Yüzüncü Yıl Ünirsitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi/ Journal of The Institute of Natural & Applied Sciences 17 (2):57-63, 2012 Araştırma Makalesi/Research Article Yolcular Metamorfitlerinde (Bitlis Masifi) K-Feldispatça Zengin Aplit Dayklarının K-Feldispat Kaynağı Kullanılabilirliği Vural OYAN, Yavuz ÖZDEMİR Yüzüncü Yıl Ünirsitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü 65080 Van e-posta:vuraloyan@yyu.edu.tr Özet: Bitlis Masifi ndeki Yolcular Metamorfitleri içinde gözlenen aplit daykları feldispat minerallerince zenginleşme göstermektedirler. Bu çalışmada Bitlis Masifi nin alt birliğini kesen aplit dayklarının K-feldispat kaynağı kullanılabilirliği araştırılmıştır. Yolcular Metamorfitleri amfibolit, metagranit, paragnays/şist migmatit seviyelerinden oluşmaktadır kalınlıkları 3 ile 10 m arasında değişen aplit daykları ile kesilmektedirler. Aplit daykları kuvars, plajiyoklaz, alkali feldispat mika minerallerinden oluşmakta holokristalin porfirik doku sergilemektedirler. Aplit dayklarının kimyasal analiz sonuçlarına göre SiO 2 içerikleri % 74 - % 78, K 2 O içerikleri % 2.07 - % 6.5, Na 2 O içerikleri % 3 % 4.77, Fe 2 O 3 içerikleri % 0.3-0.9 TiO 2 içerikleri % 0.02-0.12 arasında değişmektedir. Bu riler aplit dayklarının K-feldispat bakımından zengin olduklarını göstersede, yüksek SiO 2 Fe 2 O 3 içeriklerinden dolayı endüstriyel açıdan kullanılabilmeleri için zenginleştirilmeleri gerektiğine işaret etmektedir. Aplit daykları yaş manyetik ayırma flotasyon deneylerine tabi tutulmuş deneysel çalışmalar flotasyon ile endüstrinin talebine uygun konsantre ürün üretilebileceğini ortaya koymuştur. Aplit dayklarından K 2 O içeriği % 8.5, Al 2 O 3 içeriği 18.1 ağırlık rimi % 60.3 olan konsantre ürün elde edilmiştir. Ayrıca konsantrenin TiO 2 içeriği < % 0.1, Fe 2 O 3 içeriği % 0.1 SiO 2 içeriği % 67.05 e düşürülmüştür. Anahtar Kelimeler: Bitlis Masifi, Yolcular Metamorfiti, K-Feldspar, Manyetik ayırma, Flotasyon K-Feldspar-Rich Aplite Dykes in the Yolcular Metamorphics (Bitlis Massif): A Potential Source for K- Feldspar Abstract: Aplite dykes of the Yolcular Metamorphics within the Bitlis Massif display enrichment of Feldspar minerals. In this study, aplite dykes that cut lower unit of the Bitlis Massif are instigated as a source of K-feldspar. Yolcular metamorphics consist of amphibolite, metagranite, paragneisses/schists and migmatite lels and are cut by aplite dykes with a thickness ranging from 3m to 10m. Aplite dykes consist of quartz, plagioclase, alkali feldspar and mica minerals and display holocrystalline porphyritic texture. SiO 2, K 2 O, Na 2 O, Fe 2 O 3 and TiO 2 contents of the aplite dykes are ranging from 74-78%, 2.07-6.5%, 3-4.77%, 0.3-0.9%, 0.02-0.12, respectily. Mineralogical and geochemical contents real that the aplite dykes are rich in K-Feldspar, hower high SiO 2 and Fe 2 O 3 contents indicate aplite dykes need enrichment processes. For this purpose, samples were subjected to magnetic separation and flotation experiments. Result of experimental enrichment processes realed that an appropriate concentrate for the demands of industry would be produced by flotation. A concentrate yielded a weight efficiency of 60.3 %, K 2 O content of 8.5 % and Al 2 O 3 content of 18.1 % were obtained from aplite dykes. Additionally, TiO 2, Fe 2 O 3 and SiO 2 contents of the concrete were reduced to < 0.1 %, 0.1 %, 67.05 %, respectily. Key Words: Bitlis Massif, Yolcular Metamorphics, K-Feldspar, Magnetic Seperation, Flotation
Uyan Özdemir Giriş Bitlis Masifi nde yüzeyleyen bölgesel metamorfitler birçok araştırmacı tarafından (Yılmaz, 1975; Tolluoğlu Erkan, 1982; Şengün, 1993; Göncüoğlu Turhan, 1985; Oyan Tolluoğlu, 2005) Alt Birlik Üst Birlik farklı iki litolojiye ayrılmakta, Alt Birlik ya çekirdek kayaçları adlandırılan litolojiler amfibolit, paragnays/şist, eklojit bunları kesen granit hololökokratik granitik kayaçlardan, Üst Birlik ya örtü kayaçları adlandırılan litolojiler ise metapelitler bunları geçişli örten Devoniyen-Mesozoyik yaşlı metakarbonatlardan (rekristalize kireçtaşı, dolomitik mermer, mermer, kuvars-mermer, kloritoyidli mermer) oluşmaktadırlar (Şekil 1). Bitlis Masifi nin örtü serilerinde iyi korunmuş glokofan, karfolit aragonitten dönme kalsitin varlığı, düşük sıcaklık yüksek basınç koşullarındaki bir metamorfizmanın üst birlik için varlığını tanımlamakta Bitlis Masifi nin Neotetisin kapanması sırasında derin gömülmeye uğrayarak nap yığını yapısı kazandığını göstermektedir. (Oberhansli ark. 2012). Yolcular metamorfitlerine ait paragnayslar metagranitler üzerinde gerçekleştirilen zirkon yaşlandırma çalışmaları paragnaysların 627990 milyon yıl metagranitlerin kristallenme yaşını 672 milyon yıl rmiştir (Ustaömer ark. 2012). Yerkabuğunun yaklaşık % 60 ını oluşturan feldispat mineralleri tektosilikat grubuna aittir yeryüzünün en önemli alüminyum silikat mineral grubunu oluşturmaktadır (Donald, 1994; Oyan Tolluoğlu, 2005). Feldispat minerallerine kaynak oluşturabilecek kayaçlardaki FeO mineralleri, renk rici özelliklerinden dolayı seramik ya cam bünyede istenmeyen minerallerin başında gelmektedirler. Feldispat mineralleri için zenginleştirme deneyleri bu minerallerin bünyeden uzaklaştırılmasını sağlar. K-feldispat mineralleri için en uygun kayaç grupları feldispat kumları, granitik kayaçlar, nefelinli siyenitler ile aplit pegmatit damarlarıdır. Bitlis Masifi ndeki feldispat kaynakları üzerine gerçekleştirilen ilk detaylı araştırma Oyan Tolluoğlu (2005) tarafından yapılmış Yolcular metamorfitlerindeki lökokratik granitik kayaçlardan Na-feldispat minerallerinin elde edilmesi zenginleştirilmesi üzerine gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmanın amacı Van Gölü nün güneydoğusunda Hizan ın güneyinde bulunan Yolcular metamorfitlerindeki Kfeldispatça zengin aplit dayklarının manyetik seperasyon flotasyon zenginleştirme deneyleri ile endüstriyel anlamda K-feldispat kaynağı kullanılabilecek bir konsantre ürünün elde edilip edilemeyeceğinin ortaya koyulmasıdır. Şekil 1. Bitlis masifinin genel jeolojik görünümü çalışma alanı. Altınlı (1966) dan değiştirilerek alınmıştır. 58 Yüzüncü Yıl Ünirsitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi/ Journal of The Institute of Natural & Applied Sciences
Yolcular Metamorfitlerinde (Bitlis Masifi) K-Feldispatça Zengin Aplit Dayklarının K-Feldispat Kaynağı Materyal Yöntem Bu çalışma Yolcular metamorfitlerindeki (Bitlis Masifi) aplit dayklarının K-feldispat kaynağı kullanılabilirliğini ortaya çıkarmak için yapılmıştır. Aplit dayklarının yayılımının jeolojik özelliklerinin ortaya çıkarılması ile petrografik, jeokimyasal zenginleştirilme analizleri için örnek alımı arazi çalışmaları ile gerçekleştirilmiştir. Petrografik çalışmalar araziden alınan kayaç numunelerinin incekesitleri üzerinde Yüzüncü Yıl Ünirsitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümünde polarize mikroskoplar altında yapılmıştır. Aplit dayklarının major element analizleri Almanya da Potsdam Ünirsitesinde Schmelzaufschluss mit spctromelt A 12 (Merck) cihazıyla Messung mit RFA methodu XRF yöntemi kullanılarak yapılmıştır. Bu analizlerden sonra feldispatça zengin olan numunelerden zenginleştirme deneyleri için 70 kg örnek alınmış MTA Genel Müdürlüğünde zenginleştirme deneyleri yapılmıştır. Bu örnekler ilk önce kayaç içinde istenmeyen FeO mika minerallerinin uzaklaştırılması için manyetik ayırma işlemine tabi tutulmuştur. Seramik bilyalı değirmende -100 mikron boyutuna ufalanan cevhere master magnet marka yüksek alan şiddetli yaş manyetik ayrıcıda manyetik ayırım uygulanmıştır. Zenginleştirme deneylerinin diğer aşamasında flotasyon deneyi numune üzerinde uygulanmıştır. flotasyon işlemine başlamadan önce öğütülen cevherin şlamları (-25 mikron) 3 kademeli dekantasyon işlemiyle uzaklaştırılmıştır. Flotasyon 3 aşamalı yapılmıştır. Feldispat kuvars ayrımında katyonik toplayıcı olan Armac T canlandırıcı HF, mika flotasyonunda toplayıcı Armac T canlandırıcı H2SO4 oksit flotasyonunda katyonik toplayıcı Naoleat canlandırıcı H2SO4 farklı dozajlarda denenmiştir. Benzer şekilde uygun köpürtücü dozajları da araştırılmıştır. Flotasyon deneyleri ph: 2.5-5.5 aralığında yapılmıştır. Zenginleştirme işlemlerine tabi tutulan numune üzerinde major oksit jeokimyasal analizleri 1300 0C de pişme testi analizleri gerçekleştirilmiştir. Bulgular Tartışma Aplit Dayklarının Jeolojik Özellikleri Aplit daykları, çalışma alanında bazen büyük dayklar bazen ise çok küçük dayklar şeklinde, yanal düşey devamlılığı olmayan, koyu renkli mineral içeriği çok az olan açık renkli damar kayaçları şeklinde gözlenirler. Hazo kuzeyinde metagranodiyorit kütlesine bağlı geliştiği düşünülen para gnayslarla sınır oluşturan (Şekil 2) aplit dayklarının en iyi mostraları gözlenmektedir. Yer yer killeşmeler gösteren bu killeşmelerden dolayı sarımsı renk tonu alan aplit daykları genelde beyaz, beyazımsı gri renk tonlarında, granitik bileşimde kuvars damarlarıyla yanal düşey (Şekil 3) geçiş gösteren damar kayaçları izlenmektedirler. Özellikle Yolcular metamorfitlerindeki anateksi süreçleri ile oluşabileceği düşünülen bu aplit daykları hem alt birliğe ait kayaç gruplarını, hem de Gevaş Erdoğan yolu üzerinde üst birliğe ait Devoniyen Permiyen yaşlı metakarbonatları kesmektedirler (Yurtser ark., 1983). Bu riler aplit dayklarının üst birliğe ait kayaçlarıda kestiğini göstermektedir. Şekil 2. Biyotit gnays aplit daykı kontakt ilişkisi. Çalışma alanında feldispatlar için önemli mostraları gözlenen aplit dayklarının en büyük dezavantajı kütlesel kopukluk sunmaları olsada, özellikle açık renkli oluşları, mafik mineral içeriklerinin çok az ya hiç olmayışı k-feldispat kaynağı kullanılabilecekleri yorumunun yapılmasını sağlamıştır. Alt metamorfitleri Üst metamorfitleri keser konumdaki bu daykların süreksizliği feldispat yatakları kullanılabilmelerini bazı mostralarda engellemektedir. 59 Cilt/Volume: 7, Sayı/Issue:2. 2012
Uyan Özdemir Şekil 3. Aplitik daykı kuvars damarının geçişli kontakt ilişkisi. Aplit Dayklarının Petrografik Özellikleri Yolcular metamorfitlerinin yüzeylendiği çok geniş bir alanda sık aralıklarla gözlenen aplit dayklarının ana mineral parajenezi kuvars + ortoklaz + plajiyoklaz epidot klorit ± muskovit ± sfen kristallerinden oluşmaktadır. Özellikle metagranitoyid kütlelerinin yakın kısımlarında daha kalın dayklar şeklinde izlenen aplitler, oluştuğu metagranitoyid kütlesinin parajenezlerini taşımaktadır. Kataklazma etkilerinin de gözlendiği aplit daykları tipik aplitik doku özelliği sunmaktadırlar. Holokristalin bir hamura sahip olan aplitlerde fenokristal plajiyoklaz kuvars kristalleri gözlenmektedir (Şekil 4). Feldispatlar içinde ortoklazların plajiyoklazlara oranla daha baskın olduğu, ortoklazların küçük taneli bozunmaya uğradığı, özşekilli iri polisentetik ikizli plajyoklazların ise hem fenokristal hem de hamurda oluştuğu gözlenmiştir. Çok küçük taneli özşekilsiz olan kuvars kristalleri çoğunlukla hamurda gözlenirken, fenokristal da gözlenebilen kuvars kristalleri dinamik metamorfizma etkisi ile kuvtli dalgalı sönme özelliği göstermektedirler. Eser miktarda gözlenen epidot kristalleri (Şekil 5) küçük taneli elips şekilli olup kesit içinde agregat halinde, yüksek optik engebeli III. Dizi girişim renkleri ile tipiktirler pistazit bileşimindedirler. Kloritler açık yeşil renk zayıf pleokroizma gösterirken, II. dizi girişim renkleri yağımsı yüzey sönmeleri klorit kristallerinde çok net görülebilmektedir. Şekil 4. Aplit dayklarına ait incekesit görüntüsü. Holokristalin hamur içerisinde Plajiyoklaz (Plj) Kuvars (K) fenokristalleri. Sfen mineralleri özellikle tanesel agregatlar halinde, özşekilsiz, yüksek optik engebeli görülmüşlerdir. Aplit dayklarının mineralojik koyu renkli mineralleri çok az ya hiç içermemeleri ortoklaz minerallerini feldispatlar içinde yoğun şekilde içermeleri aplitlerin K-feldispatlar için önemli zonlar teşkil ettiğini göstermektedir. Şekil 5. Aplit daykları içindeki epidot (Ep) muskovit (Mu) kristalleri. Aplit Dayklarının Jeokimyasal Özellikleri Saha çalışmaları petrografik çalışmalardan sonra K-feldispatça zengin olduğu düşünülen koyu renkli minerallerce en fakir olan 4 aplit daykının major oksit kimyasal analizleri Almanya da Potsdam Ünirsitesinde yaptırılmıştır sonuçlar Çizelge 1 de rilmiştir. Aplit dayklarının SiO2 içerikleri % 74.60 ile 78.2 arasında, Al2O3 içerikleri % 11.9 ile 13.3 60 Yüzüncü Yıl Ünirsitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi/ Journal of The Institute of Natural & Applied Sciences
Yolcular Metamorfitlerinde (Bitlis Masifi) K-Feldispatça Zengin Aplit Dayklarının K-Feldispat Kaynağı arasında, K 2 O içerikleri % 2.07 ile 6.49 arasında, Na 2 O içerikleri % 3.03 ile 4.77 arasında, Fe 2 O 3 içerikleri % 0.31 ile 0.94 arasında TiO 2 içerikleri % 0.02 ile 0.12 arasında değişmektedir. Bu riler aplit dayklarının K 2 O toplam alkali (Na 2 O + K 2 O = % 7.47 9.52 arasında) bakımından zengin olduklarını göstermektedir. Çizelge 1. Aplit dayk örneklerine ait major oksit analiz sonuçları. Litoloji Aplit Aplit Aplit Aplit Örnek No V-2a V-4 V-59 V-68 SiO 2 % 78.2 75.5 74.60 75.8 TiO 2 0.11 0.12 0.089 0.02 Al 2 O 3 11.9 13.3 12.58 13.1 Fe 2 O 3 (Tot) 0.55 0.94 0.310 0.57 MnO 0.003 0.019 0.005 0.01 MgO 0.11 0.38 0.109 0.13 CaO 0.40 1.62 0.636 0.82 Na 2 O 4.01 4.77 3.036 3.34 K 2 O 3.89 2.07 6.49 4.93 Cr 2 O 3 0.007 P 2 O 5 0.02 0.02 0.011 0.03 CO 2 0.07 0.05 0.06 H 2 O 0.34 0.64 0.43 Toplam 99.52 99.34 97.86 99.24 Bunun yanı sıra örneklerdeki yüksek SiO 2, Fe 2 O 3 TiO 2 içerikleri bu örneklerin ham feldispat cevheri kullanılamayacağını zenginleştirilme işlemlerine tabi tutulmaları gerekliliğini ortaya koymuştur. Zenginleştirme Deneyleri Çalışma alanında Yolcular Metamorfitlerinin yüzeylendiği geniş bir alanda sık aralıklarla gözlenen, kalınlıkları 3 m den 10 m ye kadar değişen aplit dayklarında yapılan ön kimyasal çalışmalar aplit dayklarının K-feldispatça zengin olduğunu göstersede, kayaçlardaki yüksek SiO 2, Fe 2 O 3 TiO 2 içerikleri kayaçların seramik cam sektöründe kullanım için uygun olmadığını daha uygun bir konsantre elde etmek için zenginleştirme deneylerinin yapılması gerektiğini göstermiştir. Bu kapsamda K-feldispat bakımından en zengin olan V-59 nolu örnek üzerinde M.T.A Maden Analizleri Teknoloji Dairesi Başkanlığı cevher zenginleştirme biriminde manyetik ayırma Cilt/Volume: 7, Sayı/Issue:2. 2012 flotasyon zenginleştirme işlemleri yapılmış, bu çalışmalardan sonra numunenin zenginleşip zenginleşmediğini görmek amacıyla kimyasal analiz pişme testi çalışmaları yapılmıştır. V-59 nolu örnek üzerinde zenginleştirme işlemlerine geçilmeden önce, merdaneli çeneli kırıcılarda öğütülen araziden alınmış 70 kg örnek üzerinde mineralojik petrografik tanımlamalar yapılmıştır. Mineralojik holokristalin porfirik doku gözlenen kayaçta zayıf bir yönlenme gelişmiştir. Ana bileşenlerini başlıca özşekilsiz dalgalı yanıp sönen kuvars, yarı özşekilli, polisentetik ikizli serisitleşme killeşme gösteren plajiyoklaz, yarı özşekilli, iri - ince boyut aralığında killeşme serisitleşme gösteren alkali feldispat oluşturmaktadır. Ayrıca az oranda muskovit, biyotit (kloritleşme gelişmiş), epidot mineralleri görülmüş, minerallerin en küçük, en büyük ortalama tane boyutları belirlenmiştir (Çizelge 2). Bu tane boyutları zenginleştirme çalışmalarında kullanılacak tane boyunun belirlenmesinde önem arz etmektedir. Zira her tane boyu zenginleştirme işlemleri için uygun olmamaktadır. Bu mineralojik analizlerden sonra kimyasal analize gönderilen numunede toplam alkali oranı (Na 2 O+K 2 O) % 9.5, Fe 2 O 3 % 0.31 çıkmış manyetik ayırma flotasyon ile zenginleştirme işlemlerine geçilmiştir. Cevher çeneli kırıcıda aşamalı - 3 cm ye kadar, daha sonra konik kırıcı ile -1 cm ye kırılmıştır. Üçüncül kırmada merdaneli kırıcı ile boyutu 3 mm ye indirilen cevher, seramik değirmende öğütmeye hazır hale getirilmiştir. Boyutu -3 mm ye indirilen cevher, seramik bilyalı değirmende %40 bilya şarjında -100 mikrona öğütülerek manyetik ayırma flotasyon deneyleri için hazırlanmıştır. Çizelge 2. V-59 nolu aplit daykının tane boyu değerleri. Mineral En Küçük Tane En Büyük Tane boyu (mm) Boyu (mm) Kuvars 0.15625 1.4375 Plajiyoklaz 0.125 2.34375 Ortoklaz 0.125 2.65625 Muskovit 0.09375 0.3125 Epidot 0.125 0.375 61
Uyan Özdemir Seramik bilyalı değirmende -100 mikron boyutuna ufalanan cevhere master magnet marka yüksek alan şiddetli yaş manyetik ayrıcıda manyetik ayırım uygulanmıştır. Yaş manyetik ayırma ile elde edilen konsantrenin kimyasal analiz sonuçlarında cevherin demir içeriği % 0.3 den % 0.1 e indirilmiş, titan içeriği de yine % 0.1 in altında kalmış elde edilen konsantre ağırlıkça giriş miktarının %95.94 ü olmuştur. Manyetik ayırma işlemlerinden sonra numune üzerinde 3 aşamalı mika, oksit Çizelge 3. Flotasyon deneylerinin optimum koşulları Mika flotasyonu Palp katı/sıvı oranı (koşullandırma) Palp katı/sıvı oranı (flotasyon) Toplayıcı türü miktarı Koşullandırma süresi ph Köpürtücü türü miktarı Oksit flotasyonu Palp katı/sıvı oranı (koşullandırma) Palp katı/sıvı oranı (flotasyon) Toplayıcı türü miktarı Koşullandırma süresi ph Köpürtücü türü miktarı Feldispat flotasyonu Palp katı/sıvı oranı (koşullandırma) Palp katı/sıvı oranı (flotasyon) Toplayıcı türü miktarı Koşullandırma süresi ph Köpürtücü türü miktarı feldispat flotasyonu deneyler uygulanmıştır. Flotasyonun optimum deney koşulları Çizelge 3 de rilmiştir. Bu deneysel çalışmalardan sonra elde edilen zenginleştirilmiş konsantre ürün üzerinde kimyasal analiz pişme testi çalışmaları yapılmıştır. Kimyasal analiz sonuçlarında ham cevherdeki toplam alkali (Na 2 O + K 2 O) oranı % 9.3 den 11.8 e K 2 O değeri % 6.9 dan % 8.5 e yükseltilmiş, cevherde istenmeyen Fe 2 O 3 içeriği % 0.31 den % 0.1 e indirilmiştir (Çizelge 4). : % 70 (ağılıkça) : % 30 (ağırlıkça) : Tallow amin asetat (Armac T), 204 g/t : 3 dak. : 3 H 2 SO 4 ile : Metil izobütil karbinal (MIBC) 69 g/t : % 70 (ağılıkça) : % 30 (ağırlıkça) : Na-Oleat, 1820 g/t : 5 dak. : 5.5 H 2 SO 4 ile : Metil izobütil karbinal (MIBC) 68 g/t : % 70 (ağılıkça) : % 30 (ağırlıkça) : Tallow amin asetat (Armac T), 1340 g/t : 5 dak. : 2.8 HF ile : Metil izobütil karbinal (MIBC) 23 g/t Çizelge 4. Aplit ham cevher konsantre ürünün kimyasal analiz sonuçları Litoloji Aplit (Ham cevher) SiO 2 (%) 74.6 67.05 TiO 2 0.089 < 0.1 Al 2 O 3 12.58 18.1 Fe 2 O 3 (Tot) 0.31 0.10 MnO 0.005 <0.1 MgO 0.1 0.1 CaO 0.6 0.5 Na 2 O 3.0 3.3 K 2 O 6.49 8.5 P 2 O 5 < 0.1 <0.1 Aplit (Konsantre numune) Pişme testi sonuçlarında erime beyazlık değeri % 78.50 belirlenmiş elde edilen konsantrenin ağırlıkça girişin % 60.3 olduğu saptanmıştır. Konsantre numunenin 1300 0 C de yapılan pişme testlerinde beyaz renk beyaz pişme bünyesi elde edilmiştir. Bu zenginleştirme, kimyasal analiz pişme testi çalışmaları sonucunda aplit dayklarında her iki yöntemlede cevherin zenginleşebileceği görülmüş elde edilen % Fe 2 O 3 TiO 2 içeriklerinin TSE 11325 TSE 5121 standartlarında istenilen değerler arasında kaldığı görülmüştür. Yüzüncü Yıl Ünirsitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi/ Journal of The Institute of Natural & Applied Sciences 62
Yolcular Metamorfitlerinde (Bitlis Masifi) K-Feldispatça Zengin Aplit Dayklarının K-Feldispat Kaynağı Sonuçlar Türkiye nin en büyük en önemli metamorfik komplekslerinden biri olan Bitlis Masifi nin alt birliğine ait Yolcular metamorfitleri üzerinde gerçekleştirilen bu çalışma ile K-feldispatça zengin olan aplit dayklarının endüstriyel kullanılabilirlikleri ortaya koyulmuştur. Aplit daykları üzerinde gerçekleştirilen alansal, petrografik kimyasal analiz sonuçları bu kayaçların K-feldispatça zengin olduklarını K 2 O içeriklerinin %6.49 a kadar ulaştığını göstermiştir. Aplit daykları üzerinde gerçekleştirlen manyetik ayırma flotasyon deneyleri ile K 2 O içeriği % 8.5 e, total alkali oranı % 11.8 e, Al 2 O 3 içeriği % 18.1 e yükseltilmiş SiO 2 içeriği % 67.05 e, Fe 2 O 3 içeriği % 0.1 e düşürülmüştür. Bu riler zenginleştirilme deneyleri ile aplit dayklarının seramik cam endüstrileri için kullanılabilecek uygunluğa (K 2 O> %8, Fe 2 O 3 <% 0.1, TiO 2 < %0.1) ulaştırılabileceğini göstermiştir. Bitlis Masifi de yapılan önceki çalışmalar masifin alt birliği içindeki lökogranitik kayaçların Na-feldispat kaynağı kullanılabileceğini Na 2 O içeriğinin % 11.50 ye kadar zenginleştirme ile yükseltilebileceğini göstermiştir (Oyan Tolluoğlu 2005). Her iki çalışmanın rileri Bitlis Masifi nin alt birliği içinde hem Nafeldispat hemde K-feldispat zenginleşmelerinin olduğunu uygun zenginleştirme işlemleri ile bölgede feldispat kaynağı kullanılabileceklerini ortaya koymuştur. Bitlis Masifi nin içindeki diğer alt birliğe ait metamorfitler üzerinde yapılacak bu tür çalışmalar ile masifin feldispat potansiyelinin tam ortaya çıkarılması bölge ülke ekonomisinin katma değerine büyük katkılar sağlayacak hem bölge hemde ülke ekonomisinin gelişmesine büyük katkılar sağlayacaktır. Kaynaklar Altınlı 1966. Doğu Güneydoğu Anadolu nun Jeolojisi. MTA dergisi. 66:35-73. Donald, D.D., 1994. Industrial minerals and Rocks. 550p. Litteleton, Colorado. Göncüoğlu, M. C., Turhan, N., 1985. Bitlis Metamorfik kuşağı orta bölümünün temel jeolojisi, M.T.A. Raporu. Rapor No:7707, Ankara. 225 s. Oberhansli, R., Bousquet, R., Candan, O., Okay, A., 2012. Dating Subduction Ents in East Anatolia, Turkey. Turkish Journal of Earth Sciences. 21:1-17. Oyan, V., Tolluoğlu, A.Ü., 2005. Bitlis Masifi nde (Yolcular Metamorfiti) Na- Feldispat Bakımından Zengin Lökogranitik Kayaçlar: Na-Feldispat Kaynağı Olarak Bir Potansiyel. Yerbilimleri Dergisi. 3: 1-11. Şengün, M., 1993. Bitlis Masifi nin metamorfizması örtü çekirdek ilişkisi. MTA dergisi. 115:1-13. Tolluoğlu, A. Ü., Erkan, Y., 1982. Mutki (Bitlis) yöresindeki bölgesel metamorfik kayaçların petrografik incelenmesi. Yerbilimleri Dergisi. 9: 73-91. Ustaömer, P.A., Ustaömer, T., Gerdes, A., Robertson, A.H.F., Collins, A.S., 2012. evidence of Precambrian Sedimantation / Magmatism and Cambrian Metamorphism in the Bitlis Masif SE Turkey Utulising Whole Rock Geochemistry and U-Pb LA-ICP-MS Zircon Dating. Gondwana Research. 21:1001-1018. TSE, 1987. Feldispat, seramik sanayinde kullanılan. Türk Standartları Enstitüsü, TSE 11325, Ankara (yayımlanmamış). TSE, 1994. Feldispat, cam sanayinde kullanılan. Türk Standartları Enstitüsü, TSE 5121, Ankara (yayımlanmamış). Yılmaz, O., 1975. Cacas bölgesi (Bitlis Masifi) kayaçlarının petrografik stratigrafik incelenmesi. T.J.K. Bülteni. 18: 33-41. Yurtser, A., Aksoy, Ö., Boztepe, Y., Değer, Z., Konuk, O., Şengün, M., Yurtser, G., 1983. Gevaş (Van) dolayının jeolojisi. M.T.A. raporu. Ankara. 200 s. Cilt/Volume: 7, Sayı/Issue:2. 2012 63