da ortaya çıkmıştı. Tabii olarak bu durum karşısında Ehl-i Sünnet akaid ve fıkhının sağlam bir şekilde tespit edilmesi zaruret halini almıştı. Ayrıca söz konusu ilimler her Müslüman ın sürekli meşgul olması gereken hayati önemi haiz ilimlerdi. Onun için devrin âlimleri ilk önce bu konularda kitap ve risaleler kaleme alarak hafızalarda bulunan ilimleri tedvin ve tasnif ettiler. Tabii ki, bu ilimlerin temel dayanakları tefsir ve hadis ilimleriydi. O yüzden hadis-i şerifler büyük bir gayretle toplanıp tasnif edilmeye başlandı. Tefsir sahasında sahabe neslinden intikal eden berrak düşünceler kayda geçirildi. Bunların usul ve metotları belirlendi. Böylece tefsir, hadis, fıkıh, kelâm gibi müstakil ilim dalları ortaya çıkmış oldu. Tabii bu ilimler inkişaf ederken, içtihatlar yapılırken kolay ve sancısız olmuyordu. Yeni hareketler ortaya çıkarken yer yer cepheleşmelere de sebebiyet verebiliyordu. Hatib el-bağdadî nin Tarihu Bağdadî adlı eserinde belirttiğine göre, İmam-ı A zam Ebu Hanife Hazretleri içtihadına akıl ve re yi kattığı için devrin bir kısım âlimlerince dışlanmış, hatta onu hâşâ- bu ümmetin deccalı sayanlar bile çıkmıştı. Fakat hemen belirtmek gerekir ki, onların ihtilafları ne kadar sert olursa olsun kesinlikle heva ve arzularından konuşmuyorlar, şeriatı bütün safiyetiyle korumak için gayret ediyorlardı. Öte yandan içtihatta re ye önem verenler de, devrin felsefesini alet olarak kullananlar da, vardıkları sonucu şeriatla telif ediyor, konuyla ilgili Kur an ve Sünnetten deliller getiriyorlardı. Sonuçta içtihat yaptıkları için isabet edemeseler bile sevaba girmiş sayılıyorlardı. Şu da bir gerçek ki, içtihat ve ihtilaflar İslâm ümmeti için büyük bir rahmet ve genişlik olmuştur. Aksi hâlde günlük işlerimizin birçoğu haram ve dolayısıyla da cehennemlik sayılacaktı. Saadet Asrından Sonraki Tasavvuf 5 / 7

Yukarıda bir nebze bahsedildiği gibi, sahabe neslinin sonları ve tabiin neslinin başlarına doğru iç savaşlar dolayısıyla huzursuzluklar artmış, gündemdeki meselelerle zihinler karışmıştı. Kerbelâ vakası, Haricilerin gaddar tutumları ve Emevîler dönemindeki siyasi gelişmeler de işin tuzu, biberi olmuştu. Öte yandan sürekli devam eden fetihler sayesinde ganimetler alınmış, refah ve zenginlik artarak Müslümanların hayat standardı yükselmişti. Böylece saadet devrinde görülmeyen bir anlamda lüks sayılabilecek bir hayat tarz ve telakkisi ortaya çıkmıştı. Bu şimdiki neslin aksine o günkü neslin hiç de alışık olmadığı bir durumdu. Saadet devrinde Hz. Fatıma nın r.a. edindiği bir çul vardı. Yatarken altlarına serseler üstleri, üstlerine serseler altları açıkta kalırdı. (Bu gün ise, bir hadis-i şerifte belirtildiği gibi, dinar ve dirhem (para-maddi imkân) olmadan müminlerin imanlarını muhafaza etmeleri bile son derece zorlaşmıştır.) Daha ziyade hicri II./miladi VIII. Asırda ortaya çıkan bu dünyevileşme, siyasileşme, yabancılaşma, bid atlerin zuhuru ve dine karşı bir derece lakaytlık, devrin zühd ve takvaya önem veren müminlerini, diğer bir ifadeyle zahidleri incitmişti. Onlar, Hz. Peygamber ve Sahabe neslinin ter temiz, berrak akidelerine sarılarak dünyanın yalancı yüzünden el etek çektiler. Kendilerini ilme, ibadete, Kur an ve Sünnette üzerinde durulan deruni hayata verdiler. Zühd ve takvaya bürünerek gayet sade bir hayat yaşadılar. Bu arada gayet tesirli vaazları, insanları ağlatan ateşli konuşmalarıyla halkı irşad ettiler. İçlerinde devrin büyük âlimlerinden Hasan Basrî Hazretleri (Öl. 110/728), mücedditlerden kabul edilen Emeviler in devlet başkanı Ömer b. Abdülaziz Hazretleri (Öl. 101/719), âşıklardan Rabiatu l-adevi Hazretleri (Öl. 185/804) gibi, simalar da vardı. Hicri birinci-ikinci asırda yaşayan bu zahidlerin dönemine zühd dönemi adı verildi. Bu dönem tasavvufun özünü ve başlangıcını oluşturuyordu. Söz konusu zahidler, aynı zamanda sahabe devrinde zühd ve takvalarıyla öne çıkmış ehl-i beyt, dört büyük halife, suffa ashabı, tabiinden Üveys el-karanî gibi, şahıs ve zümrelerin de bir bakıma devamıydılar. Hicri 200/815 senelerinden itibaren olgunlaşan zühd hayatı tasavvuf cereyanını doğurdu. Amel, ibadet, ahlâk, nefisle mücahede ve istikametin ön plâna çıktığı zühd devrinden sonra yaşadıkları manevi tecrübelerle zenginleşen sofiler, birikimlerini Kur an ve Sünnet ekseni etrafında izah ederek, yeni kitaplar telif ettiler. Tefsircilerin yorumlarına, hadisçilerin rivayetlerine, fakihlerin içtihatlarına kendi ruhani, tecrübelerini, aşklarını, şevklerini, vecdlerini, keşfî-manevî bilgilerini, Allah u Teâlâ Hazretleri ni sevmek, tanımak ve O na yakınlaşmakla ilgili marifetlerini de ilave ederek farklı ekoller geliştirdiler. Sahabe ve tabiin devrinde olduğu gibi, amel ve ibadetleri ihlâs, itikat, marifetle birleştirerek manevi derinliği canlı bir şekilde devam ettirdiler. Böylece fıkıh, kelâm, tefsir ve hadis âlimlerinin yaptıkları gibi, sofiler de Kur an ve sünnete dayanan amelleriyle, deruni-manevi tecrübelerinden çıkardıkları içtihatlarıyla ve yazdıkları eserleriyle özel konusu, hedefi, metodu ve ıstılahları olan Tasavvuf ilmini sistemleştirip müstakil bir ilim ve amel yolu haline getirdiler. Bu kutlu zatlar, peygamberlerin de giyindiği gayet mütevazi bir elbise olan sûf (yün) elbise giydikleri için y aygın olan kanaate göre, kendilerine sûfî adı verildi. Tasavvuf kelimesi de sûf kelimesinin değişik istihalelerinden türeyen bir isim olarak böylece tarihe geçti. Tarihçilerin tespitine göre, İlk sûfi (veya halk dilinde sofi ) ismini alan zat, Ebû Hâşim sôfi dir (öl.150/767). İlk tekke de 6 / 7

Suriye nin Reml şehrindeki Ebû Hâşim Tekkesi dir. Fena-beka, cezbe, süluk ve sair bir kısım isimler de her ne kadar tasavvuf ismi gibi sonradan ortaya çıkmış ise de, İmam-ı Rabbanî Hazretleri nin de beyan ettiği gibi, hakikatleri itibariyle hepsi peygamber Efendimize s.a.v. dayanmaktadır. Sofiler sadece bu gibi halleri anlatabilmek için muhtelif isim koymuşlardır. O devirde İbrahim bin Edhem, Fudayl bin İyaz, Cüneyd-i Bağdâdî, Bişr-i Hafî gibi çevrelerinde manyetik alanlar meydana getiren büyük veliler, etraflarına halkı topluyor, sonra da Resûl-ü Ekrem'in (sav) evrad ve ezkârını onlara ders olarak veriyorlardı. Böylece, bu müstesna zatlar sayesinde yeniden gönüller Allah'a teveccüh ediyordu. Temel bir kaide olarak Mahlûkatın nefesleri adedince Hakk a ulaştıran yollar vardır. Hepsi Kur an ve sünnete dayanan bu yollardan bazıları giderek sistemleşmeye başlıyordu. Müteakip asırlarda bunlardan her biri, tasavvufun içerisinde birbirinden güzel tarikat kollarını oluşturacaktı. Nitekim Şah Abdülkadir Geylanî ve Ahmed Rifaî Hazretleri'nin yaşadığı hicri VI. miladi XII. asırdan itibaren farklı irşad usulleriyle tarikatlar zuhur ederek Kâdirî, Rufaî, Mevlevî, Nakşî tarikatları gibi tarikatlar kuruldu ve İslâm dünyasının dört bir yanını nura gark ettiler. Allah onlardan razı olsun. Sonuç itibariyle; fıkıh, kelâm, tefsir, hadis, tasavvuf ve sair ilimlerin her biri şeriatın kendisinden başka bir şey değildir. Bunlar her ne kadar müstakil birer ilim haline gelseler de tek bir tanesini bile şeriattan ayrı düşünmek zındıklıktır. Zira bunlardan herhangi birini şeriattan ayrı düşünmek Kur an ve Sünnet in bir bölümünü yok saymaktır. Akaid veya kelâm ilmi olmasa ortada din ve inanç esasları diye bir şey kalmaz. Fıkıh olmasa, Hakka nasıl ibadet edileceği ve kullar arasında nasıl muamele edileceği anlaşılmaz. Tasavvuf olmasa, bütün ibadetlerin ruhu yok olur ve ibadetler sadece şekillerden ibaret hale dönüşerek boşa gider. Nefis ve şeytanın hileleri bilinip onlara karşı tavır alınmadığı için de din-iman yıkılmağa mahkûm olur. Tefsir ve hadis ilmi olmasa zaten diğer ilimler hiç olmaz. O bakımdan bir müminin akaid, fıkıh ve tasavvuf ilimlerini hiç değilse ihtiyaç miktarınca öğrenmesi farzdır. Zira dinin müstakim olarak yaşanması ancak bu ilimleri öğrenmekle mümkün olabilir. 7 / 7